Mga Batan-on Nangutana . . .

Nganong Niwang Man Ako Kaayo?

SI Justin gamayon ug himsog apan bug-os nga wala kaayo malipay sa iyang lawas. “Naningkamot ako nga madugangan ang akong timbang,” miangkon siya. Busa ang iyang presenteng diyeta gilangkoban ug lima ka kan-anan sulod sa usa ka adlaw, nga motumbas sa 4,000 ka calorie. Bisan pa niana, buot niya nga ang madugang nga timbang maoy gahing kaunoran. Busa midugang siya: “May mga adlaw nga ang usa nako ka amigo ug ako mosayo pagbangon ug mag-uban pag-adto sa gym aron moalsag bug-at nga mga metal sa dili pa ang trabaho.”

Si Vanessa niwangon usab. Apan kontento ra siya sa iyang timbang. “Sa batabata pa ako, bugalbugalan ako sa mga bata ug nganlang kuhit,” mahinumdom si Vanessa. “Apan dili na ako mabalaka bahin niana. Gidawat ko na nga ingon ako niini.”

‘Dawata nga ingon ka na niana.’ Kana daw maayong tambag. Apan basin tambag kana nga lisdan ka sa pagpadapat. Ingon nga tin-edyer, basin ikaw anaa sa “pagbuswak sa pagkabatan-on.” (1 Corinto 7:36) Gubot ilabina ang yugto sa kusog nga pagkausab sa lawas nga nailhang pagkaulitawhay o paghinalaga. Panahon sa pagkaulitawhay o paghinalaga, ang mga bahin sa imong lawas mahimong lainlaig tinuboan; ang imong mga bukton, mga batiis, ug mga bahin sa nawong basin daw wala magkabagay. * Tungod niini mahimong mobati ka nga bakikaw ug laksot. Unya anaa ang kamatuorang dili samag katulinon ang pagtubo sa tanang batan-on. Busa samtang ang pipila sa imong mga isigkaingon tingali may pagkamaskuladog lawas o dalagahon ug lawas, basin ikaw daw niwang gihapon kon itandi kanila.

Bisan pag daghan ang nasulti bahin sa mga batan-on nga mobating sobra silag timbang, kasagarang dili matagad mao ang mga batan-on nga mobating niwang kaayo sila. Kini mahimong matuod ilabina taliwala sa pipila ka etnikong mga grupo ug sa pipila ka nasod diin ang pagkaniwang wala isipang usa ka timaan sa katahom. Sa maong mga dapit ang niwang nga dalagita basin makaagom sa mapintasong pagbugalbugal tungod kay “tighik.”

Komosta ang mga ulitawhay? Sumala sa tigdukiduking si Susan Bordo, “ang mga pagtuon bahin sa kon unsay pag-isip sa mga babaye sa ilang dagway nga gihimo sa mga dekada sa wala pa ang katuigang 1980 nagpaila nga inigtan-aw sa mga babaye sa salamin, mga depekto lamang ang ilang makita.” Ug ang mga lalaki? Nagpadayon si Bordo: “Ang mga lalaki mitan-aw sa salamin ug nakakita sa OK nga dagway o mas maayo pa gani  kay sa angayng isipon.” Apan sa dili pa dugayng katuigan, nagsugod pagkausob kana. Sa pagkamatikod nga mga lalaki maoy naglangkob sa kapig un-kuwarto sa mga pasyente sa operasyon sa pagpatahom, gilangkit ni Bordo ang presenteng pagsulbong sa interes sa mga batan-ong lalaki sa maayong panglawas uban sa “hingpit” nga mga lawas sa lalaki nga gipakita diha sa mga anunsiyo sa kamisen ug karsonsilyo sa Tinipong Bansa ug sa ubang kanasoran sa Kasadpan. Natural lang, nakaapektar kini sa tin-edyer nga mga lalaki. Sila mahimong mobati nga may kulang kon sila wala makabaton sa maskuladong lawas sa lalaking mga modelo.

Busa kon niwang ka, basin mahibulong ka, ‘Unsay diperensiya nako?’ Ang maayong balita mao nga lagmit wala kay diperensiya.

Kon Nganong Niwang Ka

Alang sa daghang batan-on, ang pagkaniwang hingpit nga normal. Kasagaran kini usa ka epekto lamang sa mosulbong nga pagtubo ug sa kusog nga metabolismo nga dala sa paghinalaga o pagkaulitawhay. Kasagarang ang imong metabolismo mohinay inigkaedaran mo. Bisan pa niana, kon ikaw sobra ka niwang bisan pa sa makapahimsog nga diyeta, maayong makigkita sa imong doktor aron ikahiklin ang mga suliran sa panglawas, sama sa diabetes, nga makapahinabo sa pagkaniwang.

Si Steven Levenkron, usa ka inilang eksperto bahin sa mga sakit labot sa pagkaon, misulti sa Pagmata!: “Mahinumdom ako sa usa ka batan-ong dalaga nga ubos kaayog timbang nga gipakonsulta nako nga gidayagnos na nga may anorexia, ug ang iyang hitsura sama gayod sa usang may sakit labot sa pagkaon. Apan sa taudtaod naamgohan ko nga ang iyang suliran lawasnon, dili sikolohikal. Napakyas pagdayagnos ang iyang doktor sa pamilya sa Crohn’s disease, nga seryosong sakit sa tinai. Kadtong dili-tinuyong sayop makapatay unta sa maong dalaga.” Kon ikaw may diabetes o laing sakit nga makapahinabo sa pagkaniwang, maalamon nga sundon mo pag-ayo ang tambag sa imong doktor.

Hinuon, usahay ang pagkaniwang basin maoy simtoma sa emosyonal nga suliran. Sa iyang librong Anatomy of Anorexia, si Dr. Levenkron naghisgot sa mga pangangkon sa pipila ka tigdukiduki nga ang ubay-ubay nga “mga diabeteson nga nagdepende sa insulin adunay mga sakit labot sa pagkaon, nga gikan sa di-mapugngan nga pagkaon ug sobra ngadto sa bulimia ngadto sa anorexia.” Ang usa ka kuwalipikadong doktor makatino kon ang sakit labot sa pagkaon anaa ba. *

Praktikal nga mga Sugyot

Ipananglit nato nga ikaw nakigkita na sa imong doktor ug nga ikaw niwang apan mahimsog. Karon unsa man? Sa Job 8:​11, ang Bibliya nag-ingon: “Motubo ba ang tanom nga papiro kon walay kalamakan? Modako ba ang usa ka tangbo kon walay tubig?” Maingon nga molambo ang usa ka tanom kon kini adunay hustong silinganan ug sustansiya, mao nga gikinahanglan mo ang balanse nga diyeta aron motubo ka ngadto sa usa ka mahimsog nga hingkod nga tawo. Hinungdanon kini kon nagapanlimbasog ka man nga motambok o moniwang.

Apan, ayaw pagkatental nga mosugod sa pagkaon ug daghang tambok nga mga pagkaon aron mas dali kang motambok. Sa dihang naghimog pagtuon sa mga diyeta alang sa mga nagbansay aron mahimong maskuladog lawas, ang nutrisyonistang si Susan Kleiner miingon nga sila nagkaon ug mga 6,000 ka calorie matag adlaw! Apan sumala kang Kleiner, “ang makapabalaka nga kaplag bahin sa maong pagtuon mao nga sila nagkaon, sa aberids, sa kapig 200 ka gramong tambok sa usa ka adlaw. Kana halos sama sa gidaghanon sa tambok nga makaplagan mo sa duha ka pakete sa mantekilya nga tag-125 gramos! Sa hamubong panahon, paigo na kana aron masakit ang kadaghanang tawo. Kon batasanon sa pagkaon sa taas nga panahon, kanang labihan ka daghang tambok mosangpot sa sakit sa kasingkasing.”

Sumala sa U.S. Department of Agriculture (USDA), ang saliganan sa balanse nga diyeta gilangkoban sa mga carbohydrate sama sa mga tinapay, sereales, kan-ong humay, ug pasta. Sunod nga mahinungdanon ang utanon ug prutas. Ang USDA nagsugyot nga kasarangang mga gidaghanon lamang sa mga karne ug mga produktong gikan sa gatas ang pagakan-on.

Aron mabantayan kon unsa ang imong ginakaon ug unsa ka daghan, makasulay ka sa paghupot ug talaadlawan sa pagkaon. Pagdaladalag debulsang notbok sulod sa usa ka semana, ug isulat ang tanang imong gikaon ug kon kanus-a nimo kana gikaon. Tingali matingala ka sa pagkahibalo  nga ikaw wala magkaon sa gidaghanon sumala sa imong gihunahuna, ilabina kon ikaw kanunayng nagdali. Ingon nga aktibong tin-edyer, basin magamit nimo sa madali ang 3,000 ka calorie o labaw pa matag adlaw! Basin nasayran usab nimo nga ang imong diyeta dili balanse sumala sa angay unta​—tungod sa daghan kaayong daling-mahikay nga mga pagkaon sama sa burger ug pizza ug kulang sa prutas ug sa utanon.

Unsa na man ang mahal nga mga suplemento sa pagkaon? Basin dili na kinahanglan kana. Daghang eksperto nagtuo nga ang tanang sustansiya nga gikinahanglan sa imong lawas mabatonan nimo pinaagi sa pagkaon sa makapahimsog nga mga pagkaon. Labaw sa tanan, likayi ang dinaliang mga solusyon sama sa anabolic steroids. Ikasubong isulti, ang pag-abuso sa steroid dili lamang suliran sa tin-edyer nga mga lalaki. Nagtaho ang The New York Times:  “Ang midakong paggamit [sa mga steroid] sa mga batan-ong babaye, nga sa bahin gipasangil sa pipila ka tigdukiduki ngadto sa usa ka matang sa nabali nga anorexia, nakaabot sa mga sukod nga gisugdan pag-establisar sa mga batan-ong lalaki sa katuigang 1980.” Ang makapakurat nga 175,000 ka tin-edyer nga babaye sa Tinipong Bansa miangkon nga naggamit ug anabolic steroids. Kining mga drogaha gilangkit sa daghang daotang mga epekto, lakip ang giayran nga buhok sa nawong, pagkaatrasar sa binulan nga sakit, ug kanser sa suso diha sa mga babaye, kanser sa prostate diha sa mga lalaki, ug nasampongan nga mga arteriya ug kanser sa atay diha sa mga babaye ug mga lalaki. Ang mga steroid dili gayod angayng gamiton kon walay reseta ug pagdumala sa usa ka doktor.

Pagkamakasaranganon ug Pagkamatinud-anon

Ang Bibliya nagsugo kanato nga mahimong ‘makasaranganon sa paglakaw uban sa atong Diyos.’ (Miqueas 6:8) Ang pagkamakasaranganon naglangkit sa kaamgohan sa kaugalingong mga limitasyon. Ang pagkamakasaranganon motabang kanimo nga magmatinud-anon bahin sa imong panagway. Dili, dili daotan ang pagtinguha sa maayong panagway. Apan ang sobrang kabalaka sa imong panagway dili makahatag ug kaayohan kang bisan kinsa​—gawas tingali sa mga industriya sa urog ug sa diyeta. Ang mga eksperto bahin sa kahimsog sa lawas mouyon nga ang aberids nga lalaki sa yano wala makabatog tukmang mga gene aron mahimong labing hawod nga maskuladog lawas, bisan pag unsa ka maayo ang iyang pagkaon o unsa ka dako ang iyang pagbansay. Ug kon ikaw usa ka batang babaye, mahimong dili mabigot ang imong lawas, bisan pag unsa ka daghan ang imong kan-on.

Makaiikag, ang diyutayng pagtagad sa imong koleksiyon sa mga sinina basin makatabang sa pagbakwi sa gisabot nimo tingali nga mga depekto sa lawas. Likayi ang mga sinina nga sa way-hinungdan magpasiugda nianang mga bahina sa imong lawas. Ang pipila mosugyot nga isul-ob ang pughawong mga kolor, kay ang dagtom nga mga kolor makahimo sa niwang nga mga tawo nga mas niwang tan-awon.

Hinumdomi, usab, nga ang imong personalidad labi pang hinungdanon kay sa imong panagway. Sa kadugayan, ang nindot nga pahiyom ug malulotong panggawi mas dakog mahimo aron magmadanihon ka sa uban kay sa bus-ok nga kaunoran o linaing sukod sa sinina. Kon ang imong mga higala kanunayng motamay kanimo tungod sa imong panagway, pangitaa ang mga tawo nga magpabili kanimo tungod sa kon kinsa ka sa kahiladman​—tungod nianang gitawag sa Bibliya nga “ang tinagong pagkatawo sa kasingkasing.” (1 Pedro 3:4) Sa kataposan, ayaw gayod hikalimti nga “ang tawo nagatan-aw sa makita sa iyang mga mata; apan alang kang Jehova, siya nagatan-aw sa kasingkasing.”​—1 Samuel 16:7.

[Mga footnote]

[Hulagway sa panid 14]

Ang pipila ka batan-on mosaway sa ilang kaugalingon tungod sa pagkaniwang