Walay mabuhi sa Yuta kon dili pa kono sa nagkaatol lang nga mga panghitabo, nga ang pipila niini nasabtan lang niining ika-20ng siglo. Kini ang pipila sa aksidente konong mga panghitabo:

• Ang lokasyon sa Yuta diha sa galaksiyang Milky Way ug sa sistema solar, maingon man ang orbito, pagkahirig, gikusgon sa pagtuyok, ug ang bulan niini

• Ang magnetic field ug atmospera nga nagsilbing dobleng salipod

• Ang mga siklo nga nagapasig-uli ug nagahinlo sa hangin ug tubig

Sa magbasa ka niini, pangutan-a ang imong kaugalingon, ‘Kini bang mga kinaiyahan sa Yuta mitungha lag iya o gituyo pagdisenyo?’

Unsay imong iapil kon magsulat ka sa imong adres? Tingali imong isulat ang imong nasod, siyudad, ug karsada. Agig pagtandi, ang “nasod” sa planetang Yuta mao ang galaksiyang Milky Way, ang “siyudad” niini mao ang sistema solar—ang adlaw ug ang mga planeta niini—ug ang “karsada” niini mao ang orbito sa Yuta diha sa sistema solar. Tungod sa kauswagan sa astronomiya ug pisika, daghag natugkad ang mga siyentipiko bahin sa mga bentaha sa atong espesyal nga luna diha sa uniberso.

Ang atong “siyudad,” o sistema solar, nahimutang sa eksakto gayod nga lokasyon diha sa galaksiyang Milky Way—dili sobra ka duol ug dili pod sobra ka layo sa sentro niini. Kining gitawag sa mga siyentipiko nga “kapuy-ang dapit,” hustog gidaghanon sa kombinasyon sa mga kemikal nga makasuportar ug kinabuhi. Kon malayo-layo kini sa sentro sa galaksiya, nihit kining mga kemikala; kon duol ra pod, kining dapita peligroso tungod sa hilabihan ka daghang makamatayng radyasyon ug ubang mga elemento. “Kita nagpuyo sa kinamaayohang lokasyon,” nag-ingon ang magasing Scientific American.¹

Ang kinamaayohang “karsada”: Ang “karsada” o orbito sa Yuta mao ang “kinamaayohan” diha sa atong “siyudad” nga sistema solar. Ang gilay-on niini nga orbito gikan sa adlaw maoy mga 150 milyones kilometros, nga nahimutang sa lugar nga kapuy-an kay ang temperatura dinhi makasuportar ug kinabuhi. Dugang pa, ang agianan sa Yuta halos lingin, busa ang atong distansiya gikan sa adlaw halos dili mag-usab-usab sa tibuok tuig.

Sa laing bahin, ang adlaw maoy hingpit nga “planta sa enerhiya.” Kini walay kausaban, hustog gidak-on, ug nagpabugag hustong gidaghanon sa enerhiya. Tukma gayod nga gitawag kinig “espesyal kaayong bituon.”²

Ang kinamaayohang “silingan”: Ang bulan mao ang kinamaayohang “silingan”  sa Yuta. Ang gidak-on niini halos un-tersiya lang kon itandi sa gidak-on sa Yuta. Busa kon ikomparar ang gidak-on niini sa ubang mga bulan sa atong sistema solar, ang atong planeta dako-dakog bulan. Kini ba nagkaatol lang? Imposible.

Una, ang bulan maoy makapataob ug makapahunas sa dagat nga importante sa Yuta. Ang bulan usab dakog tabang sa pagbalanse sa paghirig ug pagbiyo sa Yuta. Kon dili pa ingon niini pagkadisenyo ang bulan, ang atong planeta magkarag-karag samag kasing! Ang moresulta nga kausaban sa klima, pagtaob ug paghunas, ug uban pang mga kausaban makahatag ug dakong kadaot.

Ang eksakto kaayong pagkahirig ug pagtuyok sa Yuta: Ang pagkahirig sa Yuta nga mga 23.4 grado maoy nakapabalanse sa tinuig nga siklo sa panahon, sa temperatura, ug sa lainlaing klima sa tibuok Yuta. “Ang pagkahirig sa atong planeta ‘eksakto ra gayod,’” sumala pa sa librong Rare Earth—Why Complex Life Is Uncommon in the Universe.³

Tungod sa pagtuyok sa Yuta, ang gitas-on sa adlaw ug gabii “eksakto ra gayod.” Kon hinay ang pagtuyok, mas taas ang mga adlaw ug ang katunga sa Yuta nga bantang sa Adlaw mapaig ug ang pikas nga bahin mayelo. Kon kusog, mahimong pipila na lang ka oras ang usa ka adlaw, ug moresultag way-hunong nga mga pagbagyo ug uban pang makadaot nga mga epekto.

Ang wanang maoy peligroso kaayong dapit nga punog makamatayng radyasyon ug dagko kaayong mga bato. Apan ang atong asul nga planeta morag naglupad sa tunga sa pinusilay sa wanang nga dili maigo. Ngano? Kay ang Yuta gipanalipdan ug katingalahang mga salipod—usa ka puwersado kaayong magnetic field ug maayong pagkadisenyo nga atmospera.

Ang magnetic field sa Yuta: Ang sentro sa Yuta maoy nagtuyok nga bolang puthaw nga nagbaga, nga tungod niini ang atong planeta dunay dako kaayo ug puwersadong magnetic field nga moabot hangtod sa wanang. Kini nga taming sa Yuta nanalipod kanato batok sa kusog kaayong radyasyon gikan sa wanang ug sa uban pang makamatayng mga elemento gikan sa adlaw. Lakip niini nga mga elemento mao ang solar wind nga walay hunong nga nagpagawas ug enerhiya sama sa mga proton ug electron; ang solar flare nga sa pipila lang ka minuto mopabugag enerhiya nga sama ka kusog sa bilyon-bilyong hydrogen bomb; ug ang mga pagbuto diha sa ibabawng bahin sa adlaw nga nagpagawas ug bilyon-bilyong toneladang  materya ngadto sa wanang. Makakita kag ebidensiya sa panalipod nga imong madawat gikan sa magnetic field sa Yuta. Ang solar flares ug ang mga pagbuto sa ibabawng bahin sa adlaw makapagulag hayag kaayong mga aurora nga makita sa ibabawng bahin sa atmospera duol sa mga magnetic pole sa Yuta.

Ang atmospera sa Yuta: Ang atmospera naghatag kanatog oksiheno nga atong maginhawa ug ubang mga gas agig dugang proteksiyon. Ang ibabawng bahin sa atmospera, ang stratosphere, dunay usa ka matang sa oksiheno nga gitawag ug ozone, nga mosuhop ug kutob 99 porsiyentong radyasyong ultraviolet (UV). Busa ang ozone layer nagapanalipod sa daghang matang sa kinabuhi—lakip na sa tawo ug plankton nga maoy tuboran sa kadaghanan sa atong oksiheno—batok sa makamatayng radyasyon. Ang gidaghanon sa ozone diha sa stratosphere nagdepende sa puwersa sa radyasyong UV. Busa ang ozone layer maoy usa ka puwersado ug epektibo kaayong salipod.

Ang atmospera nagapanalipod usab kanato batok sa adlaw-adlawng pagbombardiyo sa milyon-milyong bato sa wanang nga lainlain ug gidak-on, gikan sa gagmay kaayo ngadto sa dagko kaayo. Ang kadaghanan niini masunog diha sa atmospera, ug mahimong mga bulalakaw. Apan ang radyasyon nga kinahanglanon sa kinabuhi makalapos sa salipod sa Yuta, sama sa init ug sa kahayag. Ang atmospera makatabang pa gani sa pagpakanap sa init palibot sa Yuta, ug kon magabii ang atmospera nagsilbing habol aron dili daling mohungaw ang init.

Ang atmospera ug ang magnetic field sa Yuta maayo kaayong pagkadisenyo nga wala gihapon matugkad hangtod karon. Ingon usab niini ang mga siklo nga nagsuportar sa kinabuhi sa Yuta.

Kon ang suplay sa preskong hangin ug tubig sa siyudad putlon ug ang mga imburnal niini sap-ongan, ang mga tawo magsakit ug dayon mamatay. Apan palandonga kini: Ang atong planeta dili samag restawran, diin ang pagkaon ug mga suplay gikan pa sa gawas ug ang basura ilabay didto. Ang hinlong hangin ug tubig nga atong gikinahanglan dili pinadala gikan sa wanang ug ang basura dili usab ipasakay ug rocket aron didto ilabay. Busa sa unsang paagi ang Yuta nagpabiling hinlo ug kapuy-an? Tungod sa mga siklo sa kinaiyahan, sama sa tubig, carbon, oksiheno, ug nitroheno, nga gipatin-aw ug gipakita dinhi.

Ang siklo sa tubig: Ang tubig importante sa kinabuhi. Ang tawo mamatay kon dili makainom ug tubig sa pipila lang ka adlaw. Ang siklo sa tubig naghatag ug hinlong tubig sa Yuta. Kini dunay tulo ka proseso. (1) Ang init sa adlaw mopaalisngaw sa tubig paingon sa atmospera. (2) Ang manibug-ok nga inalisngaw niining hinlong tubig mahimong panganod. (3) Dayon ang panganod mahimong ulan, nanibug-ok nga ulan, yelo, o niyebe, nga ialisngaw na usab, busa nagtapos sa siklo. Unsa ka daghang tubig ang maresiklo tuig-tuig? Sumala sa banabana, igo nga masanapan ang Yuta sa giladmong kapin sa duhag tunga ka piye.⁴

Ang siklo sa carbon dioxide ug oksiheno: Aron kita mabuhi, kinahanglang mohanggab kitag oksiheno ug ang atong hinanggab mogawas ingong carbon dioxide. Kay nagginhawa man ang bilyon-bilyong tawo ug hayop, nganong dili mahutdan ang atong atmospera ug oksiheno ug masobrahag carbon dioxide? Tungod kini sa siklo sa oksiheno. (1) Sa proseso nga photosynthesis, ang tanom mosuhop ug carbon dioxide nga binuga sa tawo ug hayop, ug kini ug ang enerhiya sa sidlak sa adlaw gamiton sa pagpatunghag carbohydrate ug oksiheno. (2) Inighanggab natog oksiheno, gitapos nato kana nga siklo. Kining tanan nagakahitabo sa hinlo, hapsay, ug linawng paagi.

 Ang siklo sa nitroheno: Importante usab sa kinabuhi sa Yuta ang organikong mga molekula sama sa protina. (A) Ang nitroheno gikinahanglan sa pagpatungha niini nga mga molekula. Ang atong atmospera dunay mga 78 porsiyento niana nga gas. Himoon sa kilat ang nitroheno ingong mga substansiya nga suphon sa mga tanom. (B) Dayon hilison kini sa mga tanom sa paghimog organikong mga molekula. Kon kaonon sa mananap ang tanom, maapil usab ug kaon ang nitroheno. (C) Inigkamatay sa tanom ug mananap, dugtaon sa bakterya kini nga nitroheno, busa kini mabalik sa yuta ug sa atmospera.

Tungod sa modernong teknolohiya, toneladang makahilo ug dili maresiklong hugaw ang mapatungha sa mga tawo tuig-tuig. Apan ginaresiklo sa Yuta ang tanang basura niini pinaagi sa maayo kaayong mga proseso sa kemika.

Sa imong hunahuna, sa unsang paagi mitungha ang sistema sa pagresiklo sa Yuta? “Kon ang proseso sa kalikopan sa Yuta mitungha lag iya, imposibleng mahimong hingpit ang proseso niini sa paghinlo sa kalikopan,” nag-ingon ang magsusulat bahin sa relihiyon ug siyensiya nga si M. A. Corey.⁵ Mouyon ka ba sa iyang giingon?