?From Wanem i No Gat Fasin Joengud Long Wol?

“Stat long Wol Wo Tu kasem naoia, hemia fastaem we ol kantri blong wol oli joengud. . . . I gud we olgeta man long wol oli tekem janis ya blong mekem drim ya we yumi gat longtaem finis i kamtru, hemia blong wokem wan niufala wol.”

HEMIA toktok we presiden blong Yunaeted Stet i talem long ol yia afta 1990. Long taem ya, plante samting i bin hapen long wol we i mekem ol man oli ting se, yes, i no longtaem nao olgeta man long wol bambae oli joengud. Olgeta gavman blong wol we oli kolem olgeta ol totalitarian gavman, oli finis. Oli brekemdaon bigfala stonwol blong Berlin, mo hemia i makem stat blong wan niufala laef blong ol man Yurop. Soviet Yunion, we plante kantri we oli no komunis oli luk hem se hem i stamba blong plante faet blong wol, hem tu i foldaon​—!samting ya i mekem fulwol i sapraes! Kol Wo, * hem tu i finis, mo i gat toktok i stat kamaot se ol man bambae oli stopem ol niuklia tul blong faet. I tru se biaen i gat faet i kamaot long Persian Gulf, be hemia i smol nomo skelem wetem plante long ol gudfala samting ya we oli kamtru finis. Mo ol man raon long wol oli putum tingting blong olgeta i stap strong moa blong mekem se pis i kam.

Ol gudfala samting oli bin kamaot long saed blong politik mo long laef blong ol man tu, mo hemia i olsem saen se maet pis bambae i kam. Plante moa man raon long wol oli gat janis blong gat wan gudfala laef. Ol dokta oli kam antap long save blong olgeta, nao oli stat mekem samting we sipos oli bin mekem sam yia bifo, ol man bambae oli ting se hemia ol merikel. Ekonomi long plante kantri i kam antap kwiktaem nomo, nao ol man oli bin ting se, saye, ol man raon long wol bambae oli gat mane mo gudfala laef. I luk olsem se evri samting i stap rongud olsem we man i wantem.

Be tede, ating plante long yumi i stap tingting se: ‘?Wanem i hapen long ol gudgudfala samting ya? ?Wehem fasin joengud ya we oli bin talem se bambae i joenem fulwol?’ I luk olsem se wol i stap go folem wan rod we i defren olgeta. Oltaem nomo yumi harem long nius se wan bom i bosta long ples olsem, no ol teroris oli mekem trabol ya, no yumi harem se naoia ol man oli stat wokem plante moa tul blong faet bitim bifo, mo plante narafala nogud nius bakegen we oli  stap kamaot oltaem long niuspepa. Ol trabol olsem oli mekem we wol i stap go longwe tumas long fasin joengud. I no longtaem, wan bigman blong faenans i talem olsem se: “Yumi fas long wan taem we raf fasin i mekem narafala raf fasin i kam antap, mo i gohed olsem gogo i no save stop.”

?Wol i Stap Joengud No i Stap Seseraot?

Taem ol man oli putumap Yunaeted Nesen, wan stamba mak blong hem hemia blong “mekem se olgeta nesen oli wok tugeta blong kam gudfala fren, we wan i respektem narawan from we oli gat semfala raet mo we olgeta man oli save jusum gavman blong olgeta.” ?Olsem wanem? ?Afta we klosap 60 yia i pas, oli kasem mak ya? !Nogat! Ol kantri oli no tingting strong blong kam “gudfala fren” be oli tingting moa blong “jusum gavman blong olgeta”. Wol i seraot bigwan from ol grup blong man we oli wantem stanap olgeta nomo mo oli wantem kasem prapa gavman blong olgeta. Taem Yunaeted Nesen i stanap, i gat 51 kantri oli memba blong hem. Tede, i gat 191 kantri oli memba blong hem.

Yumi luk finis se klosap long en blong ol yia 1900, tingting blong plante man i stap long mak ya se olgeta man long wol oli mas joengud. Be stat long taem ya i kam kasem naoia, gudfala tingting ya i stap godaon from we ol man oli seseraot bakegen long ol smosmol grup. Faet i kamaot bitwin ol defdefren laen insaed long Yugoslavia, mekem se naoia kantri ya i seraot long plante smosmol independen kantri. I gat faet i kamaot bitwin Jejnia mo Rasia, taem Jejnia i wantem independens blong hem. Mo i gat faet i kamaot long Irak, mo plante man oli stap ded yet from ol faet long Medel Is. Olgeta samting ya oli pruvum se wol blong yumi i stap seraot moa oltaem.

Yumi sua se plante man oli bin wok had blong putum pis mo oli traehad blong mekem samting ya wetem gudfala tingting nomo. Be nomata long samting ya, i luk olsem se fasin joengud i no wan samting we bambae ol man oli save kasem. Plante man oli wantem save nao se: ‘?From wanem i hadwok tumas blong ol man long fulwol oli joengud? ?Ol man bambae oli seraot olsemia gogo kasem wetaem?’

[Futnot]

[Foto Credit Line blong pija long pej 3]

AP Photo/Lionel Cironneau

Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images