Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Cinshi Batata Bafumine pa Ng’anda?

James * atile: “Nshaishiba bwino ico batata batushilile. Naishibako ifye ifyo bamayo banjebele.”

ILYO wishi alonga fye utupe no kufuma pa ng’anda, abashala balomfwa ububi icine cine. James uwa myaka 14, uyu twalumbula pa muulu, atile: “Calinkalipe sana ilyo icupo ca bafyashi bandi capwile.” Kabili ilyo bawishi bafuma pa ng’anda ukwabula no kulanda icalenga kabili ukwabula no kwishiba ifilecitika uko baya, abana kuti bashala balecula no kuipeela imilandu, ukuimona abasuulwa, no kumfwa sana ububi imyaka yonse. *

Nga ca kutila bawiso balifuma pa ng’anda, nalimo walishiba ne calengele kabili ico calakulenga ukubipilwa nga nshi. Uwacaice Michael atile: “Batata balibutwike no mwanakashi umbi. Inshita imo ilyo nabamwene bali nankwe, nakalipe nga nshi. Namwene ukuti batata nabatulekelesha.” Limo nalyo kwena wishi nga asha ulupwa, abashala kuti bailulukwako. Melissa uwakwata bawishi bacakolwa atile: “Batata ababa pa ng’anda, mwandini ifintu nga tafyatuwamina.”

Ilingi line kwena, abana tabeshiba ico bashibo bafumine pa ng’anda, kabili ico kuti calenga abana ukumfwa sana ububi. Ca cine, nakalimo walishibe ukuti abafyashi bobe balikwete amafya, lelo napamo tacaleisako na ku mano yobe ukuti bakalekana. Robert ebukisho kuti: “Ilyo batata bafumine pa ng’anda, nshaishibe bwino ne fyalecitika. Ico naishibeko fye ca kuti ifintu tafyali bwino pantu abafyashi lyonse baleumana.”

Cinshi kanshi abafyashi bamo bafumina pa ng’anda? Nga ca kutila bawiso bafuma pa ng’anda, bushe ufwile ukumona kwati ni we babutuka? Cinshi banoko nakalimo bengafililwa ukulondolole fingi pa lwa kuya kwa bawiso? Bushe tabafwile ukukulondolwela?

Ico Bashifwaila Ukulanda

Ifilenga bashibo ukufuma pa ng’anda lyonse fye tafiwama. Ilingi line icilenga bucende, kabili iyi yaba myendele yabipa iyo bafishilisha ica kuti ulupwa talwishibe. Ilyo umukashi aishiba ukuti umulume wakwe e co acitile, kuti atila fye ne cupo e po capwila. Nalimo kuti atamfya no mulume ukwabula bambi ukwishiba, ilyo bashilatwala no mulandu wa kulekana ku cilye. Abana nakalimo bena kuti bali fye mu bushiku pa cilecitika.

 Kanshi iwe ufwile ukulangulukilako banoko pa kushimunuka kwabo ukwa kukweba mu kulungatika icacitike. Cimo icingalenga banoko ukukufisa, kuti bamona kwati ukukweba ububi bwa bawiso kuti kwakuletela fye ubulanda. Ishiba no kuti cilabipila sana umwanakashi ilyo aishiba ukuti umulume wakwe aleenda na bambi. (Malaki 2:13, 14) Kanshi nga ca kuti abafyashi bobe balekanine pa mulandu wa bucende, wipapa sana banoko nga bafilwa ukukweba icalengele ukuti balekane.

Nga bawiso bena ni shani? Na bo bene nga ca kuti baleenda no mwanakashi umbi, bafwile teti bakulondolwele ifyo cali. Abaume bamo balomfwa sana insoni pa fyo balufyenye ica kuti teti bafwaye no kumonana na bana! Te mulandu no kulufyanya, bashibo abengi kwena batwalilila ukutemwa abana kabili bafwaya no kuti batendeke ukulaumfwana na bo.

Limo nalyo ico bashibo bafumina pa mayanda ni co abakashi babo e balufyanya, lelo wishi alafwaisha ukutwalilila ukutemwana na bana bakwe. Lelo kwena limo nalyo te bucende bulenga ukulekana, lelo ni lintu abaupana bafilwa ukwikala bwino pa mulandu wa kumana fye imyaka yonse. * (Amapinda 18:24) Apo ilingi line ici cicitwa mu bumfisolo, teti wishibe icalelenga ukuti balecushanya.

Pa Amapinda 25:9 Baibolo itila: “Lubululeni no mubiyo umulandu babili, ne ca nkama cakwe wisokolwela umbi.” Inshita shimo amafya ya mu cupo yaba pa fya nkama, ifya babili fye. Ukukweba fye icishinka, nalimo kuti caba fye na bwino nga tawishibe fimo ifilenga amafya ya mu cupo. Na kuba ukusokolole ca “nkama” kulenga fye ubwafya ukubipisha. Pantu kuti wasala bamo abo ulemona kwati ebashilufyenye, ne co kuti calenga fye ubwafya ukubipisha mu lupwa lwenu. Kanshi icishinka cilipo fye ca kutila, kuti caba fye bwino abafyashi bobe ukukufisa fyonse pa lwa mafya yabo aya mu cupo.

Esha na Maka Ukucimfya Ubukali pa Kuba Uwashilimuka

Kwena bawiso nga balifuma pa ng’anda, kuti cilekukalipa nga tawaishiba icalengele. Lelo pa Amapinda 19:11, Baibolo itila: “Ukushilimuka kwa muntu kumukokosho kukalipa.” Baibolo taitila kumulesha ukukalipa. Kabili te kutila pa kuba uwashilimuka kano waishiba fye tonse.

Ku ca kumwenako, Baibolo itweba ukuti abafyashi besu tabapwililika. Itila: “Bonse nababembuka, kabili bapelebela ku bukata bwa kwa Lesa.” (Abena Roma 3:23) Nangu line tacumfwika bwino, ukusumina ici cishinka kuti kwalenga waishiba bwino ifya kumona ifilubo fya bafyashi bobe. Tutile bawiso tabacindike banoko pa kutoba imilapo ya cupo, ico cilubo icine cine, kabili bawiso bakalubulwilapo kuli Lesa. (AbaHebere 13:4) Lelo ici tacilolele mu kuti bawiso nabakukaana nelyo ukuti nabakupata.

Abaupana bonse apo bapela balacula ku “kupamfiwa mu mubili.” (1 Abena Korinti 7:28) Nangu line takwaba apa kubapeelela insambu sha kulufyanya, abaume bamo na banakashi balalufyanya ku mulandu wa kutitikishiwa muli cino calo ca macushi. Robert ebukisho kuti: “Batata balefwaya ukuti tuleikala bwino sana. Batukuushishe ku ncende bamwene ukuti e ko imikalile yesu ikawamako, uko twali no kulaikala mu ng’anda iisuma ica kuti ulupwa lwesu lukabe ne nsansa.” Lelo ukufwaisha kusuma no kubombesha kwa uyu mufyashi ukwa kufwaya ulupwa lwakwe ukwikala bwino, bwangu bwangu kwalyonaike. Robert ashimika ukuti: “Batata balekele ukusangwa lyonse ku kulongana  kwa Bwina Kristu. Lyene incito yalipwile. Tapakokwele, batendeke ukucusha bamayo na nkashi yandi.” Bwangu bwangu ifintu fyalibipile ica kuti bawishi na banyina basukile balekana.

Robert nga alibombomene pa mulandu wa kufulwa pa filubo fya bawishi. Lelo ukwishiba bwino icalengele ubukali bwa bawishi kwalyafwa Robert ukunashako ubukali. Nangu line ukulekana kwa bafyashi bakwe takwaweme, Robert alisambilileko icintu cimo icacindama. Atila: “Ilyo nkakwata ulupwa, ifya ku mupashi e fyo nkalapoosako sana amano.”

Michael, ulya tulandilepo kale na o aliculileko ku bukali. Asumina ukuti: “Nalefwaya fye ukukalifya batata pa fyo batucitile.” Lelo alitwalilile ukumfwana na bawishi. Umuye nshiku, Michael asukile aleka no kufulilwa bawishi no kutwalilila fye ukwikala bwino.

Na iwe limbi kuti wafwaya ukweshako ukulaumfwana na bawiso ukufika fye apengapela amaka yobe. Ca cine, limbi bawiso balikukalifya no kukalifya na banoko bene. Lelo ufwile tawaishiba ifishinka fyonse. Nangu fye nga walishiba ukuti bawiso balilufyenye, bacili ni bawiso. Ufwile ukutwalilila ukubacindika. (Abena Efese 6:1-3) Wiba na “cipyu no bukali ne ciwowo ne miponto” kuli bawiso. (Abena Efese 4:31) Esha na maka ukukanaipoosa mu kucushanya kwa bafyashi bobe mu cupo cabo. Nga uleilanga kuli bonse babili ukuti walibatemwa, kuti uleumfwana fye bwino na bafyashi bonse babili.

Te Iwe Walenga

Bawiso ukufuma pa ng’anda nakalimo e bwafya bwabipisha ukatala aupitamo. Nangu line tawakatale awishiba fyonse ifyalengele ukuti bawiso baye, taufwile ukumona kwati ni we walengele. Ca cine, nakalimo kuti wamona kwati bawiso ni we babutwike. Lelo te lingi sana ifyupo fipwila pa mulandu wa bana. Abafyashi bobe balilapile umulapo kuli Lesa uwa kwikala pamo. Wali mulapo wabo, iwe tawalapileko, abene e bafwile ukusunga uyo mulapo.—Lukala Milandu 5:4-6.

Lelo nga cilekucusha sana, uleipeela imilandu, nelyo ulemona kwati ni we walengele, cinshi te kuti wesesheko ukulanda na bafyashi bobe? Nakalimo kuti basuka bakwebako fimo ifingalenga waumfwako bwino. James, ulya tulandilepo pa kutendeka, asumina ukuti: “Nalemona kwati nine nakwete umulandu, ukufikila ilyo batata na bamayo baikele pa nshi na ine no kulandapo.” Uwacaice Nancy na o wine alemona kwati e walengele ilyo icupo ca bafyashi bakwe capwile. Ilyo alanshenye imiku iingi na banyina, Nancy asukile asondwelela ukuti: “Abana tabafwile ukuipeele milandu pa micitile ya bafyashi babo.” Cine cine, ukuleka abafyashi bobe baisendela ‘icipe cabo abene’ kuti kwakupususha ku kumfwa ububi no kukuntukilwa. (Abena Galatia 6:5) Lelo pali ino nshita kuti washipikisha shani ilyo uleikala pa ng’anda ukwabula bawiso? Mu cipande cikafuma ku ntanshi muli fi ifilekonkana mukaba ifyasuko fimo.

[Amafutunoti]

[Icikope pe bula 15]

Wimona kwati ufwile ukupeelwa umulandu pa mafya ya mu cupo ca bafyashi bobe