1-2. Bushe ifyo imfumu shibili shacitile fyapusene shani, kabili mepusho nshi twala-asuka?

NATULANDE pa mfumu shibili ishaliko kale sana. Imfumu Ahabu iyaleteka ubufumu bwa mikowa 10 ubwa kwa Israele, e lyo ne Mfumu Manase iyaleteka ubufumu bwa mikowa ibili iya kwa Yuda. Nangu ca kuti shaliko pa nshita ishapusana, kwali ifintu ifingi ifyo shacitile ifyapalene. Shonse shibili shalipondokeele Yehova, kabili shalilengele na bantu bambi bamupondokela. Shonse shalepepa tulesa twa bufi kabili shaleipaya na bantu. Lelo kwali fimo ifyo shacitile ifyapusene. Imfumu imo yalitwalilile ukucita ifyabipa ukufika fye ne lyo yafwile, e lyo imbi yalishilelapila kabili Lesa ali-ibelele uluse pa fyabipa ifyo yacitile.

² Kuti twasambililako isambililo ilyacindama pa kulapila ku fyo Ahabu na Manase bacitile. (Imil. 17:30; Rom. 3:23) Bushe ukulapila kwa cine cine kwalola mwi, kabili kuti twalanga shani ukuti natulapila? Ukwishiba amasuko kuli aya mepusho nakucindama, pantu tulafwaya Yehova ukutwelela nga twalufyanya. Intanshi natumone ifyo ishi imfumu shibili shacitile e lyo ne fyo twingasambililako. Lyena twalasambilila ne fyo Yesu asambilishe pa kulapila.

3. Bushe Ahabu ali ni mfumu ya musango nshi?

³ Ahabu aali ni mfumu yalenga 7 mu bufumu bwa mikowa 10 iya kwa Israele. Aupile Yesebele, umwana mwanakashi wa mfumu ya musumba wa Sidone, uwabelele ku kapinda ka ku kuso aka Israele kabili uwakwatishe sana icuma. Filya Ahabu aupile Yesebele fyali no kulenga mu Israele mwaba ifyuma. Na lyo line, pa mulandu wa cilya cupo abena Israele balibembukile sana Yehova. Yesebele alepepa Baali, kabili alengele na Ahabu ukusuminisha abantu ukulapepa Baali. Pa kupepa Baali, abantu balecita ubulalelale pa fifulo fyabo ifya kupepelapo kabili baletuula na  bana nga malambo. Ilyo Yesebele ali namfumu, bakasesema bonse aba kwa Yehova bali mu bwafya. Alipeye bakasesema ba kwa Lesa abengi. (1 Isha. 18:13) Ahabu na o “acitile ifyabipa mu menso ya kwa Yehova ukucila bonse abamutangilile.” (1 Isha. 16:30) Yehova alemona fyonse ifyo Ahabu na Yesebele balecita. Na lyo line apo Yehova wa luse, aletuma kasesema Eliya ukuya mu kusoka abantu bakwe ukuti baaluke ilyo ashilabakanda. Lelo Ahabu na Yesebele balikeene ukumfwa ku fyo balebasoka.

4. Finshi Yehova alandile ukuti e fyo aali no kucita Ahabu, kabili Ahabu acitile shani?

⁴ Inshita yalifikile iya kuti Yehova acitepo cimo. Yehova atumine Eliya ukuyaeba Ahabu na Yesebele ifyo ali no kubakanda. Bali no kwipaiwa kumo no lupwa lwabo. Amashiwi Eliya alandile yalengele Ahabu aumfwa sana ububi! Icakupapusha ca kuti Ahabu uwali ne cilumba ‘ali-icefeshe.’—1 Isha. 21:19-29.

5-6. Twaishiba shani ukuti Ahabu talapiile icine cine?

⁵ Nangu ca kuti Ahabu ali-icefeshe, ifyo acitile pa numa filanga ukuti talapiile ukufuma pa nshi ya mutima. Taleseshe abantu ukulapepa Baali. Kabili talekoselesha abantu ukupepa Yehova. Kwaliba na fimbi ifyo Ahabu acitile ifilanga ukuti talapiile.

⁶ Inshita imbi, Ahabu aebele Yehoshafati imfumu ya Yuda ukuti aye amwafweko ukulwa na bena Siria. Yehoshafati ali ni mfumu iisuma iyacetekele Yehova. Aebele Ahabu ukuti bepushe kasesema wa kwa Yehova pa fyo balingile ukucita ilyo bashilaya mu kulwa. Pa kubala, Ahabu alikeene ifyo Yehoshafati amwebele, atile: “Umuntu umbi umo twingepushisha kuli Yehova ni Mikaya . . . lelo nalimupata, pantu tasesema ifisuma pali ine kano ifibi.” Na lyo line balipwishe kasesema Mikaya. Nga filya fine Ahabu alandile, Mikaya taseseme ifisuma pali Ahabu! Mu cifulo ca kuti Ahabu alapile nelyo ukulomba ubwelelo pa kuti Yehova amwelele, apoosele kasesema mu cifungo. (1 Isha. 22:7-9, 23, 27) Nangu ca kuti Ahabu alibikile Mikaya mu cifungo, fyonse ifyo Mikaya aseseme fyalifikilishiwe. Ilyo baile ku bulwi Ahabu balimwipeye.—1 Isha. 22:34-38.

7. Ilyo Ahabu afwile, bushe Yehova alandile ukuti ali muntu wa musango nshi?

⁷ Ilyo Ahabu afwile, Yehova alilandile ifyo alemumona. Ilyo imfumu isuma Yehoshafati yabwelele fye ku bulwi, Yehova atumine kasesema Yehu ukuyaikalipila ukuti yalilufyenye pa fyo yacitile. Kasesema wa kwa Yehova atile: “Bushe ababifi bafwile ukwafwilishiwa, kabili bushe abapata Yehova e bo ufwile ukutemwa?” (2 Imila. 19:1, 2) Tontonkanyeni pali ici: Nga ca kuti Ahabu alilapile icine cine, bushe kasesema wa kwa Yehova nga amulondolwele ukuti muntu umubi kabili alipatile Yehova? Kanshi nangu ca kuti Ahabu alyumfwile ubulanda pa fyo acitile, talapile ukufuma pa nshi ya mutima.

8. Finshi twingasambilila pa kulapila ku fyo Ahabu acitile?

⁸ Finshi twingasambilila ku fyo Ahabu acitile? Ilyo Ahabu aumfwile ifyo Eliya alandile pa fyabipa ifyali no kucitikila ulupwa lwakwe, ali-icefeshe. Alicitile bwino ifi aicefeshe. Na lyo line, ifyo acitile pa numa e filanga ukuti talapiile ukufuma pa nshi ya mutima. Kanshi ukulapila kwa cine cine takupelela fye pa kumfwa ububi nelyo ukulomba ubwelelo pa fyo twacitile. Natulande pa mwaume na umbi pa kuti tusambilile umo ukulapila kwa cine cine kwalola.

9. Bushe Manase ali ni mfumu ya musango nshi?

⁹ Ilyo papitile imyaka nalimo 200 ukutula apo Ahabu afwilile, Manase aishileba imfumu ya Yuda. Imembu isho Manase acitile, nalimo shalicililepo ukubipa pa sho Ahabu acitile! Baibolo ilanda ukuti: “Acitile ifyabipa ifingi nga nshi mu menso ya kwa Yehova, pa kuti  amukalifye.” (2 Imila. 33:1-9) Akuuliile balesa ba bufi ifipailo, kabili abikile icimpashanya icabaswa ica cimuti caimikwa mwi tempele lya kwa Yehova, icaleimininako lesa wa bufyashi uo balepepa. Alecita ifinjelengwe, ukubuka, no kucita ubuloshi. Na kabili “asumishe umulopa wa kaele uwingi.” Alipeye abantu abengi kabili “aocele na bana bakwe mu mulilo” no kubapeela nge lambo kuli tulesa twa bufi.—2 Isha. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Bushe Yehova asalapwile shani Manase, kabili finshi Manase acitile?

¹⁰ Nga filya fine Ahabu acitile, Manase alikeene ukumfwa ifyo Yehova alemusoka ukubomfya bakasesema. E ico “Yehova asukile abaletela [abaYuda] abakalamba ba bashilika ba mfumu ya bena Asiria, kabili baikete Manase mu filindi no kumukakila mu makusu yabili aya mukuba no kumusenda ku Babiloni.” Cimoneka kwati ilyo Manase ali mu cifungo ku Babiloni, alitontonkenyepo sana pa fyo acitile. “Ali-icefeshe icine cine pa mulandu wa kwa Lesa wa fikolwe fyakwe.” Kwali na cimbi ico acitile. “Anashishe umutima wa kwa Yehova Lesa wakwe.” Na kuba, Manase “alepepa kuli Lesa.” Manase uwalecita ifyabipa alitendeke ukwaluka. Atendeke ukulamona Yehova ukuti ni “Lesa wakwe,” kabili alepepa ukwabula ukuleka.—2 Imila. 33:10-13.

11. Ukulingana na mashiwi yaba pali 2 Imilandu 33:15, 16, bushe Manase alangile shani ukuti alilapiile icine cine?

¹¹ Yehova alyaswike amapepo ya kwa Manase. Ifyo Manase alepepelapo fyalengele Yehova amone ukuti ca cine Manase alilapiile. E ico ilyo Manase alombele Yehova ukuti amubelele uluse, Yehova alimwelele kabili alimubweseshe na pa bufumu ku Yerusalemu. Manase alicitile ifintu ifingi ifyalelanga ukuti alilapiile icine cine. Acitile ifyo Ahabu afililwe ukucita. Manase alilekele ifyabipa ifyo alecita. Alileseshe abantu ukulapepa tulesa twa bufi, kabili alebakoselesha ukulapepa Lesa wa cine. (Belengeni 2 Imilandu 33:15, 16.) Manase alekabila ukuba ne citetekelo e lyo no kuba uwashipa, pantu pa myaka iingi alilengele ulupwa lwakwe, bashimucindikwa, e lyo na bantu bambi ukulacita ifyabipa. Nomba ilyo akotele, alyeseshe apo engapesha ukulungika ifyo alufyenye. Ifi acitile nalimo e fyalengele umwishikulu wakwe Yoshia aisaba imfumu iisuma.—2 Isha. 22:1, 2.

12. Finshi tulesambilila pa kulapila ku fyo Manase acitile?

¹² Finshi twingasambilila ku fyo Manase acitile? Ali-icefeshe, kabili alicitile na fimbi ifyalelanga ukuti alilapiile ukufuma pa nshi ya mutima. Alipepele no kulomba ukuti Yehova amubelele uluse. Alilekele imibele yakwe iyabipa. Alibombeshe ukulungika fyonse ifyo alufyenye, alitendeke ukupepa Yehova, kabili alekoselesha na bantu bambi ukulacita cimo cine. Ifyacitikiile Manase filalenga na bantu abacita imembu ishabipisha baba ne subilo. Filatusambilisha no kuti Yehova Lesa ‘musuma kabili ali-iteyanya ukwelela.’ (Amalu. 86:5) Tatutwishika ukuti Yehova aleleela bonse abalapila ukufuma pa nshi ya mutima.

13. Landeni icilangililo icilelanda pe sambililo ilyacindama ilyo twingasambilila pa kulapila.

 ¹³ Manase tapelele fye pa kumfwa ububi no kulomba ubwelelo pa membu acitile, lelo kwali na fimbi ifyo acitile. Ifyo acitile filatusambilisha isambililo lyacindama pamo nga umo ukulapila kwa cine cine kwalola. Natulangilile: Tutile mwaya mwi tuuka mu kushita umukate e lyo uuleshitisha mwi tuuka amupeela fulaulo. Bushe kuti mwapoka? Awe nakalya! Inga ca kuti uuleshitisha umukate amweba ukuti fulaulo e yo babomfya pa kupanga umukate, kanshi nayo ine cimo cine no mukate. Bushe ukumweba ifi kuti kwalenga mwasumina ukusenda fulaulo? Awe! Ifi fine e fyo caba na ku kulapila kwa cine cine. Yehova afwaya umuntu uwabembuka alapila icine cine. Nga ca kuti uubembwike aleumfwa ububi pa fyo acitile, ninshi acita bwino. Ukumfwa ububi pa lubembu umuntu acitile kwalicindama. Na lyo line, kwaliba na fimbi ifyo afwile ukucita. Finshi ifyo fine? Ifyo Yesu alandile mu cilangililo ca mwana uwapondweke e filanga na fimbi ifyo umuntu afwile ukucita.

14. Mu cilangililo Yesu alandile, cinshi umwana uwapondweke abalilepo ukucita icalangile ukuti alilapiile?

¹⁴ Pali Luka 15:11-32, Yesu alandile pa lyashi ilingatukoselesha ilya mwana uwapondweke. Uyu umwana alipondekele bawishi, afuma na pa ng’anda, kabili aile ku “calo ica kutali.” Ilyo aile kulya aileba ne mibele yabipa. Nomba ilyo imikalile ya-afishe, alimwene ukuti ifyo asalilepo ukucita tafyaweme. Alibukishe ukuti ilyo aleikala pa ng’anda pali bawishi aleikala fye bwino, talecula. Yesu atile ulya mwana ‘alilwike,’ kabili apingwilepo ukubwelela kuli bawishi no kuyalomba ubwelelo. Calicindeme filya ulya mwana ailwike ukuti ifyo asalilepo ukucita fyalibipile. Nomba bushe alingile ukupelela fye pa kumfwa ububi pa fyo acitile? Awe. Alingile ukwaluka umupwilapo!

15. Bushe umwana wapondweke uo Yesu alandilepo mu cilangililo, alangile shani ukuti alilapiile icine cine?

¹⁵ Ifyo umwana uwapondweke acitile e filanga ukuti alilapiile icine cine. Aimine ulwendo ulutali ulwa kubwelelamo kuli bawishi. Ilyo amwene bawishi, uyu mwana atile: “Nimembukila Lesa na imwe. Nshilingile ukuti mulenjita umwana wenu.” (Luka 15:21) Filya ulya mwana asokolwele fyonse ifyo acitile fyalelanga ukuti alefwaya ukuba cibusa wa kwa Yehova na kabili. Alilwike no kuti ifyo acitile fyalikalifye bawishi. Ali-ipeeleshe ukubomba ngo mubomfi wa kwa wishi, pantu alefwaya ukuti batendeke ukulaumfwana na kabili. (Luka 15:19) Ili ilyashi talipelela fye pa kutukoselesha. Mwaliba amashinte ya mafunde ayengafwa baeluda ukwishiba nga ca kuti umuntu uucitile ulubembu ulukalamba nalapila ukufuma pa nshi ya mutima.

16. Mulandu nshi cingakosela kuli baeluda ukwishiba nga ca kuti umuntu nalapila icine cine?

¹⁶ Taca-anguka kuli baeluda ukwishiba nga ca kuti uucitile ulubembu ulukalamba nalapila  icine cine. Mulandu nshi? Pantu baeluda tabamona mu mutima, lelo bashintilila pa fyo uubembwike alelangilila ukuti naleka ukucita ifyabipa ifyo acitile. Limo umuntu kuti abembuka icine cine ica kuti na baeluda cabakosela ukushininkisha ukuti nalapila ukufuma pa nshi ya mutima.

17. (a) Cilangililo nshi cilelangilila ukuti nga ca kuti umuntu aumfwa ububi pa fyo acitile, tacipilibula ukuti nalapila icine cine? (b) Nga fintu Baibolo ilanda pali 2 Abena Korinti 7:11, finshi ifyo umuntu afwile ukucita pa kulanga ukuti nalapila icine cine?

¹⁷ Lekeni tulangilile. Tutile munyinefwe alacita ubucende imiku iingi kabili pa myaka iingi. Mu cifulo ca kusokolola pa kuti bamwafwe, alifisa ifyo acita ku bena mwakwe, ku fibusa fyakwe, e lyo na kuli baeluda. Mu kupita kwa nshita baeluda baishiba ukuti uyu munyinefwe alacita ubucende. Ilyo baeluda bamweba ukuti nabakwata ifishinka ifilelanga ukuti alacita ubucende, asumina kabili amoneka no kuti naumfwa ububi pa fyo acita. Bushe ifyo acita filelangilila ukuti nalapila icine cine? Baeluda abalebombela pali uyu mulandu bafwile ukushininkisha ukuti nalapila icine cine, tapelele fye pa kumfwa ubulanda pa fyo acitile. Uyu muntu tacitile fye ubucende umuku umo pa mulandu wa kukanapingula bwino pa fintu, lelo alicita ubucende pa miku iingi. Na kabili, uyu muntu taile-eba baeluda ifyo alecita, lelo muntu fye umbi e wasokolwele ifyo alecita kuli baeluda. Kanshi baeluda bafwile ukukwata ifishinka ifilelangilila ukuti uubembwike na-aluka mu fyo atontonkanya, mu fyo omfwa, e lyo na mu mibele. (Belengeni 2 Abena Korinti 7:11.) Nalimo kuti papita inshita pa kuti uyu muntu alange ukuti nalapila icine cine. Umuntu wa musango uyu kuti atamfiwa mu cilonganino ca kwa Lesa pa kuti alange ukuti nalapila.—1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Finshi umuntu uwatamfiwa afwile ukulacita pa kulanga ukuti nalapila icine cine, kabili finshi fikafumamo?

¹⁸ Pa kuti umuntu uutamfiwe alange ukuti nalapila icine cine, afwile ukulalongana lyonse, ukupepa, e lyo no kulaisambilisha Baibolo. Kabili afwile ukulaesha apo engapesha ukutaluka fyonse ifingalenga abembuka na kabili. Nga ca kuti abombesha ukukosha bucibusa bwakwe na Yehova, Yehova akamweleela, kabili baeluda bakamwafwilisha pa kuti akabweshiwe mu cilonganino. Ilyo baeluda bale-esha ukumona nga ca kuti umuntu uubembwike nalapila icine cine, tabalinganya imembu. Balebukisha ukuti ifyo abantu bacita filapusana, kabili balabombela pali cila mulandu ukulingana ne fyo uli.

19. Ukulingana na mashiwi yaba pali Esekiele 33:14-16, bushe ukulapila kwa cine cine kwalola mwi?

¹⁹ Nga fintu twasambilila, pa kuti umuntu alange ukuti nalapila icine cine, tafwile fye ukupelela pa kumfwa ububi nelyo ukulomba ubwelelo pa fyo acitile. Afwile no kwaluka mu fyo atontonkanya, ifyo omfwa, e lyo na mu mibele.  Ici cilepilibula ukuti afwile ukuleka ifyabipa ifyo alecita no kutendeka ukulaumfwila Yehova na kabili. (Belengeni Esekiele 33:14-16.) Icacindama sana ico umuntu uubembwike afwile ukucita kukosha bucibusa bwakwe na Yehova na kabili.

20-21. Finshi twingacita pa kwafwa umuntu uwacita ulubembu ulukalamba?

²⁰ Yesu alilandile pa mulandu na umbi uwacindama uo aishile pano isonde ilyo atile: ‘Naisa ku kwita ababembu ukuti balapile.’ (Luka 5:32) Ifi e fyo na ifwe tufwile ukulafwaisha ukucita. Tutile twaishiba ukuti cibusa wesu nacita ulubembu ulukalamba. Finshi tufwile ukucita?

²¹ Nga ca kuti twafisa ulubembu ulo cibusa wesu acitile, ninshi tatulemwafwa. Ukulanda fye icishinka te kuti tufise ulubembu, pantu Yehova alamona. (Amapi. 5:21, 22; 28:13) Kuti mwaeba cibusa wenu ukuti baeluda balefwaya fye ukumwafwa. Nga ca kuti cibusa wenu akaana ukweba baeluda ifyo acitile, ninshi ni mwe mufwile ukweba baeluda ifyacitike. Nga mwacita ifi ninshi mulelanga ukuti mulefwaisha ukumwafwa. Ukucita ifi kwalicindama, pantu nga afilwa ukweba baeluda pa kuti bamwafwe no kuti alapile, bucibusa bwakwe na Yehova kuti bwapwa!

22. Finshi tukasambilila mu cipande cikonkelepo?

²² Inga nga ca kuti umuntu alicita ulubembu ulukalamba kabili pa myaka iingi ica kuti baeluda bapingula ukuti afwile ukutamfiwa, bushe kuti twatila baeluda tabali no luse kuli ena? Mu cipande cikonkelepo tukasambilila ifyo Yehova alanga uluse ilyo alesalapula umuntu uubembwike, e lyo ne fyo na ifwe twingalanga ukuti tuli ba luse.