1, 2. Bia zu bi éyalane ya nsili ôvé, amu jé?

NGE ô ne nlu’an, nda alu’u jôé ja soo wo jé: ye mevak, ye minjuk? Ye nye’an ô mbe zañe mia môt ô nga luk ô sé’ébaneya? Ye wo jibi môt ô nga luk amu ô lô na, ô vo’o bo aval afe? Nge nalé, éko éziñ wo wô’ô womien éngôngol. Mbôl ô ne Kristen, a mbôle wo nye’e Zambe, wo yi na nda alu’u jôé é ve Yéhôva duma. Ve ényiñe ya nda alu’u jôé ja tyele wo nleme yôp, a ja bo wo mintaé nlem. Te sili mo si, ô ngenane ngule ya bo jôm éziñ.

² Bekristen wo yen be bu’uban alu’u dap den be nga taté fe tôbane minjuk. Ve be nga ve ngul ése na be yemete élate jap. Wo fe ô ne beta bi mevak nda alu’u jôé. Jé é ne volô wo?

3, 4. Amu jé bôte be ne nlu’an ba yiane jeñe na be subu Zambe bebé nge ba kômbô ba’ale ngul élat zañe jap? Nyoñe’e éve’an.

³ Nge wo yi na élat mia môt ô nga luk é bo ngul, wo yiane taté jeñe na ô subu Zambe bebé. Amu jé bia jô nalé? Bi tame nyoñ éve’an: Fam ba minga be tele nkôle si. Nkôl ôte ô ne ndame si, ô to ke nsoñe yôp. Fam é tele aku’u nkôle di, minga ke a tele aku’u nkôl avok. Bese bebaane ba taté na ba bete nkôle wu. Éyoñe ba taté na ba bet, be ne ôyap wua a nyô  mbok. Ve nté ba ke ôsu a bet ôte’ete’e ôte’etek, nde fe ba subane bebé nalé. Ye ô yeneya sikôlô bi ne nyoñe valé?

⁴ Ngule wo ve na ô tu’a subu Zambe bebé é ne ane ngule môt a ve na a bete nkôl. Mbôle wo nye’e Yéhôva, wo ye ke ôsu a ve ngule ya bet. Éyoñ mia taté na mia bet, wo wô’ôtan ve ane môt ase a ne mfa’a wé. Ve jé ja ye kui nté mia ye ke ôsu a bete nkôle wu? Atata’a mia ye fo’o bo ôyap, wua a nyô mbok. Ve ngule mia ye ve na mi bete nkôl, nalé a tinane na, mi subu Zambe bebé, ja ye volô na élate jenan é taté na ja bo ngul. Jôm ete nje bia jô na, nge môt a yi na élat é ne  zañe ba môt a nga luk é bo ngul, a yiane jeñ a ngul ése na a subu Zambe bebé. Nde ñhe ô ne bo jam ete aya?

5. (a) Jam avé bi ne taté bo asu na bi subu Yéhôva a môte bi nga lu’u bebé? (b) Aval avé Yéhôva a yen aluk?

⁵ Jam ôsu e ne mfi e ne na, mi tôñe melebe ya Kalate Zambe a lat a ényiñe ya nda aluk. (Besam 25:4; Ésaïe 48:17, 18) Bi tame taté zu yene melebe nlômane Paul ô nga ve mfa’a ôte. Ô nga jô na: “Aluk é bii ésemé be bôte bese.” (Behébreu 13:4, Mfefé Nkôñelan.) Nalé a tinan aya? Éfia be nga kôñelane na “ésemé,” ja liti na jôm é ne nkenge a édima. Nde ñhe Yéhôva a yen alu’u nalé, ane jôm é ne édima.

6. Jé bifia Paul a nga belane bie a lat a ényiñe ya nda aluk bia liti, a amu jé é ne mfi na bi ba’ale bie ôsimesan?

⁶ Mbôle mi ne bebo bisaé be Zambe, mia môt ô nga luk mia yeme na aluk é ne jôm é ne édima a étyi. Yéhôva émien nnye a nga bôndé aluk. (Lañe’e Matthieu 19:4-6.) Ve nge wo tôbane minju’u nda alu’u jôé éyoñ ése, e yeme na aluk é ne mfi a nji bo susu’a jam é ne tindi wo na, ô liti môt ô nga luk nye’an a ésemé. Jé ja ye ñhe tindi wo na ô bo nalé? Tame yene bifia Paul a nga belane bie asu na a kobô ajô ésemé nda aluk. A nji jô na “aluk é ne ésemé,” ve na, “aluk é bii ésemé.” Paul a nji be a bo’olô ngume jam, a mbe a va’a melep. * E ba’ale nsela’ane ate ôsimesan a ye volô wo na, ô yemete élat é ne zañe mia môt ô nga luk. Amu jé bia jô nalé?

7. (a) Melebe mevé ya Kalate Zambe bia yiane tôñ, amu jé? (b)  Mbamba be mam bevé bia bi éyoñ bia tôñe melebe mete?

 ⁷ Tame simesan avale wo yene melebe mefe ya Kalate Zambe, ane ma ma jô na bi bo bôte beyé’é, a na bi tabe bisulan. (Matthieu 28:19; Behébreu 10:24, 25) E nji bo tyi’ibi ya tôñe melebe mete éyoñ ése. E ne kui na bôt bia kañete be nyoñe bia abé, nge ke na, asu ésaé dangan é nyoñe bia abui éyoñ aval é ne na, bia yiane juan asu na bi tabe bisulan. Ve akusa bo nalé, wo ke ôsu a kañete mbamba foé ya Éjôé, a wo ke ôsu a tabe bisulan. Teke môt éziñ a ne kamane wo na ô bo de, ja’a Satan émien! Amu jé? Amu nye’ane wo nye’e Yéhôva a nleme woé ôse wo tindi wo na, ô tôñe metiñe mé. (1 Jean 5:3) Mbamba be mam bevé wo bi éyoñ wo bo nalé? E bo mban ésaé nkañete, a e tabe bisulan a volô na nlem ô bômbô wo si ne mieññ, a nalé a so wo mevak amu wo yeme na wo bo nkômbane Zambe. A mam mete ma ve wo ngule ya ke ôsu. (Néhémie 8:10) Sikôlô mbé bi ne nyoñe valé?

8, 9. (a) Jé ja tindi bia na bi bo na alu’u dangan é bi ésemé, amu jé? (b) Mam mebaé mevé bia zu yen éyoñe ji?

⁸ Nye’ane wo nye’e Zambe ñwô wo tindi wo na ô kañete, a na ô tabe bisulan akusa bo minjuk; nye’an ôte fe ñwô wo yiane tindi wo na ô bo na ‘alu’u dôé é bi ésemé’ to’o éyoñe nalé a ne ayaé. (Behébreu 13:4; Besam 18:29; Ecclésiaste 5:4) Nde fe, avale ngule wo ve na ô bo mban nkañete, a na ô tabe bisulan ja soo wo abui bibotan, avale te fe wo yiane yeme na, Yéhôva a ye botane ngule wo ve na ô semé nda alu’u jôé.​—1 Bethessalonicien 1:3; Behébreu 6:10.

⁹ Nde aval avé ô ne bo na alu’u dôé é bi ésemé? Wo yiane sa’ale mimboon mi ne soo minju’u nda alu’u  jôé. Wo yiane fe bo mam méziñ ma ye yemete élat é ne zañe mia môt ô nga luk.

10, 11. (a) Mboon ôvé wo liti na môt a semé ki alu’u dé? (b) Nsili ôvé wo yiane sili môt ô nga luk?

¹⁰ Minga éziñ a nga jô na: “Ma ye’elane Yéhôva na a ve ma ngule ya jibi.” E jibi jé? A nga ke ôsu a jô na: “Nnôme wom a balé ma a bifia. Me nji fo’o bi meveñe nyul, ve mbia bifia bié bia taé ma nlem. A jô ma éyoñ ése na: ‘Ô ne mbe’e!’ a na, ‘Ô ne zezé jôm!’” Kristen éte ja ngôné jam ôsu bôte be ne nlu’an ba yiane sa’ale: mbia minkobô.

¹¹ A ne fo’o éngôngole jam éyoñe Bekristene be ne nlu’an ba lumane bifia bia taé nlem, a bi bia balé môte mbok! Teke vaa nge beté, mbia bifia bia bo na aluk é bo te bi ésemé. Ye nde mam ma bobane nalé nda alu’u jôé? Sili’i môt ô nga lu’u na: “Ye bifia ma belane bie bi wô’ô wo balé?” Nge a yalane wo na “Ôwé,” wo yiane ji’a jeñe na ô tyendé.​—Begalate 5:15; lañe’e Beéphésien 4:31.

12. Jé é ne bo na ékaña’a jôé é bo momo mise me Zambe?

¹² Ba’ale’e na, avale wo belan ôyeme wôé nda aluk, e ne yemete élate jôé a Yéhôva nge ke ndamane je. Kalate Zambe a jô na: “Nge môt éziñ a simesane na, émien a ne mbo mame ya mbunan, éyoñe te a bo te tiñeti ôyeme vié, ve du’u nleme wé, mboane mame ya mbunane ya môt ate ô ne momo.” (Jacques 1:26) Bifia wo belane bie bi tii a ékaña’a wo ve Yéhôva. Kalate Zambe a liti ne sañesañe na, Yéhôva a nji biasé mam ma bobane menda meluk bebo bisaé bé.  Éngôngo te du’uban! Ajô te é nji bo di môt a ne nyoñ éngbwemese. (Lañe’e 1 Pierre 3:7.) Ô ne bo atyeñ a ayôñ mfa’a ya nsisim, ve nge wo vañe balé môt ô nga luk a mbia minkobô, wo liti na wo semé ki nda alu’u jôé, a ékaña’a wo ve Yéhôva é ne momo.

13. Mboon ôvé ôfe ô ne taé môt ô nga lu’u nlem?

¹³ Bôte be ne nlu’an ba yiane fe sa’ale mimboone mife mi ne taé nlem.Tame yene bive’ane bibaé bi: Sista éziñ a yale bone bé étam. A nye’e a loone mojañ éziñ a ne nlu’ane na a sili nye melep, a be wô’ô laan ayap. Mojañ éziñ a nji bo nlu’an. A nye’e a kui nkañete sondô ase a sista éziñ a ne nlu’an. Bekristen be ne nlu’ane ba, be nji bi mbia b’asimesan; ve ye mimboone miap mi ne ndeñele bôte be nga luk? Sista éziñ a nga tebe aval été éte a jô na: “Éyoñe me nga yen nnôme wom a lôte’e abui éyoñ a sista mfe, jam ete e nga bo ma nlem mintaé. Me nga taté na ma yene mamiene zezé.”

14. (a) Abendé avé a lat a ényiñe ya nda aluk bia koone de kalate Metata’a 2:24? (b) Nsili ôvé wo yiane sili womien?

¹⁴ Bi ne tebe été bôte bese be wô’ôtaneya ane sista nyi. Amu nnôme wop nge ke minga wop a nji semé abendé Yéhôva di: “Fam j’aye li’i ésa ba nyia, ba ngale b’aye tabe nlatan.” (Metata’a 2:24) E ne été na, bôte be ne nlu’an ba yiane ke ôsu a semé bebiaé bap, ve Yéhôva a yi na môt ô nga luk nnye ô telé ôsu. Ja’a wo yiane nye’e Bekristen bevok a nlem ôse, môt ô nga luk nnye wo yiane telé ôsu. Nde ñhe, éyoñe Bekristene be ne nlu’an ba lôt abui éyoñ, nge ke na, ba lat avale ngbwa éziñ a Bekristene befe, e dañe dañ éyoñ éza nnôm a lôt abui éyoñ a minga mfe, nge ke na, nga fam ja lôt abui éyoñ a fame fe, ba telé alu’u dap minju’u été. Ye  avale mboon ete da so mejô nda alu’u jôé? Sili’i womiene na: ‘Ye ma ve fo’o môte me nga luk éyoñe ja yiane nye a abime nye’ane da yiane nye, ye ma liti fo’o nye na, mise mam me beme ve be nye?’

15. Avale kalate Matthieu 5:28 a jô, amu jé Bekristene be ne nlu’an ba yiane sa’ale fulu ya lôt abui éyoñ a fame fe, nge ke a minga mfe?

¹⁵ Jam da dañ é ne na, Kristen ja lôt abui éyoñ a  fame fe, nge ke a minga mfe ja tebe mbia été. É nga kui kui na, Bekristene béziñ be ne nlu’an be taté na ba nye’e môte mfe amu be nga lat ngbwa é nji yian a nye. Éngôngole jame fo’o! (Matthieu 5:28) Nalé a nga bo na be su’ulane bo mbia jam. Bi tame zu yene jam nlômane Paul ô nga jô mfa’a ôte.

16. Abendé avé Paul a nga ve a lat a ényiñe ya nda aluk?

¹⁶ Éyoñ Paul a maneya jô na ‘aluk é bi ésemé,’ a nga beta jô na: “Énoñ aluk é bo’o te mvin. Amu Zambe a ye tyi’i bôte bijabô mejô a bebo mejian.” (Behébreu 13:4, Mfefé Nkôñelan.) Bifia “énoñ aluk” bia tinane na nkeane binoñ. Nkeane binoñ wo yiane bo “te mvin;” nalé a tinane na, wo yiane bobane ve zañe nnôm ba ngal. Ajô te, Bekristen ba yiane semé abendé da so Kalate Zambe di: “Ô va’ak a minga ô nga luk ô to ndôman.”​—Minkana 5:18.

17. (a) Amu jé Kristen é nji yiane yene mejian ane bôte bese bevok? (b) Aval avé bi ne vu éve’ela Job?

¹⁷ Môt a ke binoñ a môte ba nye be nji bo nlu’an a liti na a biasé metiñe me Yéhôva mbia mbiasan. E ne été na, bôt abui ya melu ma ba yene mejian ane jam da yian. Ve, Kristen é nji yiane yene mam ane bôte bese bevok. Amu a yeme na, “Zambe [nnye] a ye tyi’i bôte bijabô mejô a bebo mejian,” sa ke môta binam. (Behébreu 10:31; 12:29) Jôm ete nje benya Bekristen ba yene mam ane Yéhôva. (Lañe’e Beromain 12:9.) Te bia vuane mejô me Job ma: “Me nga bo élat a mise mam.” (Job 31:1) Ôwé, jame da e ne volô benya Bekristen na be sa’ale mejian é ne na, be jôé mise  map; be nji yiane fombô môte mfe a nkômbane ya ke binoñ a nye.​—Lañe’ Appendice ô ne nlô ajô na, “Avale Yéhôva a yen nkandan a ntyaman aluk.”

18. (a) Aval avé Yéhôva a yene mejian? (b) Éfunan évé é ne zañe mejian a nkañane bezambe befe?

¹⁸ Aval avé Yéhôva a yene mejian? Metiñe Yéhôva a nga ve Môze ma volô bia na bi bi ôsimesane wé mfa’a ôte. Ayoñ Israël, môt a mbe a bo’o mejian a nyi a mbe a kañe’e bengulemelan be mbe be yian awu. (Lévitique 20:2, 10) Ye ô yeneya éfunan é ne zañe minsem mite mibaé? Mon Israëlite a mbe a kañe’e bezambe befe a mbe a tyame’e élate jé a Yéhôva. Aval ete fe, mon Israëlite a mbe a bo’o mejian, a mbe a tyame’e élate jé a môt a nga luk. Bese bebaane be mbe bekoñe bôt. (Nkôlan 19:5, 6; Deutéronome 5:9; lañe’e Malachie 2:14.) Ajô te, be mbe be vindane Yéhôva nlem, amu a ne Zambe a ba’ale élat.​—Besam 33:4.

19. Jé é ne yemete ntyi’ane wongan ya sa’ale mejian, amu jé?

¹⁹ Bekristen be nji fo’o beta bo Atiñe Môze si. Ve, e yeme na mejian me mbe mbia nsem ayoñ Israël a ne yemete ntyi’ane Kristen ja nyoñ na ja sa’ale me. Amu jé? Tame yen éve’ane ji: Ye ô ne ngule ya nyiine nda zambe éziñ, ô kute meboñe si, éyoñ éte wo taté na wo ye’elan éve’ela? Éko éziñ wo ye yalane na: ‘Za émien!’ Ja’a ba ve wo abui moné? Ô yianeya beta yalane na: ‘Teke ve ne bis!’ Nalé a liti na benya Bekristen ba yene nkañane bengulemelan ane jam é ne nyé. Aval ete fe, Bekristene ba yiane wô’ô nyé ya koñe Yéhôva a môte be nga luk; ba yiane ve ngul ése na be sa’ale mejian. (Besam 51:1, 4; Becolossien 3:5) Bia yiane nyoñe ntyi’ane ya bo te bo jam éziñ da ve Satan ava’a nlem, a bo Yéhôva nleme mintaé; bi nji yiane biasé nta’ane mame wé mfa’a ya aluk.

20. Jé é nga kui menda melu’u méziñ? Nyoñek éve’an.

²⁰ Bi maneya yene na bia yiane sa’ale mimboone mia liti na bi nji semé alu’u dangan. Ve jé ô ne ñhe bo asu na ô yemete élat é ne zañe mia môt ô nga luk? Bi ne jô na, aluk é ne ane nda. Mbamba bifia a mam mefe bôte be ne nlu’an ba bo asu na be yemete élate jap, me ne ane bone be mam ba bo na nda é bo abeñ été wôé. Nge élat é ne zañe jenan é ne ngul, alu’u denan da ye bo ane nda é ne abeñe ya yen a mis, a mbamba vôme ya tabe. Ve nge nye’an ô ne zañe jenan ô taté na wo se’an, ôte’ete’e ôte’etek nda jenan ja ye taté na ja ndaman, alu’u denan da ye funane nda é nji bi meyañ. Mbôle wo yi na alu’u dôé “é bi ésemé” avale Kalate Zambe a jô, bi to ndi na wo ye ve ngul ése na ô kôm ényiñe ya nda alu’u jôé. Jé ja dañe tyi’ibi: ye kôme nda éyoñe ja taté na ja ndaman, ye beta loñe nda fe? Aval avé ô ne kôme nda alu’u jôé? Kalate Zambe a yalane na: “Nda j’alôñeban amu ñyemane mam; a j’ateleban a fek; bitune ya été bi ajaé amu ñyeman. Bi ajaé a akum meval mese e ne édima a mvaé.” (Minkana 24:3, 4) Bi tame zu yen avale mejô mete ma fombô ényiñe ya nda aluk.

21. Aval avé ô ne yemete élat é ne zañe mia môt ô nga luk? (Lañe’e fe nka’ale ô ne nlô ajô na, “ Jé me ne bo asu na alu’u dam é tu’a bo abeñ?”)

²¹ Mefulu méziñ ane nye’an, nkoone Zambe woñ, a nya mbunan, mme me ne bidima bi mam bia kôm ényiñe ya nda aluk. (Minkana 15:16, 17; 1 Pierre 1:7) Mefulu mete ma yemete élat é ne zañe bôte be ne nlu’an. Ve, ye wo te yen amu jé bitune ya nda ya kalate Minkana bi ne njalan a akum é ne édima?  “Amu ñyemane mam.” Éyoñe bôt be ne nlu’an ba tôñ ñyemane ya Kalate Zambe, nalé a tindi be na be tu’a nye’esan. (Beromain 12:2; Bephilippien 1:9) Nde ñhe, éyoñe mia môt ô nga luk mia nyoñ éyoñe ya laan évôvoé été a fas éfus éziñe ya Kalate Zambe, ane éfuse ya môs, nlô ajô éziñe ya Nkume mmombô a bete, nge Réveillez-vous ! wo kobô ajô aluk, a ne ane mia jeñe mbamba be mam be ne bo na nda jenan é bo abeñe ya yen a mis. Éyoñe nye’ane mia nye’e Yéhôva wo tindi mia na mi bo mam mia te yé’é, a ne ane mia nyiñili mbamba be mam bete bitune ya nda jenan. Mboon ôte wo ye bo na mi beta bu’uban alu’u denan.

22. Meva’a mevé ô ne bi nge wo ve ngul mfa’a wôé na ô yemete élat é ne zañe mia môt ô nga luk?

²² E nji fo’o bo tyi’ibi ya bo na nda é ndamaneya é beta bo abeñe ya yen a mis; nalé a sili abui éyoñ a ngul. Ve nge wo ve ngule mfa’a wôé, wo ye bi abui mevak amu wo yeme na, wo tôñe melebe ya Kalate Zambe ma: “Bômba’an évévé ya semane mia mia.” (Beromain 12:10, Mfefé Nkôñelan; Besam 147:11) Jame da dañ é ne na, ngule wo ve na nda alu’u jôé é bi ésemé, ja ye volô wo na ô ke ôsu a ba’ale womien nye’ane Zambe été.