Ang Panahon sa Pag-anhi sa Mesiyas Gibutyag
Kapitulo Onse
Ang Panahon sa Pag-anhi sa Mesiyas Gibutyag
1. Sanglit si Jehova mao ang Dakong Tigbantay-sa-Oras, sa unsa nga makapaneguro kita?
SI Jehova mao ang Dakong Tigbantay-sa-Oras. Ubos sa iyang paggahom ang tanang panahon ug mga yugto sa panahon nalangkit sa iyang buluhaton. (Buhat 1:7) Ang tanang panghitabo nga gitakda niya nianang mga panahona ug mga yugto sa panahon seguradong mahitabo. Dili sila mapakyas.
2, 3. Unsang tagnaa ang gitagad ni Daniel, ug unsang empiryoha ang nagmando sa Babilonya niadtong panahona?
2 Ingon nga masibotong estudyante sa Kasulatan, ang manalagnang Daniel nagtuo sa katakos ni Jehova sa pag-eskedyul sa mga panghitabo ug sa pagpahinabo niana nila. Ilabinang nakapaikag kang Daniel ang mga tagna mahitungod sa pagkalaglag sa Jerusalem. Gisulat ni Jeremias ang pinadayag sa Diyos mahitungod sa gidugayon sa pagpabiling awaaw sa balaang siyudad, ug gipalandong pag-ayo ni Daniel ang maong tagna. Misulat siya: “Sa unang tuig ni Dario nga anak nga lalaki ni Ahasuero nga binhi sa mga Medianhon, kinsa gihimong hari sa gingharian sa mga Caldeanhon; sa unang tuig sa iyang paghari ako, si Daniel, pinaagi sa mga basahon nakasabot sa gidaghanon sa mga tuig nga labot niana ang pulong ni Jehova midangat kang Jeremias nga propeta, aron sa pagtuman sa pagpayhag sa Jerusalem, nga mao, kapitoan ka tuig.”—Daniel 9:1, 2; Jeremias 25:11.
3 Si Dario nga Medianhon nagmando niadto ibabaw sa “gingharian sa mga Caldeanhon.” Ang mas unang tagna nga gipahayag ni Daniel sa dihang gihubad ang sinulat sa kamot diha sa bungbong tulin nga natuman. Wala na ang Empiryo sa Babilonya. Kadto “gihatag ngadto sa mga Medianhon ug sa mga Persianhon” sa 539 W.K.P.—Daniel 5:24-28, 30, 31.
SI DANIEL MAPAUBSANONG NANGALIYA KANG JEHOVA
4. (a) Unsa ang gikinahanglan aron masinati ang pagluwas sa Diyos? (b) Sa unsang paagi si Daniel miduol dayon kang Jehova?
4 Nakaamgo si Daniel nga ang 70 ka tuig nga pagkaawaaw sa Jerusalem hapit nang matapos. Unsay iyang sunod buhaton? Siya mismo nagtug-an kanato: “Akong gitumong ang akong nawong kang Jehova, nga matuod nga Diyos, aron sa pagpangita kaniya pinaagi sa pag-ampo ug sa mga pangaliyupo, uban sa pagpuasa ug sakong panapton ug sa mga abo. Ug ako miampo kang Jehova nga akong Diyos ug misugid.” (Daniel 9:3, 4) Ang maayong kahimtang sa kasingkasing gikinahanglan aron makasinati sa maluluy-ong pagluwas sa Diyos. (Levitico 26:31-46; 1 Hari 8:46-53) Gikinahanglan ang pagtuo, mapaubsanong espiritu, ug bug-os nga paghinulsol tungod sa mga sala nga misangpot sa pagkadestiyero ug pagkaulipon. Tungod ug alang sa iyang makasasalang katawhan, sa ingon si Daniel miduol dayon sa Diyos. Sa unsang paagi? Pinaagi sa pagpuasa, pagbangotan, ug pagsul-ob ug sakong panapton, nga usa ka simbolo sa paghinulsol ug pagkasinsero sa kasingkasing.
5. Nganong si Daniel mibating masaligon nga ang mga Hudiyo ipasig-uli ngadto sa ilang yutang-natawhan?
5 Ang tagna ni Jeremias naghatag ug paglaom kang Daniel, kay nagpaila kadto nga ang mga Hudiyo duol nang ipasig-uli ngadto sa ilang yutang-natawhan sa Juda. (Jeremias 25:12; 29:10) Sa walay duhaduha, si Daniel mibating masaligon nga moabot ang kahupayan alang sa giulipong mga Hudiyo kay ang usa ka tawo nga ginganlang Ciro nagmando na ingong hari sa Persia. Wala ba si Isaias magtagna nga si Ciro maoy gamiton sa pagpagawas sa mga Hudiyo aron tukoron pag-usab ang Jerusalem ug ang templo? (Isaias 44:28–45:3) Apan si Daniel walay ideya kon sa unsang paagi kana mahitabo. Busa siya mipadayon sa pagpangamuyo kang Jehova.
6. Unsang pag-ila ang gihimo ni Daniel diha sa pag-ampo?
6 Gipaila ni Daniel ang kaluoy ug mahigugmaong-kalulot sa Diyos. Sa mapaubsanon, iyang giila nga ang mga Hudiyo nakasala tungod sa pagrebelde, pagtipas gikan sa mga sugo ni Jehova, ug dili pagtagad sa iyang mga manalagna. Angay lamang nga ang Diyos “nagpatibulaag kanila tungod sa ilang pagkadili-matinumanon.” Si Daniel miampo: “Oh Jehova, ang kaulawan sa nawong amoa, sa among mga hari, sa among mga prinsipe ug sa among mga katigulangan, tungod kay kami nakasala batok kanimo. Iya ni Jehova nga among Diyos ang mga kaluoy ug ang mga buhat sa pagpasaylo, kay kami misukol batok kaniya. Ug kami wala motuman sa tingog ni Jehova nga among Diyos pinaagi sa pagsubay sa iyang mga balaod nga iyang gibutang sa among atubangan pinaagi sa kamot sa iyang mga alagad ang mga propeta. Ug silang tanan sa Israel milapas sa imong balaod, ug mitipas pinaagi sa dili pagtuman sa imong tingog, mao nga gibubo mo kanamo ang tunglo ug ang panumpa nga gisulat diha sa balaod ni Moises nga alagad sa matuod nga Diyos, kay kami nakasala batok Kaniya.”—Daniel 9:5-11; Exodo 19:5-8; 24:3, 7, 8.
7. Nganong ikaingon nga si Jehova milihok nga tukma sa pagtugot sa mga Hudiyo nga mahimong binihag?
7 Ang Diyos nagpasidaan sa mga Israelinhon sa mga sangpotanan sa dili pagsugot kaniya ug dili pagtagad sa pakigsaad nga iyang gihimo uban nila. (Levitico 26:31-33; Deuteronomio 28:15; 31:17) Giila ni Daniel ang pagkatukma sa kalihokan sa Diyos, nga nag-ingon: “Iyang gituman ang iyang mga pulong nga iyang gisulti batok kanamo ug batok sa among mga maghuhukom nga naghukom kanamo, pinaagi sa pagpadangat kanamo ug dakong kadaot, nga ang ingon wala pa buhata ilalom sa tibuok kalangitan ingon nianang gibuhat sa Jerusalem. Ingon sa nahisulat diha sa balaod ni Moises, kining tanan nga kadaot—midangat kanamo, ug wala namo lukmaya ang nawong ni Jehova nga among Diyos pinaagi sa pagtalikod sa among kasaypanan ug pinaagi sa pagpakitag hait nga panabot sa imong kamatinuoron. Ug si Jehova nagmaalisto bahin sa katalagman ug sa kataposan nagpadangat niini kanamo, kay si Jehova nga among Diyos matarong man sa tanan niyang mga buhat nga iyang nabuhat; ug kami wala motuman sa iyang tingog.”—Daniel 9:12-14.
8. Sa unsa gipasukad ni Daniel ang iyang hangyo kang Jehova?
8 Wala tinguhaa ni Daniel nga pakamatarongon ang mga buhat sa iyang katawhan. Ang ilang pagkadestiyero nahiangay, sumala sa iya dayong gisugid: “Kami nakasala, kami nagbuhat ug daotan.” (Daniel 9:15) Ni gihunahuna lamang niya ang kahupayan gikan sa pag-antos. Dili, iyang gipasukad ang iyang hangyo sa kahimayaan ug kadungganan ni Jehova. Pinaagi sa pagpasaylo sa mga Hudiyo ug pagpasig-uli kanila ngadto sa ilang yutang-natawhan, ang Diyos magtuman sa iyang saad pinaagi ni Jeremias ug magbalaan sa Iyang balaang ngalan. Si Daniel nangaliyupo: “Oh Jehova, sumala sa tanan mong mga buhat sa pagkamatarong, palihog, hinaot ang imong kasuko ug ang imong kaaligutgot motalikod sa imong siyudad nga Jerusalem, ang imong balaang bukid; kay, tungod sa among mga sala ug tungod sa kasaypanan sa among mga katigulangan, ang Jerusalem ug ang imong katawhan nahimong tumong sa pakaulaw sa tanan nga naglibot kanamo.”—Daniel 9:16.
9. (a) Uban sa unsang mga pangaliyupo nga gitapos ni Daniel ang iyang pag-ampo? (b) Unsay makapaguol kang Daniel, apan giunsa niya pagpakita ang pagtahod sa ngalan sa Diyos?
9 Sa tim-os nga pag-ampo, si Daniel nagpadayon: “Karon pamati, Oh among Diyos, sa pag-ampo sa imong alagad ug sa iyang mga pangaliyupo, ug pasidlaka ang imong nawong sa imong sangtuwaryo nga biniyaan, tungod ug alang kang Jehova. Ikiling ang imong igdulungog, Oh akong Diyos, ug paminaw. Bukha ang imong mga mata ug tan-awa ang among pagkabiniyaan ug ang siyudad nga gitawag sa imong ngalan; kay dili tungod sa among matarong nga mga buhat nga kami nagpadangat sa among mga pangaliyupo sa imong atubangan, kondili tungod sa imong dagayang kaluoy. Oh Jehova, pamati. Oh Jehova, pasayloa. Oh Jehova, patalinghog ug buhata. Ayaw paglangan, tungod ug alang sa imong kaugalingon, Oh akong Diyos, kay ang imong siyudad ug ang imong katawhan ginatawag sa imong ngalan.” (Daniel 9:17-19) Kon ang Diyos dili mapasayloon ug gipasagdan ang iyang katawhan nga nadestiyero, nga nagtugot sa iyang balaang siyudad, ang Jerusalem, nga naawaaw hangtod sa panahong walay tino, isipon kaha siya sa mga nasod ingong Unibersohanong Soberano? Dili ba kaha ihinapos nila nga si Jehova walay gahom batok sa gahom sa Babilonyanhong mga diyos? Oo, ang ngalan ni Jehova mapakaulawan, ug kadto makapaguol kang Daniel. Sa 19 ka beses nga hikaplagan ang balaang ngalan, Jehova, diha sa basahon ni Daniel, ang 18 makita nga nalangkit sa maong pag-ampo!
SI GABRIEL MIANHA DAYON
10. (a) Kinsay gisugo nga moadto kang Daniel, ug ngano? (b) Nganong si Daniel naghisgot kang Gabriel ingong usa ka “tawo”?
10 Samtang nag-ampo pa si Daniel, ang manulondang Gabriel mitungha. Siya nag-ingon: “Oh Daniel, ako karon mianhi aron makabaton ka ug hait nga panabot uban ang pagkamasinaboton. Sa sinugdan sa imong mga pangaliyupo migula ang usa ka sugo, ug ako mianhi aron sa pagtaho, tungod kay ikaw usa nga tilinguhaon kaayo. Busa tagda ang maong butang, ug sabta ang butang nga nakita.” Apan nganong si Daniel naghisgot kaniya ingong “ang tawong si Gabriel”? (Daniel 9:20-23) Aw, sa dihang si Daniel nagtinguhang makasabot sa iyang unaunang panan-awon sa laking kanding ug sa laking karnero, ‘ang usa kansang panagway sama sa usa ka lig-on-ug-lawas nga tawo’ mitungha sa iyang atubangan. Kadto mao ang manulondang Gabriel, nga gipadala aron sa paghatag kang Daniel ug hait nga panabot. (Daniel 8:15-17) Sa susamang paagi, human sa pag-ampo ni Daniel, kining manulondaa miduol kaniya diha sa samag-tawo nga dagway ug nakigsulti kaniya sama sa pagahimoon sa usa ka tawo ngadto sa lain.
11, 12. (a) Bisan pag walay templo o halaran ni Jehova sa Babilonya, sa unsang paagi gipakita sa masimbahong mga Hudiyo ang pagtahod sa mga halad nga gimando sa Balaod? (b) Nganong si Daniel gitawag ug “usa nga tilinguhaon kaayo”?
11 Si Gabriel miabot “sa panahon sa halad sa kagabhion.” Ang halaran ni Jehova naguba duyog sa templo sa Jerusalem, ug ang mga Hudiyo maoy mga binihag sa paganong mga Babilonyanhon. Busa ang mga halad wala na himoa ngadto sa Diyos sa mga Hudiyo sa Babilonya. Bisan pa niana, sa gitakdang mga panahon alang sa mga paghalad ubos sa Moisesnong Balaod nahiangay nga ang masimbahong mga Hudiyo sa Babilonya magdayeg ug mangaliyupo kang Jehova. Ingong usa ka tawo nga debotado pag-ayo sa Diyos, si Daniel gitawag ug “usa nga tilinguhaon kaayo.” Si Jehova, ang “Tigpatalinghog sa pag-ampo,” nahimuot kaniya, ug si Gabriel gisugo dayon sa pagtubag sa pag-ampo sa pagtuo ni Daniel.—Salmo 65:2.
12 Bisan sa dihang ang pag-ampo kang Jehova nakapameligro sa iyang kinabuhi, si Daniel nagpadayon pag-ampo ngadto sa Diyos katulo sa usa ka adlaw. (Daniel 6:10, 11) Dili katingad-ang si Jehova nag-isip kaniyang tilinguhaon kaayo! Dugang sa pag-ampo, ang pagpamalandong ni Daniel sa Pulong sa Diyos nakapaarang niya sa pagtino sa kabubut-on ni Jehova. Si Daniel nagmalahutayon sa pag-ampo ug nasayod kon unsaon pagduol kang Jehova sa tukmang paagi aron tubagon ang iyang mga pag-ampo. Iyang gipasiugda ang pagkamatarong sa Diyos. (Daniel 9:7, 14, 16) Ug bisan pag ang iyang mga kaaway wala makakitag sayop kaniya, si Daniel nasayod nga siya makasasala sa mga mata sa Diyos ug misugid dayon sa iyang sala.—Daniel 6:4; Roma 3:23.
“KAPITOAN KA SEMANA” SA PAGTAPOS SA SALA
13, 14. (a) Unsang hinungdanong impormasyon ang gibutyag ni Gabriel kang Daniel? (b) Unsa ang gidugayon sa “kapitoan ka semana,” ug giunsa nato pagkahibalo?
13 Pagkatagsaong tubag ang nadawat sa mainampoong Daniel! Si Jehova wala lamang magpasalig kaniya nga ang mga Hudiyo ipasig-uli ngadto sa ilang yutang-natawhan kondili mihatag usab kaniyag hait nga panabot sa butang nga labi pang bililhon—ang pagtungha sa gitagnang Mesiyas. (Genesis 22:17, 18; Isaias 9:6, 7) Si Gabriel nagsulti kang Daniel: “Adunay kapitoan ka semana nga gipiho ibabaw sa imong katawhan ug ibabaw sa imong balaang siyudad, aron pahunongon ang kalapasan, ug aron sa pagtapos sa sala, ug aron sa paghimog pagtabon-sa-sala alang sa kasaypanan, ug sa pagpasulod sa pagkamatarong hangtod sa mga panahong walay tino, ug aron sa pagtimbre sa panan-awon ug sa propeta, ug sa pagdihog sa Balaan sa mga Balaan. Ug angay kang mahibalo ug magbaton sa hait nga panabot nga sukad sa paggula sa sugo sa pagpasig-uli ug sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem hangtod sa Mesiyas nga Pangulo, adunay pito ka semana, ingon man kan-umag-duha ka semana. Siya mahibalik ug matukod gayod pag-usab, nga may plasa ug naglibot nga trinseras, apan sa malisod nga mga panahon.”—Daniel 9:24, 25.
14 Kadto tinuod gayong maayong balita! Dili lamang kay matukod pag-usab ang Jerusalem ug ang pagsimba mapasig-uli diha sa usa ka bag-ong templo kondili ang “Mesiyas nga Pangulo” motungha usab sa usa ka tinong panahon. Kana mahitabo sulod sa “kapitoan ka semana.” Sanglit si Gabriel wala maghisgot sa mga adlaw, kini sila dili mga semana nga may pito ka adlaw ang matag usa, nga mokabat ug 490 ka adlaw—nga usa ug un-tersiya ka tuig lamang. Ang gitagnang pagtukod pag-usab sa Jerusalem “nga may plasa ug naglibot nga trinseras” dangtag mas taas nga panahon kay niana. Ang mga semana maoy mga semana sa mga tuig. Nga ang matag semana maoy pito ka tuig sa gidugayon gipasabot sa ubay-ubayng modernong mga hubad. Pananglitan, ang “kapitoan ka semana sa mga tuig” maoy usa ka hubad nga gipaila sa usa ka potnot sa Daniel 9:24 diha sa Tanakh—The Holy Scriptures, nga gipatik sa The Jewish Publication Society. Ang An American Translation mabasa: “Ang kapitoan ka semana sa mga tuig maoy gigahin alang sa imong katawhan ug sa imong balaang siyudad.” Ang susamang mga hubad makita diha sa mga hubad ni Moffatt ug Rotherham.
15. Sa unsang tulo ka yugto nga gibahin ang “kapitoan ka semana,” ug kanus-a ba kana magsugod?
15 Sumala sa mga pulong sa manulonda, ang “kapitoan ka semana” bahinon sa tulo ka yugto: (1) “pito ka semana,” (2) “kan-umag-duha ka semana,” ug (3) usa ka semana. Kana maoy 49 ka tuig, 434 ka tuig, ug 7 ka tuig—nga mokabat sa gidaghanong 490 ka tuig. Makaiikag, ang The Revised English Bible mabasa: “Kapitoan ka pito ka tuig ang gitimaan alang sa imong katawhan ug sa imong balaang siyudad.” Human sa ilang pagkadestiyero ug pag-antos sa Babilonya sulod sa 70 ka tuig, ang mga Hudiyo makasinatig linaing pabor gikan sa Diyos sulod sa 490 ka tuig, o 70 ka tuig nga imultiplikar sa 7. Ang sugdanang punto mao ang “paggula sa sugo sa pagpasig-uli ug sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem.” Kanus-a ba kana?
ANG “KAPITOAN KA SEMANA” NAGSUGOD
16. Ingong gipakita sa iyang dekreto, alang sa unsang katuyoan nga gipasig-uli ni Ciro ang mga Hudiyo ngadto sa ilang yutang-natawhan?
16 Tulo ka talagsaong hitabo ang angayng hisgotan kon bahin sa pagsugod sa “kapitoan ka semana.” Ang una nahitabo sa 537 W.K.P. sa dihang si Ciro miluwat sa iyang dekreto nga nagpasig-uli sa mga Hudiyo ngadto sa ilang yutang-natawhan. Kini mabasa: “Kini mao ang giingon ni Ciro nga hari sa Persia, ‘Ang tanan nga mga gingharian sa yuta gihatag kanako ni Jehova nga Diyos sa langit, ug iyang gisugo ako sa pagpatukod kaniya ug usa ka balay sa Jerusalem, nga anaa sa Juda. Bisan kinsa nga anaa sa taliwala ninyo sa tibuok niyang katawhan, ang iyang Diyos magauban unta kaniya. Busa patungasa siya ngadto sa Jerusalem, nga anaa sa Juda, ug ipatukod pag-usab ang balay ni Jehova nga Diyos sa Israel—siya mao ang matuod nga Diyos—nga anaa sa Jerusalem. Bisan kinsa nga nahibilin gikan sa tanang dapit diin siya nagpuyo ingon nga usa ka langyaw, patabanga ang mga tawo sa iyang dapit ug salapi ug bulawan ug mga manggad ug mga binuhing kahayopan uban sa kinabubut-ong halad alang sa balay sa matuod nga Diyos, nga anaa sa Jerusalem.’” (Esdras 1:2-4) Tin-aw, ang tataw nga katuyoan sa maong dekreto mao nga ang templo—“ang balay ni Jehova”—matukod pag-usab diha sa unang dapit niini.
17. Ang sulat nga gihatag kang Esdras mihatag ug unsang katarongan sa iyang pagpanaw ngadto sa Jerusalem?
17 Ang ikaduhang panghitabo maoy sa ikapitong tuig sa pagmando sa Persianhong Haring Artajerjes (Artajerjes Longimanus, anak lalaki ni Xerxes I). Niadtong panahona, si Esdras nga magkokopya mihimog upat-ka-bulan nga panaw gikan sa Babilonya ngadto sa Jerusalem. Nagdala siyag espesyal nga sulat gikan sa hari, apan kadto wala mag-awtorisar sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem. Hinunoa, ang gipahimo ni Esdras mao lamang ang ‘pagpatahom sa balay ni Jehova.’ Kanay hinungdang ang sulat naghisgot sa bulawan ug salapi, sagradong mga galamiton, ug mga amot nga trigo, bino, lana, ug asin aron pagsuportar sa pagsimba diha sa templo, ingon man kagawasan gikan sa buhis alang niadtong nag-alagad didto.—Esdras 7:6-27.
18. Unsang balitaa ang nakapabalaka kang Nehemias, ug sa unsang paagi nasayran kadto ni Haring Artajerjes?
18 Ang ikatulong panghitabo maoy sa 13 ka tuig sa ulahi, sa ika-20ng tuig sa Persianhong Haring Artajerjes. Si Nehemias niadto nag-alagad nga iyang magtitiing sa “Susan nga kastilyo.” Ang Jerusalem naayo nag diyutay sa nahibilin nga namauli gikan sa Babilonya. Apan ang kahimtang dili maayo. Nasayran ni Nehemias nga ‘ang paril sa Jerusalem naguba ug ang mga ganghaan niana nasunog sa kalayo.’ Kadto nakapabalaka pag-ayo kaniya, ug ang kasubo midangat sa iyang kasingkasing. Sa gisukna mahitungod sa iyang kasub-anan, si Nehemias mitubag: “Mabuhi unta ang hari hangtod sa panahong walay tino! Nganong dili magmasulub-on ang akong nawong sa dihang ang siyudad, ang balay sa mga dapit nga lubnganan sa akong mga katigulangan, nalaglag, ug ang mga ganghaan mismo giut-ot sa kalayo?”—Nehemias 1:1-3; 2:1-3.
19. (a) Sa gisukna ni Haring Artajerjes, unsay gibuhat una ni Nehemias? (b) Unsay gihangyo ni Nehemias, ug giunsa niya pag-ila ang bahin sa Diyos sa maong butang?
19 Ang asoy nga naglangkit kang Nehemias nagpadayon: “Sa baylo ang hari miingon kanako: ‘Unsa ba ang imong gitinguhang mabatonan?’ Dihadiha ako miampo ngadto sa Diyos sa langit. Human niadto ako miingon ngadto sa hari: ‘Kon alang sa hari kini mopatim-aw nga maayo, ug kon ang imong alagad mopatim-aw nga maayo sa imong atubangan, nga imo akong paadtoon sa Juda, ngadto sa siyudad sa mga dapit nga lubnganan sa akong mga katigulangan, aron ako makatukod niana pag-usab.’” Kadtong sugyota nakapahimuot kang Artajerjes, kinsa misugot usab sa dugang hangyo ni Nehemias: “Kon alang sa hari kini mopatim-aw nga maayo, ipahatag kanako ang mga sulat alang sa mga gobernador sa unahan sa Suba [Eufrates], aron ako ilang paagion hangtod nga ako makaabot sa Juda; usa usab ka sulat alang kang Asap nga magbalantay sa parke nga iya sa hari, aron ako iyang hatagan ug mga kahoy aron matukod pinaagi sa mga tabla ang mga ganghaan sa Kastilyo nga iya sa balay, ug alang sa paril sa siyudad ug alang sa balay nga akong abotan.” Giila ni Nehemias ang bahin ni Jehova niining tanan, nga nag-ingon: “Busa ang hari mihatag [sa mga sulat] kanako, sumala sa maayong kamot sa akong Diyos diha kanako.”—Nehemias 2:4-8.
20. (a) Kanus-a ipatuman ang sugo “sa pagpasig-uli ug sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem”? (b) Kanus-a magsugod ang “kapitoan ka semana,” ug kanus-a kana matapos?
20 Bisan pag ang permiso nahatag sa bulan sa Nisan sa ika-20ng tuig sa paghari ni Artajerjes, ang aktuwal nga “paggula sa sugo sa pagpasig-uli ug sa pagtukod pag-usab sa Jerusalem” nagsugod mga bulan sa ulahi. Nahitabo kadto sa dihang miabot si Nehemias sa Jerusalem ug nagsugod sa iyang buluhaton sa pagpasig-uli. (Nehemias 2:11; 6:15) Ang gitagnang “kapitoan ka semana,” o 490 ka tuig, nagsugod human miabot si Nehemias sa Jerusalem sa 455 W.K.P. Kini matapos sa 36 K.P.—Tan-awa ang “Kanus-a Magsugod ang Paghari ni Artajerjes?” sa panid 197.
MITUNGHA ANG “MESIYAS NGA PANGULO”
21. (a) Unsay kinahanglang mahimo sulod sa unang “pito ka semana,” ug bisan pa sa unsang mga kahimtang? (b) Sa unsang tuig ang Mesiyas natakdang motungha, ug unsay giingon sa Ebanghelyo ni Lucas nga nahitabo nianang panahona?
21 Pila ka tuig ang milabay una matukod pag-usab ang Jerusalem? Aw, ang pag-ayo sa siyudad kinahanglang mahimo “sa malisod nga mga panahon” tungod sa mga kabingkilan taliwala sa mga Hudiyo sa ilang kaugalingon ug pagsupak sa mga Samarianhon ug sa uban. Ang buluhaton lagmit nahuman sa gidak-ong gikinahanglan sa mga 406 W.K.P.—sulod sa “pito ka semana,” o 49 ka tuig. (Daniel 9:25) Ang usa ka yugtong may 62 ka semana, o 434 ka tuig, mosunod. Human nianang yugtoa sa panahon, motungha ang dugay-nang-gisaad nga Mesiyas. Sa pag-ihap ug 483 ka tuig (49 dugangan ug 434) gikan sa 455 W.K.P. kita modangat sa 29 K.P. Unsay nahitabo nianang panahona? Ang magsusulat sa Ebanghelyo nga si Lucas nagtug-an kanato: “Sa ikanapulog-lima ka tuig sa paghari ni Tiberio Cesar, sa dihang si Poncio Pilato mao ang gobernador sa Judea, ug si Herodes mao ang magmamando sa distrito sa Galilea, . . . ang pahayag sa Diyos miabot kang Juan nga anak nga lalaki ni Zacarias didto sa kamingawan. Busa siya miadto sa tanang kayutaan libot sa Jordan, nga nagwali sa bawtismo nga simbolo sa paghinulsol alang sa kapasayloan sa mga sala.” Niadtong panahona ‘ang katawhan nagpaabot’ sa Mesiyas.—Lucas 3:1-3, 15.
22. Kanus-a ug pinaagi sa unsa nga si Jesus nahimong ang gitagnang Mesiyas?
22 Si Juan dili mao ang gisaad nga Mesiyas. Apan mahitungod sa iyang nasaksihan panahon sa bawtismo ni Jesus nga taga-Nasaret, sa tinghunlak sa 29 K.P., si Juan miingon: “Akong nakita ang espiritu nga nanaog ingon sa salampati gikan sa langit, ug kini mipabilin diha kaniya. Bisan ako wala makaila kaniya, apan ang mismong Usa kinsa nagpadala kanako sa pagpamawtismo sa tubig nag-ingon kanako, ‘Si kinsa man nga diha kaniya makit-an mo nga manaog ug magapabilin ang espiritu, mao kini siya ang magabawtismo sa balaang espiritu.’ Ug akong nakita kini, ug ako nagpanaksi nga kini siya mao ang Anak sa Diyos.” (Juan 1:32-34) Panahon sa iyang bawtismo, si Jesus nahimong ang Dinihogang Usa—ang Mesiyas, o Kristo. Wala madugay human niadto, ang tinun-an ni Juan nga si Andres nakahibalag sa dinihogang Jesus ug unya miingon kang Simon Pedro: “Among nakaplagan ang Mesiyas.” (Juan 1:41) Busa, ang “Mesiyas nga Pangulo” mitungha nga eksakto gayod sa panahon—sa pagkatapos sa 69 ka semana!
ANG MGA PANGHITABO SA KATAPOSANG SEMANA
23. Nganong ang “Mesiyas nga Pangulo” kinahanglang mamatay, ug kanus-a kadto kinahanglang mahitabo?
23 Unsa man ang mapalampos sulod sa ika-70ng semana? Si Gabriel miingon nga ang yugtong “kapitoan ka semana” kinahanglang matino “aron pahunongon ang kalapasan, ug aron sa pagtapos sa sala, ug aron sa paghimog pagtabon-sa-sala alang sa kasaypanan, ug sa pagpasulod sa pagkamatarong hangtod sa mga panahong walay tino, ug aron sa pagtimbre sa usa ka patik diha sa panan-awon ug sa propeta, ug sa pagdihog sa Balaan sa mga Balaan.” Aron mahimo kini, ang “Mesiyas nga Pangulo” kinahanglang mamatay. Kanus-a? Matod ni Gabriel: “Human sa kan-umag-duha ka semana ang Mesiyas pagaputlon, nga walay bisan unsa alang sa iyang kaugalingon. . . . Ug kinahanglang iyang ipatuman ang pakigsaad sulod sa usa ka semana alang sa daghan; ug sa katunga sa semana iyang ipahunong ang paghalad ug ang pagtanyag ug gasa.” (Daniel 9:26a, 27a) Ang hinungdanong panahon maoy “sa katunga sa semana,” nga mao, ang tungatunga sa kataposang semana sa mga tuig.
24, 25. (a) Sumala sa gitagna, kanus-a namatay si Kristo, ug unsay gitapos tungod sa iyang kamatayon ug pagkabanhaw? (b) Unsay naposible tungod sa kamatayon ni Jesus?
24 Ang publikong ministeryo ni Jesu-Kristo nagsugod sa ulahing bahin sa 29 K.P. ug milungtad sa tulo ug tunga ka tuig. Sumala sa gitagna, sayo sa 33 K.P., si Kristo ‘giputol’ sa dihang siya namatay sa kahoyng sakitanan, nga naghatag sa iyang tawhanong kinabuhi ingong usa ka lukat alang sa katawhan. (Isaias 53:8; Mateo 20:28) Ang panginahanglan alang sa mga halad nga hayop ug mga gasang halad nga gipangayo sa Balaod mihunong sa dihang gipresentar sa nabanhawng Jesus ang bili sa iyang nahalad nga tawhanong kinabuhi ngadto sa Diyos sa langit. Bisan pag ang Hudiyong mga saserdote nagpadayon sa paghimog mga paghalad hangtod sa pagkalaglag sa templo sa Jerusalem sa 70 K.P., ang maong mga halad dili na dalawaton sa Diyos. Gipulihan na kana ug mas maayong halad, usa nga dili na kinahanglang usbon. Si apostol Pablo misulat: “[Si Kristo] mitanyag ug usa ka halad alang sa mga sala hangtod sa hangtod . . . Kay maoy pinaagi ug usa ka haladnong pahinungod nga silang mga ginabalaan iyang gihimong hingpit hangtod sa hangtod.”—Hebreohanon 10:12, 14.
25 Bisan pag ang sala ug kamatayon nagpadayon sa pagsakit sa katawhan, ang pagkaputol ni Jesus tungod sa kamatayon ug iyang pagkabanhaw ngadto sa langitnong kinabuhi nagtuman sa tagna. Kadto ‘naghunong sa kalapasan, nagtapos sa sala, naghimog pagtabon-sa-sala alang sa kasaypanan, ug nagpasulod sa pagkamatarong.’ Giwagtang sa Diyos ang pakigsaad sa Balaod, nga nagyagyag ug naghukom sa mga Hudiyo ingong mga makasasala. (Roma 5:12, 19, 20; Galacia 3:13, 19; Efeso 2:15; Colosas 2:13, 14) Karon ang mga sala sa mahinulsolong mga mamumuhat ug daotan mapapas na, ug ang mga silot niana mawagtang na. Pinaagi sa makapasig-uli nga halad sa Mesiyas, ang pagpasig-uli uban sa Diyos posible na alang niadtong magpasundayag ug pagtuo. Makapanan-aw sila sa pagdawat sa gasa sa Diyos nga “kinabuhing walay kataposan pinaagi ni Kristo Jesus.”—Roma 3:21-26; 6:22, 23; 1 Juan 2:1, 2.
26. (a) Bisan pag giwagtang na ang pakigsaad sa Balaod, unsang pakigsaara ang ‘gipatuman pa sulod sa usa ka semana’? (b) Unsay nahitabo sa pagkatapos sa ika-70ng semana?
26 Busa nahitabo nga giwagtang ni Jehova ang pakigsaad sa Balaod pinaagi sa kamatayon ni Kristo sa 33 K.P. Nan, sa unsang paagi ikaingon nga ang Mesiyas ‘kinahanglang magpatuman sa pakigsaad alang sa daghan sulod sa usa ka semana’? Kay siya nagpatuman man sa Abrahamiko nga pakigsaad. Hangtod sa pagkatapos sa ika-70ng semana, gipaabot sa Diyos ang mga panalangin nianang pakigsaara ngadto sa Hebreohanong mga kaliwat ni Abraham. Apan sa pagkatapos sa “kapitoan ka semana” sa mga tuig, sa 36 K.P., si apostol Pedro nagwali ngadto sa masimbahong Italyanong lalaki nga si Cornelio, sa iyang panimalay, ug sa ubang mga Hentil. Ug sukad niadtong adlawa, ang maayong balita nasugdan pagkapahayag taliwala sa katawhan sa kanasoran.—Buhat 3:25, 26; 10:1-48; Galacia 3:8, 9, 14.
27. Unsang “Balaan sa mga Balaan” ang gidihogan, ug sa unsang paagi?
27 Ang tagna mihisgot usab sa pagdihog sa “Balaan sa mga Balaan.” Wala kini magtumong sa pagdihog sa Labing Balaan, o kinasulorang lawak, sa templo sa Jerusalem. Ang mga pulong “Balaan sa mga Balaan” dinhi nagtumong sa langitnong sangtuwaryo sa Diyos. Didto, gipresentar ni Jesus ang bili sa iyang tawhanong halad ngadto sa iyang Amahan. Ang bawtismo ni Jesus, sa 29 K.P., nagdihog, o naggahin, nianang langitnon, espirituwal nga kamatuoran nga gihawasan sa Labing Balaan sa yutan-ong tabernakulo ug sa ulahing templo.—Hebreohanon 9:11, 12.
ANG TAGNA GILIG-ON SA DIYOS
28. Unsay gipasabot sa “pagtimbre sa usa ka patik diha sa panan-awon ug sa propeta”?
28 Ang Mesiyanikong tagna nga gipahayag sa manulondang Gabriel naghisgot usab sa “pagtimbre sa usa ka patik diha sa panan-awon ug sa propeta.” Nagpasabot kini nga ang tanang gitagna mahitungod sa Mesiyas—ang tanang iyang nahimo pinaagi sa iyang halad, pagkabanhaw, ug pagpakita sa langit, ingon man ang ubang butang nga nahitabo sulod sa ika-70ng semana—pagatimbrehan sa patik sa balaang pagpaluyo, mamatuman, ug masaligan. Ang panan-awon pagatak-opan, nga maiya lamang sa Mesiyas. Ang katumanan niana maoy diha kaniya ug diha sa buluhaton sa Diyos pinaagi niya. May kalabotan lamang sa gitagnang Mesiyas nga atong hikaplagan ang hustong paghubad sa panan-awon. Walay lain nga makapadayag sa kahulogan niini.
29. Unsay mahitabo sa natukod pag-usab nga Jerusalem, ug sa unsang katarongan?
29 Si Gabriel sa nangagi mitagna nga matukod pag-usab ang Jerusalem. Nianang higayona siya mitagna sa pagkalaglag sa maong natukod-pag-usab nga siyudad ug sa templo niana, nga nag-ingon: “Ang siyudad ug ang balaang dapit pagalaglagon sa katawhan sa usa ka pangulo nga moabot. Ug ang kataposan niana maoy pinaagi sa baha. Ug hangtod sa kataposan adunay gubat; mga pagkabiniyaan mao ang gihukom. . . . Ug ibabaw sa pako sa dulumtanang mga butang anaa unya ang magpahinabog pagkabiniyaan; ug hangtod sa pagpuo, ang butang nga gihukom igabubo usab ibabaw sa usa nga biniyaan.” (Daniel 9:26b, 27b) Bisan pag ang maong pagkabiniyaan mahitabo human sa “kapitoan ka semana,” kana mahimong laktod nga resulta sa mga panghitabo sulod sa kataposang “semana,” sa dihang ang mga Hudiyo nagsalikway kang Kristo ug nagpapatay kaniya.—Mateo 23:37, 38.
30. Sumala sa gipakita sa talaan sa kasaysayan, sa unsang paagi natuman ang lagda sa Dakong Tigbantay-sa-Oras?
30 Ang mga talaan sa kasaysayan nagpakitang sa 66 K.P., ang Romanong mga lehiyon ubos sa Siryanhong Gobernador Cestius Gallus miliyok sa Jerusalem. Bisan pag misukol ang mga Hudiyo, ang Romanong kasundalohan nga nagdala sa ilang idolatrosong mga bandera, o mga estandarte, nakasulod sa siyudad ug misugod pagguba sa paril sa templo sa amihanan. Ang ilang pagbarog didto naghimo kanilang “dulumtanang butang” nga makapahinabog hingpit nga pagkabiniyaan. (Mateo 24:15, 16) Sa 70 K.P., ang mga Romano ubos kang Heneral Tito miabot sama sa usa ka “baha” ug naglaglag sa siyudad ug sa templo niini. Walay nakapugong kanila, kay kadto gilagda na—“gihukom na”—sa Diyos. Ang Dakong Tigbantay-sa-Oras, si Jehova, nagtuman na usab sa iyang pulong!
UNSAY IMONG NASABTAN?
• Sa dihang ang 70 ka tuig sa pagkaawaaw sa Jerusalem nagkatapos na, unsang mga pangaliyupo ang gihimo ni Daniel kang Jehova?
• Unsay gidugayon sa “kapitoan ka semana,” ug kanus-a kana magsugod ug matapos?
• Kanus-a motungha ang “Mesiyas nga Pangulo,” ug sa unsang hinungdanong panahon nga siya ‘giputol’?
• Unsang pakigsaara ang ‘gipatuman pa sulod sa usa ka semana alang sa daghan’?
• Unsay nahitabo human sa “kapitoan ka semana”?
[Mga Pangutana sa Tun-anan]
[Kahon/Hulagway sa panid 197]
Kanus-a Magsugod ang Paghari ni Artajerjes?
WALA magkauyon ang mga historyano mahitungod sa tuig sa pagsugod sa paghari sa Persianong Haring Artajerjes. Giingon sa pipila nga ang tuig sa iyang paglingkod sa trono maoy 465 W.K.P. tungod kay ang iyang amahan, si Xerxes, nagsugod sa pagmando sa 486 W.K.P. ug namatay sa ika-21ng tuig sa iyang paghari. Apan adunay ebidensiya nga si Artajerjes milingkod sa trono sa 475 W.K.P. ug misugod sa iyang unang tuig sa paghari sa 474 W.K.P.
Ang mga sinulat ug mga eskultura nga nakubkoban sa karaang kaulohan sa Persia nga Persepolis nagpaila sa kaubang paghari ni Xerxes ug sa iyang amahan, si Dario I. Kon mikobre kinig 10 ka tuig ug si Xerxes nagharing nag-inusara sulod ug 11 ka tuig human mamatay si Dario sa 486 W.K.P., ang unang tuig sa paghari ni Artajerjes maoy 474 W.K.P.
Ang ikaduhang linya sa ebidensiya naglangkit sa Atenyanhong Heneral Themistocles, kinsa nagpildi sa kasundalohan ni Xerxes sa 480 W.K.P. Sa ulahi siya wala na mauyoni sa Gregong katawhan ug giakusar sa pagbudhi. Si Themistocles mikalagiw ug nangitag panalipod sa Persianhong palasyo, diin siya gidawat pag-ayo. Sumala sa Gregong historyanong si Thucydides, kadto nahitabo sa dihang si Artajerjes “bag-o pa lamang nga milingkod sa trono.” Ang Gregong historyanong si Diodorus Siculus nagbutang sa pagkamatay ni Themistocles sa 471 W.K.P. Sanglit si Themistocles mihangyo ug usa ka tuig aron makakat-on ug Persianhon sa dili pa makigkita kang Haring Artajerjes, siya nakaabot gayod sa Asia Minor nga dili molapas sa 473 W.K.P. Kanang petsaha gisuportahan sa Chronicle of Eusebius ni Jerome. Kay si Artajerjes “bag-o pa lamang nga milingkod sa trono” sa pag-abot ni Themistocles sa Asia sa 473 W.K.P., ang Alemang eskolar nga si Ernst Hengstenberg miingon diha sa iyang Christology of the Old Testament nga ang paghari ni Artajerjes nagsugod sa 474 W.K.P., mao man usab ang ubang mga tinubdan. Midugang siya: “Ang ikakawhaang tuig ni Artajerjes mao ang tuig 455 sa wala pa si Kristo.”
[Hulagway]
Busto ni Themistocles
[Diagram/Mga hulagway sa panid 188, 189]
(Alang sa aktuwal nga pagkahan-ay, tan-awa ang publikasyon)
“KAPITOAN KA SEMANA”
455 W.K.P 406 W.K.P 29 K.P 33 C.E. 36 K.P
“Ang sugo sa Natukod pag-usab Mesiyas Mesiyas Kataposan
sa pagpasig-uli ang Jerusalem mitungha giputol sa
. . . Jerusalem” “kapitoan
ka semana”
7 ka semana 62 ka semana 1 ka semana
49 ka tuig 434 ka tuig 7 ka tuig
[Tibuok-panid nga hulagway panid 180]
[Tibuok-panid nga hulagway panid 193]
