1, 2. Beta das mbé Yéhôva a nga ve bia?

YÉHÔVA a nga ve môt ase ya be bia beta das. Das ete é ne ényiñ. (Metata’a 1:27) A yi na bi bi ényiñe ja dañe mvaé. Ajô te a ye’ele bia avale bi ne nyoñe mbamba mintyi’an. Bia yiane tôñe miñye’elane mite asu ya na bi bo ngule ya “yemelan” nsela’ane a ne zañe “mvaé a abé.” (Behébreu 5:14) Éyoñe bia bo nalé, bia jô’é Yéhôva a ye’ele bia na bi fas avale da yian. Ényiñ ja ye bo édima mise mangan nge bia tôñe mebendé me Yéhôva, a yen ane ényiñe jangan ja bo abeñ.

² Biyoñe biziñ, ényiñ é ne bo nya nju’u. E ne kui na bi tebe été éziñ, ve teke yem ñye’elane Bible a ve a lat été éte. Bi tame jô na, bia kon, biañe bedokita ba lebe bia ja sili na be belane metyi. Aval avé bi ne nyoñ ntyi’ane wo ve Yéhôva nlem avak? Bible a bili miñye’elane mia kate bia avale Yéhôva a yene metyi. Nge bia kôme wô’ô miñye’elane mite, bia ye nyoñe mbamba mintyi’an, a ba’ale mbamba mone môte ya nlem. (Minkana 2:6-11) Bi tame zu yene miñye’elane miziñe y’été.

3, 4. (a) Aval avé Yéhôva a liti bia aval a yene metyi? (b) Metyi me ne ndeme ya jé?

³ Bible a ye’ele bia na metyi me ne étyi, amu mme me ne ényiñ. Ényiñe ke é ne dia mise me Yéhôva. Éyoñe Caïn a nga wôé monyañ, Yéhôva a nga jô nye na: “Tyiñe metyi me monyoñ j’aso si été é lo’ene ma.” (Metata’a 4:10) Ényiñe Abel nje éfuse ji ja loone na metyi; éyoñe Caïn a nga wôé Abel a nga tyik ényiñe jé.

⁴ Mvuse Ndône mendim, Yéhôva a nga ve bôt ngule ya di tit. Ve a nga jô be na: “Mia ye bo te di minsôn a ényiñe jap​—nalé a ne na: a metyi.” (Metata’a 9:4, Mféfé Nkôñelan) Atiñ ete da fombô mvoñe bôte Noé ése, to’o bia. Teke vaa nge beté, e mise me Yéhôva, metyi me ne ényiñ. Bia fe bia yiane yene me nalé.​—Besam 36:9.

5, 6. Aval avé Metiñe me Moïse ma liti bia avale Yéhôva a yene metyi?

⁵ Atiñe Yéhôva a nga ve Moïse, é mbe é jô’ô na: “Nge môt . . . a di metyi méziñ, asu dam da ye ke môt ate e ngame yat a vaa nye ézezañe bôte bé. Amu ényiñe ya minsôn é ne e metyi. Me nga ve mia me ata’a metuna’a yôp, nalé ate ma ye volô mbulane nsem asu ényiñe jenan, amu ényiñ é ne e metyi été, nde metyi me ne ngule ya bulu nsem.”​—Lévitique 17:10, 11, Mfefé Nkôñelan.

⁶ Atiñe Moïse é mbe é jô’ô na nge môt a wôé tit, a yiane sôé metyi si. E bo nalé a mbe a liti’i na  ényiñe tit éte ja bula’ane be Yéhôva, Nté wé. (Deutéronome 12:16; Ézéchiel 18:4) Yéhôva a nji véé mise na b’Israëlite be mane sôé metyi mese si. Nge mon Israëlite a nga jeñ a ngul ése na a vaa metyi me ne tit, a mbe ngule ya di je. E semé metyi me tit, a liti na bia semé Yéhôva, nnye a nga té ényiñ. Atiñ e mbe fe e jô’ô b’Israëlite na be bo metuna’a asu minseme miap.​—Lañe’e Ayemé 19 a 20.

7. Aval avé David a nga liti na a semé metyi?

⁷ Jame David a nga bo éyoñ a mbe a wosa’ane Bephilistin, da ye’ele bia na metyi me ne fo’o édima. Bezimbi be David be nga yene na a wô’ô évé, nde be nga ke laé nye mendin vôme nkane bita Bephilistin ô mbe. Be nga fam awu asu na, be ke laé nye mendim. Ve éyoñe be nga zu ve nye mendime mete, David a nga bene nyu, a nga ‘sôé me si asu Yéhôva.’ David a nga jô na: “A Yéhôva, te ke bebé be ma na, me bo jame di! Ye m’aye nyu metyi me bôt be nga ke ju binyiñe biap?” David a nga yeme na, mise me Zambe, metyi me ne nya dia.​—2 Samuel 23:15-17.

8, 9. Bekristene ya den ba yiane yene metyi aya?

⁸ Ntete mimbu ôsu, Bekristen be nji be be beta bo metuna’a a betit. To’o éyoñ éte, be nga yiane beta volô be na be yene metyi avale da yian. Atiñe da ya metiñe Yéhôva a mbe a yii na Bekristene be tôñ é mbe é jô’ô na, be “sa’ale . . . metyi.” Atiñ ete é mbe nya mfi, fo’o ve ane di da tyili mvine mame ya bisôk a nkañane bengulemelan.​—Mam Minlôman 15:28, 29.

 ⁹ Aval ete fe den, bia Bekristen, bia yeme na Yéhôva nnye a ne Anjeñe ya ényiñ, a na jôm ése ja nyiñ ja so be nye. Bia yeme fe na metyi me ne étyi, amu mme me ne ényiñ. Ajô te, bia yiane kôme fase miñye’elane ya Bible ôsusua na bia tobe biañ ése é tii a metyi.

10, 11. (a) Aval avé Bengaa be Yéhôva ba yene nyoñane metyi nsis, to’o a ne metyi mese, nge ke beta mengabe ya metyi? (b) Éyoñ évé Kristen ébien ja yiane nyoñe ntyi’an?

¹⁰ Bengaa be Yéhôva ba kôme wô’ô na, e “sa’ale . . . metyi,” a su’u ki ve na be bo te di nge nyu me. Nalé a tinane fe na be bo te nyoñe me nsis, be bo te ve môt mfe metyi map, nge ve me nda biañ na é ba’ale me vôm éziñ. Nalé a tinane fe na be bo te kañese beta mengabe menyine ya metyi: beglobule rouge, beglobule blanc, beplaquette, a plasma.

¹¹ Den, bedokita be ne ngule ya kabe beta mengabe menyine mete, a bi bone mengabe ya été. Kristen ése ja yiane tyik nge ja ye kañese bone mengabe mete. Nalé fe Kristen ébien ja yiane tyik nge ja ye kañese na be saé nye a metyi mé émien. Émien a yiane tyik avale bedokita ba ye belane metyi mé éyoñe ba sale nye, éyoñe ba bo nye mimfaseban, nge ke éyoñe ba saé nye.​—Lañe’e Ayemé 21.

12. (a) Amu jé ntyi’an bia nyoñ a zene ya mone môte ya nleme wongan ô ne mfi asu Yéhôva? (b) Éyoñe bia tobe biañ éziñ, aval avé bi ne nyoñe mbamba ntyi’an?

¹² Ye ntyi’ane bia nyoñ ô ne mfi mise me Yéhôva,  e dañe dañ éyoñe mone môte ya nleme wongan nnye a yiane tyik? Ôwé. Asimesane dangan, a jam da tindi bia na bi nyoñ ntyi’an eziñ bi ne mfi mise me Yéhôva. (Lañe’e Minkana 17:3; 24:12.) Mbôle ntyi’ane bia nyoñ ô ne mfi mise me Yéhôva, bia yiane taté ye’elane Nye ôsusua na bia tyik avale biañ bia ye kañese, bia yiane sili Nye na a liti bia zen. Éyoñe bi maneya ye’elan, bia yiane vô’ôlô mone môte ya nleme wongan bi maneya yañele a zene ya Bible, asu na bi nyoñ ntyi’an. Bi nji yiane sili bôte bevok avale be ne bo nge ba tebe été bi tele, bi nji yiane jô’é na bôte bevok be tindi bia na bi tobe biañ éziñ. Kristen ése ja ye “be’e mbe’e wé.”​—Begalate 6:5; Beromain 14:12.

13. Metiñe Yéhôva a ve bia a lat a metyi ma liti na a ne avale Zambe avé?

¹³ Éyoñ ése Yéhôva a jô bia na bi bo jam éziñ, a ne asu mfi wongan, a amu a nye’e bia. (Besam 19:7-11) Ve bia bo ke nye mewôk amu mfi bia bi. Bia bo nye mewôk amu bia nye’e nye. Mbôle bia nye’e nye, bia kañese ki nyoñe metyi nsis. (Mam Minlôman 15:20) Nalé a ne fe asu mvo’é ya minsône jangan. Den, abui bôte da yeme na môt a ne be’e akon éyoñe ba ve nye metyi, abui bedokida da jô fe na, e sale môt teke taté ve nye metyi a ne mvo’é asu nkôkon a lôte na be ve nye metyi. Bia yene fo’o na metiñe Yéhôva a ve bia me ne kom ése zôsôô a njalan a nye’an.​—Lañe’e Ésaïe 55:9; Jean 14:21, 23.

14, 15. (a) Metiñe mevé Yéhôva a nga ve bon b’Israël asu mfi wop? (b) Aval avé ô ne tôñe miñye’elane mi tii a metiñe mete?

 ¹⁴ Metiñe Yéhôva a ve bebo bisaé bé me ne kom ése ve asu mfi wop. Melu mvus, Yéhôva a nga ve ayoñ Israël Metiñ ma ba’ale be. Atiñe da y’été é mbe é jô’ô na, nge môt éziñ a lôñe nda, a yiane fe lôñe mone nka’ale asu na môt a bo teke ku a juk. (Deutéronome 22:8) Yéhôva a nga ve Atiñ afe asu biyem. A nga jô na, nge môt éziñ a bili nnôm ényaka a tameya jii bôte minlak, môt a ne ényaka éte a yiane ba’ale je na é bo teke beta jii môt minlak. (Nkôlan 21:28, 29) Nge mon Israëlite éziñ a nga ye biasé metiñe mete, a nga ye nyoñe mekua nge môt a wu.

¹⁵ Metiñe mete ma liti bia na ényiñ é ne étyi mise me Yéhôva. E yeme nalé a yiane tindi bia na bi semé ényiñ. Bia semé ényiñ éyoñe bia kôme ba’ale nda jangan, metua wongan, éyoñe bia dutu metua wongan a ntyel ôse, a éyoñe bia yeme tobe mimvômane miangan. Bôte béziñ e dañedañ bisoé, ba simesane na mbia jam éziñ a vo’o ke kui be. Jôm éte nje ba bo mam teke bisi minjuk be ne tôbane mie. Ve sa ke nne Yéhôva a yi na bi bo nalé. A yi na bi yen ényiñ ése nya mfii: ényiñe jangan a ényiñe bôte bevok.​—Écclésiaste 11:9, 10.

16. Yéhôva a yen mvaan abum aya?

¹⁶ Ényiñe môt ase é ne mfi mise me Yéhôva. Ja’a ji mon a ngenan atyi. Atiñe Moïse é mbe é jô’ô na, nge môt a jimbi minga a ne abum teke vañ, nge minga nge ke mon a ne nye abum a wui, môt ate  a be’e mekua. Nalé a tinane na to’o a nji vañ, a te wôé môt, a yiane tañ ényiñ a te tyik. (Lañe’e Nkôlan 21:22, 23.) E mise me Zambe, to’o mon a ngenan atyi a ntoo ngumba môt. Nde ñhe wo simesane na Yéhôva a yene mvaan abum aya? A wôk aya éyoñ a yen bemillion be bone bôte ba wôé mbu ôse?

17. Jé é ne volô minga a nga vaa abum ôsusua na a yeme Yéhôva?

¹⁷ Nge minga éziñ a nga vaa abum ôsusua na a yeme benya mejôô, Yéhôva a yene nye aya? A bôé nleme si, Yéhôva a ne jamé nye a zene ya ntañ. (Luc 5:32; Beéphésien 1:7) Minga a nga bo mbia jam ate melu mvus a nji yiane ke ôsu a ve émiene mekua nge a jôbaneya abé éte. “Yéhôva a ne nkoane bôt éngôngo a mvam . . . Nté vôm jôb d’atôô a kandane vôm jôp d’adim, Nté ôte fe a vaaya bia mintyamane metiñe miangan.”​—Besam 103:8-14.

18. Amu jé bia yiane ve ngule jangan ése na bi titane mbia b’asimesan?

¹⁸ Ésemé bi bili asu ényiñe Zambe a ve bia ja so nlem. Ésemé éte ja fombô fe avale bia yene bôte bevok. Nlômane Jean a nga tili na: “Môt ase a vini monyañe wé, nnye a ne ñwôé bôt.” (1 Jean 3:15) Nge wo wô’ô môt éziñ njuk, ô ne taté na wo vini nye. Nge wo vini môt éziñ, ô ne biasé nye, ô ne so’o nye, ô ne ne fe yi na a wu. Yéhôva a yem avale bia yene bebo bisaé bé. (Lévitique 19:16; Deutéronome 19:18-21; Matthieu 5:22) Nge bia tem bi nga vini môt éziñ, bia yiane ve ngule jangan ése na bi  titane mbia b’asimesane bete.​—Jacques 1:14, 15; 4:1-3.

19. Jé bia yiane bo na bi yene évô a njet ane Yéhôva?

¹⁹ Bi ne bo jam afe asu na bi liti na, ényiñ é ne étyi asu dangan. Besam 11:5, a ye’ele bia na Yéhôva a vini “nyô a nye’e évô.” Nge bia tobe mimvôman mia wumulu évô, nalé a ne liti na bia nye’e évô. Bi nji yiane futi bifia, asimesan, a mame ma wumulu njet a évô nlô wongan été. Mame bia yiane futi nlô wongan été me ne ma me ne mfuban a ma ma wumulu asimesane ya mvo’é.​—Lañe’e Bephilippien 4:8, 9.

20-22. (a) Yéhôva a yen émo Satan aya? (b) Aval avé bebo bisaé be Yéhôva be ne liti na be ‘nji bo bôte y’émo ji’?

²⁰ Émo Satan ja biasé ényiñ. E mise me Yéhôva, émo Satan é be’e ayeme ya mewôé me bôte mese. Bijôé bi pôlitik bi boya na bemillion be bôte be wu, to’o abui bebo bisaé be Yéhôva. Bible a jô na bijôé bite bi ne ane betite ya fé be ne ékoo woñ. (Daniel 8:3, 4, 20-22; Nlitan 13:1, 2, 7, 8) Den, makite mengal ma ve beta nsenge. Bekuane mengal be ne ve bik. Émo ji ése é jô’ô fo’o “be mbia môt.”​—1 Jean 5:19.

²¹ Ve benya Bekristene be ‘nji bo bôte y’émo ji.’ Bebo bisaé be Yéhôva be nji nyoñe ngap a mame me pôlitik, nge bita. Be ne teke wôé bôt, be ne fe teke su’u bikôane bia wôé bôt. (Jean 15:19; 17:16) Éyoñe ba tibili be, be ne teke bulane abé ba abé.  Yésus a nga ye’ele bia na, bi nye’e bôte ba vini bia.​—Matthieu 5:44; Beromain 12:17-21.

²² Ñyebe fe ô boya na abui bôt é wu. Éyoñ a kobô ajô ya Beta Babylon, nsamba bivuse miñyebe mise, Bible a jô na: “Be nye, metyi bekulu mejô a bôte ya Zambe (mimfufup), me nga yené a ma ya ba bese be nga wôébane si.” Nga ô wô’ôya amu jé Yéhôva a jô bia na: “Kuian atan, a bôte bam”? Bebo bisaé be Yéhôva be ne teke nyoñe ngap a évuse ñyebe.​—Nlitan 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Jé bia yiane bo asu ya na, bi tôñ abendé é ne kalate Nlitan 18:4?

²³ Asu na bi ‘kui atan,’ bia yiane kôme liti na, bi nji nyoñe ngap a évus ñyebe éziñ. Nge bi mbe ébu’a ya évus ñyebe éziñ, bia yiane tyam éyôlé jangan nsamba ôte. Ve bi nji yiane su’u valé. Bia yiane fe vini a sa’ale mbia be mam bese ñyebe ôte wo bo. Évus ñyebe ja tindi bôte mame bisôk, mame me pôlitik, a ôzañ akum. (Lañe’e Besam 97:10; Nlitan 18:7, 9, 11-17) Amu mbia be mam bete, évus ñyebe é boya na bemillion be bôte be wu.

24, 25. Aval avé e yeme Yéhôva a ve bia mvo’é a mbamba mone môte ya nlem?

²⁴ Ôsusua na bia yeme Yéhôva, môt ase ya be bia a nga su’u mbia be mame ya mbia émo Satan nyi abim éziñ. Ve bi tyendéya. Bi kañeseya ntañ, bi veya biabebiene ngumba be Zambe. Bia bu’ubane ‘melu ya évôvoé . . . ma so be Zambe.’ Bi ne mvo’é, mone môte ya nleme wongan a bôô si ne mieññ, amu Yéhôva a wô’ô bia mvaé.​—Mam Minlôman 3:19; Ésaïe 1:18.

 ²⁵ Ja’a bi nga taté be bibu’a ya ékôan é mbe é biasé’ ényiñ, Yéhôva a ne jamé bia a zene ya ntañ. Bia nye’e ényiñ nya nye’ane. Bia ve Zambe akéva éyoñe bia ve ngul ése asu ya na, bi volô bôte na be yeme Yéhôva, be kôlô émo Satan ji, a bo bemvôé be Zambe.​—2 Becorinthien 6:1, 2.

26-28. (a) Beta ésaé mbé Yéhôva a nga ve Ézéchiel? (b) Mbe’e ôvé Yéhôva a ve bia den?

²⁶ Melu mvus, Yéhôva a nga jô nkuli mejô Ézéchiel na a ve bone b’Israël abendé na Jérusalem a mbeme tyamé, a na a ye’ele be jame ba yiane bo nge be nji kômbô wu. Nge Ézéchiel a nga ye bo teke kañete bôt, Yéhôva a nga ye ve nye mekua, amu bôte be nga ye wu. (Ézéchiel 33:7-9) Ézéchiel a nga liti na ényiñ é ne édima mise mé, amu a nga ve ngul ése na a kañete bôte foé éte.

²⁷ Den, Yéhôva a veya bia mbe’e ya kañete bôte na mbia émo Satan nyi a mbeme tyamé, a volô be na be yeme Yéhôva a bi fane ya nyiñe mfefé émo. (Ésaïe 61:2; Matthieu 24:14) Bia yiane ve ngule jangan ése na bi kañete bôte foé éte. Bi bili nkômbane ya jô ane Paul na: “Me ne mfuban mfa’a ya metyi me bôte bese. Amu me nji ko woñ ya kate mia mejô me Zambe mese.”​—Mam Minlôman 20:26, 27.

²⁸ Bia yiane fe bo mfuban mimfa’a mife. Kabetôlô a zu a ye liti bia mimfa’a miziñe y’été.