Beni Abashikatala mu fyo Mumona Ubwalwa
Beni Abashikatala mu fyo Mumona Ubwalwa
“Umwangashi wa miponto, ne ca kunwa icikola ca mpooma; onse uupumbukilamo taba na mano.”—AMAPINDA 20:1.
1. Kemba wa Malumbo atashishe shani ifya bupe fimo fimo ifyafuma kuli Yehova?
UMUSAMBI Yakobo alembele ukuti: “Ica bupe conse icisuma ne ca kupeelwa conse icapwililika cifuma mu muulu, pantu ciika ukufuma kuli Shifwe wa lubuuto lwa mu muulu.” (Yakobo 1:17) Ilyo kemba wa malumbo alefwaya ukutasha Lesa ukufuma ku mutima pa fya bupe ifingi nga nshi ifyo apeela abantu, aimbile ukuti: “E umesesho mulemfwe ku fitekwa, ne fimena fiteku ku fibomfi fya bantunse; ku kufumye cilyo mu mushili, no mwangashi uulenge mitima ya bantunse ukusamwa; ku kubeeshe finso fyabo ku mafuta, no kuleke cilyo cipembule imitima yabo.” (Amalumbo 104:14, 15) Umwangashi pamo no bwalwa bumbi, ifimenwa, ifya kulya, na mafuta, fya bupe ifyafuma kuli Lesa. Bushe tufwile ukubomfya shani ifi fya bupe?
2. Mepusho nshi twalalandapo pa fyo tufwile ukumona ubwalwa?
2 Ica bupe conse icisuma ciwama fye nga cabomfiwa bwino. Ica kumwenako fye, ubuci “busuma,” lelo “ukulyo buci ubwingi te cisuma.” (Amapinda 24:13; 25:27) Ca cine ukuti ukunwako “umwangashi unono,” nakalimo kuti kwaba fye bwino, lelo cibi sana ukunwensha ubwalwa. (1 Timote 5:23) Baibolo isoka ukuti: “Umwangashi wa miponto, ne ca kunwa icikola ca mpooma; onse uupumbukilamo taba na mano.” (Amapinda 20:1) Lelo bushe calola mwi ukupumbukila ku mwangashi? Cipimo nshi twingatila e cacilamo? Kuti twaishiba shani bwino bwino ifyo tufwile ukumona uyu mulandu?
Bushe Calola mwi ‘Ukupumbukila’ ku Mwangashi?
3, 4. (a) Cinshi cilanga ukuti ukunwa ubwalwa ukufika ku kukolwa kwalibindwa muli Baibolo? (b) Fishibilo nshi fimo fimo ifya bucakolwa?
3 Mu Israele wa ku kale, umwana mwaume cintomfwa ku buliili kabili cakolwa aali no kupoolwa amabwe no kwipaiwa. (Amalango 21:18-21) Umutumwa Paulo akonkomeshe Abena Kristu ukuti: ‘Mwiyampana no muntu onse uwitwa uwa bwananyina uwa bulalelale nelyo umufunushi nelyo uupepo tulubi nelyo uutukana nelyo cakolwa nelyo umupuupu, nangu kulya no wabe fi te kwesha.’ Ca cine, ukunwa ubwalwa ukufika ku kukolwa, kwalibindwa mu Malembo.—1 Abena Korinti 5:11; 6:9, 10.
4 Pa kulondolola ifishibilo fya bucakolwa, Baibolo itila: “Wilolesha mwangashi ilyo wakashika, ilyo wabengeshima mu lukombo, ilyo ubelema nautambalala pa mukoshi, lelo pa numa usuma nge nsoka, kabili ulasa nge folo. Amenso yobe yamone fyeni, no mutima obe usosa amampuulu.” (Amapinda 23:31-33) Ukunwensha ubwalwa kusuma nge nsoka ya busungu, kulalwalika, ukufulunganya amano, no kulenga fye ukufwa icipuupu. Cakolwa kuti amone “fyeni,” amona ifya kwelenganya fye nelyo ifishabako. Na kabili, kuti alasosa amampuulu no kucita ifyo alefwaya, filya ashicita nga tanwene.
5. Cinshi cabipa mu kunwensha ubwalwa?
5 Ni shani nga ca kuti umo alanwa, lelo alicenjela ica kuti nangu nakolwa bambi te kuti beshibe no kwishiba? Bamo nangu nabanwa sana tabamoneka ukuti nabakolwa. Lelo ukumona kwati imicitile ya musango yo yaliba fye bwino, kuibepa fye. (Yeremia 17:9) Mu kuya kwa nshita, kabili panono panono, umuntu wa musango yo kuti atendeka ukumfwa umubili ububi nga tanwene ubwalwa kabili akaba ‘uwatekwo busha ku mwangashi uwingi.’ (Tito 2:3) Ukulanda ifyo ciba ku mubili wa muntu pa kuti atendeke ukumfwa kwati nalwala nga tanwene, kalemba Caroline Knapp atila: “Ubu bwafya butendeka panono panono, ukwabula no kwishiba, calyafya sana ukwiluka.” Mwandini ukunwensha ubwalwa citeyo icabipisha!
6. Mulandu nshi tufwile ukulekela ubuliili no kunwensha?
6 Mukwai tontonkanyeni na pa kusoka kwa kwa Yesu ilyo atile: “Muyangwe mwe bene epali imitima yenu yafinininwa ku buliili no kukolwakolwa na masakamika ya mikalile, no bushiku bulya bwaisa pali imwe no kupumikisha kwati citeyo. Pantu bukesa pali bonse abaikala pano isonde ponse.” (Luka 21:34, 35) Te kutila kano fye umuntu aba cakolwa e lyo engatendeka ukushinshila no kumfwa ubunang’ani mu fya ku mupashi na mu milimo imbi. Ni shani ubushiku bwa kwa Yehova nga bwaisa no kumusanga aleshinshila?
Ububi Bufuma mu Kunwensha
7. Mulandu nshi ukunwensha ubwalwa kwapusanina ne fyaba pali 2 Abena Korinti 7:1?
7 Ukunwensha kuti kwalenga umuntu ukuponena mu bubi ubwingi, lwa ku mubili na lwa ku mupashi. Pa malwele ayalengwa no kunwensha, paba ifilonda fya ku libu no kufimba kwa libu, no konaika amano, ica kuti umuntu atendeka ukuba ngo wafulungana. Ukunwensha ubwalwa lyonse kuti kwalenga umuntu alwala kansa, ubulwele bwa shuga, na malwele yamo aya ku mutima na ya mu nda. Ca cine kanshi ukuti ukunwensha ubwalwa kwalipusana no kufunda kwa mu Malembo ukwa kuti: “Tuisangulule kuli fyonse ifikowesha umubili no mupashi, tube abafishapo bumushilo mu kutiina Lesa.”—2 Abena Korinti 7:1.
8. Ukulingana na Amapinda 23:20, 21, cinshi cingafuma mu kunwensha ubwalwa?
8 Ukunwensha kuti kwaonaula indalama, na kabili kuti kwalenga umuntu bamutamfya incito. Imfumu Solomone iya mu Israele wa ku kale yasokele ukuti: “Wiba pa banwensho mwangashi, pa bafunukile nama.” Mulandu nshi? Atile: “Pantu umunwi no mubuuke bafika ku kubulwa, no kushinshila kufwiko muntu indelemba.”—Amapinda 23:20, 21.
9. Mulandu nshi cawamina ukukananwa ubwalwa ilyo umo eshibe ukuti alaensha motoka?
9 Ukulanda pa bubi na bumbi, ulupapulo lulanda pa kunwensho bwalwa ulwa The Encyclopedia of Alcoholism lutila: “Abasambilila pali uyu mulandu basango kuti ubwalwa bulalenga umuntu ukukanaensha bwino motoka, kuti afilwa ukucita bwangu ico afwile ukucita pa musebo, kuti cayafya ukushikimika motoka no kupoosa amano ku kwensha, kuti afilwa ukumona bwino no kwiluka bwangu ifilecitika pa musebo.” Ififuma mu kwensha motoka ilyo umuntu anwene ubwalwa filabipa nga nshi. Mu United States of America mweka, cila mwaka, abengi balafwa, bambi na bo abengi nga nshi balacenwa mu masanso ya pa musebo ayalengwa na banamutekenya abensha nga nabanwa. Abasangwa sana mu masanso ya musango yu balumendo na bakashana, abashabelesha sana ukwensha kabili abashabelesha no bwalwa bwine. Bushe kwena umuntu kuti aensha motoka nga nanwa ubwalwa no kuitunga ukuti alicindika ubumi, ubupe bwafuma kuli Yehova Lesa? (Amalumbo 36:9) Apo ubumi bwalicindama nga nshi, kuti cawama sana ukukananwa fye ilyo umo eshibe ukuti alaensha motoka.
10. Cinshi ubwalwa bwingacita ku kutontonkanya kwesu, kabili bubi nshi bwabamo?
10 Ukunwensha ubwalwa kulonaula umubili wa muntu, na kabili kulonaula no Bwina Kristu bwakwe. Baibolo itila: “Umwangashi no mwangashi upya fisenda amano.” (Hosea 4:11) Ubwalwa bulasenda amano. Ulupapulo lulanda pa fikola ulwa ba U.S. National Institute on Drug Abuse lwatile: “Ilyo umuntu anwa, ubwalwa bupita mulya mupita ifya kulya, kabili bwingila mu mulopa no kufika kuli bongobongo mu kwangufyanya. Bongobongo alaleka ukutontonkanya bwino bwino. Kuti acita ne fyo ashingacita nga tanwene.” Nga cabe fyo, kuti ‘twapumbuka,’ no kutendeka ukucita ifyo tushicita, kabili kuti twaponena mu matunko ayengi.—Amapinda 20:1.
11, 12. Ku Mwina Kristu, bubi nshi bwingafuma mu kunwensha ubwalwa?
11 Na kabili, Baibolo itila: “Nga mulelya nalimo mulenwa nalimo conse ico mulecita, citeni fyonse ku kucindika Lesa.” (1 Abena Korinti 10:31) Bushe ukunwensha ubwalwa kwalibala akuleta ubukata kuli Lesa? Kuti cawama sana Umwina Kristu ukukanapanga ishina lya kuti alanwa sana ubwalwa. Ishina lya musango yo likaseebanya fye Yehova, talyakalete ubukata kuli wena iyo.
12 Ni shani nga ca kuti Umwina Kristu acishamo ukunwa ubwalwa ica kuti apunwisha uwasumina munankwe, tutile umusambi mupya? (Abena Roma 14:21) Yesu asokele ukuti: “Onse uwapunwisha umo pali aba abanono abantetekela, camuwamina ukuti akulikwe mu mukoshi icimpelo nga cilya cipindululwa ku mpunda, no kwibishiwa muli bemba uwapabuka.” (Mateo 18:6) Ukunwensha na kabili kuti kwalenga umuntu ukupokwa amashuko ya mulimo mu cilonganino. (1 Timote 3:1-3, 8) Na kabili, twilaba na ku cimfulumfulu ico ukunwensha ubwalwa kwingaleta mu ng’anda.
Kuti Mwaicingilila Shani ku Bubi Bwaba mu Bwalwa?
13. Cinshi icacindama ico tufwile ukwishiba pa kuicingilila ku bubi bwaba mu kunwensha ubwalwa?
13 Icacindama pa kuicingilila ku bubi bufuma mu bwalwa, te kwishiba fye ubupusano bwaba pa kunwensha no kukolwa, lelo kwishiba ubupusano bwaba pa kulinga no kunwensha. Nani engamupimina apa kupelela? Apo fingi ifya kutontonkanyapo pa kwasuka ilyo lipusho, te kuti tubike ifunde lya kuti, uwafika pali ici cipimo ninshi anwensha. Umuntu umwine e ufwile ukwishiba apa kupelela kabili afwile ukupelela fye apo pene. Cinshi cikamwafwa ukwishiba apa kupelela? Bushe kwaliba icishinte cingatwafwa ukwishiba apa kupelela?
14. Cishinte nshi cingamwafwa ukwishiba ubupusano bwaba pa kulinga no kunwensha?
14 Baibolo itila: “We mwana wandi, sunga amano no bupanda, wileka fifume ku menso yobe; na fyo fikabo mweo ku mutima obe, kabili cisaamo mu mukoshi obe.” (Amapinda 3:21, 22) Kanshi, icishinte ni ci: Icipimo icili conse ica bwalwa icingalenga amano yenu yaba ifyo yashaba nga tamunwene, kabili icingalenga mwaleka ukutontonkanya bwino, ninshi cacilamo. Lelo ukulanda fye icishinka, mufwile ukuba abafumacumi mu mutima wenu pa kuti mwishibe ico cipimo!
15. Ni lilali cingawama ukukananwa?
15 Inshita shimo, kuti cawama ukukananwa fye. Lilya umwanakashi ali pa bukulu, pa kuti acingilileko akanya kali mu nda, kuti asalapo ukukananwa ubwalwa. Na kabili, bushe takuli kulangulukilako kusuma ukukananwa nga tuli no wali no bwafya bwa kunwa sana kale nelyo tuli no wa kuti kampingu wakwe alabipilwa ukumona uwa bwananyina alenwa? Yehova aebele abalebomba imilimo ya bushimapepo pe hema ukuti: ‘Mwilanwa mwangashi nangu icikola, . . . ilyo muleingila mwi hema lya Kulaishanya, epali mwafwa.’ (Ubwina Lebi 10:8, 9) E ico, mwinwa ubwalwa pa kuya ku kulongana kwa Bwina Kristu, ilyo mwalaya mu butumikishi, na lintu mwalaya ku kubomba imilimo imbi iya ku mupashi. Na kabili, mu fyalo fimo ubuteko bwalilesha ubwalwa nelyo pa kuti ifunde lisuminishe umuntu, balibika imyaka iyo afwile ukufikapo. E ico, Abena Kristu bekala mu fyalo fya musango yo, bafwile ukumfwila ifunde lya buteko bwa calo bekalamo.—Abena Roma 13:1.
16. Kuti mwapingula shani ica kucita ilyo bamupeela ubwalwa?
16 Nga bamupeela ubwalwa, taleni ipusheni amuti: ‘Bushe nalanwa nelyo iyo?’ Nga mwatila mwalanwa, ishibeni bwino bwino apa kupelela, kabili mwicilapo. Mwileka abalemupeela ubwalwa bamulenge ukunwa sana. Cenjeleni ku bwalwa bwa kuibuulila fye, nga filya ciba ku menga yamo na ku mitebeto. Mu fyalo ifingi, ifunde lya buteko talyalesha abana ukunwa ubwalwa. Abafyashi e bashingamwa umulimo wa kufunda abana babo ifyo bafwile ukumona ubwalwa no kwishiba ifyo balecita pali co.—Amapinda 22:6.
Kuti Mwapwisha Ubwafya
17. Cinshi cingamwafwa ukwiluka nampo nga mwaliba no bwafya bwa kunwensha ubwalwa nelyo iyo?
17 Bushe mwalikwata ubwafya bwa kunwensha? Ala mwiesha no kuibepa, nga lwaba lubembu lwa mu bumfisolo, mu kuya kwa nshita, luli no kumuletelela. E ico, tekeni umutima no kutontonkanyapo sana, kabili beni fye abafumacumi. Ipusheni amepusho ya kuibebeta pamo nga aya: ‘Bushe shino nshiku ndanwa ilingi ukucila ifyo nalenwa kale? Bushe ubwalwa nwa nomba bukali ukucila ubo nalenwa kale? Bushe icilenga ukunwa kufwaya ukulaba ku mafya yamo nangu kuli fimo ifilencusha? Bushe uwa pa ng’anda nelyo umunandi natendeka ukusakamana pa minwene yandi? Bushe iminwene yandi yalileta amafya pa ng’anda pa mwandi? Bushe ndafilwa ukwikala umulungu umo, umweshi umo nelyo imyeshi iingi ukwabula ukunwa? Bushe ndafisa ku bantu icipimo ca bwalwa nwa?’ Ni shani nga mwasanga ukuti fimo pali ifi nafimukuma? Mwiba ‘ngo muntu uulolesha icinso cakwe ica cifyalilwa mu cilola, na po pene alabako umusango wa muntu aba.’ (Yakobo 1:22-24) Mukwai citenipo cimo no kubombela pali ubo bwafya. Kuti mwacita shani?
18, 19. Kuti mwacita shani pa kuti muleke ukunwensha ubwalwa?
18 Umutumwa Paulo akonkomeshe Abena Kristu ukuti: “Mwilakolwa umwangashi, umwaba ukuipoosaika, lelo muleisulamo umupashi.” (Abena Efese 5:18) Ishibileni kabela icipimo cingacilamo kuli imwe, kabili ishibeni na po mwingapelela. Pangileni limo mu mutima ukuti tamwakapulemo muli ico cipimo; ilameni. (Abena Galatia 5:22, 23) Bushe banenu balenga ukuti mulenwa sana? Cenjeleni. Baibolo itila: “Enda na ba mano e lyo ukabo wa mano, lelo uucito bunabo ku bawelewele akacula.”—Amapinda 13:20.
19 Nga ca kutila icilenga mwanwa sana kufwaya ukulaba ku bwafya bumo, bombeleni fye pali ubo bwine bwafya. Amafya kuti yabombelwapo nga mwakonka ukufunda kwa mu Cebo ca kwa Lesa. (Amalumbo 119:105) Mukwai mwishingashinga ukulomba ukwafwa kuli eluda wa Bwina Kristu uwacetekelwa. Bomfyeni bwino ifyo Yehova aapekanya ku kukuula Ubwina Kristu bwenu. Kosheni bucibusa bwenu na Lesa. Pepeni kuli wene lyonse, sana sana ukulomba ukuti amwafwe pa bwafya bwenu. Paapaateni Lesa ‘ukuceeceeta imfyo shenu no mutima wenu.’ (Amalumbo 26:2) Nga filya twasambilile mu cipande cafumineko, bombesheni na maka yonse ukwendela mu mibele ya mpomfu.
20. Cinshi mwingacita nga mwamona ubwafya bwa kunwensha bwatwalilila?
20 Ni shani nga ca kuti ubwafya bwa kunwensha bwatwalilila fye te mulandu no kubombesha kwenu? Apo pena ninshi mufwile fye ukukonka ukupanda amano kwa kwa Yesu, uwatile: “Ukuboko kobe nga kulekupunwisha, kuputuleko; cawamapo kuli iwe ukwingila mu bumi uwa makunkutu ukucila ukuya na maboko yabili ku Gehena.” (Marko 9:43) Ica kucita ni ci: Lekeni fye ukunwa. E fyacitile umwanakashi uo twalapeela fye ishina lya Irene. Atila: “Ilyo nalekele ukunwa nalimo pa myaka ibili na hafu, natendeke ukutontonkanya ukuti cili fye bwino nangu nanwako umuku umo, pa kuti mone fye ifyo calaba. Ilyo natontonkanye fyo, ilyo line fye ndapepa kuli Yehova. Nalipanga fye ukuti nshakanwepo mpaka mu calo cipya, na mu calo cipya mwine katwishi!” Mukwai ukuleka fye ukunwa kwawamapo ukucila ukufilwa ukuba no mweo mu calo cipya ica kwa Lesa icalungama pa mulandu fye wa bwalwa.—2 Petro 3:13.
“E fyo Mubutuke Ukuti Mupoke”
21, 22. Mu lubilo lwesu ulwa ku mweo, bwafya nshi bwingatulesha ukupoke cilambu, kabili kuti twabupwisha shani?
21 Ilyo umutumwa Paulo alepashanya imikalile ya Mwina Kristu ku lubilo nelyo ku kucimfyanya, atile: “Bushe tamwaishibo kuti ababutuka ulubilo babutuka bonse, lelo umo fye e upokelela icilambu? E fyo mubutuke ukuti mupoke. Kabili, onse uulecimfyanyako amangalo alailama muli fyonse. Balya, bena, bacite fi ukuti bapokelele icilongwe icingabola, lelo ifwe tucita ukuti tupokelele icishingabola. E ico, ine ifyo mbutuka te pamo ngo ubutuke cibutukebutuke; ifyo mpoose nkonya te pamo ngo uleumo mwela; lelo ntuutaulo mubili wandi no kuuteeko busha, epali, ilyo nashimikila kuli bambi, nabo wakaanwa ne mwine.”—1 Abena Korinti 9:24-27.
22 Abapoka icilambu ni balya fye abafika ku mpela. Mu lubilo lwa ku mweo, ukunwensha kuti kwatulesha ukufika ku mpela. Tufwile ukuilama. Pa kuti twilabutuka icibutukebutuke, tatufwile “ukunwensha umwangashi.” (1 Petro 4:3) Tufwile ukuilama muli fyonse. Mu mulandu wa bwalwa, ica mano fye ico twingacita kanshi, ‘kukaana ukubulapepa ne fya lunkumbwa fya pano calo no kwikala aba mano ayatuntulu no bulungami no kuipeelesha kuli bukapepa.’—Tito 2:12.
Bushe Muleibukisha?
• Bushe calola mwi ukunwensha ubwalwa?
• Bubi nshi bwaba mu kunwensha ubwalwa?
• Kuti mwaicingilila shani ku bubi bwaba mu kunwensha?
• Bushe uwaba no bwafya bwa kunwensha kuti acita shani?
[Amepusho]
[Icikope pe bula 19]
Umwangashi ‘ulenge mitima ya bantunse ukusamwa’
[Icikope pe bula 20]
Tufwile ukwishiba bwino bwino apa kupelela no kukanacilapo
[Icikope pe bula 21]
Ishibileni kabela apo mufwile ukupelela
[Icikope pe bula 22]
Pepeni lyonse kuli Yehova ukuti amwafwe pa bwafya bwenu
[Icikope pe bula 23]
Abafyashi e bashingamwa ukusambilisha abana ifyo bafwile ukumona ubwalwa