Ba Harvey bali e beli mu mwabo, kabili bafyelwe abali 4. Ulupwa lwabo lwasambilile icine ilyo lwaleikala mu musumba baleita ukuti Midland Junction, ku Australia, pa nshita lintu muli ici calo mwali sana icipowe muli ba 1930. Ilyo ba Harvey balekula balitemenwe sana Yehova, kabili balibatishiwe ninshi bali ne myaka 14. Tapakokwele balisambilile ukulacita fyonse ifyo Yehova abeba ukucita. Ilyo bali fye abaice, balikeenepo ukubelenga Ulupungu lwa kwa Kalinda pa kulongana pantu balemona kwati tabafikilepo. Lelo munyinefwe umo alyafwile ba Harvey no kubeba ukuti, “Nga ca kuti umo akupeela umulimo mu cilonganino ca kwa Yehova, ninshi naishiba ukuti naufikapo!”—2 Kor. 3:5.

Nasambilile icine ku England, e ko na bamayo no mukalamba wandi umwanakashi basambililile. Pa numa batata balisambilile icine, nangu ca kuti pa kubala balipatile Inte sha kwa Yehova. Nangu ca kuti batata tabalefwaya mbe Inte ya kwa Yehova, nalibatishiwe ilyo nali fye ne myaka 9. Nalefwaisha sana ukuba painiya, no kubombako bumishonari. Na lyo line batata banjebele ukuti nkatendeka ukubomba bupainiya nga nakumanya imyaka 21. Nshalefwaya ukulolela inshita yalepa ifi. Ku ce shuko, ilyo nali ne  myaka 16 batata balinsuminishe ukuya mu kwikala no mukalamba wandi umwanakashi uwakukiile ku Australia. Kanshi ilyo nali ne myaka 18, nalitendeke bupainiya bwa nshita yonse.

Ku Australia e ko nakumene na ba Harvey. Bonse babili twalefwaya ukulabombela Yehova no kubombako bumishonari. Twaupene mu 1951. Pa numa ya kubombela pamo bupainiya pa myaka ibili, balitutumine ukuya mu kubombela mu muputule. Umuputule wesu wabelele ku masamba ya Australia, kanshi twale-ensha motoka mu misebo iya lukungu pa kuya ku fifulo ifyabelele ukutali sana.

Mu 1954, balitwitile kwi Sukulu lya Gileadi ilyalenga 25. Twalimwene ukuti filya twalefwaya ukuba bamishonari fyalacitika! Twafikile ku New York no bwato, kabili twalitendeke isukulu umo twalesambilila sana pa fya mu Baibolo. Pa fyo twalesambilila muli ili isukulu pali no kusambilila ululimi lwa ciSpanish. Ba Harvey calibakosele ukusambilila ulu ululimi, pantu balefilwa ukushimbula icilembo ca r mu ciSpanish.

Ilyo twali kwi Sukulu lya Gileadi, abaletusambilisha batwebele ukuti abalefwaya ukuyabombelako ku Japan kuti balembesha amashina yabo no kutendeka ukusambilila iciJapanese. Twamwene ukutila kuti cawama icilonganino ca kwa Yehova e catusalila ukwa kuya mu kubombela. Tapakokwele, ba Albert Schroeder abali pa baletusambilisha mwi Sukulu lya Gileadi, balishibe ukuti tatwalembelepo amashina yesu. Batwebele ukuti: “Mutontonkanyepo na kabili.” Ilyo munyinefwe Schroeder amwene ukuti tuleshingashinga ukulembesha, atwebele ukuti: “Ine na bakafundisha banandi natumulembeseshako. Esheniko ukusambilila iciJapanese.” Ba Harvey calibangukile ukusambilila iciJapanese ukucila iciSpanish.

Twafikile mu Japan mu 1955, ninshi muli ici calo mwaba fye bakasabankanya 500. Ba Harvey bali ne myaka 26, e lyo ine nali ne myaka 24. Batutumine ukuya mu kubombela ku musumba wa Kobe, uko twailebombela pa myaka 4. Twalitemenwe nga nshi ilyo batwebele ukuti na kabili tutendeke ukubomba umulimo wa kwenda, kabili twaile mu kubombela ku musumba wa Nagoya. Twalitemenwe umulimo twalebomba. Twalitemenwe aba bwananyina, ifya kulya, e lyo ne ncende twalebombelako. Nomba apo twalisambilile ukuti tatufwile ukukana umulimo uo Yehova atupeela, twalikwete ishuko na limbi ilya kucita ifyo Yehova atweba ukucita.

Pa numa ya kubomba imyaka itatu mu mulimo wa kwenda, iofeshi lya musambo ilya ku Japan lyalitwipwishe nga kuti twaitemenwa ukuya mu kubombela ku Taiwan, ukwali abantu ba mutundu beta ukuti  abaAmis. Ubusangu bwalitendeke muli cilya calo. Kanshi munyinefwe uwa kuya mu kubombela ku Taiwan alingile ukwishiba bwino sana ukulanda iciJapanese, pa kuti aye afwilisheko ukupwisha ubusangu. * Twalitemenwe sana ukubombela mu Japan, kanshi taca-angwike ukupingulapo ukuya mu kubombela ku Taiwan. Lelo ba Harvey balisambilile ukuti tabalingile ukukaana nga babapeela umulimo, kanshi twalile.

Twafikile mu Taiwan mu November mu 1962. Ilyo twafikile twasangile mwaba bakasabankanya 2,271, kabili abengi pali aba bali baAmis. Lelo twalingile ukubalilapo ukusambilila iciChinese. Nomba twakwete fye ibuuku limo ilya kusambililamo iciChinese, na kafundisha uushaishibe no kulanda iciNgeleshi. Na lyo line, twalisambilile.

Ilyo twafikile fye mu Taiwan, ba Harvey babapeele umulimo wa kuba umubomfi wa musambo. Iofeshi lya musambo lyali fye ilinono. Kanshi ba Harvey balekumanisha ukubomba imilimo ya pa musambo no kuya mukubomba na bamunyinefwe abaAmis pa milungu itatu mu mweshi. Inshita shimo ba Harvey balebombako no mulimo wa bukangalila bwa citungu, umwabimbilwe no kulandako amalyashi pa kulongana kwa muputule. Ba Harvey abafwaya nga balelanda amalyashi mu ciJapanese, kabili na bamunyinefwe abaAmis nga baleumfwa. Lelo ubuteko bwalibikileko ifunde lya kuti ifilonganino fya mapepo fyonse fifwile ukulalongana mu ciChinese. Kanshi nangu ca kuti ba Harvey tabaishibishe ukulanda iciChinese, balelanda amalyashi mu ciChinese, lyena munyinefwe umbi alepilibwila mu ciAmis.

Pali ilya nshita abashilika balikwete sana amaka mu calo ca Taiwan, kanshi bamunyinefwe balingile ukupoka ulusa pa kukwata ukulongana kwa muputule. Ukupoka ulusa muli cilya calo takwa-angwike, kabili bakapokola baleshingashinga ukupeela abantu ulusa. Nga ca kuti bakapokola tabatupeele ulusa ica kuti no mulungu wa kulongana wafika, ba Harvey baleya mu kwikala fye mu maofeshi ya bakapokola mpaka babapeela ulusa. Ifi balecita fyalebomba bwino, pantu bakapokola baleumfwa insoni nga ca kuti uwa ku calo cimbi aya mu maofeshi yabo mu kubalolela ukuti bamwafwe.

Pa milungu iyo twaikele na bamunyinefwe, twale-enda pe awala limo no kucilapo ukuninika ulupili no kwabuka imimana. Ndebukisha umuku wa kubalilapo nanine ulupili. Pa numa ya kulya ifya kulya fya lucelo bwangu bwangu, twalilenina basi ku ma 5:30, kabili twalile ku mushi uwali ukutali sana. Lyena twalipitile mu nika iikalamba nga nshi, kabili twalininike ulupili ulutali. Ulu ulupili lwalisulwike icine cine, ica kuti nga ndefwaya ukumona bamunyina abali pa ntanshi yandi, nalemona mu makasa yabo.

Pali ubu ubushiku, ba Harvey babombele mu mulimo wa mwi bala na bamunyinefwe bamo ulucelo. Na ine naleshimikila neka mu kamushi umwali fye abantu abalelanda iciJapanese. Ilyo cali ku ma 1 koloko ya kasuba, nalefwaya ukufwa ku nsala, pantu nshalilepo nangu cimo pa ma-awala ayengi. Nalikumene na ba Harvey ninshi bali fye beka, kabili balikwete amani yatatu ayo bakabwile na magazini. Balinangile ifya kulya ilini ilibishi. Banjebele ukuti ntule utupunda ku mpela ye lini, e lyo ndeonka. Nangu ca kuti nalemona ukutila te kuti liwame, nalililepo limo. Nomba apo twali babili e lyo amani yali yatatu, nani wali no kulya ilyalenga butatu? Nine naliile. Pantu mfwa ulushile, ba Harvey nga tabakumanishe ukutentemuka ulupili e lyo ninshi nabansenda.

Pa kulongana kwa muputule kumo, nalikwete ubwafya ubo nshabalile nkwatapo. Twaleikala mu ng’anda ya kwa munyinefwe mupepi fye ne Ng’anda ya Bufumu. Apo abaAmis balicindika sana ukusamba, muka kangalila wa muputule alitupekanishishe amenshi ya kusamba. Ba Harvey, balikwete ifya kucita ifingi, kanshi banjebele ukuti mbalilepo ukusamba. Pa kuya mu kusamba balepekanya ifipe fitatu: Imbeketi umwaleba amenshi ayatalala, iyalebamo amenshi ayakaba, e lyo ne ca kusambilamo. Icampapwishe ca kuti muka kangalila wa muputule abikile fye amenshi pa nse ya ng’anda, apalolenkene ne Ng’anda ya Bufumu, e lyo ninshi pa Ng’anda ya Bufumu pali bamunyinefwe abalepekanishisha ukulongana kwa muputule. Nalimwipwishe nga kuti ampeelako ica kucinga apo nalesambila. Andeteele icipepala icabengela ica kuti no uuli ku numa kuti akumona! Natontonkenye ukuti nje ku numa ya ng’nda e ko nje nsambile, lelo kwali ifyuni beta ukuti ifyoso ifyo naletiina ukuti fyalansoba. Namwene ukuti bamunyinefwe nabapamfiwa ica kutila te kuti bamone no kuti ndesamba. Kabili nga nshisambile nalabapunwisha. Kanshi kansambe fye! E co nalisambile.

Ba Harvey balimwene ukuti bamunyinefwe abaAmis tabalelunduluka mu fya kwa Lesa, pantu tabaishibe ukubelenga kabili takwali ne mpapulo sha mu ciAmis. Apo e lyo ululimi lwa ciAmis lwatendeke fye ukulembwa mu filembo fya alufabeti, twalimwene ukuti tufwile ukusambilisha bamunyinefwe ukulabelenga ululimi lwabo. Uyu wali mulimo uukalamba nga nshi, lelo mu kupita kwa nshita bamunyinefwe balitendeke ukusambilila pali Yehova mu lulimi lwabo. Mu kupwa kwa ba 1960, twalitendeke ukukwata impapulo mu ciAmis. Kabili mu 1968, twalitendeke no kukwata Ulupungu lwa kwa Kalinda mu ciAmis.

Na lyo line, ubuteko bwalefwaya tulesabankanya fye impapulo mu ciChinese. Pa mulandu ne li ifunde ubuteko bwabikileko, Ulupungu lwa kwa Kalinda ulwa mu ciAmis lwalesabankanishiwa mu misango iyalekanalekana. Ku ca kumwenako, inshita shimo twalesabankanya Ulupungu lwa kwa Kalinda umwaleba indimi shibili, iciChinese ne ciAmis. Nga ca kuti kwaba abaletwishika ifyo tulebomba, twalecita kwati tulebomfya Ulupungu lwa kwa Kalinda pa kusambilisha abantu iciChinese. Ukufuma ilya inshita, icilonganino ca kwa Yehova calipulinta impapulo ishingi mu lulimi lwa ciAmis, pa kusambilisha abantu abalanda ulu ululimi icine ca mu Baibolo.—Imil. 10:34, 35.

Mu myaka ya ba 1960 na ba 1970, bamunyinefwe abaAmis abengi tabaleikala ukulingana na mafunde ya kwa Lesa ayalungama. Apo tabaishibe sana amashinte ya mafunde ya mu Baibolo, bamo balecita ubulalelale, balekolwa ubwalwa, balepeepa fwaka no kubomfya inseke sha betele (imiti babinda). Ba Harvey balitandalile ifilonganino ifingi pa kuti bafwe bamunyinefwe ukumfwikisha ifyo Yehova amona ukucita ifi. Inshita imo ilyo twaletandalila ifilonganino, e lyo ifyo nacilandapo pa ntendekelo ya cino cipande fyacitike.

Bamunyinefwe abaali abaicefya bali-itemenwe ukwaluka. Nomba ku ca bulanda abengi taba-alwike. Mu myaka fye 20, impendwa ya bakasabankanya mu Taiwan iyacilile 2,450 yalibwelele nalimo kuli 900. Ici calitufuupwile. Na lyo line twalishibe ukuti Yehova te kuti apaale icilonganino nga tacili icasanguluka. (2 Kor. 7:1) Mu kupita kwa nshita ifilonganino fyalishilesanguluka, kabili Yehova alipaala aba bwananyina mu Taiwan ica kuti pali ino nshita mwaba bakasabankanya ukucila pali 11,000.

Ukufuma muli ba 1980, twalimwene ukuti bamunyinefwe na bankashi abaali mu filonganino fya ciAmis balilunduluka icine cine. Kabili ba Harvey balekwatako inshita iikalamba iya kuba na baali mu filonganino fya ciChinese. Balitemenwe sana ukwafwa abalume ba bankashi abengi ukuba Inte sha kwa Yehova. Ndebukisha ifyo banjebele ukuti balitemenwe sana ilyo umwaume umo pa bo ba-afwile apepele kuli Yehova pa muku wa kubalilapo. Na ine ndasekelela nga nshi pa fyo na-afwa abantu abengi ababa ne mitima ya cishinka ukuba ifibusa fya kwa Yehova. Na kabili nalitemenwe sana ukubombela pa musambo wa Taiwan capamo no mwana umwaume e lyo no mwana umwanakashi aba uo nalesambilisha Baibolo.

Pali ino nshita nshakwata abena mwandi. Pa numa ya kuba mu cupo na ba Harvey pa myaka mupepi na 59, balifwile ku bulwele bwa kansa pa 1 January, mu 2010. Ba Harvey balibombele mu mulimo wa nshita yonse pa myaka mupepi na 60! Ncili ndabafuluka icine cine. Lelo nali ne nsansa ukubombela pamo nabo mu fyalo fibili! Twalisambilile ne ndimi shibili isha ku Asia ishakosa, kabili ba Harvey bena balisambilile no kushilemba.

Ilyo papitile imyaka iinono, Ibumba Litungulula lyanjebele ukuti apo nomba ninkula ningile ukubwelela ku Australia. Pa kubala nalandile mu mutima nati, ‘Nshilefwaya ukufuma ku Taiwan.’ Nomba ba Harvey balinsambilishe ukucita fyonse ifyo icilonganino ca kwa Lesa catweba. E ico nalile ku Australia. Pa numa nalishilemona ubusuma bwali mu kubwelela ku Australia.

Ino nshita mombela pe ofeshi lya musambo mu Australasia, kabili pa mpela ya mulungu ndabila imbila nsuma ne cilonganino. Naliba ne nsansa pantu ndabomfya ululimi lwa ciJapanese ne ciChinese pa kutandasha abantu pa Bethel. Na lyo line ndafuluka inshita iyo Yehova atulaya ukuti akabuusha abafwa. Pantu nalishiba ukuti Yehova alebukisha ba Harvey abasambilile ukucita fyonse ifyo abeba.—Yoh. 5:28, 29.