Bushe Kuti Mwacetekela Ukuti Kwaliba Kabumba?

UMUNTU umo uushasumine ukuti kwaliba Kabumba, uo baipaile ulupwa lwakwe ku bashilika abena Germany ilyo kwali inkondo, atile: “Nga natontonkanya ukuti kwaliba Kabumba, nalefulwa sana, pantu alikwata amaka ya kulesha ifyabipa ificitikila abantunse, nomba tacitapo nangu cimo!” Kwena uyu muntu taba eka, kwaba abantu abengi abatontonkanya muli uyu musango.

Abantu abengi nga bakwata mafya, balafilwa ukusumina ukuti Lesa e ko aba, limo balafwaya ukuisansamusha abene, e ico balanda abati Lesa takwaba. Finshi maka maka filenga ukuti bamo balekaana ukusumina ukuti Lesa eko aba? Bushe ifi bamo balanda ukuti abantunse kuti baikala fye bwino ukwabula Lesa nelyo ukwabula ukulapepa, fya cine? Bushe umuntu uushasumina ukutila kwaliba Kabumba, kuti apilibuka no kucetekela ukuti e ko aba kabili alikwata no kutemwa?

Imipepele Yalifilwa Ukucita Ifisuma

Ica kupapusha ca kutila, imipepele e yalenga sana ukuti abantu balekaana ukusumina muli Lesa. Umuntu uwasambilila ilyashi lya kale Alister McGrath alondolwele ukuti: “Icilenga abantu abengi ukulakaana ukusumina ukuti kwaliba Kabumba ca kuti tabatemwa imisango yabipa iicitika mu mipepele iingi iyaba mu calo.” Ilingi line, abantu bamona ukuti imipepele e ilenga inkondo no lukaakala ukulacitika mu calo. Michel Onfray umuntu uushasumina muli Lesa kabili uwasambilila sana, aletontonkanya pa fyo icitabo cimo ica mapepo cingalenga abantu babili ukucita ifyapusana, umbi kuti camulenga “ukutemwisha ifya kwa Lesa ica kuti aba shimapepo,” e lyo kuti calenga umbi ukuba no “lukaakala no kwipaya abantu.”

Abantu abengi balebukisha ifyabipa ifyo bacitile pa mulandu wa mipepele balimo. Ilyo Bertil umwina Sweden alebomba incito ya bushilika, aumfwile uko shimapepo alelanda ukutila inkondo tayabipa, pantu na mashiwi Yesu alandile aya kutila ababuula ulupanga bakafwa ku lupanga yakoselesha inkondo. Shimapepo atile kufwile kwabako umuntu uwa kubuula ulupanga, kanshi umushilika afwile ukuba umubomfi wa kwa Lesa!—Mateo 26:52. *

Ba Bernadette, aba ku France abafwililwe bashibo mu Nkondo ya Calo iya Bubili, balebukisha ifyo bakalifiwe ku mashiwi yalandile shimapepo pa cililo ca mwaice wabo muli banyina mukalamba uwali ne myaka itatu. Uyu shimapepo atile: “Lesa nasenda uyu mwana pantu alefwaya akabe malaika.” Ba Bernadette nabo inshita imbi baishilefyala umwana mwaume uwalemana, kabili no yu wine muku aba ku calici tababasansamwishe nangu fye panono pali ici cabipa cabacitikiile.

Ba Ciarán, aba ku calo ca Northern Ireland, abakulile pa nshita mu calo cabo mwali sana ulukaakala, balipatile icisambilisho ca kuti kwaliba umulilo wa pe umo Lesa oca abantu. Balelanda ukuti balipata Lesa uulenga ifyabipa fya musango yu ukulacitika, kabili baleti nga cine cine Lesa eko aba, abepaye ilya ine nshita. Kwena te ba Ciarán beka abapata ifisambilisho fyabipa muli uyu musango ifyo aba macalici basambilisha. Na kuba ifisambilisho fya macalici napamo e fyalengele na bantu ukutampa ukulatontonkanya ukuti ifintu fyasangwike fye. Alister McGrath alandile ukuti icalengele Darwin ukulatwishika nga ca kuti Lesa eko aba, te filya asumine ukuti ifintu fyasangwike fye, lelo ni pa mulandu wa cisambilisho apatile sana ica kuti kwaliba umulilo wa pe umo Lesa oca ababipa. McGrath alandile na pa fyo Darwin “alooseshe icine cine lintu umwana wakwe umwanakashi afwile.”

Abantu bamo bamona abaya mu kupepa ukuti tabakwata amano kabili tabatontonkanya bwino. Ba Irina, abasukile batendwa ukumfwa amalyashi ya bashimapepo ayabula ubupilibulo na mapepo ya kubwekeshabwekeshapo, batile: “Natendeke ukumona kwati abantu abaya ku kupepa tabatontonkanya bwino bwino.” Ba Louis balipatile imipepele ya mu calo, nomba ilyo bamwene abantu abatila balapepa Lesa baleipaya abantu, e lyo bacililemo no kupata imipepele ya mu calo. Batile: “Pa myaka iingi, nalemona fye ukuti imipepele tayawama, nomba  ino nshita e lyo njishibe ukuti cine cine imipepele yalibipa nga nshi kabili ilonaula abantu. Ukutula apo pene nalipata imipepele yonse apo yapela.”

Bushe Abantu Kuti Baikala fye Bwino Ukwabula Lesa?

Kanshi e co abantu abengi balandila ukutila imipepele e ilenga ukuti kwiba ubuyantanshi e lyo e yonaula no mutende. Bamo balalanda no kuti abantu kuti baikala fye bwino ukwabula Lesa ukulabatungulula nangu ukwabula ukulapepa. Nomba, abantu nga batendeka ukulatontonkanya muli uyu musango no kukaana Lesa ne fya mapepo fyonse, bushe kuti kwaba amafya yambi?

Voltaire, uwasambilile sana amano ya bantunse uwaliko mu ma 1700 aleilishanya nga nshi pa fyo aba mwi calici lyakwe baali ne mibele yabipa ne fyo balecusha sana abantu. Nomba, uyu muntu alemona ukutila kufwile kwaliba Umuntu Umukalamba uulenga abantu ukuba ne mibele isuma. Mu kupita kwa nshita, Friedrich Nietzsche umwina Germany uwasambilila amano ya bantunse alandile amashiwi ayo abengi balanda na ino nshita aya kuti Lesa alifwa, nomba alesakamana sana ifi abantu abengi bakwata imibele yabipa, e lyo ne fyabipa ifingamucitikila pa mulandu wa kuti tasumina ukuti Lesa eko aba. Bushe uyu mwenso akwete wali fye bwino?

Kalemba Keith Ward atile, ilyo abantunse bafikile muli ino nshita iyo beta ati inshita ya bantu ba mano, ulukaakala talwacepele nakalya, na kuba e lyo “abantu bacililemo ukuba abakaluka ukucila ifyo bali kale.” Kabili ukukaana ukuti Lesa takwaba takwalenga abantu ukuleka ukucita ifyabipa ifyaba mu mitima yabo, pamo nga ukupoka amafisakanwa no kulatitikisha abanabo. Ifyabipa ificitika mu calo fyalenga abengi abacenjela, pamo fye na bashasumina ukuti kwaliba Lesa, ukumona ukuti ukusumina muli Lesa kulalenga abantu ukuba ne mibele isuma.

Keith Ward alandile pa fyo ukusumina muli Lesa kwingalenga umuntu ukuba umusuma ilyo atile: “Ukuba ne citetekelo kulenga umuntu ukufwaisha ukuba ne mibele iisuma cila nshita, kabili aleshiba ukuti alikwata umulimo wa kusakamana isonde ilyo Lesa apangile.” Abafwailisha ifishinka, basangile ukuti shino nshiku abengi abaya mu kupepa balasakamana sana abantu bambi ukucila ifyo cali kale. Abasakamana bambi, nabo bene balakwata insansa. Ifi fyonse filanga fye ukuti amashiwi yalandile Yesu ya cine aya kuti: “Mwaba insansa ishingi mu kupeela ukucila ishaba mu kupokelela.”—Imilimo 20:35.

Umuntu umo uwalekaana kale ukuti Lesa takwaba, kabili uwalebomba imilimo ya kwafwilisha abantu, alitashishe sana ifyo Baibolo yakwata amaka ya kwafwa abantu mu mikalile yabo. Atile: “Imyaka iingi iyapita nalebombesha ukwafwa abantu ukwalula imibele ne misango yabo iingabonaula no konaula abantu bambi, nalipapile ukumona ifyo Baibolo ilenga abantu ukwaluka umupwilapo mu nshita fye iinono. Kabili namwene ukuti ilyo abantu bayalwike balitwalilile fye ukuba abasuma.”

Nomba bamo abashasumina muli Lesa bamona kwati ukusumina muli Lesa kwalilenga sana abantu ukulaipayana no kulalwa inkondo ukucila ne fyo kwalenga abantu ukuba abasuma no kulasakamana abanabo. Balamona ukuti ukusumina muli Lesa kulalenga abantu bamo ukuba abasuma sana, nomba bena balakaaninina fye ndai ukusumina muli Lesa. Mulandu nshi bakaanina?

Fimbi Ifyalenga Bamo Ukukanasumina Muli Lesa

Abantu abengi babasambilisha ukuti cishinka ukuti ifintu fyonse ifyabako fyasangwike fye. Ku ca kumwenako, Anila asambilile isukulu mu calo ca Albania umwaba abengi abashasumina muli Lesa. Atile: “Ku sukulu baletufunda ukuti ukusumina ukutila kwaliba Lesa, buwelewele kabili butuutu sana. Cila nshita nalesambilila pa fintu ifisuma pamo nga ifimenwa ne fintu fimbi ifipeema, nomba lyonse naletila fyonse fye fyaishilebako fye ifine fyeka, pantu ukutontonkanya kwa musango yu kwalelenga tulemoneka ukuti tutontonkanya fye nga basambilila sayansi.” Ino nshita alanda ukuti, “ifyo  baletweba twalefisumina fye ukwabula no kutontonkanyapo bwino bwino.”

Bamo balakaana ukusumina muli Lesa pantu kwaliba fimo ifyabakalifya umutima. Inte sha kwa Yehova ilingi line balasanga abantu ba musango yu lintu baleshimikila imbila nsuma mu mayanda ya bantu no kubebako ifisuma ifyaba mu Baibolo. Ba Bertil abo twacilandapo pa mubalo, nabo bene balibatandaliilepo kuli Nte umo umulumendo. Ba Bertil balebukisha ifyo baleisosha mu mutima abati: ‘Uyu mulumendo ndemumfwilako uluse. Pantu aicusha fye ukwisa pali ino ng’anda!’ Bashimike no kuti: “Nalimusuminishe ukwingila mu ng’anda, kabili natendeke ukumupaatila. Namwebele ukuti nalipata Lesa, Baibolo, ne mipepele yonse fye apo yapela.”

Ba Gus, abekala mu calo ca Scotland, baleumfwa ububi pa lufyengo lucitika mu calo. Pa kubala balepaasha sana, no kupeela baNte imilandu nga ca kuti balelanshanya nabo pa cebo ca kwa Lesa. Baleipusha amepusho kwati ni yalya kasesema Habakuki umuHebere aipwishe Lesa ukuti: “Cinshi ico munengela ukumona icabipa, na imwe mulolesha fye pa bucushi?”—Habakuki 1:3.

Abantu abengi balikalipwa imitima pa myaka iingi pantu bamona kwati Lesa tapoosa amano ku fyabipa ificitikila abantunse. (Amalumbo 73:2, 3) Kalemba umwina France, Simone de Beauvoir, inshita imo alandile ukuti: “Caling’angukile ukulatontonkanya ukuti takwaba kabumba, ukucila ukutontonkanya ukuti kabumba eko aba ninshi libe mu calo mwaba fye icimfulumfulu.”

Nomba, bushe ifi imipepele yafilwa ukulondolola icalenga kube icimfulumfulu, cipilibula ukuti tapali uwingalondolola icalenga? Ba Gus balandile ukuti basukile baishiba “icalenga Kabumba wa maka yonse ukuleka abantunse ukulacula ukufika na pali ino nshita.” Balandile no kuti, “ukwishiba icalenga kwalingafwile ukuya pa ntanshi mu kumwishiba.” *

Nomba abantu bamo abashasumina ukuti Lesa eko aba, balatwishika ne cisambilisho ca kuti ifintu fyaishilebako fye ifine fyeka nelyo ukusanguka, e lyo balamona no kuti balakabila ukwishiba Lesa, kabili limo balapepa no kupepa. E ico natumone icalengele abantu bamo abalekaana ukuti takwaba Lesa ukutampa ukutontonkanya sana pali ili lyashi no kupanga icibusa cisuma na Kabumba.

Cinshi Cabafwile Ukucetekela Ukuti Kwaliba Kabumba?

Ulya mulumendo Inte ya kwa Yehova uwatandalile ba Bertil alandile pa fintu ifyo baleimwena fye abene, no kubalanga ukuti paliba ubupusano pa Bena Kristu ba cine na balya abaitunga ukuti Bena  Kristu lelo abacita ifyabipa. Ba Bertil balondolwele ico batemenwe sana ilyo balesambilila pali Kabumba nangu ca kuti pa kubala balepaasha. Batile: “Nalitemenwe sana ifyo uyu mulumendo ali uwatekanya kuli ine nangu ca kuti nali uwatalama. . . . Ali fye uwatekanya pa kulanda, kabili lyonse alempeelako ne fya kubelenga e lyo kabili lyonse aleba uwaipekanya.” *

Ba Svetlana, abasambilile ukuti ifintu fyonse fyasangwike fye kabili abacetekele imitekele ya ciKomyunisimu, basambilile ukuti abantu fye abakwata sana amaka e bacimfya no kutunguluka mu mikalile. Nomba nangu cibe fyo, aya mashiwi yalebasakamika. Ifyo basambilile ku koleji ya kundapa abantu fyalengele ukuti bacilemo ukupelenganishiwa. Batile: “Ilyo twalesambilila pa masambililo yalanda ukuti takwaba Kabumba, twasambilile no kuti abakwata amaka sana e bacimfya no kutunguluka mu mikalile. Lelo amasambililo yamo twalesambilila pa kundapa abantu yaleti tufwile ukwafwa abalwele.” Cimbi ico ba Svetlana baletontonkanyapo ca kuti nga cine cine abantu basangwike fye ukufuma kuli bakolwe, cinshi abantu beka fye e bakwata amasakamika e lyo bakolwe bena tabakwatako amasakamika? Ababebele icasuko bantu abo bashale-enekela no kwenekela. Batile: “Bamama e banondolwelele ukubomfya Baibolo ukuti icilenga tulekwata amasakamika ca kuti tatwapwililika.” Ba Svetlana balitemenwe ukusanga ukuti Baibolo yalikwata amasuko ayengi, ukubikapo fye no mulandu abantu aba kaele baculila.

Ba Leif, abafyalilwe ku fyalo fya ku Bulaya, balisumine sana mu cisambilisho ca kuti ifintu fyonse fyaishilesanguka fye no kubako ifine fyeka kabili balemona kwati Baibolo citabo umwaba fye inshimi sheka sheka. Nomba bushiku bumo umunabo alibepwishe icipusho pa fyo basuminemo, ica kuti: “Bushe walishiba ukuti ifyo ulanda ubwekeshapo fye ifyo bambi balandile kale, kabili iwe pa lobe tawaishibapo nangu fye kamo pali Baibolo?” Ba Leif balondolwele ifyo aya mashiwi yabafikile pa mutima ilyo batile: “Nasangile ukutila ca cine nasumine fye ukuti ifintu fyonse fyasangwike fye ukwabula no kutontonkanyapo. . . . Ninsanga ukuti amasesemo yaba mu Baibolo ne fyo yafikilishiwe, e lyo ne fintu fimbi ifyabamo, kuti fya-afwa uushasumina muli Lesa ukutendeka ukutontonkanya bwino.”—Esaya 42:5, 9.

Ba Ciarán, abo tulandilepo pa mubalo, baleumfwa ububi sana imyaka yonse iyo baipoosele mu mapolitiki. Ilyo baletontonkanya pa fyo ubumi bwaba, bailwike ukuti: Kwena ni Lesa fye uwakwatisha amaka kabili uwakwata ukutemwa e wingapwisha amafya yaba pano calo, e lyo e wingabalenga ukwishiba inshila ya kupwishishamo amafya bakwata. Mu mutima wabo baleti, ‘Ifyo ningatemwa nga ca kuti nalishibe uyo Lesa!’ Pa mulandu wa kucula sana bapepele abati: “Mwe Lesa nga cine cine e ko mwaba, ng’umfweni kabili lekeni imwishibe, nangeni ne nshila ya kupwishishamo ubu bwafya bwandi na mafya abantunse baculako.” Papitile fye inshiku shinono, umuntu umo Inte ya kwa Yehova aile pa ng’anda pa mwabo. Uyu Nte alondolwele ifyo Baibolo isambilisha ukuti kwaliba umuntu uwabipa nga nshi uutungulula amabuteko ya bantunse. (Abena Efese 6:12) Ifyo uyu Nte alondolwele fyalengele ba Ciarán ukusumina ukuti nabo e fyo baletunganya kabili ici calengele ukuti bafwaishe ukusambilila na fimbi. Pa numa ya kusambilila na fimbi, batendeke ukusumina ukuti kwaliba Kabumba.

Bucibusa Bwenu na Kabumba wa Bantunse

Ubumbimunda ubwaba mu mipepele, pamo ne fisambilisho fya kuti takwaba Kabumba nelyo ukuti ifintu fyonse fyasangwike fye, e lyo ne fyabipa ifilecitika mpanga yonse muno calo, fyalenga abengi ukutwishika nelyo ukulanda ukuti takwaba Kabumba. Nomba nga mwabelenga Baibolo kuti mwasanga ukuti yalikwata amasuko ayasuma ku mepusho yonse ayo mwakwata. Baibolo ilasokolola na mano ya kwa Lesa, “amatontonkanyo ya mutende, te ya bubi iyo, aya kumupeela inshita ya ku ntanshi iisuma ne subilo.” (Yeremia 29:11) Ba Bernadette abo twacilandapo, abakwete umwana uwalemana kabili abaletwishika nga cine cine Kabumba eko aba, balisansamwike nga nshi pali ili subilo lisuma kabili isubilo line lyalebatalalika ku mutima.

Ifyo Baibolo yalondolola umulandu Lesa alekela abantu ukucula ukufika na ino nshita fyalifika sana pa mitima na pa matontonkanyo ya bantu abengi abalemona kwati takwaba Kabumba. Nga muleshako inshita ya kusanga amasuko ya muli Baibolo kuli aya mepusho yacindama, na imwe bene kuti mwasumina ukuti cine cine Lesa eko aba, kabili mukeshiba ukuti uyu wine Lesa, “taba kutali kuli ifwe umo umo.”—Imilimo 17:27.

[Amafutunoti]

[Akabokoshi pe bula 13]

Amepusho Ayo Abasumina Ukuti Ifintu Fyasangwike fye Bashingasuka

• Bushe ubumi kuti bwafuma shani ku cintu icishakwata ubumi?—AMALUMBO 36:9.

• Cinshi inama shifyalanina fye mu musango wa shiko ne fimenwa na fyo ukumena mu musango wa fiko?—UKUTENDEKA 1:11, 21, 24-28.

• Nga ca kuti abantunse bafumine kuli bakolwe, cinshi ino nshita kushabela bakolwe ba musango uyu abasanguka abantu?—AMALUMBO 8:5, 6.

• Bushe ifi abantu basakamana abanabo fyapusana shani na filya basambilisha ukuti pa kupusuka kano umuntu umwine akosapo?—ABENA ROMA 2:14, 15.

• Bushe abantunse balasubila ukwikala bwino ku ntanshi?—AMALUMBO 37:29.

[Ifikope pe bula 12, 13]

Bushe Lesa uwaba ne citemwiko kuti apanga shani icalo umo abana abanono bacula?

Ubumbimunda bwaba mu mipepele bwalilenga abengi ukukanasumina muli Lesa