1, 2. (a) Bushe nte muntu uucita cinshi, kabili abasabankanya amalyashi mu calo bafilwa shani ukuba inte? (b) Mulandu nshi Yehova ashibomfesha abasabankanya amalyashi ukuba inte shakwe?

BUSHE calola mwi ukuba inte? Dikishonari imo yalondolola inte ukuti, “Ni ulya uumweneko ilyo icintu cimo cilecitika e lyo aebako abantu bambi ifyo caciba.” Ku ca kumwenako, inyunshipepala imo iya ku Pietermaritzburg, mu South Africa iyo beta The Witness yabako pa myaka ukucila pali 160. Iyi inyunshipepala yalilinga ukwitwa ili shina pantu pa myaka iingi, ilalanda bwino pa ficitika mu calo. Uwatendeke ukulemba iyi nyunshipepala alandile ukuti “lyonse bakulalemba ifishinka pa filecitika, tabakulabepa iyo.”

² Ku ca bulanda, bakalemba be lyashi abengi tabalemba ifishinka pa filecitika kabili balemba na malyashi ya bufi pa fintu ifyacindama sana. Balifilwa ukulanda icishinka pali Lesa na pa fyo aacita. E mulandu wine Lesa alandiile muli kasesema Esekiele ukuti: “Inko shikeshiba ukuti nine Yehova.” (Esek. 39:7) Lelo Kateka Uwa Maka Yonse tabomfya abasabankanya ilyashi lya muli cino calo. Alikwata Inte shakwe ishaba nalimo 8 milioni abalanda ku bantu pali Lesa na pa fyo acitila abantunse ukufuma fye na ku kale. Aba ba Nte balalanda na pa mapaalo Lesa alaya abantunse. Kanshi nga tulebika sana amano ku mulimo wa kushimikila, ninshi cine cine tuli Nte sha kwa Yehova nga filya Esaya 43:10 ilanda ukuti, “‘Imwe muli nte shandi,’ e fyo  Yehova asosa, ababomfi bandi abo nasala.’”

3, 4. (a) Ni lilali Abasambi ba Baibolo batendeke ukwitwa ati Inte sha kwa Yehova, kabili baumfwile shani? (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.) (b) Fipusho nshi twalalanshanyapo?

³ Ala lishuko nga nshi ukulaitilwa kwi shina lya kwa Yehova pantu ni “Mfumu ya muyayaya,” kabili umwine alandile ukuti: “Ili e shina lyandi umuyayaya, kabili e cibukisho candi ku nkulo ne nkulo.” (1 Tim. 1:17; Ukufu. 3:15; Linganyeniko Lukala Milandu 2:16) Mu 1931, Abasambi ba Baibolo batendeke ukulaitwa ati Inte sha kwa Yehova. Pa numa, kwali amakalata ayengi aya kutasha iyo aba bwananyina balembele ayo bafumishe na mu Ulupungu lwa kwa Kalinda. Bamunyinefwe aba mu cilonganino cimo ku Canada balembele ukuti: “Ilyashi ilisuma ilya kuti tuli ‘Nte sha kwa Yehova’ nalitukosha icine cine kabili cilengele tulefwaisha ukucita ifingalenga Yehova ukucindikwa.”

⁴ Kuti mwalanga shani ukuti mulatasha pa kwitilwa kwi shina lya kwa Lesa? Kabili kuti mwalondolola shani ilembo ililanda ukuti tuli Nte sha kwa Yehova?

5, 6. (a) Bushe abafyashi abena Israele baali shani inte sha kwa Yehova? (b) Cinshi cimbi ico abafyashi abena Israele babebele ukucita, kabili mulandu nshi abafyashi muno nshiku balingile ukulacitila cimo cine?

⁵ Mu nshita ya kwa Esaya, umwina Israele onse aali ni “nte” ya kwa Yehova, kabili uluko lonse lwali “mubomfi” wa kwa Lesa. (Esa. 43:10) Inshila imo iyo abafyashi abena Israele babelelemo inte sha kwa Lesa, ya kuti balesambilisha abana babo pa fyo Lesa acitile ku fikolwe fyabo. Ku ca kumwenako, ilyo balebeba pa fya kusefya Ica Kucilila babebele ukuti: “Ilyo abana benu bakamwipusha abati, ‘Nge fi mulecita e finshi?’ e lyo mukatile, ‘Lilambo lya ca kucilila kuli Yehova, uwacilile amayanda ya bana ba kwa Israele mu Egupti ilyo aipeye  abena Egupti, lelo apokolwele aba mu mayanda yesu.’” (Ukufu. 12:26, 27) Abafyashi bafwile balelondolwela na bana babo ukuti ilyo Mose aile kuli Farao umuku wa kubalilapo ukulomba ukuti abena Israele baye mu kupepa Lesa mu matololo, Farao ayaswike ukuti: “Nani uyo wine Yehova, uwa kuti ng’umfwe ishiwi lyakwe no kuleka Israele aye?” (Ukufu. 5:2) Abafyashi bafwile balelondolwela abana babo ifyo Yehova ayaswike icipusho Farao aipwishe ne fyo Yehova alangile ukuti E wa Maka Yonse ilyo akandile abena Egupti no kupususha abena Israele pali Bemba Wakashika. Abena Israele bali-imwenene ukuti Yehova E Lesa Uwa Maka Yonse no kuti alafikilisha fyonse ifyo alaya.

⁶ Abena Israele balemona ukuti lishuko ukuba inte sha kwa Yehova kabili bale-ebako abana babo na bafumine ku fyalo fimbi abali abasha babo fyonse ifyo Yehova abacitiile. Na kabili balingile no kusambilisha abana babo ukuba ne mibele isuma. Yehova abebele ukuti: “Muleba aba mushilo, pantu ine ne Yehova Lesa wenu ndi wa mushilo.” (Lebi 19:2; Amala. 6:6, 7) E fyo na bafyashi Abena Kristu balingile ukucita, bafwile ukwafwa abana babo ukuba aba mushilo, pa kuti balecindika ishina lya kwa Lesa ilya mushilo!—Belengeni Amapinda 1:8; Abena Efese 6:4.

7. (a) Ilyo abena Israele baleba ne cishinka kuli Yehova, bushe calekuma shani inko shali mupepi? (b) Cishi ico bonse abetilwa kwi shina lya kwa Lesa balingile ukwishiba?

⁷ Kanshi ilyo abena Israele baleba aba cishinka, Lesa alebapaala ica kuti ne nko shimbi shalemona ukuti alecingilila abantu bakwe. Yehova abebele ukuti: “Abantu na bantu aba pano isonde bakamona ukuti ishina lya kwa Yehova lyainikwa pali imwe, kabili bakamutiina.” (Amala. 28:10) Ku ca bulanda, abena Israele tabaleba lyonse aba cishinka kuli Yehova. Ilingi line balepepa utulubi. Baishileba abankalwe nga filya fine fyali tulesa twa bena Kaanani uto balepepa. Batendeke ukupeela abana babo amalambo no kucusha abapiina. Ala ili sambililo nalicindama nga nshi pantu liletwafwa ukuti tulepashanya Lesa Uwa Mushilo uo twitilwa kwi shina lyakwe!

8. Mulimo nshi Yehova apeele Esaya, kabili Esaya acitile shani?

⁸ Yehova asobele ukuti akalubula uluko lwa bena Israele ukufuma mu busha. (Esa. 43:19) Ifipandwa fya kubalilapo 6 ifya mwi buuku lya kwa Esaya filanda sana pa fyo Yerusalemu ne misumba imbi fyali no konaulwa. Yehova uuceeceeta ifyaba mu mitima ya bantu aebele Esaya ukutwalilila ukusoka abantu nangu ca kutila tabali na kumfwa. Esaya alipapile kabili alefwaya ukwishiba ilyo ulu luko lukaleka ukufulwisha Lesa. Bushe Lesa amwaswike shani? Atile: “Mpaka imisumba ikabongoloke no kuba ifibolya, umwabula umwikashi, na mayanda yakabulemo abantunse, ne calo cikonaike cikasanguke icibolya.”—Belengeni Esaya 6:8-11.

9. (a) Ni lilali ukusesema kwa kwa Esaya pali Yerusalemu kwafikilishiwe? (b) Finshi filecitika muno nshiku ifilelanga ukuti tufwile ukuba abalola?

⁹ Esaya bamupeele umulimo wa bukasesema ku mpela ya kuteka kwa Mfumu Usia nelyo mu 778 B.C.E. Abombele uyu mulimo pa myaka 46, e kutila ukufika mu 732 B.C.E., ninshi Imfumu Hisekia yalitendeka ukuteka. Esaya aali kasesema ninshi kucili imyaka 125 ilyo bashilaonaula Yerusalemu mu 607 B.C.E. Kanshi abantu ba kwa Lesa balisokelwe kabeela kabili balishibe ifyali no kucitikila uluko lwabo. Na muno nshiku mwine, Yehova alyeba abantu bakwe ifili no kucitika. Pa myaka 135, ukutula fye apo Ulupungu lwa kwa Kalinda  ulwa kubalilapo lwasabankanishiwe, ababelenga Ulupungu balishiba ukuti imitekele ya kwa Satana ili no konaulwa no kupyanikwapo no kuteka kwa kwa Kristu ukwa Myaka Ikana Limo.—Ukus. 20:1-3, 6.

10, 11. Kusesema nshi ukwa kwa Esaya uko abena Israele abali mu Babiloni bamwene kwafikilishiwa?

¹⁰ AbaYuda abengi abanakiile abena Babiloni balipuswike ilyo baleonaula umusumba wa Yerusalemu kabili balibasendele mu busha ku Babiloni. (Yer. 27:11, 12) Pa numa yakuba mu busha pa myaka 70, abantu ba kwa Lesa balimweneko ukufikilishiwa kwa kusesema kwa kuti: “Yehova, Umulubushi wenu, Uwa Mushilo uwa kwa Israele, atila: ‘Pa mulandu wenu nkabatuma ku Babiloni no kulenga imipindo ya fifungo ukwisa pa nshi.’”—Esa. 43:14.

¹¹ Nga filya fine ukusesema kwalandile, mu October 539 B.C.E. ubushiku, kwali icintu cimo ica kutiinya icacitike. Ilyo Imfumu ya Babiloni na bashimucindikwa baiko balenwa umwangashi ukubomfya ifipe fya mushilo ifyo basendele mwi tempele lya mu Yerusalemu, uku ninshi balelumbanya tulesa twabo utwa bufi, abashilika abena Madai na Persia balicimfishe umusumba wa Babiloni. Mu 538 nelyo 537 B.C.E., Sailasi aebele abaYuda ukubwelela ku Yerusalemu ku kuyakuula itempele lya kwa Lesa na kabili. Esaya alisobele ifi fyonse, ukusanshako fye no bulayo bwa kwa Yehova ubwa kucingilila abantu bakwe ilyo bali no kubwelelamo ku Yerusalemu. Lesa abetile ukuti “abantu abo naibumbiile, ukuti balenumbanya.” (Esa. 43:21; 44:26-28) Ilyo abaYuda abali mu busha babwelele ku Yerusalemu no kukuula itempele lya kwa Yehova cipya cipya, balishininkishe ukuti Yehova ni Lesa wa cine kabili lyonse alafikilisha ifyo alaya.

12, 13. (a) Ni bani bambi abaile na bena Israele mu kubukulula ukupepa kwa kwa Yehova? (b) Bushe aba “mpaanga shimbi” bafwile ukuba shani ilyo baletungilila “Israele wa kwa Lesa,” kabili lisubilo nshi bakwata?

¹² Abantu abengi abashali abena Israele baile na bena Israele kabili bapangile uluko ulupya, e lyo pa numa abena Fyalo na bambi abengi baishileba abaYuda. (Esra 2:58, 64, 65; Este. 8:17) Muno nshiku, “ibumba ilikalamba” ilya “mpaanga shimbi” isha kwa Yesu balatungilila sana Abena Kristu basubwa abetwa ukuti “Israele wa kwa Lesa.” (Ukus. 7:9, 10; Yoh. 10:16; Gal. 6:16) Aba mwi bumba likalamba nabo betilwa kwi shina ilyo Lesa abapeela ilya kuti Inte sha kwa Yehova.

¹³ Mu kuteka kwa kwa Kristu ukwa Myaka Ikana Limo aba mwi bumba likalamba bakaba ne nsansa nga nshi pa mulimo bakakwata uwa kulondolwela abakabuuka  ku bafwa ifyo cali ukuba Inte ya kwa Yehova mu nshiku sha kulekelesha. Nomba pa kuti tukabombeko uyu mulimo wacindama tufwile ukutwalilila ukuba aba mushilo. Lelo nangu tweshe shani ukuba aba mushilo, tulalufyanya e mulandu wine tufwile ukulalombela ubwelelo kuli Lesa nga twalufyanya no kulaibukisha ukuti apo tuli babembu, ukulaitilwa kwi shina lya kwa Lesa ilya mushilo lishuko nga nshi.—Belengeni 1 Yohane 1:8, 9.

14. Bushe ishina lya kuti Yehova lyalola mwi?

¹⁴ Pa kuti tuletasha sana pe shuko twakwata ilya kwitilwa kwi shina lya kwa Lesa, tufwile ukwishiba umo lyalola no kulatontonkanyapo. Ishina lya kuti “Yehova” lyafuma kwi shiwi lya ciHebere ilipilibula ukuti “nkaba.” Kanshi ishina lya kuti Yehova lipilibula ukuti, “E Ulenga Ifintu Ukubako.” Ubu bupilibulo bwalilinga sana pantu bulondolola bwino imilimo Yehova abomba pamo nga Kabumba wa fintu fyonse ifya mu muulu na pano isonde kabili uufikilisha ifyo alaya. Kanshi nangu ifintu fibe shani, Yehova alatwalilila ukufikilisha ubufwayo bwakwe te mulandu ne fyo umulwani Satana engafwaya ukufulunganya ubufwayo bwa kwa Lesa.

15. Bushe Yehova asokolwele shani umwalola ishina lyakwe? (Moneni akabokoshi akaleti “ Ishina Ilyakwata Ubupilibulo Icine Cine”)

¹⁵ Ilyo Yehova apeele Mose umulimo wa kutungulula abantu bakwe ukufuma mu Egupti, Yehova ali-isokolwele kuli ena umwalola ishina lyakwe. Baibolo ilanda ukuti: “Lesa atile kuli Mose: ‘NKABA UO NKABA.’ Kabili atile: ‘Ifi e fyo ukasose ku bana ba kwa Israele, “NKABA nantuma kuli imwe.”’” (Ukufu. 3:14) Aya mashiwi yalola mu kuti, nangu ifintu fibe shani, Yehova kuti acita conse ico alefwaya pa kuti afikilishe ubufwayo bwakwe. Ku bena Israele abaali mu busha, Yehova alibalubwile, alebacingilila, alebatungulula, no kubapeela fyonse ifyo balekabila. (Moneni akabokoshi akaleti “Ishina Ilyakwata Ubupilibulo Icine Cine.”)

16, 17. (a) Kuti twalanga shani ukuti tulatasha pe shuko twakwata ilya kwitilwa kwi shina kwa Lesa? (b) Finshi tukalanshanya mu cipande cikonkelepo?

¹⁶ Na muno nshiku mwine, Yehova alitwalilila ukucita umwalola ishina lyakwe pa kulatupeela fyonse ifyo tukabila. Na kabili, ubupilibulo bwe shina lyakwe bulatusambilisha ifintu na fimbi pali ena. Tusambililako ukuti Yehova kuti alenga ifyo abumba ukucita ifyo alefwaya pa kuti afikilishe ubufwayo bwakwe. Ku ca kumwenako, alabomfya Inte shakwe ku kubomba umulimo wakwe. Ukwishiba ici kuti kwalenga twatwalilila ukulacita ifyo afwaya. Ba Kåre, abekala ku Norway abali ne myaka 84 balishimikila imbila nsuma pa myaka 70. Batile: “Imona ukuti lishuko sana ukubombela Yehova, Imfumu ya muyayaya, no kulabombela pamo na bantu abetilwa kwi shina lyakwe ilya mushilo. Lishuko sana ukushimikila abantu icine ca mu Baibolo no kumona ifyo batemwa nga baumfwikisha. Ku ca kumwenako, ndomfwa bwino sana ilyo nasambilisha umuntu ifyo ilambo lya cilubula ca kwa Kristu litwafwa ne fyo likalenga tukakwate umweo wa muyayaya mu calo cipya umukaba ubulungami.”

¹⁷ Kwena mu fifulo fimo ifyo tushimikilamo cilafya ukusanga abantu abalefwaya ukusambilila pali Lesa. Lelo nga twasanga abalefwaya ukusambilila pali Yehova, tulaba ne nsansa icine cine nga filya fine ba Kåre bomfwa. Nomba kuti twaba shani Inte sha kwa Yehova e lyo pa nshita imo ine ukuba inte sha kwa Yesu? Ici cipusho e co tukalandapo mu cipande cikonkelepo.