Pagpaniid sa Kalibotan

“Air-Conditioning” nga Ginamit ang Niyebe

Ang niyebe gigamit nga bag-ong tinubdan ug enerhiya panahon sa ting-init, nagtaho ang Asahi Evening News sa Hapon. Ang siyudad sa Bibai sa Hokkaido, amihanang Hapon, adunay mubo, sobra-kaigang nga mga ting-init ug daghang niyebe sa tingtugnaw. Inay ilabay sa layo ang niyebe, empakehon kana sa mga obrero diha sa mga bodega. Unya, panahon sa ting-init, “pasirkulahon ang hangin diha sa dako, napunog-niyebe nga bodega sa dili pa ibuga ingon nga bugnawng hangin sama nianang gigamit sa pagpabugnaw,” matod sa mantalaan. Kining bugnawng hangin gamiton sa pagpabugnaw sa mga tinukod nga nasangkapag “mga snow conditioner,” nga maoy linain nga pagkadisenyo nga mga sistema sa air-conditioning nga ginamit ang niyebe. Ang dugang bentaha mao nga ang mga bodega nga napunog niyebe adunay taas nga mga sukod sa kaumog, nga makatabang sa pagpalunsay sa hangin tungod kay masuhop ang mga abog ug mga baho.

Makapatayng Tesis nga Dili Madutlan sa Tambal

“Ang usa ka makapatayng multi-drug-resistant nga tesis (MDRTB), nga nagdaghan, may kapasidad sa pagpatay ug enterong mga pamilya,” taho sa mantalaang Star sa Johannesburg. “Sa sunod pipila ka tuig kini molupig sa gidaghanon sa ordinaryong mga kaso sa tesis (TB)” sa Habagatang Aprika. Sumala sa South African National Tuberculosis Association, ang mga pasyente sa TB makaugmad ug MDRTB kon mohunong dayon sa ilang pagtomar sa tambal o kon motomar sila niana nga dili regular. Unya ang mas peligrosong TB nga dili madutlan sa tambal ikapasa ngadto sa mga tawo nga wala sukad mataptig TB. Ang pagtambal sa TB nga dili madutlan sa tambal maoy 20 ka beses nga mas mahal kay sa pagtambal sa kasagarang TB ug dili kaayo malamposon​—katunga sa mga pasyenteng may matang sa kagaw nga dili madutlan sa tambal ang mamatay. Ang suliran sa TB sa Habagatang Aprika, matod sa taho, “nagkaylap nga dili na makontrolar bisan pa sa pagkadunay libreng tambal sa TB.” Dos tersiya sa populasyon adunay dili-aktibong TB nga daling maaktibo tungod sa HIV nga virus.

Ang Edad 49 Makuyaw Ba?

‘Pagbantay mo, mga nag-edad ug 49 anyos,’ nagpasidaan ang Asahi Shimbun. Mas daghang lalaki niining edara kay sa ubang edad ang ginadakop sa Hapon tungod sa pagbuno ug pagsulay pagbuno. Ang mga nag-edad ug 49 nag-una usab sa talaan sa mga nagahimog lawasnong kadaot. Sunod mao ang mga nag-edad ug 47, nga gisundan sa mga nag-edad ug 48 ug dayon sa mga nag-edad ug 45. Nganong daghan man kaayo sa maong pangedaron? Ang mga lalaking hapit na sa 50 anyos nakaabot sa kinasang-ang bahin sa kinabuhi, matod sa usa ka sikyatrista sa Tokyo. “Ang ilang mga anak mahimo nang independente, kinahanglang mag-atiman sila sa ilang tigulang nang mga ginikanan ug ang ilang relasyon uban sa mga kapikas magkalisod,” matod niya. “Anaa sila sa ang-ang sa dihang ang ilang pagpugong sa mga agda maluya na, ug ang pipila molihok nga mahinaykon bisan sa dihang sila makapanan-aw daan ug kapeligrohan.” Sumala sa mantalaan, ang mga bayranan sa giutang nga balay, mga bayranan sa eskuylahan, mga kapit-osan sa trabaho, mga pagkapuwera sa trabaho, ug dili-segurado nga mga trabaho makapahinabo usab ug kapit-osan sa mga kinabuhi sa mga lalaking nag-edad ug sobra sa 40.

Pagkalimtanon Gilangkit sa Teknolohiya?

Ang pipila ka doktor sa Hapon, Tinipong Bansa, ug Britanya nagsugod pagbasol sa teknolohiya sa kompiyuter, sama sa mga electronic organizer  ug mga programa sa kompiyuter nga magagiya sa biyahe sa sakyanan, alang sa grabeng pagkalimtanon sa mga batan-on pa, nagtaho ang The Sunday Times  sa London. Ang maong mga doktor nangangkon nga ang modernong mga kasangkapan mosangpot sa menos nga paggamit sa utok sa pagsulbad sa mga problema, nga moresulta nga ang mga obrero, lakip kadtong nag-edad pag sobra sa 20 ug 30, dili na makahinumdom sa mga ngalan, sinulat nga mga pulong, o mga kasabotan sa pagtagbo. Si Dr. David Cantor sa Psychological Services Institute sa Atlanta, Georgia, T.B.A., nag-ingon: “Daghang eksperto nagtuo nga ang sobra ka daghang impormasyon nakapalisod sa pipila ka tawo sa pagdawat ug bag-ong impormasyon . . . Kining mga tawhana makalimot sa mga butang tungod kay sila nalinga kaayo sa pagdawat kanila sa unang bahin.” Si Dr. Takashi Tsukiyama sa Tokyo nag-ingon nga kining mga problemaha “walay kalangkitan sa edad kondili nalangkit sa [imong] estilo-sa-kinabuhi, sama sa dili igong paggamit sa imong utok.”

“Seryosong Suliran sa Panglawas sa Publiko”

Sumala sa mga estadistika sa gobyerno, ang paghikog mao ang  ikawalo nga pangunang hinungdan sa pagkamatay sa mga Amerikano. Kapig 30,000 ka Amerikano maghikog kada tuig, ug matag tuig kapig 650,000 mosulay sa paghikog. Adunay kapig tulo ka paghikog alang sa matag duha ka pagbuno, matod sa serbisyo sa balita sa Reuters. Ang publiko ug pribadong mga grupo nagtawag sa paghikog nga “seryosong suliran sa panglawas sa publiko.” Si David Satcher, ang siruhano heneral sa T.B., nag-ingon: “Pipila ra ang makalikay nga dili maapektahan sa trahedya sa paghikog panahon sa ilang kinabuhi.” Ang pipila sa mga suliran nga nalangkit sa paghikog naglakip sa “depresyon, mga pagbati sa pagkanawad-ag paglaom ug pagkawalay-mahimo, ug pag-abuso sa alkoholikong ilimnon ug ubang droga,” nagtaho ang Reuters.

Kaignorante Bahin sa Bibliya

Bisan pag ang Bibliya naandan nga gitamod sa Tinipong Bansa, ang usa ka bag-ong pagtuon nakadiskobre nga 16 porsiyento lamang sa nag-angkong mga Kristohanon didto nag-ingon nga sila nagbasa kada adlaw sa Bibliya. Sumala sa gitaho diha sa The Sun Herald sa Biloxi, Mississippi, T.B.A., ang laing surbi nagpakita nga 2 lamang sa 10 ka tawo ang nakaila sa tawo nga nagpahayag sa Wali sa Bukid. Dugang pa, kadtong gisurbi makapahayag lamang ug tulo o upat sa Napulo ka Sugo.

Duga sa “Grapefruit” ug mga Droga

Ang pag-inom ug mga drogang gireseta uban ang duga sa grapefruit makapadako sa “risgo sa daotang mga epekto ug, sa pipila ka kaso, [makapahinabog] seryosong mga reaksiyon,” nagtaho ang UC Berkeley Wellness Letter. Ang pangunang mga droga nga nalangkit naglakip sa pipila ka droga nga mopaus-os sa cholesterol, mga tambal sa alta presyon nga nasayrang mga tigbabag sa calcium, ug pipila ka tabletang makaparelaks. Hinunoa, makaiikag nga dili ang tanang tawo may daotang reaksiyon sa maong panagsagol, ni ang tanang duga sa grapefruit makapahinabo sa suliran. “Kon ikaw nagtomar ug tambal ug nag-inom ug duga sa grapefruit,” matod sa Wellness Letter, “pakisusi sa imong parmasyotika bahin sa posibleng reaksiyon.”

Memorya nga Sama sa Elepante?

Ang mga tigdukiduki nga nagtrabaho sa Amboseli National Park sa Kenya nakadiskobre nga usa sa mga hinungdan sa paglahutay sa usa ka panon sa elepante mao ang memorya sa kinatigulangan nga bayeng elepante. “Ang mga senyor sa matriarkanhong panon sa mga elepante, mga baye nga labing menos 55 anyos na, misangpot nga mas maayo sa pag-ila sa mga higala gikan sa mga estranyo kay sa . . . tag-35 anyos,” nagtaho ang Science News. Pinaagi sa paghinumdom sa gitawag ug mga panawag aron makakontak, o mga pagngulob sa ubos nga tingog, ang senyor nga mga matriarka makailag dili-sinating mga panawag ug magpatigom sa grupo alang sa depensa. Ang taho nag-ingon nga “ang usa ka baye kasagarang makaila ug mga 100 ka kauban sa grupo pinaagi sa ilang mga panawag.” Busa, sa dihang ang mga mangingilot makapatay ug tigulang nga bayeng elepante, nagpasabot kana sa pagkawala sa dakong tipiganan ug impormasyon alang sa tibuok panon.

Numero Unong Tigpatay

“Ang alkoholikong ilimnon mopatay ug 55,000 ka batan-on kada tuig,” nagtaho ang Pranses nga mantalaang Le Figaro. Sumala sa World Health Organization (WHO), ang alkoholikong ilimnon mao ang numero unong tigpatay sa Uropanong mga lalaki nga nag-edad ug 15-29 ug usa ka hinungdan sa 25 porsiyento sa tanang kamatayon. Naglakip kini sa mga kamatayon gumikan sa “pagkahubog, mga aksidente sa trapiko, mga paghikog, ug mga homisidyo,” matod sa mantalaan. Ang kahimtang ilabinang seryoso diha sa pipila ka nasod sa Silangang Uropa, diin “un-tersiya sa mga batan-ong lalaki tinong mamatay sa dili madugay ingong resulta sa hinobrang pag-inom ug alkoholikong ilimnon.” Sa usa ka komperensiya sa Stockholm, Sweden, si Dr. Gro Harlem Brundtland, direktor heneral sa WHO, nagsaway sa porsigidong pagbaligya sa mga tiggamag alkoholikong ilimnon, nga mausbawong makapalisod sa mga batan-on sa pagsagop sa “balanse ug makapahimsog nga tinamdan bahin sa alkoholikong ilimnon.”

Kon sa Unsang Paagi Magmalipayon

“Ang yawi sa usa ka matagbawong kinabuhi wala magdepende sa dakong deposito sa bangko. Sa pagkamatuod, ang pagkadato, pagkapopular ug pagkaimpluwensiyado lagmit kaayong dili maoy paagi sa pagkaplag ug katagbawan,” sumala sa bag-ong panukiduki sa mga sikologo. Si Kennon Sheldon sa University of Missouri-Columbia, sa Tinipong Bansa, nag-ingon: “Sa mga kultura sa Kasadpan, daghang anunsiyo nagpasabot nga angay kitang mahimong maanyag, popular ug dato. Kini makapauswag tingali sa komersiyal nga kalihokan, apan kadtong malit-agan niini dili mao ang labing malipayong katawhan.” Sumala sa gitaho sa The Independent sa London, usa ka pagtuon sa kapig 700 ka estudyante sa kolehiyo nagpadayag nga sumala sa mga estudyante, ang “pagtamod-sa-kaugalingon” ug “pagkasuod sa uban” mao ang labing importanteng mga hinungdan sa ilang kalipay. Ang salapi gihisgotan nga maoy kinamenosang hinungdan sa kalipay. Ang pagtuo nga “‘kadtong naghunahuna nga ang salapi dili makapalit sa kalipay wala makaamgo sa mga bentaha sa salapi,’ nahanaw na,” matod sa mantalaan.