U Ka Rẹn Ra?
De emwi nọ ghi sunu daa e Nenivẹ vbe ẹghẹ ọghe Jona ghi gberra nẹ?
VBE ODẸ ukpo 670 B.C.E., Asiria ẹre ọ ghaa re arriọba nọ ghi kpọlọ sẹ vbe uhunmwu otagbọn. Vbe wẹbsait ọghe British Museum ghi gie eke ne otọ arriọba ọghe Asiria vẹwa sẹ, ọ na wẹẹ, otọ ọghe iran “ke Saiprọs gha rrie odẹ orrie ọghe ẹvbo na tie ẹre Iran.” Ọ na vbe kha wẹẹ, ‘ọ mwẹ asẹ ọkpa ne Igipt ya gha rre ototọ iran.’ E Nenivẹ ẹre ọ ghaa re igiogbẹ ọghe Asiria, okpẹvbo wa gha nọ. Avbe owa ni yo ghete, ogba ne mose mose, avbe ẹguaẹ ni rhie aro re kevbe avbe aza ebe nikhua wa gha bun vbe Nenivẹ. Emwi na gbẹnnẹ ye egbe ekẹn eso, vbe otọ e Nenivẹ nẹdẹ ya ima rẹn wẹẹ, Ọba ighẹ Ashurbanipal kevbe avbe ọba ọvbehe ni rri ọba yan Asiria ghaa tie egbe iran, “ọba ọghe otọ agbọn hia.” Vbe ẹghẹ ne Ọba ighẹ Ashurbanipal ya gha khaevbisẹ, ọ na yevbe na miẹn wẹẹ, ọmwa rhọkpa i khian sẹtin khọn miẹn otọ yan Asiria kevbe Nenivẹ.
Asiria ẹre ọ ghaa re arriọba nọ ghi kpọlọ sẹ vbe ẹghẹ nii
Vbọrhirhighayehẹ, e Jehova keghi loo akhasẹ ighẹ Zẹfanaia ya tae ye otọ wẹẹ: “E Nọyaẹnmwa gha ya ẹtin ẹnrẹn fuẹn Asiria rua.” E Jehova vbe loo akhasẹ ighẹ Nahum ya kha wẹẹ: “Wa fu avbe esiliva viọ, wa fu igoru viọ. . . . A fuẹn Ninevi ua, a hee ẹre ye otọ, ọ dihoirua! . . . Emwa ni bẹghe ruẹ hia gha lẹẹ werriegbe. Iran ghi kha wẹẹ, itowa ọre Ninevi ghi khin!’” (Zẹf 2:13; Nah 2:9, 10; 3:7) Emwa ni họn ẹmwẹ akhasẹ nii vbe ẹghẹ nii sẹtin gha roro ẹre wẹẹ: ‘Ọni gha sẹtin sunu ra? A gha sẹtin khọn Asiria ne okpẹvbo mu otọ ra?’ Ọ gha kẹ, iran ghaa roro ẹre wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ nii i khian sẹ.
E Nenivẹ keghi khian otọ nọ gbe ẹvbi!
Ọrheyerriọ, vbọ ghi rre ukpo eso vba, Ivbi e Babilọn kevbe Ivbi e Mẹdis keghi khọn miẹn otọ yan Asiria. Vbe okiekie, e Nenivẹ keghi khian otọ nọ gbe ẹvbi, a ma ghi gha họn ẹmwẹ ọnrẹn! Ebe ọkpa ne The Metropolitan Museum of Art in New York gbẹn ladian khare wẹẹ, “Vbene ẹghẹ ya khian, ọmwa rhọkpa ma ghi gha rre ẹvbo nii. Akpawẹ ẹi re ne Baibol na ya unu kaan ẹvbo nii, emwa nibun i ghẹ te rẹn wẹẹ, ẹvbo na tie ẹre Nenivẹ ka gha rrọọ.” Ebe ọkpa na tie ẹre Biblical Archaeology Society Online Archive khare wẹẹ, “a ma rẹn deghẹ igiogbẹ ọghe Asiria gele gha rrọọ.” Sokpan vbe ọ ghi rre ukpo 1845, okpia ọkpa nọ gualọ emwi arre khian, na tie ẹre Austen Henry Layard, keghi suẹn gha tọnnọ otọ vbe eke ne otọ e Nenivẹ ka gha ye. Emwi nọ miẹn sẹ osẹ yọ wẹẹ, okpẹvbo ẹre Nenivẹ gele gha khin.
Te ẹmwẹ akhasẹ ne Osanobua tae vbekpa Nenivẹ wa sẹ. Ọna keghi ya ima mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, ẹmwẹ akhasẹ ne Baibol tae vbekpa avbe arriọba ni rrọọ vbe ẹghẹ ọghe ima, gha wa vbe sunu.—Dan 2:44; Arhie 19:15, 19-21.
