1. Unsay atong bation kon kita o ang uban makasinatig inhustisya?

 GIILAD ang usa ka tigulang nga biyuda maong nakuha ang iyang tibuok kinabuhing tinigom nga kuwarta. Usa ka huyang nga masuso giabandonar sa way kasingkasing nga inahan. Usa ka lalaki gipriso tungod sa usa ka krimen nga wala niya himoa. Unsay imong reaksiyon sa maong mga hitabo? Lagmit kini makapalagot kanimo, ug masabtan kana. Kitang mga tawo nahibalo gayod kon unsay matarong ug daotan. Sa dihang mahitabo ang inhustisya, masuko kita. Gusto natong matabangan ang biktima ug masilotan ang nakasala. Kon dili kana mahitabo, kita mahimong maghunahuna: ‘Ang Diyos ba nakakita kon unsay nagakahitabo? Nganong wala man siya molihok?’

2. Unsay reaksiyon ni Habacuc sa inhustisya, ug nganong si Jehova wala masuko kaniya?

² Sa tibuok kasaysayan, gisukna sa matinumanong mga alagad ni Jehova ang susamang mga pangutana. Pananglitan, ang propetang si Habacuc miampo sa Diyos: “Nganong gipatan-aw mo ako sa maong grabeng inhustisya? Nganong gitugotan mo nga mokaylap sa bisan diin ang kabangisan, pagkamalapason, krimen, ug kapintasan?” (Habacuc 1:3, Contemporary English Version) Si Jehova wala masuko kang Habacuc tungod sa iyang prangkang mga pangutana, kay Siya maoy nagsilsil diha sa mga tawo nga mobatig hustisya. Oo, gihatagan kita ni Jehova ug gamayng bahin sa iyang kusganong pagbati sa hustisya.

3. Nganong ikaingon nga si Jehova mas nakamatikod sa inhustisya kay kanato?

³ Dili ingon nga si Jehova wala makamatikod sa inhustisya. Nakakita siya sa nagakahitabo. Mahitungod sa adlaw ni Noe, ang Bibliya nagsulti kanato: “Nakita ni Jehova nga grabe na ang pagkadaotan sa mga tawo sa yuta ug daotan kanunay ang naa sa ilang hunahuna ug kasingkasing.” (Genesis 6:5) Tagda ang kahulogan sa maong pahayag. Sagad, ang atong pagbati sa inhustisya gibase sa pipila ka hitabo nga tingali atong nadunggan o personal nga nasinati. Sa kasukwahi, si Jehova nahibalo sa inhustisya nga nahitabo sa tibuok yuta. Kanang tanan iyang nakita! Labaw pa niana, makita niya kon unsay naa sa kasingkasing—ang daotang panghunahuna nga maoy hinungdan sa ilang dili maayong mga buhat.—Jeremias 17:10.

4, 5. (a) Giunsa pagpakita sa Bibliya nga si Jehova may pagtagad niadtong gibuhatan ug inhustisya? (b) Sa unsang paagi si Jehova mismo nakasinatig inhustisya?

⁴ Apan dili lang kay makita ni Jehova ang inhustisya. Siya naghunahuna usab niadtong nabiktima niana. Sa dihang ang iyang katawhan gibuhatag kapintasan sa kaawayng mga nasod, si Jehova naguol “tungod sa ilang pag-agulo gumikan sa mga nagdaogdaog ug nagmaltratar kanila.” (Maghuhukom 2:18) Tingali nakamatikod ka nga kon ang pipila ka tawo makakitag mas daghang inhustisya, sila dili na kaayo maluoy sa mga nag-antos. Dili ingon niana si Jehova! Siya nakakita sa tanang inhustisya sulod sa mga 6,000 ka tuig, bisan pa niana gidumtan gihapon niya kana. Gani, ang Bibliya nagpasalig kanato nga ang mga buhat sama sa “bakakong dila,” “mga kamot nga nagaula ug inosenteng dugo,” ug “bakakong saksi nga magsigeg pamakak” maoy dulumtanan kaniya.—Proverbio 6:16-19.

 ⁵ Tagda usab ang puwersadong pagsaway ni Jehova sa dili patas nga mga pangulo sa Israel. “Dili ba angay unta nga nahibalo mo kon unsay matarong?” iyang gidasig ang iyang propeta sa pagsukna kanila. Human hisgoti ang ilang pag-abuso sa gahom gamit ang puwersadong mga termino, si Jehova mitagna sa sangpotanan sa maong daotang mga tawo: “Sila magpakitabang kang Jehova, apan siya dili motubag kanila. Itago niya ang iyang nawong gikan kanila nianang panahona, tungod sa ilang daotang binuhatan.” (Miqueas 3:1-4) Dako gayod ang pagdumot ni Jehova sa inhustisya! Aw, siya mismo direktang nakasinati niana! Sulod sa linibong katuigan, si Satanas dili makataronganong nagtamay kaniya. (Proverbio 27:11) Dugang pa, si Jehova naapektohan sa labing mangilngig nga buhat sa inhustisya sa dihang ang iyang Anak, kinsa “walay nahimong sala,” gipatay ingong kriminal. (1 Pedro 2:22; Isaias 53:9) Tin-aw, si Jehova dili ingon nga wala makamatikod o walay pagtagad sa kahimtang niadtong nag-antos sa inhustisya.

6. Unsa kahay atong sanong dihang makaatubang tag inhustisya, ug ngano?

⁶ Bisan pa niana, sa dihang mamatikdan nato ang inhustisya—o sa dihang kita mismo mahimong mga biktima sa dili patas nga pagtratar—natural lamang nga kita masuko. Gibuhat kita sa larawan sa Diyos, ug ang inhustisya bug-os nahasupak sa tanan nga gihawasan ni Jehova. (Genesis 1:27) Nan, nganong gitugotan man sa Diyos ang inhustisya?

7. Ipatin-aw kon sa unsang paagi gikuwestiyon ang ngalan ug paagi sa pagmando ni Jehova.

⁷ Ang tubag nianang pangutanaha nalangkit sa importanteng isyu. Sumala sa ato nang nasabtan, ang  Maglalalang dunay katungod sa pagmando ibabaw sa yuta ug sa tanang nagpuyo niini. (Salmo 24:1; Pinadayag 4:11) Pero wala madugay human gilalang ang unang mga tawo, dunay nagsultig bakak bahin kang Jehova ug nag-ingon nga sayop ang iyang paagi sa pagmando. Sa unsang paagi nahitabo kana? Si Jehova nagsugo sa unang tawo, si Adan, nga dili mokaon gikan sa kahoy diha sa tanaman nga maoy iyang Paraisong pinuy-anan. Unsay mahitabo kon siya mosupak? “Mamatay gyod ka,” gisultihan siya sa Diyos. (Genesis 2:17) Ang sugo sa Diyos dili lisod alang kang Adan o sa iyang asawa, si Eva. Bisan pa niana, gikombinsir ni Satanas si Eva nga ang Diyos sobra ka estrikto. Unsay resulta kon siya mokaon sa bunga sa kahoy? Si Satanas miingon dihadiha kang Eva: “Dili tinuod nga mamatay mo. Kay nahibalo ang Diyos nga sa mismong adlaw nga mokaon mo sa bunga niini, ang inyong mga mata mabuka ug maparehas mo sa Diyos, nga mahibalo sa maayo ug daotan.”—Genesis 3:1-5.

8. (a) Unsay gipasabot ni Satanas sa iyang gisulti kang Eva? (b) Unsay gikuwestiyon ni Satanas bahin sa ngalan ug pagkasoberano sa Diyos?

⁸ Sa maong mga pulong gipasabot ni Satanas nga si Jehova wala lang maghikaw ug kinahanglanong impormasyon gikan kang Eva kondili nga Siya namakak usab kaniya. Gipaduhaduha ni Satanas si Eva kon maayo ba nga Diyos si Jehova. Pinaagi sa paghimo niana, gipasipalahan ni Satanas ang ngalan sa Diyos. Giatake sab niya ang pagkasoberano ni Jehova, o ang Iyang paagi sa pagmando. Si Satanas wala mag-ingon nga si Jehova dili mao ang Magmamando sa tanang butang. Apan iyang gikuwestiyon ang katungod, pagkaangayan, ug pagkamatarong niana. Sa laing pagkasulti, iya silang gipatuo  nga dili matarong ang paagi sa pagmando ni Jehova ug wala Siya maghunahuna sa kaayohan sa Iyang mga sakop.

9. (a) Alang kang Adan ug Eva, unsa ang resulta sa pagkadili-masinugtanon, ug unsang hinungdanong mga pangutana ang gipatungha niini? (b) Nganong si Jehova wala maglaglag sa mga rebelde?

⁹ Busa, si Adan ug si Eva misupak kang Jehova pinaagi sa pagkaon sa gidili nga kahoy. Tungod sa ilang pagkadili-masinugtanon sila namatay, sumala sa giingon sa Diyos. Ang pagpamakak ni Satanas nagpatunghag pipila ka hinungdanong mga pangutana. Si Jehova tinuod ba nga may katungod sa pagmando sa katawhan, o ang tawo ba angayng magmando sa iyang kaugalingon? Si Jehova nagagamit ba sa iyang pagkasoberano sa labing maayong paagi? Mahimong gamiton ni Jehova ang iyang labaw nga gahom sa paglaglag dayon sa mga rebelde. Pero ang iyang gikuwestiyon dili ang gahom sa Diyos, kondili ang Iyang ngalan, nga naglakip sa Iyang paagi sa pagmando. Busa ang pagwagtang kang Adan, Eva, ug Satanas dili magpamatuod sa pagkamatarong sa pagmando sa Diyos. Sa kasukwahi, ang iyang pagmando basin labi pang pagaduhaduhaan. Ang bugtong paagi sa pagtino kon ang mga tawo malamposon bang makamando sa ilang kaugalingon, nga bulag sa Diyos, mao ang pagpalabay una sa panahon.

10. Unsay gipadayag sa kasaysayan bahin sa pagmando sa tawo?

¹⁰ Unsay gipadayag sa paglabay sa panahon? Sulod sa daghang milenyo, ang katawhan misulay sa daghang matang sa gobyerno, lakip ang awtokrasya, demokrasya, sosyalismo, ug komunismo. Ang resulta niining tanang pagmando prangkang gisumaryo sa Bibliya: “Ang tawo nagmando sa tawo alang sa iyang ikadaot.” (Ecclesiastes 8:9) Nga may maayong katarongan, ang propetang si  Jeremias nag-ingon: “Nahibalo ko pag-ayo, Oh Jehova, nga dili iya sa tawo ang pagtultol sa iyang dalan. Dili iya sa tawong naglakaw bisan ang pagtultol sa iyang lakang.”—Jeremias 10:23.

11. Nganong gitugotan ni Jehova ang katawhan nga makaagom sa pag-antos?

¹¹ Si Jehova nahibalo sukad sa sinugdan nga ang pagkaindependente sa katawhan, o pagmando sa kaugalingon, moresulta sa hilabihang pag-antos. Nan, inhustisya ba nga iyang gitugotan nga magpadayon ang pag-antos? Dili gayod! Ingong ilustrasyon: Pananglit ikaw adunay anak nga nagkinahanglag operasyon aron mamaayo ang usa ka sakit nga nakapameligro sa kinabuhi. Nahibalo ka nga ang operasyon magpahinabog pag-antos alang sa imong anak, ug kana makapasubo kaayo kanimo. Sa samang panahon, nahibalo ka nga pinaagi sa operasyon ang imong anak makapahimulos ug mas maayong panglawas human niana. Sa susama, ang Diyos nasayod—ug nagtagna pa—nga ang iyang pagtugot sa tawhanong pagmando duyogan sa usa ka sukod sa kasakit ug pag-antos. (Genesis 3:16-19) Apan nahibalo usab siya nga ang malungtaron ug mapuslanong kahupayan posible lamang kon iyang tugotan ang tanang tawo nga makasinati sa daotang mga bunga nga gipatungha sa pagrebelde. Niining paagiha ang isyu mahusay nga permanente, hangtod sa hangtod.

12. Ingon sa gipakita sa kahimtang ni Job, unsa ang akusasyon ni Satanas batok sa mga tawo?

¹² Adunay laing bahin kini nga isyu. Sa pagpaduhaduha  sa katungod ug pagkamatarong sa pagmando sa Diyos, si Satanas wala lang magbutangbutang kang Jehova bahin sa Iyang pagkasoberano ug sa Iyang ngalan pero nagbutangbutang usab siya sa mga alagad sa Diyos mahitungod sa ilang integridad. Pananglitan, matikdi kon unsay giingon ni Satanas kang Jehova mahitungod sa matarong nga tawong si Job: “Dili ba imo man siyang gipanalipdan ug ang iyang pamilya ug ang tanan niyang gipanag-iya? Imong gipanalanginan ang tanan niyang ginahimo, ug ang iyang kahayopan midaghan pag-ayo. Apan bakyawa ang imong kamot ug hampaka ang tanan niyang nabatonan, ug tan-awon nato kon dili ba ka niya tunglohon sa imong nawong mismo.”—Job 1:10, 11.

13. Unsa ang gipasabot ni Satanas sa iyang mga akusasyon bahin kang Job, ug sa unsang paagi nalangkit niini ang tanang tawo?

¹³ Si Satanas nangangkon nga si Jehova naggamit sa Iyang gahom sa pagpanalipod aron higugmaon ug alagaran Siya ni Job. Sa baylo, kini nagpasabot nga ang integridad ni Job maoy salingkapaw, nga siya nagsimba lamang sa Diyos tungod sa iyang makuha ingong balos niana. Si Satanas nangangkon nga kon si Job mahikawan sa panalangin sa Diyos, kanang tawhana magtunglo sa iyang Maglalalang. Si Satanas nahibalo nga si Job maoy talagsaon tungod kay siya “tawong matarong ug may integridad, mahinadlokon sa Diyos ug nagsalikway sa pagkadaotan?” a Busa kon si Satanas makabungkag sa integridad ni Job, unsay ipasabot niana alang sa nahibiling katawhan? Busa si Satanas nagduhaduha gayod sa pagkamaunongon sa tanan nga gustong moalagad sa Diyos.  Sa pagkatinuod, sa pagpadako pa sa isyu, si Satanas miingon kang Jehova: “Ang tawo maghatag sa tanan niyang nabatonan alang sa iyang kinabuhi.”—Job 1:8; 2:4.

14. Unsay gipakita sa kasaysayan mahitungod sa akusasyon ni Satanas batok sa mga tawo?

¹⁴ Ang kasaysayan nagpakita nga daghan, sama kang Job, nagpabiling maunongon kang Jehova bisan pag sila nag-antos sa pagsulay—sukwahi sa pangangkon ni Satanas. Sila naglipay sa kasingkasing ni Jehova pinaagi sa ilang matinumanong pagkinabuhi, ug kini naghatag kang Jehova ug tubag sa mapasigarbohong pangangkon ni Satanas nga ang mga tawo mohunong sa pag-alagad sa Diyos sa dihang paantoson sila. (Hebreohanon 11:4-38) Oo, ang mga tawong matarong ug kasingkasing midumili sa pagsalikway sa Diyos. Bisan pag nag-atubang sila ug makapaguol kaayo nga mga kahimtang, sila labaw pang nagsalig nga hatagan sila ni Jehova ug kusog sa paglahutay.—2 Corinto 4:7-10.

15. Unsang pangutana ang tingali motungha bahin sa paghukom sa Diyos sa nangagi ug sa umaabot?

¹⁵ Apan labaw pa ang nalangkit sa pagpadapat ni Jehova sa hustisya kay sa mga isyu bahin sa pagkasoberano ug sa integridad sa tawo. Ang Bibliya naghatag kanatog rekord sa paghukom ni Jehova sa mga indibiduwal ug bisan sa mga nasod. Kini naundan usab ug mga tagna bahin sa paghukom nga iyang himoon sa umaabot. Nganong makasalig man kita nga ang paghukom ni Jehova sa nangagi ug sa umaabot matarong?

16, 17. Unsang mga pananglitan ang nagpakita nga ang mga tawo adunay limitadong panglantaw kon bahin sa matuod nga hustisya?

¹⁶ Mahitungod kang Jehova, ikaingon gayod kini: “Ang tanan niyang ginahimo hustisya.” (Deuteronomio 32:4)  Walay usa kanato ang makaingon niana, kay sagad ang atong limitadong panglantaw magpalubog sa atong pagsabot kon unsay matarong. Pananglitan, tagda si Abraham. Siya nangaliyupo kang Jehova bahin sa paglaglag sa Sodoma—bisan pa sa kaylap nga pagkadaotan didto. Nangutana siya kang Jehova: “Laglagon ba gyod nimo ang matarong uban sa daotan?” (Genesis 18:23-33) Siyempre, ang tubag maoy dili. Sa panahon lamang nga ang matarong nga si Lot ug iyang mga anak nga babaye luwas nga nakaabot sa siyudad sa Zoar nga si Jehova “nagpaulan ug asupre ug kalayo sa Sodoma.” (Genesis 19:22-24) Sa kasukwahi, si Jonas “nasuko pag-ayo” dihang gikaluy-an sa Diyos ang katawhan sa Nineve. Sanglit gipahibalo na ni Jonas nga sila laglagon, malipay siyang makita nga sila mangalaglag—walay sapayan kon sila kinasingkasing nga maghinulsol.—Jonas 3:10–4:1.

¹⁷ Si Jehova nagpasalig kang Abraham nga ang Iyang pagpadapat sa hustisya naglakip dili lamang sa paglaglag sa mga daotan kondili sa pagluwas usab sa mga matarong. Sa laing bahin, si Jonas kinahanglang makakat-on nga si Jehova maluluy-on. Kon ang mga daotan magbag-o sa ilang mga binuhatan, siya ‘andam nga mopasaylo.’ (Salmo 86:5) Lahi sa pipila ka tawo, si Jehova dili pintas nga magsilot sa mga tawo aron lamang ipaila ang iyang gahom, ni siya mahadlok nga isipong huyang tungod sa pagpakitag kaluoy kanila. Kanunay siyang magpakitag kaluoy kon adunay pasikaranan niana.—Isaias 55:7; Ezequiel 18:23.

18. Unsang mga pananglitan sa Bibliya ang nagpakita nga si Jehova dili mohukom base lang sa emosyon?

¹⁸ Bisan pa niana, si Jehova dili mohukom base lang sa emosyon. Sa dihang ang iyang katawhan padayong nagsimbag diyosdiyos, si Jehova lig-ong nagpahayag: “Hukman  ka nako sumala sa imong mga dalan ug papanubagon ka nako sa tanan nimong dulumtanang buhat. Ang akong mata dili masubo alang kanimo; dili usab ko maluoy, kay akong ipahamtang kanimo ang mga resulta sa imong mga dalan.” (Ezequiel 7:3, 4) Busa sa dihang ang mga tawo dili mag-usab sa ilang daotang binuhatan, si Jehova maghukom kanila. Apan ang iyang paghukom ipasukad sa lig-ong ebidensiya. Busa, sa dihang ang kusog nga pagmulo midangat sa iyang mga igdulungog bahin sa Sodoma ug Gomora, si Jehova miingon: “Manaog ko aron tan-awon kon daotan ba gyod sila base sa pagmulo nga akong nadungog.” (Genesis 18:20, 21) Mapasalamaton gayod kita nga si Jehova lahi sa daghang tawo nga mohukom dayon sa dili pa madungog ang tanang impormasyon! Sa pagkamatuod, si Jehova maoy ingon sa paghulagway kaniya sa Bibliya, “Diyos siya nga kasaligan ug walay inhustisya kaniya.”—Deuteronomio 32:4.

19. Unsay atong himoon kon aduna tay makapalibog nga mga pangutana bahin sa pagpahamtang ni Jehova sa hustisya?

¹⁹ Ang Bibliya dili motubag sa tanang pangutana mahitungod sa mga buhat ni Jehova sa nangagi; ni kini mohatag sa tanang detalye mahitungod sa kon unsaon ni Jehova paghukom ang mga indibiduwal ug mga grupo sa umaabot. Kon malibog kita sa mga asoy o mga tagna diin ang maong detalye kulang, makapasundayag kita sa samang pagkamaunongon nga gipasundayag sa propetang si Miqueas, kinsa misulat: “Mapailobon kong magpaabot sa Diyos, ang akong manluluwas.”—Miqueas 7:7.

20, 21. Nganong makasalig kita nga kanunayng buhaton ni Jehova kon unsay matarong?

²⁰ Makasalig kita nga sa matag kahimtang, buhaton ni  Jehova kon unsay matarong. Bisan pag ang mga inhustisya daw wala tagda sa tawo, si Jehova nagsaad: “Akoa ang panimalos; baslan nako sila.” (Roma 12:19) Kon ipakita nato ang mahulatong tinamdan, kita magpahayag sa lig-ong pagtuo nga gipahayag ni apostol Pablo: “Duna bay inhustisya sa Diyos? Wala gayod!”—Roma 9:14.

²¹ Sa kasamtangan, kita nagkinabuhi sa “kuyaw nga mga panahong lisod sagubangon.” (2 Timoteo 3:1) Ang inhustisya ug “mga buhat sa pagdaogdaog” misangpot sa daghang mapintasong mga pag-abuso. (Ecclesiastes 4:1) Bisan pa niana, si Jehova dili mausab. Siya nagdumot gihapon sa inhustisya, ug siya may dakong kaluoy niadtong mga biktima niana. Kon magpabilin kitang maunongon kang Jehova ug sa iyang pagkasoberano, iyang ihatag kanato ang kusog sa paglahutay hangtod sa tinudlong panahon sa dihang tul-iron niya ang tanang inhustisya ilalom sa pagmando sa iyang Gingharian.—1 Pedro 5:6, 7.