Ang Panghaylo sa Santeria

SINULAT SA KORESPONSAL SA PAGMATA! SA MEXICO

ANG Santeria maoy prominenteng relihiyon sa Cuba sulod sa daghang katuigan. Apan, kining matanga sa pagsimba inanay nga gipaila sa ubang mga nasod. Pananglitan, ang usa sa dagkong mga merkado sa sentro sa Mexico City adunay mga tindahan nga nagbaligya ilabina sa mga galamiton sa Santeria, sama sa mga krusipiho, mga kandila, mga anting-anting, ug mga panagang. Kadaghanan niining mga tindahana nailhan ingong mga botanica, ug kini makaplagan diha sa ubang dagkong mga siyudad sa kayutaan sa Amerika. Sa New York City, ang mga botanica gianunsiyo pag-ayo diha sa listahan sa mga numero sa telepono, nga mas daghan niana ang gilista diha sa yellow pages kay sa ubang relihiyosong mga tindahan.

Daghang tawo ang nadani sa mistisismo ug pagkatalagsaon nga naglimin sa Santeria. Ang mga elemento sa Santeria makaplagan diha sa pipila ka popular nga Latin nga musika ug literatura. Ang Santeria nagkaanam ka sekular ug kultural imbes relihiyoso, ug kini gipakaylap pinaagi sa Aprikanhon-Caribbeanong musika ug kultural nga mga kalihokan.

Mga Sinugdanan sa Karaang Aprika

Ang Santeria gilangkoban sa sukaranang mga bahin ug mga tradisyon sa karaang Aprikanhong relihiyon nga gituman taliwala sa mga Yoruba sa Nigeria. Sa dihang ang mga Yoruba gidala ngadto sa mga isla sa Caribbeano ingong mga ulipon tali sa mga katuigang 1770 ug 1840, ilang gidala ang ilang relihiyon. Sa dihang didto na sa mga Kayutaan sa Amerika, kining maong mga Aprikano nga naulipon gipugos sa pagdawat sa Katolisismo, apan wala sila mobiya sa bug-os sa ilang mga tradisyon. Busa nagmugna sila ug usa ka bag-ong matang sa pagsimba nga dunay mga tulumanon nga gikuha gikan sa duha ka relihiyon. Ang maong paghiusa sa relihiyosong mga tulumanon gitawag ug syncretism.

Sa paningkamot nga mosimba sumala sa ilang karaang mga tinuohan, ang mga ulipon naghatag sa Katolikong mga santos ug duha ka persona, ang matag usa katumbas sa usa ka Aprikanong diyos nga dunay linaing mga kinaiya ug mga gahom. Busa, ang Aprikanong mga diyos ug mga diyosa, nga gitawag ug orisha, nakabaton sa mga ngalan ug dagway sa Katolikong mga santos. Apan, ang mga rituwal, mga kostumbre, ug mga tinuohan mao ra gihapon niadtong gituman didto sa Aprika. Usa ka Santeria nga pari sa Cuba misaysay: “Ang syncretism nagtugot kanamo sa pagsimba sa Katolikong diyos diha sa altar, apan ang among nakita mao ang Aprikanong diyos luyo niana.”

 Ang mga relihiyon sama sa voodoo, Obeah, ug macumba gilangkoban usab sa mga elemento gikan sa Romano Katolikong liturhiya, mga sakramento, ug sagradong mga galamiton nga gisagol sa espiritistikanhong mga tulumanon gikan sa Aprika. Tungod kay sukad sa sinugdan ang Katolikong Iglesya sa Latin Amerika nagdili sa Aprikanhong mga relihiyon, ang Santeria kinahanglang tumanon nga tinagotago sa dugayng panahon. Ngadtongadto ang Katolikong Iglesya nagtugot niining syncretism taliwala sa mga ulipon.

Mga Kinaiya sa Santeria

Unsay mga kinaiya niining relihiyosong pagsimba? Ang mga Santero, sumala sa pagtawag karon sa mga magtutuman sa Santeria, nagsimba sa usa ka supremong persona ug usa ka pundok sa mga diyosdiyos, o orisha, nga naglangkob sa giilang mga diyos sa mga Yoruba. Ang kabubut-on sa orisha hubaron sa Santeria nga mga pari pinaagi sa panagna. Gikaingon nga usahay ang mga orisha mosulod sa lawas ug mokontrolar sa mga magsisimba aron isulti ang ilang tambag. Ang mga sumusunod makadangop sa orisha pinaagi sa mga pag-ampo, musika, hustong panggawi, ug halad. Ang mga altar dunay hinungdanong bahin diha sa pagsimba; ang mga santero magpatindog niana diha sa ilang mga panimalay ug magbutang ug mga bulak, rum, keyk, ug mga abano diha niana aron magmalipayon ug magmatinabangon kanunay ang mga diyosdiyos.

Si Lizette Alvarez misaysay diha sa usa ka artikulo sa New York Times bahin sa pilosopiya sa Santeria: “Ang relihiyon nagpasiugda sa presenteng kinabuhi inay kay sa kinabuhi human sa kamatayon, ug kini nagsentro sa pagtagad diha sa kinaiyanhong mga puwersa. Ang matag diyosdiyos naghawas sa usa ka bahin sa kinaiyahan, sama sa dalugdog, ug sa usa ka kinaiya sa tawo, sama sa gahom.” Ang Santeria nga mga pari motabang sa mga tawo sa pagsulbad sa adlaw-adlaw nga mga problema pinaagi sa pagkonsulta sa orisha. Kini sila dili Katolikong mga pari, ug ang ilang kasagarang Santeria nga mga rituwal ginahimo diha sa mga balay inay kay sa mga templo.

Ang mga tawo nga nanginahanglan ug emosyonal ug ekonomikanhong pagpaluyo ilabinang madani sa Santeria tungod kay nagtanyag kini ug pagbati sa pagkasakop sa komunidad, mga paryente konohay. Ang mga tawo nga labing madani mao ang mga hinikawan ug usab ang mga lalin kinsa namalhin gikan sa mga nasod diin ginatuman ang Santeria. Ang mga sumusunod sakop sa usa ka tinong komunidad nga dunay lalaki o babaye nga santero nga magsilbing maninoy o maninay, magtatambag, ug pari alang sa komunidad. Ang bag-ong mga membro subhan sa mga pari diha sa usa ka seremonya nga maglakip sa musika, mga sayaw, ug mga halad nga mananap. Ang mga mananap gihalad usab sa pagsaulog  sa mga pagkahimugso, kaminyoon, ug kamatayon. Ang mga manok, kanding, pati, tokmo, ug mga bao nalakip sa mga mananap nga gigamit.

Ang Musika sa Santeria

Ang musika dunay hinungdanong papel ingong regular nga bahin sa pagsimba sa Santeria. Ang musika gamiton panahon sa bembés, o mga seremonyas nga niana ang mga tambol basalon aron sangpiton ang mga diyosdiyos. Ang tinong mga ganay patugtogon aron tawgon ang usa ka diyos. Ang tingog kusog kaayo nga ang makanunayong ganay sa mga tambol madunggan sa layo.

Ang mga instrumento nga motingog pinaagi sa pagbasal niini sama sa mga tambol ug mga xylophone, o mga marimba, nahimong mga instrumento sa kulto sa Kasadpang Aprika sulod sa kasiglohan. Mao kanay kaylap nga gamit niini sa dihang ang mga ulipon nagdala niana ngadto sa Amerika. Sa Brazil, ang mga putos sa sagradong mga tambol maoy hinimo sa mga panit sa gihalad nga mga mananap diha sa usa ka rituwal, ug ang bag-ong mga instrumento naandan nang bunyagan, ilabina sa “balaang” tubig gikan sa Katolikong Simbahan. Ang ubang mga tambol naghawas sa usa ka diyosdiyos, sama diha sa Aprikanhon-Caribbeanong kultura sa Haiti.

Dili talagsaong makakita diha sa mga baligyaanan ug mga compact disc sa sagradong musika alang sa Santeria, nga dayag nga gitawag ug ingon niana. Ang mga tambol mao ang pangunang instrumento sa mga ganay, ug ang ubang mga awit dunay mga ulohan nga sa pagkatinuod maoy mga ngalan sa mga diyosdiyos sa Santeria o sa mga kostumbre sa maong relihiyon. Sa paglabay sa panahon, kini nga mga ganay nakayuhot usab sa Latin nga musika. Ang mga termino sa Santeria gilakip diha sa pipila ka alawiton.

Kon Unsay Giingon sa Bibliya

Ang Santeria nalangkit pag-ayo sa espiritismo, usa ka matang sa pagsimba nga gisaway diha sa Bibliya. (Levitico 19:31) Ang Pulong sa Diyos naglista sa “pagbuhat sa espiritismo” lakip sa “mga buhat sa unod,” nga makababag sa usa ka tawo sa pagpanunod sa Gingharian sa Diyos. (Galacia 5:​19-21) Ang Kasulatan nagsugo usab niadtong nagtinguha sa pag-uyon sa Diyos nga ‘mokalagiw sa idolatriya’ ug “mosimba sa Amahan pinaagi sa espiritu ug kamatuoran.”​—1 Corinto 10:​14; Juan 4:​23, 24.

Ang mga Kristohanon kinahanglang magmaigmat sa kamatuoran nga ang mga tulumanon ug musika sa Santeria nahimong mas sekular. Ang lainlaing mga matang sa kalingawan ug pipila ka bahin sa Latin-Amerikanhong kultura gisagolan ug mga elemento sa Santeria. Kini nag-anam ka popular ug kaylap nga giisip nga dili-makadaot. Bisan pa niana, ang mga Kristohanon gitambagan nga likayan ang bisan unsa nga laktod nga kasumpaki sa mga prinsipyo sa Bibliya bisan unsa pa kini ka popular o morag dili makadaot.​—2 Corinto 6:​14-18.

[Kahon/Hulagway sa panid 25]

MGA TERMINO NGA GIGAMIT SA SANTERIA

Babalú-aye: Diyos sa pagpanambal nga gisimba ingong “San” Lazaro.

Changó: Diyos sa kalayo, dalugdog, ug kilat ug patron usab sa artileriya, nga gisimba ingong “Santa” Barbara diha sa Katolikong tinuohan.

Ifa Corpus: Sistema sa mga balaod nga gipahayag sa 256 ka simbolo nga naghawas sa tradisyon sa Santeria.

Ikole orun: Ang “langit” diin ang tanang tawo moadto inigkamatay nila. Apan, ang mga daotan magpuyo sa impiyerno dinhi sa yuta ug mag-antos sa ikole orun.

Obatalá: Usa ka diyos nga naglalang sa tawhanong kinabuhi ug hunahuna gikan sa substansiya sa yuta.

Ochún: Diyosa sa mga suba, gugma, kaminyoon, salapi, kalipay, ug kadagaya, kinsa molihok usab ingong Virgen de la Caridad, patron nga santos sa Cuba.

Oggún: Patron nga diyos sa mga minero ug mga mamumuo, gisimba ingong “San” Pedro.

Oloddumare: Ang supremong usa, kinsa maoy naglalang sa uniberso.

Orumila: Usa ka diyos nga maoy mohukom sa dulnganan sa usa.

Yemayá, o Xemayá: Diyosa sa kadagatan ug sa pertilidad, kinsa susama kang Birhen Maria, o sa Virgen de Regla sa Cuba.

[Hulagway sa panid 24]

Mga galamiton sa Santeria nga gidispley diha sa usa ka botanica