Bushe Kuti Mwasanga Umutende wa lwa Nkati?

Kale sana mu 1854, kalemba wa ku America Henry Thoreau alembele ukuti: “Abantu abengi bekala no bucushi ukwabula ukusosa.”

Cine cine, abantu baliko ilya nshita tabaipakishe umutende wa lwa nkati. Nangu cibe fyo, nomba napapita mupepi ne myaka 150. Bushe pali ndakai ifintu fyalyaluka? Nelyo bushe ifyalandile Thoreau na lelo line ficili filacitika? Nga imwe? Bushe muleyumfwa aba nsansa, kabili aba mutende? Bushe mulatwishika pa fyo cikaba ku ntanshi, nelyo ukusupawila amashiwi ya kwa Thoreau tutile ‘mulacula ukwabula ukusosa?’

KU CA bulanda, kwaliba ifingi mu calo ifilenga abantu ukukanakwata umutende wa lwa nkati. Natulumbulepo finono. Mu fyalo ifingi ukubulwe ncito no kulipilwa indalama ishinono fileta ubupiina no kupelelwa mu fya bunonshi. Mu fyalo fimbi abengi balonaula nga nshi amaka mu kufwailisha icuma ne fikwatwa. Nangu cibe fyo, ilingi line, imikalile ya kucimfyanya ileta amasakamika, mu cifulo ca mutende. Fimbi ifilenga abantu ukukanaba no mutende malwele, inkondo, bumpulamafunde, ulufyengo, no mutitikisha.

Balefwaya Umutende wa lwa Nkati

Abengi tabafwaya ukushipikisha amafya yaba muno calo. Antônio * ali mukalamba wa kabungwe ka kulandilako ababomfi pa fakitare likalamba mu musumba wa São Paulo, mu Brazil. Alefwaisha imikalile ya bantu ukuwaminako, e co na o aleba pa babomfi baleilishanya no kwime bungwe, lelo ifi fyonse tafyamuletele umutende wa lwa nkati.

Bamo benekela ukuti icupo kuti caletako umutende wa lwa nkati, lelo kuti balengwe nsoni. Marcos ali ni shimakwebo kabili amakwebo yakwe yaleya pa ntanshi. Aitumpile mu fikansa fya calo kabili asontelwe ukuba mwine mushi mu musumba wakwete amafakitare ayengi. Nangu cibe fyo, ku ng’anda ku mwakwe kwali ubwafya. Ilyo abana bakwe batampile ukuikalila, apaatukene no mukashi wakwe pa mulandu wa kupusana kushingakalululwa.

Gerson, uwali mululumba mu musumba wa Salvador, mu Brazil, alefwaisha umusamwe. Aletila nga afuma mu musumba umo aya mu ubiye, aleiminika banamutekenya wa fimbayambaya ukuti bamusendeko. Tapakokwele  alikunkwime mu kubomfya imiti, aleibila na bantu pa kuti asangemo indalama sha kushita imiti. Imiku iingi bakapokola balemwikata. Nangu line ali uwa lubuli, no lukaakala, alefwaya umutende wa lwa nkati. Bushe alibalile ausanga?

Ilyo Vania ali fye uwacaice, banyina balifwile, kabili ashele no mulimo wa kusunga ing’anda, no kutensha nkashi inankwe umulwele. Nelyo ca kutila Vania aleya ku calici aleyumfwa ukuti Lesa alimulekeleshe. Cine cine takwete umutende wa lwa nkati.

Umbi ali ni Marcelo. Marcelo ico alefwaisha fye kwangala. Atemenwe sana ukwangala na babiye––ukucinda, ukunwa, no kubomfye imiti bubi bubi. Bushiku bumo alilwile no munankwe no ku mucena. Mu kupita kwa nshita, kampingu atendeke ukumucusha sana pa fyo acitile kabili apepele kuli Lesa ukuti amwafwe. Uyu na o cintu alefwaya mutende wa lwa nkati.

Ifyacitikile aba bantu filelangilila imibele ingonaula umutende wa lwa nkati. Bushe kwali inshila iili yonse iyo ulya umukalamba wa kabungwe kalandilako ababomfi pa ncito, ulya waingile mu fikansa fya calo, ulya mwana wali mululumba, ulya mukashana watangalikwe ne ncito ishingi, na ulya mulumendo watemenwe ukwangala bali no kusangilamo umutende wa lwa nkati untu balefwaya? Bushe ifyacitikile aba bantu kuti fyatusambilishako fimo? Icasuko kuli ifi fipusho fibili ni ee, nga fintu twalamona mu cipande cikonkelepo.

[Futunoti]

[Icikope pe bula 3]

Bushe mulafwaisha ukukwata umutende wa lwa nkati?