Usa ka Praktikal nga Basahon Alang sa Modernong Pagkinabuhi

Ang mga basahong naghatag ug tambag popular kaayo sa kalibotan karon. Apan lagmit nga kana makaraan ug sa dili madugay rebisahon o pulihan. Unsay ikasulti sa Bibliya? Kini nakompleto duolag 2,000 ka tuig kanhi. Bisan pa niana, ang orihinal nga mensahe niini wala gayod mapauswag o ipanunot sa panahon. Ang ingon bang basahon nasudlan kayhag praktikal nga giya alang sa atong adlaw?

ANG pipila nag-ingon nga wala. “Walay magpasiugda nga gamiton ang 1924 nga edisyon sa teksbok sa kemistriya aron gamiton sa usa ka klase sa modernong kemistriya,” misulat si Dr. Eli S. Chesen, nga nagsaysay kon nganong siya nagtuo nga ang Bibliya karaan na.¹ Mopatim-aw, kining argumentoha makataronganon. Kon buot sabton, daghan na kaayong nakat-onan ang tawo bahin sa maayong pangisip ug tawhanong paggawi sukad nasulat ang Bibliya. Busa sa unsang paagi ang maong karaang basahon mahimong angayan alang sa modernong pagkinabuhi?

Mga Prinsipyong Walay Kataposan

Bisag matuod nga nausob na ang kapanahonan, ang paninugdang mga panginahanglan sa tawo nagpabiling mao ra gihapon. Ang mga tawo sa tibuok kasaysayan nagkinahanglag gugma ug pagkamabination. Buot nilang magmalipayon ug magkinabuhig makahuloganong mga kinabuhi. Sila nagkinahanglag tambag kon unsaon pagsagubang ang mga kalisdanan sa panginabuhi, kon unsaon pagpalampos ang kaminyoon, ug kon unsaon pagsilsil sa maayong mga sukdanan sa moral ug pamatasan diha sa ilang mga anak. Ang Bibliya naundan ug tambag nga nagtumong nianang paninugdang mga panginahanglan.​—Ecclesiastes 3:​12, 13; Roma 12:​10; Colosas 3:​18-21; 1 Timoteo 6:​6-10.

Ang tambag sa Bibliya nagpabanaag ug dulot nga kaamgohan sa tawhanong kinaiyahan. Tagda ang pipila lamang ka pananglitan sa espesipiko, way-kataposang mga prinsipyo nga maoy praktikal alang sa modernong pagkinabuhi.

Praktikal nga Giya Alang sa Kaminyoon

Ang pamilya, matod sa UN Chronicle, “mao ang labing karaan ug labing paninugdang hugpong sa tawhanong organisasyon; ang labing hinungdanong dugtong tali sa mga kaliwatan.” Ang maong “hinungdanong dugtong,” hinunoa, nagakabugto sa makapakurat nga sukod. “Sa kalibotan karon,” nag-ingon ang Chronicle, “daghang pamilya ang nag-atubang ug lisod nga mga suliran nga nagpameligro sa ilang katakos nga moobra ug, sa tinuoray, nga molahutay.”² Unsang tambag ang ginahatag sa Bibliya aron tabangan ang hugpong sa pamilya nga molahutay?

Ingong sinugdanan, ang Bibliya daghag ikasulti bahin sa kon unsaon pagtinagdanay sa mga bana ug mga asawa sa usag usa. Pananglitan, mahitungod sa mga bana, kini nag-ingon: “Ang mga bana angay nga magahigugma sa ilang mga asawa sama ug ilang kaugalingong lawas. Siya nga nagahigugma sa iyang asawa nagahigugma sa iyang kaugalingon, kay wala gayoy tawo nga nagdumot sa iyang kaugalingong unod; apan nagapakaon ug nagapangga niini.” (Efeso 5:​28, 29) Ang asawa gitambagan nga angayng “adunay halalom nga pagtahod alang sa iyang bana.”​—Efeso 5:33.

Tagda ang mga kahulogan sa pagpadapat nianang tambaga sa Bibliya. Ang bana nga nahigugma sa iyang asawa ‘sama ug iyang kaugalingong lawas’ dili madumtanon o mabangis kaniya. Dili siya managmal kaniya sa lawasnon, ni iya siyang pasipalahan sa binaba o sa emosyonal nga diwa. Hinunoa, hatagan niya siya sa samang pagtamod ug konsiderasyon nga iyang ginapakita sa iyang kaugalingon.  (1 Pedro 3:7) Busa ang iyang asawa mobating gihigugma ug may-kasegurohan sa iyang kaminyoon. Sa ingon siya nagtagana sa iyang mga anak ug maayong panig-ingnan kon sa unsang paagi angayng tagdon ang mga babaye. Sa laing bahin, ang asawa nga adunay “halalom nga pagtahod” sa iyang bana dili magkuha sa iyang dignidad pinaagi sa kanunayng pagsaway kaniya o pagtamay kaniya. Tungod kay ang asawa nagtahod man sa bana, siya mobating gisaligan, gidawat, ug giapresyar.

Praktikal ba ang maong tambag niining modernong kalibotan? Makapaikag nga kadtong naghimo sa pagtuon sa mga pamilya nga usa ka karera karong adlawa nahidangat sa susamang mga panghinapos. Usa ka administrador sa usa ka programa sa pagpanambag sa pamilya miingon: “Ang labing mahimsog nga mga pamilya nga akong nailhan mao sila diin ang inahan ug amahan adunay lig-on, mahigugmaong relasyon sa ilang taliwala. . . . Kining lig-ong pangunang relasyon morag magpatunghag kasegurohan diha sa mga anak.”³

Latas sa katuigan, ang tambag sa Bibliya bahin sa kaminyoon napamatud-ang labi pang kasaligan kay sa tambag sa di-maihap maayog-intensiyong mga magtatambag sa pamilya. Ngani, dili pa kaayo dugay nga daghang eksperto nagpasiugda sa diborsiyo ingong dali ug sayon nga sulbad sa di-maayong kaminyoon. Karong adlawa, daghan kanila ang nag-awhag sa mga tawo nga palungtaron ang ilang kaminyoon kon posible ugaling. Apan ang maong kausaban nahitabo human lamang nga ang dakong kadaot nahitabo na.

Sa kasukwahi, ang Bibliya naghatag ug kasaligan, timbang nga tambag bahin sa kaminyoon. Nag-ila kini nga ang pipila ka hingaping mga kahimtang makatugot sa diborsiyo. (Mateo 19:9) Sa samang panahon, kini nagsaway sa way-hinungdan nga diborsiyo. (Malaquias 2:​14-16) Nagsaway usab kini sa pagkamaluibon sa kapikas sa kaminyoon. (Hebreohanon 13:4) Ang kaminyoon, kini nag-ingon, naglangkit sa pagkakomitido: “Kana ang hinungdang ang usa ka lalaki mobiya sa iyang amahan ug iyang inahan ug siya kinahanglang motapot sa iyang asawa ug sila  kinahanglang mausa ka unod.” a​—Genesis 2:​24; Mateo 19:​5, 6.

Ang tambag sa Bibliya bahin sa kaminyoon samang nahiangay karong adlawa maingon man sa panahong gisulat ang Bibliya. Sa dihang ang bana ug asawa magtagad sa usag usa nga may gugma ug pagtahod ug mag-isip sa kaminyoon ingong linaing relasyon, ang kaminyoon mas lagmit nga molahutay​—ug duyog niana ang pamilya.

Praktikal nga Giya Alang sa mga Ginikanan

Ubay-ubayng mga dekada kanhi daghang ginikanan​—nga naaghat sa “bag-ong mga ideya” bahin sa pagbansay sa bata​—naghunahuna nga “gidili ang pagdili.”⁸ Ang pagbutang ug mga limitasyon alang sa mga bata, sila nahadlok, makapahinabog kasakit ug kapakyasan. Ang maayog-tuyo nga mga magtatambag bahin sa pagmatuto sa bata nagpugos nga ang mga ginikanan molikay gikan sa labaw ug diyutay sa labing malumong pagtul-id sa ilang mga anak. Apan daghan sa maong mga eksperto karon nagtuon pag-usab sa papel sa disiplina, ug ang mabalak-ong mga ginikanan nagapangitag katin-awan bahin sa ulohan.

Sukad pa sa sinugdan, hinunoa, ang Bibliya naghatag ug tin-aw, makataronganong tambag bahin sa pagmatuto ug anak. Duolag 2,000 ka tuig kanhi, kini nag-ingon: “Kamong mga amahan, ayawg palagota ang inyong mga anak, kundili padayong matutoa sila diha sa disiplina ug mapasiboong pagdumala-sa-kaisipan ni Jehova.” (Efeso 6:4) Ang Gregong nombre nga gihubad ug “disiplina” nagkahulogang “pagmatuto, pagbansay, instruksiyon.”⁹ Ang Bibliya nag-ingon nga ang maong disiplina, o instruksiyon, maoy ebidensiya sa gugma sa ginikanan. (Proverbio 13:24) Ang mga bata molambo tungod sa tin-awng kalagdaan sa moral ug sa naugmad nga sentido bahin sa matarong ug daotan. Ang disiplina nagsulti kanila nga ang ilang mga ginikanan nagmatinagdanon kanila ug mahitungod sa nagakaugmad nila nga matang sa pagkatawo.

Apan ang awtoridad sa ginikanan​—“ang bunal sa disiplina”​—angay nga dili gayod mapasipad-anon. b (Proverbio 22:15; 29:15) Ang Bibliya nagpasidaan sa mga ginikanan: “Ayaw sobrahi pagtul-id ang inyong mga anak, o inyong kuhaon ang tibuok nga kasingkasing gikan kanila.” (Colosas 3:​21, Phillips) Nag-ila usab kini nga ang lawasnong pagsilot sagad nga dili maoy labing epektibong metodo sa pagtudlo. Ang Proverbio 17:​10 nag-ingon: “Ang usa ka pagbadlong mas lalom pang modulot diha sa usang may pagsabot kay sa pagbunal sa usa ka buangbuang sa usa ka gatos ka higayon.” Gawas pa, ang Bibliya nagsugyot ug masantaon nga disiplina. Sa Deuteronomio 11:​19 ang mga ginikanan giawhag nga pahimuslan ang kaswal nga mga gutlo aron isilsil ang moral nga mga sukdanan diha sa ilang mga anak.​—Tan-awa usab ang Deuteronomio 6:​6, 7.

Ang way-kataposang tambag sa Bibliya ngadto sa mga ginikanan matin-aw. Ang mga bata nagkinahanglag di-mabalhinon ug mahigugmaong disiplina. Ang praktikal nga kasinatian nagpadayag nga ang maong tambag mosaler gayod. c

Pagbuntog sa Kababagan nga Makapabahinbahin sa Katawhan

Ang katawhan karong adlawa nabahin sa rasanhon, nasodnon, ug etnikong kababagan. Ang maong artipisyal nga mga paril nakaimpluwensiya sa pagpatayg inosenteng mga tawo diha sa mga gubat sa tibuok kalibotan. Kon ang kasaysayan maoy timailhan, ang kalaomang ang kalalakin-an ug kababayen-an sa lainlaing mga rasa ug mga nasod mag-isip ug magtratar sa usag usa ingong mga managsama tinuod nga mangiob. “Ang solusyon,” matod sa usa ka Aprikanong estadista, “maoy anaa sa  atong mga kasingkasing.”¹¹ Apan dili sayon ang pag-usob sa mga kasingkasing sa tawo. Hinuon, tagda kon sa unsang paagi ang mensahe sa Bibliya makatandog sa kasingkasing ug mopausbaw sa mga tinamdan sa pagkamanagsama.

Ang pagtulon-an sa Bibliya nga ang Diyos “nagbuhat gikan sa usa ka tawo sa tanang nasod sa mga tawo” nagpahigawas sa bisan unsang ideya sa rasanhong pagkalabaw. (Buhat 17:26) Nagpakita kini nga aduna lamay usa ka rasa​—ang tawhanong rasa. Ang Bibliya dugang nagdasig kanato nga “mahimong mga tigsundog sa Diyos,” nga bahin kaniya kini nag-ingon: “[Siya] dili mapihigon, apan sa matag nasod ang tawo nga magakahadlok kaniya ug magabuhat ug pagkamatarong dalawaton kaniya.” (Efeso 5:​1; Buhat 10:​34, 35) Alang niadtong nag-isip sa Bibliya sa seryosong paagi ug nagtinguha gayod nga sundon ang mga pagtulon-an niini sa kinabuhi, kining kahibaloa adunay makapahiusang epekto. Mopalihok kini sa kinahiladmang bahin, diha sa kasingkasing sa tawo, nga magwagtang sa ginamag-tawo nga kababagan nga magbahin sa mga tawo. Tagda ang usa ka pananglitan.

Sa dihang si Hitler nakiggubat sa tibuok Uropa, dihay usa ka grupo sa mga Kristohanon​—mga Saksi ni Jehova​—nga lig-ong midumili nga moapil sa pagpatayg inosenteng mga tawo. Sila dili “mobakyaw ug espada” batok sa ilang isigkatawo. Ilang gikuha ang maong baroganan tungod sa ilang tinguha nga pahimut-an ang Diyos. (Isaias 2:​3, 4; Miqueas 4:​3, 5) Sila nagtuo gayod kon unsay ginatudlo sa Bibliya​—nga walay nasod o rasa ang mas maayo kay sa lain. (Galacia 3:28) Tungod sa ilang mahigugmaon-sa-pakigdait nga baroganan, ang mga Saksi ni Jehova nahiapil sa unang mga binilanggo sa mga kampo konsentrasyon.​—Roma 12:18.

Apan dili ang tanan nga nag-angkong nagsunod sa Bibliya ang mibarog sa ingon. Wala madugay human sa Gubat sa Kalibotan II, si Martin Niemöller, usa ka Alemang Protestanteng klerigo, misulat: “Si bisan kinsa nga buot mobasol sa Diyos tungod sa [mga gubat] wala mahibalo, ni buot mahibalo, sa Pulong sa Diyos. . . . Ang Kristohanong mga simbahan, sa tanang kapanahonan, subsob nga nagbendisyon sa mga gubat, mga sundalo, ug mga armas ug . . . nag-ampo sa di-Kristohanon gayod nga paagi alang sa kamatayon sa ilang mga kaaway sa gubat. Kining tanan maoy atong sala ug sala sa atong mga amahan, apan dili gayod mabasol ang Diyos. Ug kitang mga Kristohanon karon maulaw atubangan sa giingong sekta nga sama sa Masibotong mga Estudyante sa Bibliya [mga Saksi ni Jehova], kinsa nga ginatos ug linibo nahibanlod sa mga kampo konsentrasyon ug namatay [pa] tungod kay sila midumili sa pagserbisyo sa gubat ug midumili pagpusil ug mga tawo.”¹²

Hangtod niining adlawa, ang mga Saksi ni Jehova ilado tungod sa ilang panag-igsoonay, nga naghiusa sa mga taga-Arabia ug mga Hudiyo, mga taga-Croatia ug Serbiano, Hutu ug Tutsi. Bisan pa niana, ang mga Saksi moangkon dayon nga ang maong panaghiusa posible, dili tungod kay sila mas maayo kay sa uban, apan tungod kay sila gidasig sa gahom sa mensahe sa Bibliya.​—1 Tesalonica 2:13.

Praktikal nga Giya nga Mopausbaw sa Maayong Pangisip

Ang maayong panglawas sa usa ka tawo kasagarang apektado sa kahimtang sa iyang pangisip ug emosyon. Pananglitan, ang siyentipikanhong mga pagtuon nakapamatuod sa makadaot nga mga epekto sa kasuko. “Kadaghanan sa ebidensiya nga anaa nagpaila nga ang mga tawong masuk-anon mas daling taptan sa sakit sa kasingkasing (ingon man sa ubang mga sakit) tungod sa lainlaing mga hinungdan, lakip ang menos nga pagpaluyo sa katilingban, midakong epekto sa lawas sa dihang masuko, ug midakong pagpasundayag sa paggawing makadaot sa lawas,” matod ni Dr. Redford Williams, Direktor sa Panukiduki sa Paggawi sa Duke University Medical Center, ug sa iyang asawa, si Virginia Williams, diha sa ilang librong Anger Kills.¹³

Libolibong katuigan sa wala pa ang maong siyentipikanhong mga pagtuon, ang Bibliya, sa yano  apan tin-awng mga pulong, naglangkit sa atong emosyonal nga kahimtang ug sa atong lawasnong kahimsog: “Ang malinawong kasingkasing mao ang kinabuhi sa unod, apan ang kasina maoy kadunotan sa mga bukog.” (Proverbio 14:​30; 17:22) Sa maalamon, ang Bibliya nagtambag: “Pasagdi lamang ang kasuko ug biyai ang kalagot,” ug “Ayaw pagdalidali nga ang imong espiritu masilo [o “masuko,” King James Version].”​—Salmo 37:​8; Ecclesiastes 7:9.

Ang Bibliya naundan usab ug maalamong tambag sa pagpugong sa kasuko. Pananglitan, ang Proverbio 19:​11 nag-ingon: “Ang pagkamasinabtanon sa usa ka tawo magapahinay gayod sa iyang kasuko, ug katahom sa iyang bahin ang pagpasaylo sa kalapasan.” Ang Hebreohanong pulong alang sa “pagkamasinabtanon” naggikan sa usa ka berbo nga nagpaila sa “kahibalo sa hinungdan” sa usa ka butang.¹⁴ Ang maalamong tambag mao: “Paghunahuna sa dili pa molihok.” Ang pagpaningkamot sa pagsabot sa nagpahiping mga hinungdan kon nganong ang uban mosulti o molihok sa usa ka paagi makatabang sa usa ka tawo nga mahimong mas matinugoton​—ug mas dili lagmit masuko.​—Proverbio 14:29.

Ang laing praktikal nga tambag hikaplagan sa Colosas 3:​13, nga nag-ingon: “Padayon nga mag-inantosay sa usag usa ug bukas nga magpinasayloay sa usag usa.” Ang ginagmayng mga kapikalan maoy bahin sa kinabuhi. Ang pamulong nga “padayon nga mag-inantosay” nagpasabot sa pagtugot sa mga butang nga wala nato magustohi diha sa uban. Ang “pagpasaylo” nagkahulogan nga wagtangon ang kayugot. Usahay maalamon nga wagtangon ang mayugtanong mga pagbati inay hambinon kini; ang paghambin sa kasuko modugang lamang sa atong kabug-at.​—Tan-awa ang kahong “Praktikal nga Giya Alang sa Tawhanong mga Relasyon.”

Karong adlawa, adunay daghang tinubdan sa tambag ug giya. Apan ang Bibliya linain gayod. Ang tambag niini maoy dili lamang teoriya, ni ang tambag niini magdaot kanato. Sa kapulihay, ang kaalam niini napamatud-ang “kasaligan kaayo.” (Salmo 93:5) Dugang pa, ang tambag sa Bibliya maoy walay kataposan. Bisan pag kini nakompleto duolag 2,000 ka tuig kanhi, ang mga pulong niini mapadapat gihapon. Ug kini mapadapat nga may samang epekto bisan kon unsa ang kolor sa atong panit o ang nasod nga atong gipuy-an. Ang mga pulong sa Bibliya aduna usab ing gahom​—ang gahom sa pagpabag-o sa mga tawo. (Hebreohanon 4:12) Ang pagbasa nianang basahona ug pagpadapat sa mga prinsipyo niini sa ingon makapausbaw sa matang sa imong pagkinabuhi.

[Mga footnote]

[Blurb sa panid 24]

Ang Bibliya naghatag ug tin-aw, makataronganong tambag bahin sa pamilyahanong kinabuhi

[Kahon sa panid 23]

Mga Kinaiyahan sa Mahimsog nga mga Pamilya

Ubay-ubayng katuigan kanhi usa ka edukador ug espesyalista bahin sa pamilya mihimog dakong surbi diin kapig 500 ka propesyonal nga nanambag sa mga pamilya gihangyo sa pagkomento bahin sa mga taras nga ilang napanid-an diha sa “mahimsog” nga mga pamilya. Makaiikag, nahiapil sa labing kasagarang mga taras nga nalista mao ang mga butang nga dugay na kanhing gisugyot sa Bibliya.

Ang maayong komunikasyon maoy nanguna sa listahan, lakip ang epektibong mga metodo sa paghusay sa mga kabangian. Usa ka kasagarang lagda nga hikaplagan diha sa mahimsog nga mga pamilya mao nga “walay usa ang matulog sa gabii nga may gikasuk-an,” miingon ang awtor sa surbi.⁶ Hinunoa, kapig 1,900 ka tuig kanhi, ang Bibliya mitambag: “Pagkapungot, apan ayaw pagpakasala; ayaw pasalopa ang adlaw nga kamo anaa sa suko nga kahimtang.” (Efeso 4:26) Sa kapanahonan sa Bibliya ang mga adlaw giihap gikan sa pagsalop sa adlaw ngadto sa pagsalop sa adlaw. Busa, dugay na sa wala pa ang modernong mga eksperto magtuon bahin sa mga pamilya, ang Bibliya maalamong mitambag: Husaya dayon ang makapabahinbahing mga suliran​—sa dili pa matapos ang adlaw ug mosugod ang laing adlaw.

Ang mahimsog nga mga pamilya “dili maghisgot ug lagmit mainitong mga ulohan sa dili pa sila mobiya sa balay o sa dayon nang pangatulog,” maoy nasayran sa awtor. “Balikbalik nakong nadunggan ang mga pulong ‘ang angay nga panahon.’”⁷ Ang maong mga pamilya sa wala tuyoa nagpalanog sa proverbio sa Bibliya nga nahitala kapig 2,700 ka tuig kanhi: “Ingon sa mga mansanas nga bulawan diha sa kinulit nga plata mao ang usa ka pulong nga gisulti sa angay nga panahon alang niana.” (Proverbio 15:​23; 25:11) Ang maong pagtandi mahimong nagpasabot sa bulawang mga adorno nga pormag mansanas nga gibutang sa kinulitang platang mga bandehado​—nga bililhon ug matahom nga mga kabtangan sa kapanahonan sa Bibliya. Nagpasabot kini sa katahom ug bili sa mga pulong nga litokon sa nahiangayng panahon. Sa lisod nga mga kahimtang, ang angay nga mga pulong nga isulti sa angay nga panahon maoy labing bililhon.​—Proverbio 10:19.

[Kahon sa panid 26]

Praktikal nga Giya Alang sa Tawhanong mga Relasyon

“Mapikal, apan ayaw pagpakasala. Makigsulti ka sa imong kasingkasing, diha sa imong higdaanan, ug magpabiling hilom.” (Salmo 4:​4) Sa kadaghanang kahimtang nga nalangkit ang ginagmayng mga sala, mahimong maalamon nga pugngan ang imong mga pulong, sa ingon malikayan ang emosyonal nga pakigharong.

“Adunay usa nga nagsulting dili-mahunahunaon ingon nga pinaagi sa mga duslak sa usa ka espada, apan ang dila sa mga maalamon makapaayo.” (Proverbio 12:18) Paghunahuna sa dili ka pa mosulti. Ang wa-hunahunaang mga pulong makapasilo sa uban ug makabugto sa mga panaghigala.

“Ang usa ka tubag, kon malumo, makapahupay sa kapungot, apan ang usa ka pulong nga makapasakit makapasilaob sa kasuko.” (Proverbio 15:1) Kinahanglan ang pagpugong-sa-kaugalingon aron motubag nga may kalumo, apan kanang dalana kasagarang mosulbad sa mga suliran ug mopausbaw sa madaitong mga relasyon.

“Ang sinugdanan sa panagbangi maoy ingon sa pagpagawas sa katubigan; busa sa dili pa mosilaob ang away, biya na.” (Proverbio 17:14) Maalamon nga mobiya sa talandogon nga kahimtang sa dili ka pa masuko.

“Ayaw pagdali sa pagpakitag kayugot; kay ang kayugot gihambin sa mga buangbuang.” (Ecclesiastes 7:​9, The New English Bible) Kasagarang ang mga emosyon mag-una sa mga lihok. Ang tawong daling masilo maoy buangbuang, kay ang iyang paagi mahimong mosangpot sa kalit nga mga pulong o mga lihok.

[Hulagway sa panid 25]

Ang mga Saksi ni Jehova nahiapil sa unang mga binilanggo sa kampo konsentrasyon