1. Vbe ima khian ya gha mwẹ ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre hẹ? De ere ne a miẹn vbọ?

E JEHOVA ọre Ẹzi ọghe ẹwaẹn hia, ẹi vbe yae mwẹ akhaẹn. Ebe Jems 1:5 keghi kha wẹẹ: “Sokpan deghẹ a miẹn ne ẹi mwẹ ẹwaẹn vbe uwu uwa, we ne ọ na erhunmwu ghe Osanobua, ne ọ gha rhie ẹre nẹẹn, rhunmwuda, ọwọrhọwọrhọ ọre Osanobua viọ emwi ne emwa hia.” Odẹ ọkpa ne ima ya miẹn ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre ọre ne ima gha lele adia ọghẹe. Ẹwaẹn na gha sẹtin ru iyobọ ne ima ya gha gbaengbe ne emwi ke emwi nọ sọnnọ Osanobua. (Itan 2:10-12) Odẹ vberriọ, ma ghi do gha re ọsie Jehova ni gha yin agbọn ọgbọn vbe etẹbitẹ.—Jud 21.

2. De emwi nọ gha ya ima gha gbọyẹmwẹ ye adia ne Osanobua rhie ne ima?

² Vbọrhirhighayehẹ, amagba ọghomwa kevbe vbene a ya koko ima waan, keghi rre usun emwi ni yae lọghọ ugbẹnso ne ima sẹtin lele adia ne a rhie ne ima. Ma gha miẹn ere vbe adia ne Jehova rhie ne ima, ẹre ima khian na gele gbọyẹmwẹ yọ, ọ vbe ya ima rẹn wẹẹ, ọ gele hoẹmwẹ ima. Ebe Itan 3:11, 12 khare wẹẹ: “Ovbimwẹ, e Nọyaẹnmwa gha dia ruẹ, kakabọ danmwehọ” rhunmwuda “emwa ne Nọyaẹnmwa hoẹmwẹ ọnrẹn ẹre ọ dia ye odẹ.” E Jehova gele hoẹmwẹ ima. (Tie Hibru 12:5-11.) Rhunmwuda ne Osanobua na rẹn ima sẹ otọ ibiẹ, oya nọ khẹke ẹre ọ rhie ne ima vbe ima gha ru khọ. Nia, ma gha ziro  yan odẹ enẹ ne Osanobua ya rhie adia ne ima: (1) a dia egbe ọmwa, (2) adia ne evbibiẹ emọ rhie ne emọ (3) adia ne a miẹn vbuwe iko (4) emwi nọ khọ sẹ obalọ ọghe ovbi ẹghẹ kherhe ne a miẹn vbe a gha gbe ọmwa hin ọkhọ rre.

3. De vbene emọ khian ya sẹtin do gha mwẹ ẹwaẹn ne a ya dia egbe ọmwa? Ru igiẹmwi yọ.

³ Ọmwa ne ọ sẹtin dia egbe ẹre keghi re ọmwa ne ọ vbe sẹtin dia uyinmwẹ ọghẹe kevbe iziro ọghẹe. Te ima hia ruẹ vbe ne a dia egbe ọmwa hẹ, rhunmwuda, ẹi re akpa na biẹ ọmwa biẹ. Vbe igiẹmwi: Ọvbokhan gha da suẹn gha ruẹ vbe ne a fi ikẹkẹ hẹ, erhae ra iyẹe ghi daeyi nẹẹn nẹ ghẹ ya de. Ọvbokhan nii gha ghi fẹko gha guẹ nẹ, erhae ghi vbe fẹko gha sẹrae. Ọ gha ghi guẹ nẹ, ẹi ghi daeyi nẹẹn. Erriọ vbe khẹke ne evbibiẹ emọ gha ya izinegbe maa ivbi iran emwi vbe ẹghẹ hia ne iran mieke na sẹtin gha lele adia ọghe Jehova. Iran ghaa ru vberriọ, ivbi iran ghi do gha mwẹ ẹwaẹn ne a ya dia egbe ọmwa.—Ẹfis 6:4.

4, 5. (a) Vbọzẹe ne a dia egbe ọmwa na re akpa nọ hiunsi deghẹ ọmwa hoo nọ mu akpa ọghe ọgbọn yọ? (b) Vbọzẹe nọ ma na khẹke ne ẹtin fo ima ọ gha khọnrẹn wẹẹ ima de inugba nọkhin?

⁴ Te ọ vbe khẹke ne emwa ni do rẹn odẹ ọghe ẹmwata vbe iran khian eniwanrẹn nẹ, vbe ruẹ vbe ne a ya dia egbe ọmwa hẹ. Iran sẹtin gha mwẹ akpa na nẹ vbe asefẹn eso, sokpan ne iran na re emwa ọgbọn vbe odẹ ọghe orhiọn, ọ gha rhie ẹghẹ, iran ke do gha mwẹ ẹwaẹn nọ ke obọ Osanobua rre ne a ya dia egbe ọmwa. Vbene ẹghẹ ya khian, iran ghi fẹko gha wẹro vbe odẹ ọghe orhiọn zẹ vbene ne iran ya mu akpa ọghe ọgbọn yọ. (Ẹfis 4:23, 24) Ne iran mieke na sẹtin gha mwẹ alaghodaro na, te ọ khẹke ne iran sẹtin gha dia egbe iran. Akpa na ẹre ọ ya ima ‘zobọ vbe avbe uyinmwẹ ne ẹi re ọghe Osanobua, kevbe orriarria emwi agbọn na hia, ne a gha yin uyinmwẹ ai balọ egbe, uyinmwẹ ọmwa ne ọ mudia ẹse, kevbe uyinmwẹ ne ọ khọ ọghe Osanobua vbe agbọn na.’—Taitọs 2:12.

⁵ Vbọrhirhighayehẹ, emwa orukhọ ẹre ima hia khin. (Asan 7:20) Deghẹ ima ru orukhọ nọ wegbe, ọni ma rhiema wẹẹ ọghe ima wa fo nẹ ra ọmwa ne ẹi zẹdẹ sẹtin dia egbe ẹre ima khin. Ebe Itan 24:16 khare wẹẹ: “Inugba nọ khọnrẹn we ne ọmwa ne ọ yin ẹse de, te ọ gha ye kpaegbe.” Vbọ khian ru iyobọ nẹẹn? Orhiọn nọhuanrẹn ọghe Osanobua nọ, ẹi re ẹtin obọ re. (Tie Filipai 4:13.) Ọkpa vbe usun ọmọ erhan ọghe orhiọn nọhuanrẹn keghi re a mu egbe ye ọghọ. Ọ ma lughaẹn ne a dia egbe ọmwa, nọ re akpa ne ima wa guan kaẹn na.

6. De vbene ima khian ya sẹtin do gha re emwa ni tie Ẹmwẹ Osanobua vbe ẹghẹ hia? (Ghee efoto nọ rre omuhẹn.)

⁶ Erhunmwu ne a na, e Baibol ne a tie kevbe ne a ru erria yan gha vbe ru iyobọ ne ima ya gha dia egbe ima. Deghẹ ọmwa ne ebe ne a tie kọn aro ẹre u khin, ghẹ mianmian wẹẹ e Jehova gha sẹtin ru iyobọ nuẹn. U gha nọ rẹn vbe erhunmwu ne ọ ru iyobọ nuẹn, ọ gha ru vberriọ. Ọ gha sẹtin ru ẹre ne “ohanmwẹ ẹmwẹ ẹmwata” gha gbuẹ. (1 Pit 2:2) Na erhunmwu gie Jehova nọ ru iyobọ nuẹn ne u mieke na gha mwẹ ahoo ne a ya tie Ẹmwẹ Osanobua, u vbe zẹ owẹ lele erhunmwu ne u na. U sẹtin ya ovbi ẹghẹ kherhe suẹn, zẹ vbene ẹghẹ ya khian, u do gha sọyẹnmwẹ ọnrẹn. U gele do gha gbọyẹmwẹ ye ẹghẹ ne u loo ya ru erria yan Ẹmwẹ Osanobua.—1 Tim 4:15.

7. Ma gha sẹtin gha dia egbe ima, vbọ khian ya ru iyobọ ne ima hẹ?

⁷ Ma gha sẹtin gha dia egbe ima, ọ gha ru iyobọ ne ima ya muẹn sẹ ighẹ okhuo ne ima fian ne egbe ima vbe odẹ ọghe orhiọn. Gia guan kaẹn ọtẹn nokpia nọ mwẹ ọmọ vbe amwẹ, nọ yẹrẹro wẹẹ, irẹn suẹn gha woo rua vbe odẹ ọghe orhiọn. Vbe ọ ghi ru? Ọ na fian okhuo ne egbe ẹre. Ọ na wẹẹ irẹn gha rhie obọ ye iwinna arọndẹ ọghe ẹghẹ hia. Ọ na vbe suẹn gha tie uhunmwuta eso vbe ebe iyẹn ọghomwa ni guan kaẹn iwinna arọndẹ, erriọ vbe ya gha na erhunmwu vbe ẹghẹ hia. Ena hia ẹre ọ yae werriegbe do deziẹn vbe odẹ ọghe orhiọn. Ọ vbe gha rhie  obọ ye iwinna arọndẹ ọghe ovbi ẹghẹ kherhe vbe ẹghẹ ne ẹkpotọ ya kie nẹẹn. Vbe ọ kẹrikian? Agharhemiẹn wẹẹ ọ werriẹ aro daa isievẹn eso, ọ na ye sẹtin rhie obọ ye iwinna arọndẹ ọghe ẹghẹ hia.

8-10. De vbene evbibiẹ emọ gha ya sẹtin koko ivbi iran ne iran do gha re eguọmwadia e Jehova? Ru igiemwi yọ.

⁸ Iwinna nọ hiunsi nọ bi ye izabọ ọghe evbibiẹ emọ ọre ne iran koko ivbi iran, ne iran do gha yin zẹvbe emwa ni ya Osa yi. (Ẹfis 6:⁠4) Ọna i zẹdẹ iwinna nọ khuẹrhẹ katekate vbe agbọn ne ima ghi ye na. (2 Tim 3:1-5) Ai biẹ ọmọ biẹ ẹwaẹn sokpan a biẹ ọmọ biẹ ekhọe ọguọmwaziro. Ne iran mieke na do gha mwẹ ẹwaẹn kevbe ne ekhọe ọguọmwaziro ọghe iran mieke na gha winna ẹse, te a gha maa iran emwi. (Rom 2:14, 15) Orhunmwu ọkpa nọ ruẹ e Baibol dinmwi vbe owebe nọ yo keghi kha wẹẹ, emwi ọvbehe ne a yae kha ighẹ ẹmwẹ e Grik ne a ke zedu “adia” ladian ọre “ẹghẹ ne a ya koko ọmọ, ke ẹdẹ ubiẹmwẹ ya sẹ ẹghẹ igbama.”

⁹ Emọ ne a rhie adia na vbe odẹ ọghe ahoẹmwọmwa keghi mwẹ agbẹkunsotọ. Iran ghi do rẹn wẹẹ, ai yin vbene a rhirhi miẹn kevbe wẹẹ, evba kọe ẹre a rhọ. Ọ na ẹre ọ zẹe ne ọ na khẹke ne evbibiẹ emọ gha lele adia ọghe Jehova. Ọ vbe khẹke ne evbibiẹ emọ gha yerre wẹẹ, vbene a ya koko emọ lughaẹn vbe ehe ughughan, erriọ vbe ya fiwerriẹ zẹ vbene ẹghẹ ya khian. Evbibiẹ emọ ghaa lele adia ọghe Osanobua, vbene a ya koko emọ i susu ye iran aro rhunmwuda iran i hẹnhẹn egbe yan irẹnmwi ọghe obọ iran.

¹⁰ Ma gha miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe Noa. Vbe Jehova wẹẹ ne Noa ka okọ, ọ ma hẹnhẹn egbe yan irẹnmwi ọghe obọ re rhunmwuda, ọ ma he ka okọ ẹdẹ. Osanobua ẹre ọ hẹnhẹn egbe yan. “E Noa keghi ru emwi hia ne Osanobua tama rẹn.” (Gẹn 6:22) Vbọ ghi kẹrikian? E Noa keghi ka okọ nii ẹse vbe ẹghẹ okaro ne ọ ya ka okọ. Te Noa vbe musọe zẹvbe uhunmwuta ẹgbẹe rhunmwuda ne ọ na mu ẹtin yan Osanobua. Ọ koko ivbi ẹre ẹse, ọ na vbe rhie igiemwi esi yotọ ne iran agharhemiẹn wẹẹ ọ ma gha re emwi nọ khuẹrhẹ ne a sẹtin koko emọ ẹse, vbene ọ te sẹ ẹghẹ ne okpamẹ nii ya rhọ.—Gẹn 6:5.

11. Vbọzẹe ne ọ na khẹke ne evbibiẹ emọ koko ivbi iran ẹse?

¹¹ De vbene uwa ne evbibiẹ emọ gha ya sẹtin “ru emwi hia” ne Osanobua tama uwa vbe nọ dekaan emọ ne a koko? Wa gha lele adia ọghe Jehova ni rre Evbagbẹn Nọhuanrẹn kevbe ne otu ọghẹe kpemehe ẹre. Ọ gha sẹ ẹghẹ, ivbi uwa gha gbọyẹmwẹ ye ẹrhiọn ne uwa loo ro ya koko iran. Ọtẹn nokpia ọkpa keghi kha wẹẹ: “Te I wa gbọyẹmwẹ ye odẹ ne evbibiẹ mwẹ ya koko mwẹ. Emwi ne iran maa mwẹ re keghi sọe mwẹ ekhọe. Iran ẹre ọ zẹe ighẹ I sẹtin mudia gbain vbe odẹ ọghe ẹmwata.” Sokpan, vbene evbibiẹ emọ eso gha hia sẹ vbe egbe ivbi iran, ivbi iran ghi ye defua vbe odẹ ọghe ẹmwata. Vbọrhirhighayehẹ, ekhọe ọguọmwaziro ọghe evbibiẹ emo vberriọ i khian gha fi iran uwẹnrhiẹn rhunmwuda, iran gele hia vbene ẹtin iran sẹ. Iran sẹtin vbe yaro yọ wẹẹ, ovbi  iran nọ zẹ utun vbe ehọ gha werriegbe bu e Jehova gha dee.

12, 13. (a) Adeghẹ a na kan ọmọ fua vbe iko, de vbene evbibie ọre khian ya rhiẹre ma wẹẹ, iran lele adia ọghe Osanobua? (b) De afiangbe ne evbibiẹ emọ na kan ovbi iran fua vbe iko lae miẹn vbe iran lele adia ọghe Jehova?

¹² Ma hia rẹnrẹn wẹẹ, ọ ma khẹke ne ima gha gu ọmwa ne a kan fua mu obọ. Ọna keghi re ọkpa vbe usun adia nọ wa lọghọ evbibiẹ emọ eso ne a lele vbe a gha kan ivbi iran fua vbe iko. Gia guan kaẹn ọtẹn nokhuo ọkpa, ne ọ mwẹ ọmọkhuo ọkpa ne a kan fua vbe iko. Ovbiẹre ne okhuo na, keghi kpa hin owa rre rhunmwuda ne a na kaẹn fua vbe iko. Iyẹe keghi miẹn kue wẹẹ: “I na gha ru ezanzan vbe ebe ne otu gbẹnnẹ ladian deghẹ I gha miẹn ako nọ fan obọ re ne evbibiẹ emọ, ne iran ye gha si ivbi iran ne a kan fua vbe iko kẹ egbe, ne I mieke na si ovbimwẹ nokhuo ne a kan fua kẹ egbe kevbe ovbiẹre. Sokpan, arowa mwẹ keghi gu mwẹ rẹn wẹẹ, ọ ma zẹdẹ khẹke ne a si ovbi ima ne a kan fua vbe iko kẹ egbe rhunmwuda, e Jehova ẹre ọ gbe ẹre hin ọkhọ rre.”

¹³ Ukpo eso ghi gberra nẹ, a keghi rrie ovbi ọtẹn nokhuo na werriegbe. Ọtẹn nokhuo na keghi kha wẹẹ: “Nia, te ovbi mwẹ nokhuo ghi ya efoni tie mwẹ, erriọ vbe ya gie uhunmwu gu mwẹ vbe ẹghẹ hia. Te ọ ghi wa kakabọ rhie ọghọ ne imẹ vbe erhae, rhunmwuda, ọ rẹnrẹn wẹẹ, adia ọghe Osanobua ẹre ima lele. Te ima ghi gu ovbi ima mwẹ asikẹgbe ne khuankhuankhuan.” Adeghẹ u mwẹ ọmọ na kan fua vbe iko, te ọ khẹke ne u “mu ẹtin yan e Nọyaẹnmwa.” (Itan 3:5, 6) Yerre wẹẹ, adia ne Jehova rhie ne ima keghi re osẹ nọ rhiẹre ma wẹẹ, ọ hoẹmwẹ ima, ọ vbe rhiema wẹẹ, irẹn ọre ẹzi ọghe ẹwaẹn. U vbe yerre wẹẹ, emwa hia ẹre Ovbi ẹre do wu na, ya sẹ egbe ivbuẹ rhunmwuda, Osanobua ma hoo ne ọmwa rhọkpa fuan. (Tie 2 Pita 3:9.) Nọnaghiyerriọ, gha mwẹ ilẹkẹtin wẹẹ, adia nọ ghi maan sẹ ẹre Jehova rhie ne ima. Evbibiẹ emọ, wa gha lele adia na, ọ gha khọnrẹn deghẹ ẹi khuẹrhẹ ugbẹnso. Wa ghẹ fiyekegbẹe.

14. De ere ne ima miẹn vbe adia ọghe Jehova nọ ke obọ ‘eguọmwadia ni mwẹ ekhọe esi’ rre?

¹⁴ E Jehova keghi yan rẹn wẹẹ, irẹn gha gbogba gae eguọmwadia irẹn, irẹn gha vbe rhie adia nọ khẹke ne iran. Odẹ ughughan ẹre Jehova ya ru ọna. Vbe igiemwi, Jesu ẹre Jehova hannọ zẹ nọ gha gbaroghe iko ọghe Ivbiotu e Kristi. E Jesu tobọre keghi zẹ ‘eguọmwadia ni mwẹ ekhọe esi’ ne iran gha kpemehe evbare orhiọn ne eguọmwadia Osanobua vbe ẹghẹ nọ khẹke. (Luk 12:42) Evbare orhiọn ne eguọmwadia na, ni mwẹ ekhọe esi kpemehe ẹre keghi ru iyobọ ne ima vbe odẹ ọghe orhiọn. Nọ egbuẹ, ‘Ọ mwẹ ẹghẹ ne ọta ne a ya guan vbe iko ra uhunmwuta rhọkpa vbe ebe iyẹn ọghomwa he ya gua mwẹ kpa ya ru afiwerriẹ nọ khẹke vbe iziro mwẹ ra vbe uyinmwẹ mwẹ ra?’ Deghẹ u gele ru afiwerriẹ vberriọ, ọ gha fuẹ egbe rhunmwuda, u kue yọ ne Jehova gha dia ruẹ.—Itan 2:1-5.

15, 16. (a) Vbe ima khian ya miẹn afiangbe hẹ vbe obọ ikpia ne Osa ya ru ima ẹse? (b) De emwi ne ima gha ru ne ihẹ ne ediọn mu vbe iko ghẹ khua iran gbe?

¹⁵ E Jesu yevbe ru emwamwa ọghe ediọn ni su vbe iko, iran ọre ikpia ne Osa ya ru ima ẹse. (Ẹfis 4:8, 11-13) Vbe ima khian ya miẹn ere hẹ vbe iwinna ọghe ikpia na? Ọ khẹke ne ima gha ya egbe tae igiemwi esi ne iran rhie ye otọ. Ma ghi vbe gha lele adia ne iran ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn rhie ne ima. (Tie Hibru 13:7, 17.) Ọ khẹke ne ima gha mwẹ ọnrẹn vbe orhiọn wẹẹ, avbe ediọn hoẹmwẹ ima, erriọ iran vbe ya hoo ne ima gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ọghe orhiọn. Vbe igiemwi, aro iran gha dae wẹẹ ima suẹn gha gbe ẹdẹ iko re ra ma fẹko woo rua vbe odẹ ọghe orhiọn, iran ghi zẹgiẹ ru iyobọ nọ khẹke ne ima. Deghẹ ọ mwẹ emwi nọ kpokpo ima vbe orhiọn, iran ghi fẹko rhie ehọ ne ima taa yi, iran ghi vbe ya Evbagbẹn Nọhuanrẹn rhie adia kevbe igiọdu ne ima. Iyobọ vberriọ keghi re osẹ nọ rhiẹre ma wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ ima.

 ¹⁶ Yẹrẹro wẹẹ, adia na rhie ne ọmwa i wa re emwi nọ khuẹrhẹ ne ediọn. Vbe igiemwi, u miẹn vbene ọ gha lọghọ akhasẹ e Natan hẹ, vbe Osanobua gie ẹre bu e Devid vbe ẹghẹ ne Devid ya gha hoo nọ gbe gue orukhọ nọ wegbe nọ ru. (2 Sam 12:1-14) Erriọ ukọ e Pọl vbe ya rhie udinmwẹ ma vbe ẹghẹ nọ ya rhie adia ne Pita, rhunmwuda uyinmwẹ nọ ma khẹke ne Pita yinrin daa etẹn ne ẹi re Ivbi e Ju. (Gal 2:​11-14) De emwi ne ima gha ru ne ihẹ ne ediọn mu vbe iko ghẹ khua iran gbe? Gha mu egbe rriotọ, gha gbọyẹmwẹ ye iwinna ne iran ru, u vbe gha re ọmwa ne ẹi lọghọ ne a gu guan. Ghẹ mianmian wẹẹ iyobọ ne ediọn rhirhi rhie nuẹn, obọ Osanobua ẹre ọ ke rre. U gha ku obọ gbe ba iran, umanmwẹ ọghe egbuẹ nọ, ediọn tobọ iran ghi vbe gha sọyẹnmwẹ iwinna iran.

17. De ere ne ọtẹn nokhuo ọkpa miẹn vbe iyobọ ne ediọn ni rre iko ru nẹẹn?

¹⁷ Rhunmwuda emwi nọ sunu daa ọtẹn nokhuo ọkpa, ọ kegha lọghọe nọ gele sẹtin hoẹmwẹ e Jehova. Ọtẹn nokhuo na keghi kha wẹẹ: “Iro ghi haan mwẹ rhunmwuda ọlọghọmwa eso ni ka la gberra kevbe isievẹn ọvbehe ne I werriẹ aro daa, ọ keghi dewarorua wẹẹ, ọ khẹke ne I mu emwi nọ kpokpo mwẹ vbe orhiọn ma ediọn. Iran ma gu mwẹ gui ra ne iran gha fi ọkpanike. Iran keghi ye ẹmwẹ igiọdu mu mwẹ orhiọn sotọ. Vbene iwinna bun iran sẹ, ai miẹn iko ne iran i na nọ mwẹ vbene emwi ghi vbe ye mwẹ hẹ. Rhunmwuda vbene emwi ghaa ye hẹ vbe arrọọ ọghomwẹ vbe ẹghẹ eso nọ gberra, I na do gha roro ẹre wẹẹ ima somwa ne Osanobua gha hoẹmwẹ ọnrẹn. Sokpan, Osanobua keghi gu mwẹ rẹn wẹẹ, irẹn gele hoẹmwẹ mwẹ. Ediọn kevbe etẹn ni rre uwu iko ẹre ọ wa ya gha ru iyobọ mẹ vbe ẹghẹ hia. I ghi werriegbe sẹ Osanobua rae.”

18, 19. De emwi nọ khọ sẹ obalọ ne a miẹn vbe a gha gbe ọmwa hin ọkhọ rre? Ru igiemwi yọ.

¹⁸ Ọ keghi si orriara vbe a gha gbe ọmwa hin ọkhọ rre sokpan obalọ ne a miẹn deghẹ a ma miẹn adia yi ẹre ọ khọ sẹ. (Hib 12:11) Gi ima guan kaẹn igiemwi ọghe Keni kevbe Ọba e Zẹdẹkaia. Vbe ẹghẹ ne Keni ya gha hoo nọ gbe Ebẹl rua rhunmwuda ohu dan nọ ghaa muẹn, Osanobua keghi bu ọre ude: ‘Vbọzẹe ne ohu na muẹn yi? Ne aro ruẹ na khọrhiọuan vbe uhunmwu? U ma na fi ekhọe werriẹ, orukhọ hoo nọ kha yan ruẹ, sokpan ọ kere ne obọ ruẹ ke odukhunmwu nẹẹn.’ (Gẹn 4:6, 7) E Keni ma rhie ibude ne Osanobua rhie nẹẹn. Ọ na gele gbe ọtiọnrẹn rua. Te ọ rhie oya ye ozere ne ọ do nii ya sẹ ẹdẹ uwu ẹre! (Gẹn 4:11, 12) E Keni i ghẹ rri oya ohanabe vberriọ, a wẹ te ọ lele adia ọghe Osanobua.

¹⁹ E Zẹdẹkaia kegha re ọba dan, ọ na vbe gha re ọmwa avbiẹrẹ ne ẹi mwẹ ẹmwẹ obọ re. Ẹghẹ ne emwi ya wegbe mu Ivbi Izrẹl ni rre Jerusalẹm ẹre ọ ya gha re ọba. Ẹghẹ hia ẹre akhasẹ e Jerimaia ya gha tama Zẹdẹkaia nọ fi uyinmwẹ ọnrẹn werriẹ, sokpan ọ ma lele adia ọghe Jerimaia. Vbọ ghi kẹrikian? Ẹbe keghi rhuan rẹn. (Jer 52:8-11) E Jehova ma zẹdẹ hoo ne ima rri oya vberriọ.—Tie Aizaia 48:17, 18.

20. De afiangbe ne emwa ni lele adia ọghe Jehova khian miẹn? De emwi nọ khian sunu daa emwa ne ẹi lele adia ọghe Jehova?

²⁰ Vbe ẹdẹnẹrẹ, emwa nibun i kae ye emwi ighẹ adia nọ ke obọ Osanobua rre, amaiwẹ te iran khian dia egbe iran. Sokpan emwa vberriọ gha rherhe miẹn ne a ghae khẹ iran. (Itan 1:24-31) Nọnaghiyerriọ, te ọ khẹke ne ima gha ‘danmwehọ emwi ne a ma ima ẹre, ne ima mieke na gha wan.’ Ebe Itan 4:13 keghi kha wẹẹ: “Gha ye emwi ne u ruẹ hia rre. Emwi ne u ruẹ re, ọre ẹdagbọn ruẹn—dae yi ẹse.”