Nalimona Amaka Icine Caba mu Baibolo Cakwata

Abashimika ili lyashi ni ba Vito Fraese

ABAFYASHI bandi no mukalamba wandi, Angelo, bafyalilwe mu Trentinara. Nalimo tamwatala amumfwapo ishina lya ili tauni ilinono ilyaba ku kapinda ka ku kulyo aka musumba wa Naples, mu Italy. Ilyo Angelo afyelwe, abafyashi bandi baile ku America kabili bailekala ku Rochester, mu New York, uko nafyalilwe mu 1926. Mu 1922, e lyo Batata balanshenyepo na Basambi ba Baibolo pa muku wa kubalilapo. Abasambi ba Baibolo e shina baleita Inte sha kwa Yehova kale. Tapakokwele Batata na Bamayo basangwike Abasambi ba Baibolo.

Batata bali abakutumana, e lyo baletontonkanya sana pa fintu, lelo tabatemenwe abantu aba lufyengo. Tabatemenwe ifyo bashimapepo balebepa abantu, e ico baleshimikila sana icine caba mu Baibolo. Ilyo bapokele penshoni, batampile ukubomba umulimo wa nshita yonse kabili bali no mute ukufikila ilyo bali ne myaka 74 pantu batendeke ukulwalilila kabili mu nshita ya mpepo balecula sana. Na lintu balekele umulimo wa nshita yonse balitwalilile ukushimikila kabili balebomba ama-awala 40 ukufika kuli 60 cila mweshi mpaka bacila ne myaka 90. Ukucincila kwa Batata kwalimfikile sana pa mutima. Nangu cingati bali ne milangwe, balebika sana amano ku fintu. Batemenwe ukusosa ukuti, “Icine calicindama sana, tufwile ukucicindamika.”

Bamayo na Batata balyeseshe na maka ukusambilisha fwe bana babo basano Icebo ca kwa Lesa. Nabatishiwe pa 23 August, mu 1943, kabili mu 1944 naishileba painiya. Nkashi yandi Carmela ali ni painiya ku Geneva, mu New York, kabili alebombela pamo no munankwe Fern uwali uwacincimuka nga nshi. Tapakokwele naishiletemwa sana Fern kabili nalefwaya ukulaikala nankwe ubumi bwandi bonse. E ico mu August, mu 1946, twalyupene.

Bumishonari

Babalilepo ukututuma ku Geneva na ku Norwich, mu New York, uko twali bapainiya baibela. Mu August, mu 1948, balitwitile kwi sukulu lya Gileadi mwi kalasi lyalenga 12. Ilyo twapwishishe, batutumine ku Naples, ku Italy, pamo na bamishonari banensu Carl na Joanne Ridgeway. Pali ilya nshita, ninshi mu Naples mwalyonaika sana pa mulandu ne nkondo. Calyafishe ukusanga ing’anda ya kwikalamo, e ico pa myeshi ibili twaleikala mu ng’anda iinono iya miputule ibili.

Ilyo nalekula, naleumfwa abafyashi balelanda iciItalian ico balanda ku Naples. E ico nangu cingati iciItalian nalelanda caleumfwika ukuti ca mwina America, abantu baleumfwa ifyo nalelanda. Fern ena taishibe iciItalian. Lelo alisambilile kabili aishileishiba sana ukulanda ukuncila.

Pa kubala, abalesekelela abo twasangile mu Naples, lupwa fye lumo umwali abantu bane. Baleshitisha imishanga ukwabula ukuti ubuteko bwishibe. Imimonekele ya umo muli lulya lupwa, Teresa, yalealuka cila bushiku. Ulucelo alemoneka uwaina, pantu alebika imishanga mu matumba ye laya. E lyo icungulo, aleonda nga pa munwe. Icine calengele aba muli ulu lupwa  ukwaluka nga nshi. Mu kuya kwa nshita, aba muli ulu lupwa 16 basangwike ba Nte. Pali ino nshita mu musumba wa Naples mwaba ba Nte nalimo 3,700.

Ukukaanya Umulimo wa Kushimikila

Pa numa fye ya kwikala imyeshi 9 mu Naples, ubuteko bwalitutamfishe muli ulya musumba. Twaileikala mu calo ca Switzerland umweshi uutuntulu e lyo twabwelela ku Italy kwati bantu fye abeleko mu kutandala. Ine na Fern batutumine ku Turin. Pa kubala twalesonkela fye umuputule umo mu ng’anda ya mwanakashi, e lyo twalebomfya kichini no muputule wakwe uwa kusambilamo. Ilyo ba Ridgeway na bena mwabo bafikile ku Turin, twatendeke ukusonkela ing’anda pamo na bena. Mu kuya kwa nshita, bamishonari basano balishile mu kwikala muli iyi ng’anda. Bonse pamo twali 10.

Ilyo calefika mu 1955, ubuteko bwalitutamfishe mu Turin, lelo pali iyi nshita ninshi ifilonganino fine fyalipangwa. Kabili kwali bamunyinefwe abafikapo aba mu Turin abali no kulatungulula mu filonganino. Aba mu buteko batwebele ukuti, “Natushininkisha ukuti mwe bena America nga mwaya fye, na fyonse ifyo mwatendeka fikawa.” Lelo impendwa ya ba Nte yalekulilako fye ukulanga ukuti Lesa e ulenga umulimo ukutunguluka. Pali ino nshita mu Turin mwaba ba Nte ukucila 4,600 ne filonganino 56.

Umusumba Wayemba uwa Frolence

Kumbi uko baishiletutuma ni ku Frolence. Twaleumfwa ululumbi pali uyu musumba pantu e ko batumine nkashi yandi Carmela na bena mwakwe ba Merlin Hartzler. Elenganyeni ukuti eko mwikala! Icalenga ukuti uyu musumba uyembe nga nshi ni ncende ishisuma pamo nga Piazza della Signoria, Ponte Vecchio, Piazzale Michelangelo, Palazzo Pitti. Ala twalitemenwe ukumona ifyo abaleikala mu Florence balekutika ku mbila nsuma.

Kwaliko ulupwa ulo twalesambilisha Baibolo, kabili abafyashi balibatishiwe. Lelo abalume balepeepa sana fwaka. Mu 1973, Ulupungu lwa kwa Kalinda lwatile ukupeepa fwaka kwaba pa fintu ifishasanguluka kabili lwakoseleshe abalubelenga ukuleka ukupeepa. Abana abakulileko balipapeete bawishi ukuti baleke ukupeepa. Balaile ukuti bali no kuleka lelo tabalekele. Bushiku bumo, icungulo bushiku, abakashi baebele abana bampundu aba myaka 9 ukuti baye mu kulaala ukwabula ukupepa. Pa numa balyumfwile  ububi kabili baile ku muputule ukwasendeme abana. Ilyo bafikile, basangile abana nabaipepela amapepo yabo. Baipwishe ukuti, “Finshi mwacilanda mu mapepo yenu?” Abana ba-aswike ati twacipepa ati, “Mwe Yehova, twapapaata afweni Batata ukuleka ukupeepa fwaka.” Awe banyina baitile bawishi abati, “Iseni mumfwe ifyacipepa abana benu.” Ilyo baumfwile ifyo abana bapepele, batampile ukulila kabili batile, “Nshakatale mpeepapo fwaka na kabili!” Ifi fine e fyo balekele ukupeepa fwaka, kabili pali ino nshita abantu 15 muli lulya lupwa ni ba Nte.

Ukubombela mu Africa

Mu 1959 batutumine ku musumba wa Mogadishu, ku Somalia, uko twaile pamo na bamishonari bambi babili, ba Arturo Leveris na bakalamba bandi ba Angelo. Ilyo twafikile, mu Somalia mwali ifimfulunganya. Akabungwe ka United Nations kaebele ubuteko bwa ku Italy ukupeela abena Somalia ubuntungwa, lelo ifintu fyaleya filebipilako fye. Abena Italy bamo abo twalesambilila nabo Baibolo balifumine mu calo, kabili calyafishe ukupanga icilonganino mu Somalia.

Pali ilya nshita, kangalila wa calo anjebele ukuba kaafwa wakwe. E ico twatendeke ukutandalila ifyalo fyali mu bwina mupalamano. Bamo abo twalesambilisha Baibolo balilundulwike lelo bakuukile kumbi pantu balebakaanya ukusambilila. Bambi tabafuminemo, lelo baleshipikisha amacushi ayengi nga nshi. * Nga twatontonkanya pa fyo batemenwe Yehova na pa fyo bashipikishe pa kuti batwalilile ukuba ne cishinka kuli Lesa, tulakoseleshiwa.

Mu Somalia na mu Eritrea mwalekaba nga nshi kabili mwaleba sana icipuki. Ifya kulya fimo ifyo balya fyalelenga tuleumfwilako icibe. Ubushiku bwa kubalilapo ukulya ifi fya kulya twali pa ng’anda ya muntu twalesambilisha Baibolo kabili ilyo twaliile, abakashi bandi batile impilipili nashikalipa, shalenga amatwi yandi ukukashika!

Ilyo ba Angelo na ba Arturo babatumine mu kubombela kumbi, twashele fye fweka. Apo tapali uwa kutukoselesha, ifintu fyalyafishe. Ici calengele ukuti tupalame sana kuli Yehova no kumutetekela nga nshi. Ukutandalila ifyalo ifyo babinda ukushimikilamo imbila nsuma kwalitukoseleshe icine cine.

Mu Somalia, twalepita mu mafya yalekanalekana. Tatwakwete furiji, e ico twaleshita fye ifya kulya ifyo twingalya pali ubo bwine fye ubushiku, nampo nga lisabi nelyo ifisabo pamo nga mango, popo, indimu, nelyo inkonde. Ilingi line twaleikupawila fye umulandu no tushiishi ukufula. Limo twaletwikala mu mikoshi ilyo tulesambilisha abantu Baibolo. Ku ce shuko,  tatwale-enda pa ma-awala ayengi mu kasuba kalotoka pantu twalikwete honda iinono.

Twabwelelamo ku Italy

Pa mulandu wa bukapekape bwa fibusa fyesu, twaninine icibwato icisenda inkonde no kubwelelamo ku Italy ku kusangwa ku kulongana kwa nko ukwabelele mu Turin mu 1961. Ilyo twali kulya, twaumfwile ukuti bali no kututuma kumbi. Mu September 1962, twalibwelelemo ku Italy uko natampile ukubomba nga kangalila wa muputule. Twashitile motoka iinono iyo twalebomfya pa myaka isano ilyo twaletandalila imiputule ibili.

Pa numa ya kubombela mu Africa umwakabile nga nshi, twatendeke ukubombela ukwatalala icine cine. Mu nshita ya mpepo ilyo twaletandalila icilonganino caba mwi samba lya mpili ishikalamba, twasendeme mu muputule uwali pa muulu mu ciyanda balesungilamo ifya kulya fya nama umushali ne fya kukafya. Kwalitalele icine cine ica kuti twasendeme na makoti. Pali bulya bwine bushiku, lwa mupepi, inkoko shine ne mbwa shibili shalifwile ku mpepo.

Mu kuya kwa nshita naishileba kangalila wa citungu. Muli shilya nshiku, twaletandalila ifitungu fyali mu calo ca Italy conse. Imiku iingi, twatandalile ne fifulo pamo nga Calabria na Sicily. Twalekoselesha abacaice ukulunduluka no kutinamina ukubomba nga bakangalila mu filonganino, bakangalila benda, nelyo ukubombelako pa Bethel.

Twalisambilila ifingi ku banensu ababombela Yehova ne myeo yabo yonse pa myaka iingi. Twalitemwa imibele yabo iisuma, pamo nga ukuba ne cishinka kuli Yehova, bukapekape, ukutemwa aba bwananyina, ukuipeelesha, no kuitemenwa ukubombela ukuli konse. Twalisangwa ku menga ayo bamunyinefwe abo ubuteko bwapeela insambu bofisha pa Mayanda ya Bufumu. Akale, ubuteko tabwalepeela bamunyinefwe insambu sha kuufya abantu. Nomba bamunyinefwe tabalonganina mu makicini ya ba bwananyina nelyo ukwikala pa mapulanga, nge fyo caleba kale mu Turin. Pali ino nshita, ifilonganino ifingi fyalikwata Amayanda ya Bufumu ayasuma ayacindika Yehova. Twalileka ukulonganina ukulongana kukalamba mu fikuulwa fya kwashima ifishaleba na bwino, lelo tulonganina mu Fiyanda fya Kulonganinamo ukulongana kukalamba. Ala twaliba ne nsansa ukumona uko bakasabankanya bafula ukucila pali 243,000. Ilyo twafikile mu Italy, bakasabankanya bali fye 490.

Twalisalile Bwino Ifya Kucita

Limo twaleba na mafya, ukubikako no kufuluka ku mwesu no kulwala. Lyonse Fern nga amona cibemba, alefuluka uko afuma. Kabili badokota balimucitapo opareshoni imiku itatu. Bushiku bumo ilyo aleya ku kutungulula isambililo,  balimulashile ica kutunkwilako mu mushili ku mwaume uwapatile Inte sha kwa Yehova. Calengele bamuteke mu cipatala.

Nangu cingati limo tulafuupuka, ‘tulalolela Yehova,’ nge fyo ilembo lya Inyimbo sha Bulanda 3:24 lilanda. Ni Lesa wa cisansamushi. Inshita imo ilyo twafuupwike, Fern alipokelele kalata yalembele Munyinefwe Nathan Knorr iyakwete ifyebo ifisuma nga nshi. Alembele ukuti, apo afyalilwe mupepi na ku Bethlehem, mu Pennsylvania, umo Fern atendekele bupainiya, alishibe sana ukutila abanakashi ba ku masamba ya Pennsylvania, uko Fern afyalilwe, balikosa nga Fern wine kabili baliba no mute wa kucita ifintu. Munyinefwe Knorr alilungike. Imyaka yonse iyo twabomba uyu mulimo twalikoseleshiwa mu nshila shalekanalekana kabili ku bantu balekanalekana.

Te mulandu na mafya, tuleesha ukutwalilila ukuba abacincila mu mulimo wa kushimikila. Ilyo Fern alelinganya ukupimpa kwesu kuli waini iisuma iya ku Italy, asosele mu nseko ati, “Tufwile ukuba nga ilya waini iishifumuka.” Pa numa ya kubomba mu muputule na mu citungu pa myaka ukucila 40, batupeele umulimo wa kulapanga amabumba ne filonganino ifishibomfya ululimi lwa ciItalian. Ayo mabumba yashimikila ku bantu bafuma ku Bangladesh, China, Eritrea, Ethiopia, Ghana, India, Nigeria, Philippines, Sri Lanka, na ku fyalo fimbi. Ibuuku kuti lyacepa nga twaebele ati tulembe fyonse fye ifyo twamona pa fyo Icebo ca kwa Lesa caba na maka ya kwalula abantu abasonda uluse lwa kwa Yehova.—Mika 7:18, 19.

Cila bushiku tulapepa kuli Yehova ukuti aletwalilila ukutupeela amaka pa kuti tuletwalilila ukubomba umulimo wa kushimikila. Ukusekelela muli Shikulu e maka yesu. Kulalenga twaba ne nsansa kabili kulenga twashininkisha ukuti twalisalile bwino ifya kucita mu bumi lyonse ilyo tuleshimikila icine caba mu Baibolo.—Efes. 3:7; Kol. 1:29.

[Futunoti]

[Charti ne Fikope pe bula 27-29]

(Nga mulefwaya ukumona charti ne fikope, moneni muli magazini)

Abafyashi bandi bali mu Rochester, mu New York

Mu 1948

Ku South Lansing ilyo twali ku Gileadi mwi kalasi ilyalenga 12

Mu 1949

Ine na Fern ilyo tushilaya pa bulendo ku Italy

Mu Capri, ku Italy

Mu 1952

Tuli na bamishonari bambi mu Turin na mu Naples

Mu 1963

Fern ali na bamo bamo abo alesambilisha Baibolo

“Tufwile ukuba nga ilya waini iishifumuka”