1, 2. (a) Londololeni umulandu twingalandila ukuti Mose ali no kuba mu bwafya. (Moneni icikope pa ntendekelo ya cino cipande.) (b) Mulandu nshi Mose ashatiinine imfumu?

FARAO aali ni mfumu iya maka sana kabili abena Egupti balemupepa. Icitabo cimo citila: “Abena Egupti balemumona ukuti alicilile abantu bonse amano na maka.” (When Egypt Ruled the East.) Pa kuti abo aleteeka balemutiina, Farao alefwala icisote ca bufumu apali icipasho ca kwa ngoshe naimya umutwe kwati alefwaya ukusuma. Ici cipasho calelangilila ukuti imfumu yalikwete amaka ya kulofya abalwani baiko mu nshita fye iinono. Nomba elenganyeni ifyo Mose aumfwile ilyo Yehova amwebele ukuti: “Kabiye kuli Farao, uye ufumye abantu bandi, abana ba kwa Israele, mu Egupti.”—Ukufu. 3:10.

² Mose aliile ku Egupti no kweba Farao ifyo Lesa amwebele, kabili Farao alikalipe icine cine. Pa numa ya fikuko 9 ifyaponene mu Egupti, Farao asokele Mose ukuti: “Wikesha ukumona icinso candi na kabili, pantu mu bushiku ukamona icinso candi ukafwa.” (Ukufu. 10:28) Ilyo Mose ashilafuma pali Farao, asobele ukuti umwana mwaume ibeli lya mfumu ali no kufwa. (Ukufu. 11:4-8) Pa numa, Mose aebele abena Israele bonse ukwipaya  umwana wa mbushi nelyo uwa mpaanga, no kukana umulopa pa minshi ya mayanda yabo. Abena Egupti balemona ukuti umwana wa mpaanga alicindeme sana kuli Ra, lesa wa bufi uo balepepa. (Ukufu. 12:5-7) Cinshi Farao ali no kucita? Mose tatiinine ifyo Farao ali no kucita. Mulandu nshi? Apo ali ne citetekelo, aumfwilile Yehova, “tatiinine icipyu ca mfumu, pantu atwalilile uwashangila kwati alemona Uushimoneka.”—Belengeni AbaHebere 11:27, 28.

3. Finshi twalasambilila pali filya Mose atetekele “Uushimoneka”?

³ Bushe icitetekelo cenu calikosa ica kuti mwaba kwati ‘mulamona Lesa’? (Mat. 5:8) Pa kuti tukwate icitetekelo cakosa ica kuti tulemona “Uushimoneka,” natulande pali Mose. Bushe icitetekelo akwete muli Yehova camwafwile shani ukukanatiina abantu? Bushe Mose alangile shani ukuti alitetekele mu malayo ya kwa Lesa? Kabili bushe ukumona “Uushimoneka” kwa mukoseshe shani ilyo ena na bantu bakwe bali mu bwafya?

4. Ukulingana ne fyo abantu baletontonkanya, bushe balemona shani Mose nga bamulinganya kuli Farao?

⁴ Abantu kuti batontonkanya ukuti Farao alicindemepo sana pali Mose. Calemoneka kwati Farao e wakwete amaka pa mikalile ya kwa Mose na pa bumi bwakwe bonse. Mose umwine aipwishe Yehova ukuti: “Nine nani uwa kuya kuli Farao no kufumya abana ba kwa Israele mu Egupti?” (Ukufu. 3:11) Pali iyi nshita ninshi palipita ne myaka 40 ukutula apo Mose afulumwike mu Egupti. Afwile aletontonkanya ukuti, ‘bushe cili fye bwino ukubwelela ku Egupti no kuyacita ifingakalifya imfumu?’

5, 6. Finshi fya-afwile Mose ukutiina Yehova no kukanatiina Farao?

⁵ Ilyo Mose ashilabwelela ku Egupti, Lesa alimwebele amashiwi ayacindama sana ayo pa numa aishilelemba mwi buuku lya kwa Yobo, aya kuti: “Ukutiina Yehova, e mano.” (Yobo 28:28) Pa kulenga Mose ukuba na katiina na mano, Yehova amwebele pa bupusano bwaba pa bantu na pali Lesa Uwa Maka Yonse. Amwipwishe ati: “Nani wapeele umuntu akanwa kabili nani uulenga umuntu ukuba cibulu nelyo nkomamatwi nelyo ukumona nelyo ukuba impofu? Bushe te ine, ne Yehova?”—Ukufu. 4:11.

⁶ Cinshi Lesa alefwaya Mose ukwishiba? Ca kuti talingile ukuba no mwenso. Yehova e wamutumine, kanshi ali no kumwafwa ukulanda amashiwi amutumiine kuli Farao. Pantu na kuba Farao talingene na Yehova nangu fye panono. Kabili uyu tawali e muku wa kubalilapo ababomfi ba kwa Lesa balipo mu bwafya ku bena Egupti. Nalimo Mose alitontonkenyepo pa fyo Yehova acingilile Abrahamu, Yosefe, e lyo ne fyo bamucingilile ku mfumu sha Egupti shimbi ishatekelepo. (Ukute. 12:17-19; 41:14, 39-41; Ukufu. 1:22–2:10) Apo Mose ali ne citetekelo mu “Uushimoneka,” aliile kuli Farao no kumweba fyonse ifyo Yehova amwebele.

7. Bushe icitetekelo muli Yehova cacingilile shani nkashi umo?

⁷ Icitetekelo muli Yehova calyafwile ba Ella, aba ku Estonia ukukanatiina abantu. Mu 1949, ba Ella balibekete kuli bakapokola baba KGB kabili balibafuulile ifya kufwala fyonse e lyo batendeka ukubatamba. Nkanshi Ella atile: “Ala nalyumfwile ububi, lelo ilyo napepele, Yehova alimpeele umutende kabili nshaumfwile sana ububi.” Pa numa, ba Ella bailebabika beka ukutali no kwali abafungwa banabo pa nshiku shitatu. Balandile ukuti: “Bakapokola batile, ‘Tukashininkisha ukuti takuli umuntu nangu umo uukalumbulapo ishina lya kuti Yehova mu Estonia! Twalamutwala ku cifungo, e lyo bambi twalabatwala ku cifungo ca ku Siberia!’ Balelanda kutumfyakutumfya abati, ‘Bushe ali kwi Yehova wine uyo?’” Bushe ba Ella balitiinine abantu nelyo bacetekele Yehova? Ilyo balebalubulwisha, baebele abalebapumya ukuti: “Nintontonkanyapo sana,  cawamapo ukuba muno mwine mu cifungo no kutwalilila ukuba cibusa wa kwa Yehova ukucila imfume mu cifungo no kukanaba icibusa wakwe.” Ba Ella balishininkishe ukuti Yehova e ko aba, tabaletwishika nangu panono. Pa mulandu wa kuti bali ne citetekelo, balitwalilile ukuba aba cishinka kuli Yehova.

8, 9. (a) Cinshi cingamwafwa ukukanalatiina abantu? (b) Nga ca kuti mwakwata umwenso, cinshi mufwile ukwibukisha?

⁸ Nga mwatetekela Yehova tamwakulatiina abantu. Nga ca kuti abalashi balefwaya ukumulesha ukulapepa Lesa, kuti camoneka kwati abantu e bakwete amaka pa bumi bwenu na pa nshita yenu iya ku ntanshi. Nalimo kuti mwalatontonkanya ukuti te kuti ciwame ukutwalilila ukubombela Yehova no kulakalifya ubuteko. Muleibukisha ukuti: Pa kuti mwilatiina abantu mufwile ukutetekela sana Lesa. (Belengeni Amapinda 29:25.) Yehova atweba ati: “Bushe ni mwe bani pa kuti mutiine umuntunse uukafwa, no mwana wa muntu uukaba nge cani?”—Esa. 51:12, 13.

⁹ Mulecetekela Shinwe Uwa Maka Yonse. Alamona, alalangulukilako, kabili alafwa bonse abo bacusha kuli bakateka abashaba na mulinganya. (Ukufu. 3:7-10) Nangu fye bamutwala ku balashi ba buteko no kumulubulwisha pa fyo mwasuminamo, “mwikasakamikwa pa nshila mukalandilamo ne co mukalanda; pantu mukapeelwa ifya kusosa muli ilya ine nshita.” (Mat. 10:18-20) Bakateka te kuti balingane na Yehova nangu fye panono. Nga mwakosha icitetekelo cenu ino ine nshita, mukashininkisha ukuti Yehova cine cine e ko aba, kabili alafwaya sana ukumwafwa.

10. (a) Cinshi Yehova aebele abena Israele ukucita mu mweshi wa Nisani mu 1513 B.C.E.? (b) Mulandu nshi Mose acitile fyonse ifyo Lesa amwebele?

¹⁰ Mu mweshi wa Nisani 1513 B.C.E., Yehova aebele Mose na Aarone ukweba abena Israele ukuti: Basale impaanga nelyo imbushi iilume, bepaye, no kusansa umulopa waiko pa minshi ya mayanda. (Ukufu. 12:3-7) Bushe Mose acitile shani? Umutumwa Paulo alembele ukuti: “Citetekelo calengele asefye ica kucilila no kusansa umulopa pa ncenshi sha pa mwinshi, pa kuti uwa konaula ekumyako ku mabeli yabo.” (Heb. 11:28) Mose alishibe ukuti Yehova wa cishinka, kabili alicetekele ifyo Yehova amwebele ukuti ali no kwipaya amabeli yonse aya bena Egupti.

11. Cinshi calengele ukuti Mose asoke abantu?

¹¹ Pali iyi nshita, abana abaume ba kwa Mose bafwile bali ku Midiani, ukutali na ku Egupti ukwali ‘uwaleonaula’ amabeli. * (Ukufu. 18:1-6) Lelo alyebele abena Israele ifya kucita pa kuti amabeli yabo yefwa. Abana bali pa kubepaya, kabili Mose alitemenwe abantu. Baibolo itila: “Apo pene fye Mose aitile abakalamba bonse aba kwa Israele no kusosa kuli bena ati: ‘Buuleni no kusenda impaanga ne mbushi . . . no kwipaya iya pa ca kucilila.’”—Ukufu. 12:21.

12. Ni mbila nshi iyacindama iyo Yehova afwaya tulebila ku bantu?

¹² Bamalaika balatungulula abantu ba kwa Yehova ukubila imbila yacindama iya kuti: “Tiineni Lesa no kumupeela umucinshi, pantu inshita ya bupingushi bwakwe naifika, e ico pepeni Uwapangile umuulu ne sonde na bemba no tumfukumfuku twa menshi.” (Ukus. 14:7) Ino ine e nshita ya kweba abantu iyi mbila. Tufwile ukweba abantu ukufuma muli Babiloni Mukalamba, pa kuti ‘ifinkunka fyakwe fikesa pali bena.’ (Ukus. 18:4) Aba mu “mpaanga shimbi” babombela pamo na Bena Kristu abasubwa ukwafwa abantu ‘ukubwelela kuli Lesa.’—Yoh. 10:16; 2 Kor. 5:20.

13. Cinshi cikalenga mukalefwaisha ukushimikilako abantu imbila nsuma?

¹³ Twalishininkisha ukuti ino ni “nshita  ya bupingushi.” Kabili twalicetekela ukuti Yehova takukumya fye ilyo atweba ukuti tufwile ukuba abacincila mu mulimo wa kushimikila no kulenga abantu ukuba abasambi. Mu cimonwa, umutumwa Yohane atile amwene “bamalaika bane nabeminina pa makoona yane aye sonde, nabekatilila imyela ine iye sonde.” (Ukus. 7:1) Bushe icitetekelo mwakwata cilalenga mulemona aba bamalaika abaipekanya ukulekela kuli iyi myela iikalenga kukabe ubucushi bukalamba pano calo? Icitetekelo cikalenga ukuti mukalebamona, kabili ici cikalenga mukatwalilile ukushimikila imbila nsuma ukwabula umwenso.

14. Finshi filenga ukuti tulefwaisha “ukusoka umubifi ukuti aleke imibele yakwe iyabipa”?

¹⁴ Abena Kristu ba cine kale kale fibusa fya kwa Yehova kabili balikwata isubilo lya kwikala umuyayaya. Lelo twalishiba ukuti twalikwata umulimo wa “kusoka umubifi ukuti aleke imibele yakwe iyabipa pa kuti abe no mweo.” (Belengeni Esekiele 3:17-19.) Kwena, tatushimikila fye pa kuti twikaba no mulandu wa mulopa. Twalitemwa Yehova na bantu banensu. Yesu alitulangile ifyo tufwile ukulanga ukutemwa no luse ilyo alandile icilangililo ca mwina Samaria. Tufwile ukuyipusha atuti, Bushe ilyo ndeshimikila ‘ndomfwila abantu uluse’ nga ulya umwina Samaria? Pantu na kuba tatufwaya ‘ukupita mu mbali’ ukukanashimikila abantu, nga filya fyacitile shimapepo no mwina Lebi abo Yesu alandilepo mu cilangililo. (Luka 10:25-37) Icitetekelo mu fyo Lesa atulaya, no kutemwa twatemwa abanensu fikalenga tulebombesha mu mulimo wa kushimikila ilyo impela ishilaisa.

15. Mulandu nshi abena Israele bamwenene kwati tabakwete ukwa kubutukila?

¹⁵ Icitetekelo Mose akwete mu “Uushimoneka” calimwafwile ilyo abena Israele bali mu bwafya pa numa ya kufuma mu Egupti. Baibolo itila: “Abana ba kwa Israele bainwine amenso yabo kabili moneni abena Egupti balebakonka ulubilo; kabili abana ba kwa Israele batiinine icibi kabili batendeke ukulilila kuli Yehova.” (Ukufu. 14:10-12) Bushe tabaishibe ukuti bali no kubakonka pa numa? Balishibe. Yehova alandile ukuti: “Nkaleka umutima wa kwa Farao ukutalama, na o akabakonka kabili nkaicindamika pa kucimfya Farao na bashilika bakwe bonse; e lyo abena Egupti bakeshiba ukuti nine Yehova.” (Ukufu. 14:4) Lelo abena Israele baletontonkanya fye pa fintu ifyo balemona e kutila, Bemba Wakashika uwali ku ntanshi, amaceleta ya bashilika ba kwa Farao ayalebakonka pa numa, e lyo na Mose, kacema umukote uwalebatungulula uwali ne myaka 80! Balemona kwati takwali ukwakubutukila.

16. Bushe icitetekelo cakoseshe shani Mose ilyo ali pali Bemba Wakashika?

¹⁶ Mose ena tatiinine. Mulandu nshi? Pantu icitetekelo akwete calengele ukuti amone icacilile pali bemba nelyo abashilika. Alishibe ukuti ‘Yehova alabapususha,’ no kuti alelwilako abena Israele. (Belengeni Ukufuma 14:13, 14.) Icitetekelo cali na Mose calikoseshe abantu ba kwa Lesa. Baibolo itila: “Citetekelo calengele bapite pali Bemba Wakashika kwati ni pa mushili uwauma, lelo ilyo abena Egupti baeseshe ukupitapo, balifwile.” (Heb. 11:29) E ico “abantu batendeke ukutiina Yehova no kutetekela Yehova na Mose umubomfi wakwe.”—Ukufu. 14:31.

17. Finshi fili no kucitika ifikesha icitetekelo cesu?

¹⁷ Nomba line na ifwe bene tuli no kuba mu bwafya. Ilyo ubucushi bukalamba bukalafika ku mpela, ninshi amabuteko nayonaula no kupwisha imipepele iikalamba kabili iyakwata amaka ukucila iyesu. (Ukus. 17:16) Yehova alisobela ukuti tukaba nga “imishi iishacingililwa . . . , ukushaba amalinga, kabili abashakwata imipindo nangu fiibi.” (Esek. 38:10-12, 14-16) Nga tatuli ne citetekelo cakosa tukalamona kwati tatwapusuke. Bushe mukacita shani?

18. Londololeni ico tukabela abashipa ilyo ubucushi bukalamba bukesa?

¹⁸ Tatufwile ukuba no mwenso. Mulandu nshi? Pantu Yehova alitweba ukuti fwe bantu bakwe bakatusansa ku balwani. Kabili alilanda no kuti akatupususha. Atila: “‘Mu bushiku ubo Goge akesa pa calo ca kwa Israele,’ Shikulu Mulopwe Yehova atila, ‘e lyo ubukali bwandi bukema kabili nkakalipa nga nshi. E lyo mu kucincila kwandi, mu bukali bwandi ubupya ngo mulilo, e mo nkalandila.’” (Esek. 38:18-23) Pa numa, Lesa akonaula bonse abafwaya ukonaula abantu ba kwa Yehova. Nga mwalicetekela ukuti Yehova akamupususha mu ‘bushiku bwakwe ubukalamba kabili ubwa kutiinya,’ cikamwafwa ukutwalilila aba cishinka, kabili ‘mukamonako uko Yehova akamupususha.’—Yoele 2:31, 32.

19. (a) Bushe bucibusa bwali pali Yehova na Mose bwali shani? (b) Mapaalo nshi mukakwata nga ca kuti lyonse muleumfwila Yehova?

¹⁹ Ino e nshita mufwile ukuipekanishisha kabeela pa kuti ilyo ifi fikacitika mukatwalilile ‘abashangila kwati mulemona Uushimoneka’! Muleisambilisha no kupepa lyonse pa kuti mulekosha bucibusa bwenu na Yehova Lesa. Mose ali ni cibusa wapalamisha uwa kwa Yehova kabili Lesa alimubomfeshe mu kucita ifintu ifya maka, ica kuti Baibolo itila Yehova aishibe Mose “icinso ne cinso.” (Amala. 34:10) Takwatalile ukuba kasesema uwali nga Mose. Lelo na imwe bene nga muli ne citetekelo, kuti mwaba cibusa wapalamisha uwa kwa Yehova ica kutila kuti caba kwati mulemumona no kumumona. Nga ca kuti mulemumfwila ‘konse uko mwenda’ nge fyo Icebo cakwe cilanda, ‘na o akatambalika inshila shenu.’—Amapi. 3:6.