1924—Ukpo Iyisẹn Ọkpa Nọ Gberra
E BULLETIN a ọghe January 1924 khare wẹẹ, “Omuhẹn ọghe ukpo keghi re ẹghẹ nọ maan sẹ nọ khẹke ne dọmwadẹ Ivbi Otu e Kristi nọ dinmwiamẹ nẹ . . . ya gualọ odẹ ne iran khian ya ru sayọ vbe ugamwẹ Jehova.” Vbe ukpo nii, avbe Bible Student keghi lele adia na vbe odẹ eva: iran na gha mwẹ udinmwẹ, iran na vbe suẹn gha loo obẹlẹ ọgbọn ya kporhu.
IRAN KEGHI SUẸN GHA LOO E RADIO YA KPORHU
Ọ gberra ukpo ọkpa ne etẹn ni rre Bẹtẹl ya bọ ughae radio na tie ẹre WBBR vbe Staten Island, New York City. Iran ghi gbẹn otọ nii nẹ, iran na bọ owa ọkpa nọkhua ne emwa ni khian winna khian gha dia, iran na vbe bọ ako ọvbehe na khian mu emadogua ne iran khian loo vbe nene ughae radio yi. Iwinna na ghi fo nẹ, etẹn keghi suẹn gha mwamwa emadogua ne iran khian gha “loo ya guan vbe nene ughae radio.” Sokpan ọlọghọmwa eso ghaa rre otọ nọ khẹke ne iran zuze yi.
Etẹn keghi do bẹghe ẹre wẹẹ, ọ gha kakabọ lọghọ ne iran sẹtin mu antenna ne iran khian gha loo vba gbọọ. Utanmwẹ ọghe antenna na kegha re ibata 300 (91 m), te iran khian muẹn rrọọ ye adesẹneva erhan eva ne utanmwẹ ọnrẹn re ibata 200 (61 m). Vbe ẹghẹ okaro ne iran ya hia ne iran muẹn rrọọ, ọ ma gba re. Rhunmwuda ne iran na mu ẹtin yan e Jehova, vbe okiekie iran keghi musọe. E Calvin Prosser, nọ ghaa rre usun emwa ni winna vbe evba khare wẹẹ: “Akpawẹ ima sẹtin mu antenna nii rrọọ vbe ẹghẹ okaro nii, ima gha te gha kha wẹẹ ‘ẹtin obọ ima ẹre ima ya ruẹ!’” Avbe etẹn na keghi rhie etian gie Jehova, sokpan ọlọghọmwa ọghe iran ma fo ye evba.
Ughae radio ma he vẹwae vbe ẹghẹ nii, rhunmwuda ọni, ọ ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ na miẹn avbe emadogua na loo vbe ughae radio dẹ. Sokpan etẹn keghi miẹn emadogua ọkpa na kun, na ka loo nẹ dẹ vbe ikinkin nii. Ne iran gha te ya de amigbo, iran keghi loo amigbo ọghe etẹlifon. Vbe asọn ọkpa vbe uki e February, etẹn na we ne iran danmwẹ avbe emadogua nii ghee deghẹ ọ gha winna. Iran na gha gualọ emwi ne iran khian kpee vbe radio, ẹre etẹn na ghi suẹn gha so ihuan Arriọba. Ọtẹn Nokpia b keghi họn vbe iran so ihuan vbe radio ọghẹe vbe Brooklyn, ẹre ọ na ghi tie iran vbe efoni, ke ehe ne etẹn na gha so ihuan gha rrie ehe ne Ọtẹn Nokpia Rutherford ye rrie odẹ ibiriki 15 (25 km).
Ernest Lowe keghi yerre emwi nọ sunu vbe ẹghẹ ne etẹn na gha so ihuan, Ọtẹn Nokpia Judge Rutherford,Ọtẹn Nokpia Rutherford na tama iran wẹẹ, “Vbọ khuẹn ihuan ne uwa so na yi, wa dọ owogho nii yọ!” Ekhue keghi mu avbe etẹn nii, iran na zẹgiẹ dọ ẹre yọ, sokpan iran bẹghe ẹre nẹ wẹẹ, nene radio winna nẹ, iran vbe mu egbe ne iran khian ya suẹn gha loo ẹre.
Vbe ẹghẹ okaro na ya loo enene ughae radio vbe February 24, 1924, Ọtẹn Nokpia Rutherford keghi kha wẹẹ, “Te a khian gha loo ẹre ya ru iwinna ne Kristi gie ima re ne ima gha ru.” Ọ na kha wẹẹ, evbọzẹe na na ru ughae radio na “ọre na yae ru iyobọ ne emwa ughughan ya rẹn otọ e Baibol kevbe ne iran vbe rẹn vbene ẹghẹ ne ima ye ru ekpataki sẹ hẹ.”
Vbe ẹghẹ okaro na ya loo enene ughae radio, te emwi hia wa khian ẹse. Ukpo 33 ẹre otu e Jehova ya loo e WBBR ya kporhu.
IRAN KEGHI YA UDINMWẸ VẸ ỌRE RUA OHOGHE NE AVBE ỌKAOLOTU UGAMWẸ TA
Vbe July 1924, avbe Bible Student keghi do asikoko vbe Columbus, Ohio. Emwa keghi ke ehe ughughan rre, a keghi ya ọta ughughan guan vbe urhuẹvbo Arabic, Ebo, French, German, Grik, Hungaria, Italy, Lithuania, Polish, Russia, avbe urhuẹvbo Scandinavia, kevbe Ukraine. Emwa keghi sẹtin danmwehọ abọ eso, vbe avbe ọta na ya guan vbe radio, Etẹn keghi ru emwamwa ne Ohio State Journal ya gbẹnnẹ emwi ni sunu vbe dọmwadẹ ẹdẹ ọghe asikoko nii.
Vbe ẹdẹ Tọsde, July 24, etẹn ni gberra 5,000 kegha mwẹ obọ vbe iwinna ikporhu vbe ẹdẹrriọ. Ebe ne iran rhie ladian rrie odẹ 30,000, emwa ne iran gu suẹn gha ruẹ e Baibol vbe ẹdẹrriọ gberra arriasẹn nibun. The Watch Tower keghi tie ẹdẹrriọ “ẹdẹ nọ ghi ya ima ghọghọ sẹ vbe asikoko nii.”
Vbe ẹdẹ Fraide, July 25, Ọtẹn Nokpia Rutherford keghi tie ebe ọkpa nọ ya vẹ ọre rua ohoghe ne avbe ọkaolotu ugamwẹ ta. Ọ khare wẹẹ, te avbe ọkaolotu azẹ, ọkaolotu ugamwẹ, kevbe emwa ni do okpe ẹki okpe ere “wa gbodan ghee emwa ni ruẹ vbekpa ẹmwata nọ dekaẹn Arriọba Osanobua, ne Osanobua khian ya fiangbe iran.” Ọ na vbe kha wẹẹ, emwi
ne avbe ọkaolotu na ru ma deyọ, rhunmwuda iran yayi wẹẹ, e “League of Nations ne iran ya ẹre ike ẹre Osanobua ‘ya kha yan uhunmwu otagbọn na.’” Avbe Bible Student wa gha gualọ udinmwẹ ne iran mieke na sẹtin ya iyẹn na wewe ma emwa.The Watch Tower keghi kha wẹẹ: “Asikoko na do vbe Columbus keghi ru iyobọ ne etẹn ya gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe . . . , ọ keghi ya iran gha mwẹ udinmwẹ, iran na vbe gha kporhu agharhemiẹn we iran miẹn ukpokpo.” E Leo Claus nọ re ọkpa vbe etẹn nọ yo asikoko na khare wẹẹ: “Ọ keghi wa gha gbe ima otiti ne ima ya ya iyẹn na wewe vbe dọmwadẹ ẹdogbo ne ima na kporhu.”
Vbe ọ ghi rre uki October, avbe Bible Student keghi suẹn gha ghae asobọrhiẹ na tie ẹre Ecclesiastics Indicted, ọta ne Ọtẹn Nokpia Rutherford yaguan ẹre ọ ghaa rre uwu ẹre. Vbe ẹvbo ọkpa nọ ma kpọlọ gbe vbe Cleveland nọ rre Oklahoma vbe U. S. A., Ọtẹn Nokpia Frank Johnson ghi ghae asobọrhie fo nẹ vbe ẹdogbo nii, ọ na gha mudia khẹ etẹn ni khian do muẹn, ifuanro 20 ẹre ọ khian ya mudia khẹ etẹn na. Ẹ i khian sẹtin mudia ye idagbo, rhunmwuda, emwa ni ghaa gbodan ye iwinna ikporhu nọ kpee ni ghaa rre ẹvbo nii, ghaa gualọe. Ọtẹn Nokpia Johnson keghi ya lẹre ye uwu esọsi ọkpa. Sokpan ọmwa rhọkpa ma gha rre uwu enene esọsi, ọ keghi rhie Ecclesiastics Indicted eso ye uwu e Baibol ọghe ọkaolotu esọsi nii, ọ na vbe ghae eso lele aga nọ rre nene esọsi. Ọ ghi ghae ẹre fo nẹ, ọ na ladian vbobọvbobọ nii. Sokpan ẹghẹ ye gha rrọọ, rhunmwuda ọni, ọ na vbe ya ghae asobọrhie na vbe esọsi eva ọvbehe.
Ọtẹn Nokpia Frank keghi ya mudia ye ako ne etẹn khian na do muẹn. Ọ keghi lẹre ye ọkpẹn fuel station ọkpa, ọ na gha baba egbe ne ikpia ni gualọe ghẹ do bẹghe ẹre. Avbe ikpia na keghi fi imọto gberra sokpan iran ma bẹghe Ọtẹn Nokpia Frank. Vbọ ma he kpẹẹ vbe iran gberra, etẹn nikẹre ni ghaa kporhu vbe ẹdogbo nii, na rre do mu e Frank.
Ọtẹn Nokpia ọkpa khare wẹẹ: “Vbe ima ghi khian vbe odẹ, ma keghi gberra esọsi eha nii. Emwa ni rrie odẹ orhunmwu 50 keghi mudia ye dọmwadẹ ibare avbe esọsi nii. Eso vbe uwu iran kegha tie nene asobọrhie, eso na gha muẹn ma ọkaolotu ugamwẹ ọghe iran. Ẹghẹ nọ khẹke zẹẹ ma wa ya kpa! Ma kpọnmwẹ Jehova nọ na gbaroghe ima kevbe nọ na rhie ẹwaẹn ne ima, ne ima ya sẹtin lẹẹ fe ne obọ eghian ghẹ vba ima.”
AVBE BIBLE STUDENT KEGHA YA UDINMWẸ KPORHU VBE ẸVBO UGHUGHAN
Avbe Bible Student ni rre otọ ẹvbo ọvbehe vbe gha ya udinmwẹ kporhu. Vbe odẹ okuọ ọghe France, Ọtẹn Nokpia Józef Krett keghi kporhu ma emwa eso ni gualọ emwi ighobioye vbe uwu otọ, e Poland ẹre iran na ke rre. Emwamwa kegha rrọọ ne Ọtẹn Nokpia Krett khian ya ya ọta guan, uhunmwuta ọghe nene ọta kegha re, “Emwa Ni Wulo Gha Rherhe Rhiọkpagbe.” Vbe etẹn nikpia kevbe etẹn nikhuo ghi rhie ebe itie ne emwa ni rre ẹdogbo nii, ne iran gha dee, ohẹn ọghe esọsi ọkpa keghi we ne emwa ni yo esọsi ọghẹe ghẹ yo. Sokpan ọ ma gba ẹre nẹẹn. Emwa ni rre gberra 5,000, ya sẹ egbe nene ohẹn! Ọtẹn Nokpia Krett keghi we ne ohẹn na do ta emwi nọ yayi, sokpan nene ohẹn ma sẹtin guan. Vbe Ọtẹn Nokpia Krett ghi ya ọta nii guan fo nẹ, ọ keghi ghae ebe hia nọ gu ẹre ne emwa hia ni rre, rhunmwuda iran wa gha hoo ne iran rẹn Ẹmwẹ Osanobua sayọ.—Emọs 8:11.
Ọtẹn Nokpia Claude Brown keghi ya kporhu vbe ẹvbo ọkpa na tie ẹre Gold Coast, ẹvbo na ẹre a ghi rẹn ye Ghana nọ rre Africa vbe ẹdẹnẹrẹ. Avbe ọta nọ ya gha guan kevbe ebe nọ ghaa ghae, ẹre ọ ru iyobọ ne emwa ni rre ẹvbo ni ya do rẹn odẹ ẹmwata. Okpia ọkpa na tie ẹre John Blankson nọ ghaa yo owebe nọ yo, nọ mieke na do gha re pharmacist, ghi danmwehọ ọta ọkpa ne Ọtẹn Nokpia Brown ya guan, ọ na wa rẹn wẹẹ, irẹn
miẹn odẹ ẹmwata nẹ. E John khare wẹẹ, “Ẹmwata ne I ruẹ ẹre na, wa gha gbe mwẹ otiti, I na vbe gha tama emwa ọvbehe vbekpa ẹre vbe owebe ne I ghaa yo.”E John keghi ruẹ vbe Baibol wẹẹ, imamwaemwi ọghe Osa Ne Agbeha ma gba. Rhunmwuda ọni, ọ keghi ya nọ ohẹn ọghe esọsi ọkpa vbekpa ẹmwẹ na. Ohu keghi mu ohẹn nii, ọ na van muẹn, ọ na tama rẹn wẹẹ: “Ladian mwa rre, u i re Ovbi Otu e Kristi, E Setan ọre erhaa!”
Vbe John ghi sẹ owa, ọ na gbẹn elẹta gie nene ohẹn, ọ na tama rẹn nọ do ta emwi nọ yayi vbe idagbo. Ohẹn nii keghi tama e John nọ ya miẹn okpia nọ siẹnro owebe nọ yo vbe ọfisi ọghẹe, ọ ghi sẹ evba, nene okpia keghi nọ e John deghẹ ọ gele gbẹn elẹta gie ohẹn nii.
E John keghi kha wẹẹ: “Ẹn.”
Nene okpia nọ siẹnro owebe nii keghi tama e John nọ gbẹn elẹta gie ohẹn nii, nọ ya rinmwiaẹn. Ẹre John na ghi gbẹn wẹẹ:
“Enọwanrẹn, Ọmamwaemwi mwẹ we ni do rinmwian ruẹ, I mu egbe ne I ya ru vberriọ, sokpan u ghi ka miẹn kue wẹẹ, imamwaemwi ohoghe ẹre u ma emwa re.”
Ọmamwaemwi ọghẹe keghi kha wẹẹ, “Ẹmwata! e John, ọna emwi ne u khian gbẹn ra?”
E John keghi kha wẹẹ: “Ẹn, emwi ne I khian sẹtin gbẹn na khin.”
Ọmamwaemwi nii keghi kha wẹẹ, “Vbua khian ya gha rre owebe na, vbene u na gbodan ghee ohẹn ọghe esọsi ne arriọba ye ẹre ike? Te a khian khu ruẹ fua vbe esuku na.”
E John keghi kha wẹẹ: “Ọmamwaemwi, . . . adeghẹ u na gha ma ima emwi, sokpan ma ma rẹn otọre, ẹ i te ima nọ ruẹ ọta?”
Ọmamwaemwi ọghẹe keghi wanniẹn wẹẹ: “Ẹn, erriọ nọ.”
E John na ghi kha wẹẹ: “Ọna ọre emwi nọ sunu. Te ọ ghaa ya e Baibol ma ima emwi, ẹre I na nọ ọnrẹn ọta. Sokpan vbene ọ ma na sẹtin rhie ewanniẹn yọ, vbọ ghi zẹ ne I khian na ghi gbẹn elẹta ya rinmwiaẹn?”
A ma ghi khu e John fua vbe owebe. Ọ ma ghi vbe gbẹn elẹta gie ohẹn nii nọ ya rinmwiaẹn.
AVBE BIBLE STUDENT KEGHI MU EGBE NE IRAN YA WINNA SAYỌ
The Watch Tower ghi guan kaẹn iwinna ne etẹn ru vbe ukpo nii, ọ na kha wẹẹ: “Ma wa kue ye ẹmwẹ ne Devid tae vbe ọ khare wẹẹ: ‘U rhie ẹtin mẹ ya khọn nene okuo.’ (Psalm 18:39) Emwi ni sunu vbe ukpo na wa kakabọ rhie igiọdu ne ima, rhunmwuda ma miẹn vbene Enọyaẹnmwa ya ru iyobọ ne ima hẹ . . . Avbe eguọmwadia ẹre ni mwẹ amuẹtinyan . . . keghi ya ọyẹnmwẹ kporhu iyẹn nọ maan.”
Ukpo nii khian ghi fo, etẹn keghi ru emwamwa ne iran khian ya gha mwẹ ughae radio ọvbehe. E Chicago vbe U.S.A. ẹre a bọ ughae radio na yi. Eni na ghaa tie ẹre, ọre WORD. Iran keghi loo emadogua nọ wa kakabọ mwẹ ẹtin, ne emwa ni rre ehe nọ rree mieke na họn iyẹn nọ maan na, uhiẹn ya sẹ egbe emwa ni rre odẹ okuọ vbe Canada.
Vbe ukpo 1925, e Jehova keghi ru iyobọ ne etẹn ya rẹn ototọ ẹmwata nọ gbe ọmwa otiti nọ rre ebe Arhie Maan uhunmwu ẹnrẹn 12. Sokpan, emwa eso keghi sẹ e Jehova rae rhunmwuda imamwaemwi ọghe ọgbọn na. Emwa nibun kegha ghọghọ rhunmwuda ne iran na rẹn otọ emwi ni sunu vbe ẹrinmwi, kevbe vbe nọ ya dekaẹn emwa ọghe Osanobua ni rre uhunmwu otagbọn.
a Ọna ẹre a ghi tie ẹre Ebe Iwinna Na Loo Vbe Ne Iko—Uyinmwẹ Kevbe Iwinna Ọghe Ima Ne Ivbi Otu E Kristi.
b Eni ọvbehe na ghaa tie Ọtẹn Nokpia J. F. Rutherford, nọ ghaa mu asanikaro vbe uwu ẹbu avbe Bible Student vbe ẹghẹ nii, ọre “Judge” Rutherford. Vbe nọ ke suẹn gha ga vbe Bẹtẹl, ẹghẹ eso ghaa rrọọ nọ ya gha winna zẹvbe ọbuohiẹn vbe Eighth Judicial Circuit Court of Missouri.