“E BABA” “E BABA,” ẹre etẹn nibun tie mwẹ re vbe Bẹtẹl. Ọ wa ya ẹko rhiẹnrhiẹn mwẹ rhunmwuda I gele khian ọmaẹn nẹ. I keghi ghee ẹre zẹvbe odẹ ne Osanobua ya san mwẹ ẹse ye ukpo nibun ne I he gbe vbe ugamwẹ ọghẹe. Vbuwe ukpo 89 ni he gbe vbe agbọn, ukpo 72 ẹre I he gbe vbe iwinna ugamwẹ ọghe ẹghẹ hia. Ekhọe hia ẹre I ya tama etẹn vberriọ wẹẹ, ‘Osanobua gha san uwa ẹse deghẹ uwa ma gi egbe wọọ.’—2 Krọ 15:7.

Evbibiẹ mwẹ na ke Ukraine si gha rrie Canada. Ẹvbo ne a tie ẹre Rossburn vbe odin ọghe Manitoba ẹre iran tota yi. Emọ ikpia 8 kevbe emọ ikhuo 8 ẹre iye mwẹ biẹlẹ. Ivin eva i rrọọ. Mẹ ọre ọmọ ne ukpogie 14 ne iye mwẹ biẹ. Erha mwẹ wa gha gbọyẹmwẹ ye ẹmwata nọ rre Baibol, ọni ẹre ọ si ẹre ne ọ na gha tie ẹre ma ima vbe owiẹ owiẹ vbe Ẹdẹ Uzọla Nọkhua. Te ọ wa gha kpa erha mwẹ odin ne ẹmwẹ igho na mu ekaolotu ọghe esọsi. Ẹghẹ hia ẹre erha mwẹ ya gha ya ọdẹn tae wẹẹ: “De ọmwa nọ hae Jesu osa ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ne ọ ru vbe agbọn.”

Vbuwe etẹn mwẹ hia, ikpia enẹ kevbe ikhuo enẹ ẹre ọ do miẹn odẹ ọghe ẹmwata yi. Te ọtẹn mwẹ nokhuo ne a tie ẹre Rose ru iwinna arọndẹ ya sẹ ẹdẹ uwu ẹre. Vbe ọ ghi bu ẹghẹ ne ọ ya wu, ọ na gha bu ima hia ude, ne ima rhiegba ye ugamwẹ Osanobua. Ẹghẹ hia ẹre ọ wa ya gha tae wẹẹ, “Irẹn hoo ne ima hia ya vba egbe vbe agbọn ọgbọn.” Imamwaemwi ọghe ẹrinmwi erhẹn ẹre ọtẹn mwẹ nọdiọn ne a tie ẹre Ted te wa mu yan uhunmwu. Owiẹ owiẹ vbe Ẹdẹ Uzọla Nọkhua ẹre ọ ya gha kporhu vbe ẹkpẹti ọta. Ọ ghi gha tae yaẹngbe yaẹngbe wẹẹ, te emwa dan khian giẹn ruan vbe etẹbitẹ vbuwe erhẹn oziya ne ẹi dọyọ. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, ọ na do gha re ọguọmwadia e Jehova ne ọ rhiegba ye iwinna ugamwẹ.

Ọ ghi rre ẹdẹ ọkpa vbe June 1944 vbe I ke owebe rre, I na do vbae ebe ọkpa nọ mwẹ uhunmwuta na, The Coming World Regeneration * vbe uhunmwu eteburu ne ima na rri evbare. I na tie ipapa nokaro, I na vbe tie nogieva, I ma ghi rhie ebe nii yotọ, erriọ I ya tie ẹre fo. I ghi tie ẹre fo nẹ, I na taa mu olọ yan rẹn wẹẹ, te I khian ga e Jehova zẹ vbene Jesu ru ẹre.

De vbene ebe nii ya sẹ owa ima hẹ? Ọtẹn mwẹ nọdiọn ne a tie ẹre Stev ẹre ọ dẹ ọre. Ọ na wẹẹ, “Ikpia eva ni khiẹn ebe ẹre I gu dọe.” Igho kherhe ẹre ọ ya dọe (five cents). Ikpia ni khiẹn ọnrẹn nẹẹn na  dọlegbe rrie owa ima vbe Uzọla Nọkhua nọ lelẹe. Iran keghi tama ima wẹẹ Osẹe Jehova ẹre iran khin, wẹẹ te iran ye Baibol zẹ ewanniẹn ye inọta ne emwa rhirhi nọ. Ma wa gbọyẹmwẹ yọ rhunmwuda evbibiẹ ima wa ye Baibol gha maa ima emwi vbe ima waan dee. Iran na wẹẹ ne ima gha die asikoko ne Avbe Osẹe Jehova khian do vbe Winnipeg. Ẹvbo nii ẹre ọtẹn mwẹ nokhuo ne a tie ẹre Elsie ghaa ye. I na wẹẹ I gha yo.

Ọ sẹ odẹ ibiriki 200 ne I hin ikẹkẹ la I ke sẹ Winnipeg. Vbene I te sẹ evba, I na van Kelwood. E Kelwood ẹre etẹn eva ni do kporhu vbe owa ima ye. I na lele iran yo iko, evba nii ẹre I na rẹn vbene Avbe Osẹe Jehova ya do iko hẹ. I na vbe do rẹn wẹẹ, te ọ khẹke ne emwa hia rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan zẹ vbene Jesu ru ẹre.

Vbe Winnipeg, I na miẹn ọtẹn mwẹ nokpia ne a tie ẹre Jack. Ẹvbo ne a tie ẹre Ontario vbe Canada ẹre ọ ke gha die asikoko ne ima na vba egbe. Vbe ẹdẹ nokaro, ọtẹn nokpia ọkpa keghi yae wewe wẹẹ, emwamwa ọghe idinmwiamẹ rre asikoko na. Mẹ vbe Jack keghi taa mu olọ yan rẹn wẹẹ ima gha dinmwiamẹ vbe asikoko nii, vbe iyeke ọni, ma ghi rhie obọ ye iwinna arọndẹ. E Jack ẹre ọ ka suẹn iwinna arọndẹ. Ọmọ ukpo 16 ẹre I ghaa khin, I ye gha rre owebe rhunmwuda ọni, I ma wa suẹn vbobọvbobọ nii. Ukpo nọ lelẹe ẹre I ghi suẹn iwinna arọndẹ ọghẹ ẹghẹ hia.

Mẹ vbe Stan Nicolson ẹre ọ gba suẹn iwinna arọndẹ vbe ẹvbo ne a tie ẹre Souris vbe odin Manitoba. I suẹn iwinna arọndẹ nẹ I ke rẹn wẹẹ, ọ mwẹ isievẹn ni lelẹe khian. Igho ima na gha fian kanmwa, vbọrhirhighayehẹ, ọni ma gbe orhiọn ye ima iwu. Ma ghi zobọ vbe ikporhu vbe ẹdẹ ọkpa, ohanmwẹ ọbanban na gha gbe ima, ikọbọ vbe ekpinni rhọkpa ma vbe gha gu ima. Ma ghi sẹ owa, ma na miẹn ẹkpo ne a kun evbare yi vbe onurho ima. Ọ keghi wa kpa ima odin. Do fi ebanban, ima ma ye rẹn ọmwa ne ọ mu ẹkpo evbare nii rre. Vbe akota nii, ma keghi rri evbare vbene a ghee ekhaẹmwẹ ni rre ẹguae ọba. Egbe mwẹ na do ladian vbe asẹ nii. I ma he ka kpọlọ sẹrriọ ẹdẹ. E Jehova ẹre ọ san ima ẹse rhunmwuda ima ma gie egbe wọọ ima!

Uki eso ghi gberra nẹ, otu keghi gie ima gha rrie ẹvbo ne a tie ẹre Gilbert Plains nọ rre odẹ ahọ ọghe Souris. Ọ sẹ ibiriki 150 vbe a ghaa ke Souris rrie Gilbert Plains. Vbe ẹghẹ nii, dọmwadẹ iko mwẹ ebọdi ne a gbẹnnẹ ọnrẹn yi vbe uki uki, ughaẹdẹ ne etẹn ya winna vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Uki ọkpa ne ughaẹdẹ ne ima ya winna vbe ikporhu fian kanmwa, I keghi ya ọta guan. Vbe ọta nii, I na kakabọ nianian wẹẹ, ọ khẹke ne etẹn rhiegbe ya iwinna ikporhu sayọ. Ma ghi zobọ, ọtẹn nokhuo ọkpa nọ khian enọwanrẹn nẹ, ne arowa i re Osẹe Jehova, nọ vbe arọndẹ, keghi tama mwẹ wẹẹ, “I te hia vbene ẹtin mwẹ sẹ.” Vbe ọ taa ẹmwẹ na, amẹ eve na gha rhọ kua vbe aro ẹre. Ọ da mwẹ sẹrriọ wẹẹ, amẹ eve na vbe gha rhọ kua vbe aro imẹ vbe I ghi rinmwiaẹn ne ẹi ghẹ gui.

Igbama nibun sẹtin vbe ru abakuru vberriọ, nọ ghi ya iran gbe ima rẹn vbe okiekie. Sokpan ọma khẹke ne ima gi emwi vberriọ gbe orhiọn ye ima iwu. Te ọ khẹke ne ima yae waan ne egbe. E Jehova gha san ima ẹse deghẹ ima ma gi egbe wọọ.

Ọmọ ukpo 21 kẹkan ẹre I ye khin vbe I yo owebe nogie 14 ọghe Gilead. February 1950 ẹre I ladian. Ọna kegha re ukpamuyọmọ nọ hiunsi. A gha ghae etẹn ni yo owebe nii ye ihe enẹ, obọ ọkpa vbọ ẹre a gie gha rrie ehe ne a na zẹ urhuẹvbo e French vbe odin e Quebec vbe Canada. Te avbe ọkaolutu esọsi wa gha zẹ etẹn ima kpokpo vbe ẹvbo nii. Otu na ghi gie mwẹ gha rrie ẹvbo ọkpa ne a na zẹlẹ igoru ladian vbe uwu uvun ne a tie ẹre Val-d’Or vbe Quebec. Ẹdẹ ọkpa vbe ima nibun kporhu vbe igue ọkpa na tie ẹre Val-Senneville, ohẹn esọsi ọkpa keghi ya obọ sẹkhae ne ima wẹẹ, obọ gha vba ima deghẹ ima ma kpa hin igue ni rre vbe ọwarọkpa nii. I na ya tie ẹre ẹzọ vbe ekọtu. Ọbuohiẹn keghi fian ohẹn nii igho ye uhi nọ rraa re. *

Ọna ke do gha re ọkpa vbe usun okhọn ọghe Quebec. Ọ gberra ukpo 300 ne Roman Catholic Church ke khaevbisẹ yan odin Quebec. Ekaolotu ọghe esọsi kevbe arriọba Quebec keghi ku obọ gbe gha kpokpo  Avbe Osẹe Jehova. Ẹghẹ na ma zẹdẹ gha khuẹrhẹ hiehie, ma ne Osẹe Jehova ma vbe gha bun vbe ẹghẹ ne a kha na, ọrheyerriọ, ma keghi mudia gbain. Ivbi e Quebec ni mwẹ ekhọe ata keghi miẹn odẹ ọghe ẹmwata yi. Iran nibun ne I gu tie Baibol keghi miẹn odẹ ọghe ẹmwata yi. Arhunmwu igbe vbe ẹgbẹe ọkpa ghaa rre usun emwa ni gu tie Baibol. Iran hia na do khian Osẹe Jehova. Udinmwẹ ne iran rhiema keghi ru iyobọ ne emwa nibun ya kpa hin esọsi Catholic rre. Te ima khọnmiotọ rhunmwuda, ima ma gi egbe wọọ ima!

Vbe ukpo 1956, otu na gie mwẹ gha rrie Haiti. Avbe arọndẹ na gie yo isi, ne a gie gha rrie ẹvbo na, kegha ruẹ urhuẹvbo e French. Agharhemiẹn wẹẹ iran i gua mobọ zẹ French, te emwa ye gha danmwehọ. Stanley Boggus nọ vbe gha re arọndẹ na gie yọ isi keghi kha wẹẹ: “Te emwa wa gha gbọyẹmwẹ ye iyẹn nọ maan sẹrriọ wẹẹ, deghẹ ima ma zẹ urhuẹvbo iran ẹse, iran ghi wa ru iyobọ ne ima. Te ọna wa gha kpa ima odin.” I ka ruẹ vbene a zẹ urhuẹvbo e French vbe Quebec, rhunmwuda ọni, I wa sẹtin gha kporhu ma ẹmwa. Sokpan, ma keghi do bẹghe ẹre wẹẹ Haitian Creole ọre urhuẹvbo ne etẹn nibun zẹ vbe ikinkin nii. Ne ima mieke na sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne iran, ma keghi ruẹ urhuẹvbo nii. Ẹrhiọn ne ima loo ro keghi biẹ ọmọ esi.

Ne ima mieke na sẹtin ru iyobọ ne etẹn nii sayọ, Ẹbu Nọ Su keghi kpasẹ yọ ne ima gha zedu The Watchtower vbe Haitian Creole. Ọna keghi ya emwa nibun suẹn iko ne a yo vbe otọ ẹvbo nii. Etẹn ni ghaa rre Haiti vbe ukpo 1950 kegha re 99. Sokpan vbe ukpo 1960, etẹn ni gberra 800 ẹre ọ ghi gha rre ẹvbo nii. Ẹghẹ nii ẹre otu ya gie mwẹ gha rrie Bẹtẹl. Vbe ukpo 1961, I kegha rre usun emwa ni siẹnro Kingdom Ministry School. Ediọn kevbe arọndẹ ne kpataki 40 ẹre ima maa re emwi. Vbe asikoko nọkhua ne ima do vbe Jannuary 1962, ma keghi rhie igiọdu ne etẹn nikpia ne iran ru sayọ vbe iwinna ugamwẹ. A keghi zẹ eso vbọ ni gbegba zẹvbe arọndẹ ne kpataki. Emwamwa na keghi re ne a ru ye ẹghẹ rhunmwuda asẹ nii ẹre ukpokpo ya suẹn.

Vbe January 23, 1962, vbe ima ghi do asikoko nọkhua fo nẹ, avbe ọgbalegbe kegha die abotu, iran na mu imẹ vbe Andrew D’Amico khui. Iran na vbe viọ Awake! hia, ọghe January 8, 1962 ne a ya  urhuẹvbo French gbẹn, rhunmwunda, Awake! na guan kaẹn emwi ne ebe iyẹn eso ọghe French tae vbekpae Ivbi e Haiti. Avbe ebe iyẹn nii keghi kha wẹẹ, Ivbi Haiti mwẹ obọ vbe voodoo nọ re uyinmwẹ orhiọn dan ne a gu mu obọ. Ọna ma zẹdẹ ya ẹko rhiẹnrhiẹn emwa eso, rhunmwuda iran ghaa roro ẹre wẹẹ, ma ẹre ọ tobọ ima gbẹn ọnrẹn vbe abotu. Uzọla eso ghi gberra nẹ, arriọba ọghe Haiti keghi wẹẹ ne avbe etẹn na gie yo isi ni te ga vbe otọ ẹvbo nii rhọ emwi ne iran gha rrie. * Avbe etẹn nikpia ne ima maa re emwi, ẹre ọ ghi gha siẹnro iwinna ugamwẹ vbe odẹ nọ dagbẹn vbe ẹvbo nii. Te ọyẹnmwẹ ghi sẹ mwẹ nia, rhunmwuda alaghodaro ọghe etẹn nii kevbe ẹbo izinegbe ne iran mwẹ rẹn. Vbe ne a guan na, iran mwẹ New World Translation of the Holy Scriptures vbe Haitian Creole. Ọna ọre emwi ne ima ma te yaro yi vbe ẹghẹ nii.

Vbe I ghi kpa hin e Haiti rre, otu na gie mwẹ gha rrie Central African Republic zẹvbe arọndẹ ne a gie yo isi. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, I na do gha re ọgbaroghe ọghe otako kevbe ọmwa ne ọ siẹnro iwinna nọ khian vbe abotu.

Vbe ẹghẹ nii, erhan kevbe ewanmwẹ ẹre a ya bọlọ Ọgua Arriọba. I keghi ruẹ vbene a ya erhan kevbe ewanmwẹ bọ owa hẹ. Te avbe ilavbodẹ wa gha ya mwẹ ye ughe vbe I ghaa ya erhan kevbe ewanmwẹ bọ owa. Ọna keghi gua etẹn kpa ya gha bọlọ Ọgua Arriọba, erriọ iran vbe ya gha kpẹ ẹre huan. Te Ivbi esọsi ghaa zaan ima rhunmwuda, ekpamaku ẹre iran ya kaẹn owa ugamwẹ ọghe iran. Ọna ma gbe orhiọn ye ima iwu hiehie. Ozan na keghi sẹ ufomwẹ vbe ẹhoho nọ wegbe lae vbe Bangui, ọ keghi mu ekpamaku ne a ya kaẹn esọsi ya fi adẹsẹ ẹvbo. Ọgua Arriọba ọghomwa ne a ya erhan kevbe ewanmwẹ bọ na ye mudia gbain. Asẹ na ẹre ima ya ya uki isẹn bọ abotu kevbe owa ne avbe arọndẹ na gie yo isi tota yi. Emwamwa na keghi ru iyobọ ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan vbe otọ ẹvbo nii. *

Ọ ghi rre ukpo 1976, arriọba na mu awua ye iwinna ugamwẹ ọghomwa vbe Central African Republic. Ẹre otu na ghi gie mwẹ gha rrie N’Djamena vbe Chad. Evba nii ẹre I na miẹn ọtẹn nokhuo nọ ru iwinna arọndẹ ne a tie ẹre Happy ne ovbi e Cameroon. April 1, 1978, ẹre ima ru orọnmwẹ. Uki nii, ẹre okuo vbe sa kua vbe Chad. Ma keghi deba emwa nibun lẹ gha rrie odẹ ahọ ọghe otọ ẹvbo nii. Ehe hia ghi de hẹnhẹn nẹ, ma na te dọlegbe gha die owa ima, sokpan, owa ima ẹre iran ghi ya khian igiogbe ọghe ivbiyokuo. Ma ma ghi miẹn ebe iyẹn, ukpọn ne Happy yọ vbe ẹdẹ orọnmwẹ kevbe emwi ne etẹn ya ru ẹse ne ima vbe ẹdẹ orọnmwẹ. Ima ma gie egbe wọọ ima rhunmwuda, ma eva ye gha rrọọ. Ma keghi ku obọ gbe vbe ugamwẹ Jehova.

Ukpo eva ghi gberra nẹ, arriọba e Central African Republic keghi werriegbe kpasẹ ye iwinna ugamwẹ ọghomwa vbe otọ ẹvbo nii. Otu na werriegbe gie ima gha rrie ẹvbo nii zẹvbe ọgbaroghe ọghe otako. Imọto nọ mwẹ ebẹdi ne a vbokho rre ẹre ọ ghaa re owa ima. Ẹgbẹdin nọkhua nọ mu e 200 L ọghe amẹ, e fridge ne ẹi loo ukpa kevbe gas ne a ya le evbare vbe gha rre uwu imọto nii. Te okhian wa gha lọghọ rhunmwuda, ugbẹnso avbe olakpa mu ima mudia sẹ igba 117 vbe odẹ.

Te ehe hia wa yọn vbe otọ ẹvbo nii. Ọ tọn sẹ (50°C). Ugbẹnso, ọ keghi lọghọ a ke miẹn amẹ ne a khian ya dinmwiamẹ. Te etẹn ka tọnnọ ẹzẹ nọ kae, a ke miẹn amẹ nọ gha sa loo ya dinmwiamẹ. Uwu ẹgbẹdin ẹre a na gha dinmwi emwa ya amẹ vbe ẹghẹ nii.

Ukpo 1980 ẹre otu gie ima gha rrie Nigeria. Ukpo eva vbe ukhiọmwẹ ẹre ima ya deba etẹn ru emwamwa ọghe abotu ọgbọn ne a ghaa mu egbe ẹre. Egedege nọ mwẹ omuyan eva ne otu dẹ ẹre a guọghọe, a keghi viọ emwi eso vbọ ya suẹn gha bọ ọghe ima. Owiẹ vbe ẹdẹ ọkpa, I keghi hin egedege nii gha rrie ukpẹ ọre ya bannọ emwi eso. I ghi nana die otọ vbe ẹghẹ avan, I na ba owẹ ku, otọ ẹre I na ghi vba egbe  mwẹ. Vbe ọkaro, I na te gha roro ẹre wẹẹ, ọghomwẹ fo nẹ, sokpan I ghi mu X-ray nẹ, ọbo ebo na tama ọvbokhan mwẹ wẹẹ: “Ghẹ fian afianma, inian eso ẹre ọ la hin ako rre. Vbene ọ te sẹ odẹ uzọla ọkpa, egbe ẹre gha deyọ.”

Vbe ukpo 1986, otu na vbe gie ima gha rrie Côte d’Ivoire zẹvbe ọgbaroghe ọghe otako. Ma vbe gha mu otuẹ sẹ Burkina Faso. Ima ma te yaro yo wẹẹ, ọ mwẹ ẹghẹ ne ima khian ya werriegbe gha die Burkina Faso.

Ukpo 1956 ẹre I kpa hin e Canada rre, ukpo 47 ghi gberra nẹ, imẹ vbe Happy ẹre ọ ghi gba gha die abotu nọ rre Canada vbe 2003. Emotọ ọghe Canada ẹre ima khin, sokpan, te ọ ghi ye vbene a miẹn wẹẹ ivbi Africa ẹre ima khin.

Vbe 2007, otu na werriegbe gie ima gha die otọ Africa vbe I rre ukpo 79. E Burkina Faso ẹre a gie ima gha rrie, ne ima do ru iyobọ ne Agbaziro nọ siẹnro iwinna ọghe ima vbe otọ ẹvbo nii. Ọ ghi sẹ ẹghẹ, a na ya ọfisi nii khian ugha ne a na zẹ edu. Abotu nọ rre Benin ẹre ọ ghi gha siẹnro iwinna nọ khian vbe Burkina Faso. Ọ ghi rre August 2013, otu na gie mwẹ gha rrie abotu nọ rre Benin.

Agharhemiẹn wẹẹ I khian ọmaẹn nẹ, te I ye rhiegba ye iwinna ikporhu iyẹn nọ maan. Ọvbokhan mwẹ kevbe ediọn vbe iko wa ru iyobọ mẹ. Ọni ẹre ọ si ẹre ne I na sẹtin ru iyobọ ne Gédéon kevbe Frégis ne I gu tie Baibol. Iran na do dinmwiamẹ, nia te iran ghi ya izọghae ga e Jehova. Ke odẹ ukpo eha nọ gberra gha dee ẹre ena hia ya sunu.

Abotu nọ rre South Africa ẹre imẹ vbe ọvbokhan mwẹ na ghi ga nia. Etẹn ni rre evba wa gele gbaroghe mwẹ. South Africa ọre otọ ẹvbo nogie ihinrọn ne I he na ga vbe otọ Africa. Vbe October 2017, e Jehova keghi fiangbe ima vbe odẹ ọghe ọyunnuan. Mẹ vbe ọvbokhan mwẹ ke South Africa ye Warwick, New York vbe igiogbẹ ọghomwa vbe a ya re fiohan ne Jehova. Ma i khian mianmian ọna ẹdẹ.

E Yearbook ọghe 1994, ipapa 255 keghi kha wẹẹ: “Ma rhie igiọdu na ne etẹn hia ni ya izinegbe rhiegba ye iwinna ugamwẹ e Jehova vbe ukpo nibun: ‘Wa gha mwẹ udinmwẹ, ne uwa ghẹ gi egbe wọọ, wa gha rri ere iwinna ne uwa winnaẹn.’—2 Krọ 15:7, NW.” Mẹ vbe ọvbokhan mwẹ taa mu olọ yan rẹn nẹ wẹẹ, te ima khian gha lele adia na, erriọ ima khian vbe yae gha ru iyobọ ne emwa ọvbehe.