Cinshi Cingapwisha Akapaatulula ka Mitundu?

UWALELISHA pintu ilyo baleteya umupila wa ku makasa ku Spain aiminike icangalo. Mulandu nshi? Pantu abaletamba umupila abengi batendeke ukutuka sana kateya wa mupila umo umwina Cameroon ica kutila apene afume na mu cibansa. Ku calo ca Russia na ko, umusango wa kusansa abena Afrika, abena Asia, na bafuma ku Latin America nauseeka sana; mu 2004, abo basanshile pa mulandu wa kuti ba mutundu umbi, balifulile ukufika kuli 394 mu 2005. Abena Asia e lyo na bafiita abo baipwishe ilyo balefwailisha ifyebo fimo ku Britain, bamo baletontonkanya ukuti ico babatamfishe incito mulandu wa kapaatulula ka mutundu. Ifi fyonse filelangilila ukuti uyu musango waliseeka mu calo conse.

Ifyo abantu bacita abanabo pa mulandu wa kapaatulula ka mutundu filapusanapusana, bamo balatuka aba mitundu imbi nelyo ukubeba amashiwi ayabipa, e lyo mu fyalo fimbi na mo ubuteko bulasuminisha fye no kulofya umutundu umo uwa bantu. Cinshi calenga abantu ukuba na kapaatulula? Kuti twacita shani pa kukanaba na kapaatulula? Bushe kuti twaenekela ukutila bushiku bumo abantu bonse bakekala pamo mu mutende? Baibolo ilasuka bwino sana aya mepusho kabili na imwe kuti mwatemwa ukwishiba ifyo yalandapo pali ifi.

Ulupato no Kucusha Abantu

Baibolo itila: “Ukulinga kwa mutima wa muntu kubi ukufuma ku bwaice bwakwe.” (Ukutendeka 8:21) Kanshi, bamo balomfwa fye bwino ukucusha abantu banabo. Na kabili, Baibolo itila: “Moneni, ifilamba fya bacitwo lumanimani, abashaba na kasansamusha—ku kuboko kwa ba lumanimani kufuma amaka.”—Lukala Milandu 4:1.

Baibolo na kabili ilangilila ukuti ulupato lwa mitundu ni kale sana lwatendeke. Cimo ico Baibolo yashimika ca kuti, imyaka ukucila 3,000 iyapita, imfumu Farao iya ku Egupti yaitile umuHebere Yakobo no lupwa lwakwe ulukalamba ukuti bayeikala ku Egupti. Lelo mu kuya kwa nshita, imfumu imbi iyaishileba pali buFarao yalitendeke ukutiina aba bantu ba mutundu umbi pa mulandu wa kuti balifulile. E ico imfumu yaebele abantu ba iko ukuti: “Moneni, abantu abana ba kwa Israele bafula kabili bakosa ukucila ba ifwe. Natuye, tubacitile amano, epali bafula. . . . E ico babikile pali bene bacilolo ba milasa, no kubacululusha ku fisendo ifyafina.” (Ukufuma 1:9-11) Abena Egupti bafumishe fye ne funde lya kwipaya abana abaume bonse abalefyalwa mu lupwa lwa baHebere ulwa kwa Yakobo.—Ukufuma 1:15, 16.

Icalenga ubu Bwafya

Imipepele ya mu calo tayafwa sana abantu ukuleka ukupata abantu banabo aba mitundu imbi. Kwena ca cine ukuti abantu bamo abapepa balibombesha sana ukufwaya ukupwisha ubu bwafya, na lyo line aba mu mipepele yapusanapusana ilingi line balasuminisha ificita abantu abacusha abanabo. E fyo cali na ku United States of America, uko ifunde lyasuminishe ukutekela abafiita ku munga we fwafwa e lyo no kubepaya ukwabula ukubalubulwisha, kabili kwali ne funde ilyakenye ukuupana na ba mitundu imbi mpaka fye mu 1967. Cimo cine e calecitika na ku South Africa. Ilyo kwali akapaatulula ka nkanda, ababuuta abali abanono bapangile amafunde ayengabafwa ukutwalilila ukuteka abafiita, kabili na ko kwine balikenye abafiita na babuuta ukuupana. Konse uku, pa bali sana na kapaatulula ka mitundu, bamo bali ni bakapepa bakosa sana mu macalici yabo.

Lelo Baibolo ilatweba icikalamba icalenga abantu ukulapata aba mitundu imbi. Ilalondolola umulandu abantu bamo bacushisha abantu ba mitundu imbi. Itila: “Uushitemwa taishiba Lesa, pantu Lesa kutemwa. Ngo muntu asosa ati:  ‘Nalitemwa Lesa,’ lelo alipata munyina, ninshi wa bufi. Pantu uushatemwa munyina, uo amona, te kuti atemwe Lesa, uo ashamona.” (1 Yohane 4:8, 20) Ili lembo lilatweba ico abantu bapatila abantu ba mitundu imbi. Icalenga abantu ukupatana muli uyu musango mulandu wa kuti tabaishiba Lesa kabili tabamutemwa, nampo nga abene batila balapepa nelyo iyo.

Ukwishiba Lesa—E Kwingekatanya Abantu ba Mitundu Yonse

Bushe ukwishiba Lesa no kumutemwa kuti kwaikatanya shani abantu ba mitundu yonse? Finshi ifyo Icebo ca kwa Lesa cilanda ifingalenga abantu ukukanapatana nelyo ukuleka ukucusha abantu ba mitundu imbi? Baibolo itweba ukuti Yehova e Shifwe. Itila: “Kuli ifwe kwaba fye Lesa umo Shifwe, uo fyonse fyafuma kuli wene.” (1 Abena Korinti 8:6) Na kabili itila: “Ku muntu umo alengele inko shonse sha bantunse.” (Imilimo 17:26) Kanshi, abantu bonse ba bwananyina.

Abantu ba mitundu yonse balomfwa bwino ukutila Lesa alibapeela ubumi, lelo kwaliba icintu cimo ico bonse bafwile ukumfwilapo ububi ico abafyashi besu aba pa kutendeka bacitile. Paulo uwalembeleko Baibolo atile: “Ulubembu lwaingilile mu muntu umo pano isonde.” E ico, “bonse balibembuka kabili balapelebela ku bukata bwa kwa Lesa.” (Abena Roma 3:23; 5:12) Yehova Lesa alitemwa ifintu ifyapusanapusana, nangu fye fibumbwa ifyapalana, fyalipusanako mumo mumo. Nomba, takwaba abantu ba mutundu nangu umo abo Lesa acitila fimo ifingalenga balayumfwa ukuti balicila bambi. Ukutontonkanya kwaseeka ukwa kuti umutundu umo walicila imitundu imbi kwalipusana ne fyo Baibolo ilanda. Kanshi ukwishiba Lesa kulalenga abantu ba mitundu yonse ukwikatana.

Lesa Alitemwa Abantu Bonse

Bamo balepusha ukuti, bushe Lesa tacitile akapaatulula ka mutundu filya asalile abena Israele no kubeba ukutaluka ku bashali bena Israele? (Ukufuma 34:12) Inshita imo, Lesa asalile uluko lwa bena Israele ukuba abantu bakwe abaibela pa mulandu wa citetekelo ico icikolwe cabo Abrahamu akwete. Lesa umwine e waletungulula abena Israele, alesala aba kubateka kabili alebapeela na mafunde. Imyaka yonse iyo abena Israele basumine ukutekwa na Lesa, abantu ba mitundu imbi balemona ifyo ukutekwa na Lesa kwapusene no kutekwa na bantunse. Yehova na kabili asambilishe abena Israele pali ilya nshita ukuti balekabila icilubula pa kuti abantu bakabe ifibusa na Lesa na kabili. E ico, filya Yehova asalile abena Israele fyalengele abantu bonse ukumwenamo. Kanshi Lesa acitile filya fine alandile kuli Abrahamu ukuti: “Mu bufyashi bobe e mo shikaifwailo kupaalwa inko shonse isha pano isonde; pa kuti nuumfwe shiwi lyandi.”—Ukutendeka 22:18.

 Na kabili, abaYuda e bo Lesa apeele ishuko lya kupokelela ifyebo fya mushilo ifya kwa Lesa kabili mu luko lwabo e mo Mesia ali no kwisafyalilwa. Lelo ico Lesa acitile filya, mulandu wa kuti alefwaya inko shonse ukumwenamo. Amalembo ya ciHebere ayapeelwe ku baYuda yalilandile ifisuma fimo ukuti ku ntanshi abantu ba mitundu yonse bakapaalwa, yatile: “Bakanokela pali lwene abantu na bantu, ne nko ishingi shikaya no kutila, Endeni, tuyenina ku lupili lwa kwa Yehova, ku ng’anda ya kwa Lesa wa kwa Yakobo, ukuti atulange imibele yakwe, . . . uluko talwakasumbwile ku luko lunankwe ulupanga, nangu kusambilila kabili ubulwi. Bakekalo muntu onse mwi samba lya mwangashi wakwe, kabili mwi samba lya mukunyu wakwe, tapakabe na wa kututumya.”—Mika 4:2-4.

Nangu ca kuti Yesu Kristu umwine ashimikile fye abaYuda, asosele no kuti: “Ne mbila nsuma iyi ya bufumu ikashimikilwa pano isonde ponse ku kubo bunte ku nko shonse.” (Mateo 24:14) Inko shonse shali no kumfwa imbila nsuma. Kanshi Yehova e o abantu bonse bengapashanya mu fyo aba ku mitundu yonse iya bantu, pantu wena taba na kapaatulula. Baibolo itila: “Lesa taba na kapaatulula, lelo mu luko lonse umuntu uumutiina no kubomba ubulungami alapokelelwa kuli wene.”—Imilimo 10:34, 35.

Amafunde ayo Lesa apeele abena Israele na yo yene yalanga ukuti Lesa alasakamana abantu ba mitundu yonse. Amafunde Lesa apeele abena Israele yalandile ukuti bafwile ukusunga bwino aba mitundu imbi. Nomba moneni ukuti amafunde yalandile na pa cacila pa kubasunga fye bwino, yatile: “Umulebeshi uulelebela kuli imwe aleba kuli imwe ngo mwana calo uwa muli imwe, kabili ulemutemwa nga we mwine; pantu mwali abalebeshi mu calo ca Egupti.” (Ubwina Lebi 19:34) Amafunde ayengi aya kwa Lesa yasambilishe abena Israele ukuba ne cikuuku ku ba mitundu imbi. Ilyo Boasi icikolwe ca kwa Yesu amwene umwanakashi umulanda uwafumine ku calo cimbi alesota mwi bala, akonkomeshe abalelobolola ukuti baleshamo ifya kulya ifingi mwi bala ifya kuti ulya mwanakashi alesota, nga filya fine amafunde ya kwa Lesa yalandile.—Ruti 2:1, 10, 16.

Yesu Asambilishe Abantu Ukuba ne Cikuuku

Yesu e wasambilishe sana abantu ukwishiba Lesa ukucila umuntu onse pano calo. Alangile abasambi bakwe ifya kuba ne cikuuku ku bantu ba mitundu imbi. Inshita imo Yesu wine e watendeke ukulanshanya no mwanakashi umwina Samaria. AbaYuda abengi balipatile abena Samaria, kanshi ulya mwanakashi alipapile ukumona Yesu alelanda nankwe. Ilyo balelanshanya, Yesu cikuuku cikuuku aebele ulya mwanakashi ifyo engacita pa kuti akabe no mweo wa muyayaya.—Yohane 4:7-14.

Na kabili, Yesu atusambilishe ifyo tulingile ukuba ku bantu ba mitundu imbi ilyo alandile icilangililo ca mwina Samaria musuma. Umwina Samaria asangile umuYuda umo uo ifipondo fyasanshile. Ulya mwina Samaria nga atile: ‘Bushe kuti nayafwa uyu muntu umuYuda? AbaYuda balitupata fwe bena Samaria.’ Lelo, Yesu alandile ukuti umwina Samaria te fyo alemona abantu ba mitundu imbi. Nangu ca kuti bambi  bapitile fye ukwabula ukwafwa ulya muntu uwacenenwe, umwina Samaria ena “aiketwe nkumbu” kabili alimwafwile nga nshi. Pa kusondwelela ici cilangililo Yesu atile onse uulefwaya ukusenaminwa na Lesa alingile ukucita cimo cine.—Luka 10:30-37.

Umutumwa Paulo asambilishe bonse abalefwaya ukucita ifyo Lesa afwaya ukuti balekabila ukwalula imibele yabo no kulapashanya Lesa mu fyo aaba ku bantu. Paulo alembele ukuti: “Fuuleni ubuntu bwa kale pamo ne micitile ya buko, kabili fwaleni ubuntu bupya, ubo mu kwishiba kwine kwine bulelengwa ubupya ukulingana ne cipasho ca kwa Kalenga wa buko, umushaba umuGriki nangu muYuda, ukusembululwa nangu kukanasembululwa, umuntu umbi umbi, umuSukuti, . . . Lelo, pali fi fyonse, fwalilenipo no kutemwa, pantu e cikakilo cafikapo ica kwikatana.”—Abena Kolose 3:9-14.

Bushe Ukwishiba Lesa Kulaalula Abantu?

Bushe cine cine ukwishiba Yehova Lesa kulalenga abantu ukuleka ukupata abantu ba mitundu imbi? Umfweni icacitike ku mwanakashi umo umwina Asia uwikala ku Canada. Alyumfwile sana ububi ilyo abena Canada balecita ifyalelanga ukuti tabamutemenwe. Bushiku bumo akumene ne Nte sha kwa Yehova kabili batendeke ukumusambilisha ifya mu Baibolo. Inshita imbi, alembele kalata ya kubatasha, kabili atile: ‘Imwe muli basuma nangu ca kuti muli bantu babuuta. Ilyo naishilesanga ukuti imwe tamwaba nga babuuta bambi, nshaishibe icalenga imwe ukuba abasuma. Nalitontonkenyepo sana kabili nasangile ukuti icalenga, mulandu wa kuti muli Nte sha kwa Lesa. Kufwile kwaliba fimo ifyo mwasambilila muli Baibolo ifyalenga ukuti mube ifi. Pa kulongana kwenu, namwene abantu abengi ababuuta, abafiita, na ba mitundu imbi iyapusanapusana, bonse fye baali kwati bakwata umutima umo wine, abasuma, pantu ba bwananyina. Nomba nalishiba ukuti Lesa wenu e walenga ukuti mube abasuma.’

Icebo ca kwa Lesa cisobela ukuti ku ntanshi “icalo cikesulamo ukwishiba Yehova.” (Esaya 11:9) Nangu fye ni ino ine nshita, ubusesemo bwa mu Baibolo bulefikilishiwa, abantu ababa ibumba likalamba “ukufuma mu nko shonse ne mitundu na bantu na bantu ne ndimi” balikatana mu kupepa kwa cine. (Ukusokolola 7:9) Balishiba ukuti, ku ntanshi ulupato lukapwa kabili abantu mu calo conse bakatemwana. Ilyo ico cikacitika, e lyo ubufwayo bwa kwa Yehova bukafishiwapo ubo aebele Abrahamu ukuti: ‘Indupwa shonse sha pano isonde shikapaalwa.’—Imilimo 3:25.

[Icikope pe bula 4, 5]

Mu mafunde ayo Lesa apeele abena Israele abasambilishe ukutemwa abafumine ku fyalo fimbi

[Icikope pe bula 5]

Cinshi twingasambililako ku cilangililo ca mwina Samaria musuma?

[Ifikope pe bula 6]

Takwaba umutundu nangu umo uo Lesa acitila fimo ifingalenga balayumfwa ukuti balicila bambi