Abacaice Bepusha Ukuti . . .

Bushe Mfwile Ukwebako Umo Ukuti Nimpopomenwa?

Alejandro uwa myaka 13 atila, “Nga napopomenwa, pa kubalilapo nsalapo ukukanaebako uuli onse pantu nalimo kuti batontonkanya ukuti nalyafya.” Lyene, nkutuluka ukuti mfwile ukulanda na umo pa kuti angafwe.”

Arturo uwa myaka 13 atila, “Nshebako banandi pantu nshimona ukutila kuti bangafwa. Kuti balampumya fye.”

NI CIKANGA onse alaba ne cinso icabombomana limo limo. * Lelo apo uli mwaice kabili tawabelesha sana, amafya ya mu bumi kuti yakucimfya. Ifyo abafyashi, ifibusa, na bakafundisha bafwaya iwe ukucita; ukwaluka kwa mubili ne nkuntu ilyo ulekula; nelyo ukuumfwa ukuti uli cifilwafilwa pa mulandu wa tulubo tunono—ifi fyonse kuti fyalenga waba ne cinso cabombomana no kukwato bulanda.

Nga cabe fyo, cisuma ukukwata umo uwa kweba. Beatriz uwa myaka 17 atila: “Nga nshebeleko nangu umo pa lwa mafya yandi, kuti napuulika.” Lelo, ku ca bulanda abacaice abengi tabalanda na bambi pa mafya bakwete, kabili ilingi baisanga baleya balecililako ukupelelwa. María de Jesús Mardomingo, profesa pe sukulu lya fya muntontonkanya ku Madrid atile, abacaice abafika ku kufwaya ukuipaya, ilingi ni balya abatalalilwa nga nshi. Abapusuka abengi pa numa ya kwesha ukuipaya basosa ukutila tabasangile umukalamba nangu umo uwa kulanda nankwe, uo bali no kwebako ifya nkama.

Ni shani pa lwa iwe? Bushe walikwata uwa kulanda nankwe nga wabombomana? Nga te ifyo, ni bani wingalanda nabo?

Landa na Bafyashi Bobe

Alejandro uo tulandilepo pa kubala, alondolola ifyo acita nga apopomenwa atila: “Njebako bamayo pantu ukufuma fye ilyo nafyelwe, balangafwa, kabili balankosha. Na batata ndabeba pantu ifincitikila na bo bene fyalibacitikileko. Nga naumfwa ububi e lyo nakaana ukwebako nangu umo, ndabipilwa no kucilapo.” Rodolfo, uwa myaka 11 ebukisha ukuti: “Limo bakafundisha balensaalula no kunshobaula, e co naleba no bulanda sana. Naleya ku cimbusu mu kulila. Lyene,  pa numa, naleeba bamayo, kabili balengafwa ukupwisha ubwafya bwandi. Nga nshaleebako bamayo, nga naleba no bulanda ukucilamo.”

Bushe walitontonkanyapo ukulanda na bafyashi bobe ukufuma ku mutima? Nalimo utontonkanya ukuti te kuti bomfwikishe amafya yobe. Lelo bushe e fyo caba? Napamo te kuti bomfwikishe amafya yonse ayo abacaice bakwata muli cino calo; lelo bushe te cishinka ukuti balikwishiba bwino ukucila uuli onse muli cino calo? Alejandro atila: “Limo tacanguka ku bafyashi bandi ukunangulukilako no kumfwikisha fye ifyo ndeumfwa.” Nalyo line, asumina ukuti: “Nalishiba ukutila mfwile ukubeba.” Ilingi abacaice balapapa pa kusanga ifyo abafyashi babo bomfwikisha bwino amafya yabo! Apo bakalamba kabili balibelesha sana, ilingi kuti bakweba ifingakwafwa, ici cilacitika maka maka nga balakonka ifishinte fya Baibolo.

Beatriz uo tulandilepo kale atila, “Nga nalanda na bafyashi bandi, balankoselesha kabili balanjeba ifya kupwisha amafya yandi.” E mulandu wine Baibolo, ifundila abacaice ukuti: “We mwana wandi, bake funde lya kwa wiso, kabili wileka malango ya kwa noko; Umfwa kuli wiso untu akufyele, kabili wisuula noko uwakota.”—Amapinda 6:20; 23:22.

Kwena calyafya ukweba abafyashi bobe icaba ku mutima nga taumfwana na bo. Ukulingana na Dokota Catalina González Forteza, ukufwailisha kwacitilwe pa basambi ba pe sukulu lya ku sekondari kwalangilile ukuti, abasosele ukuti pa nshita imo balyeseshe ukuipaya, baleyumfwa ukuti tabacindama kabili tabaleumfwana na bafyashi babo. Ukupusanako, abacaice abacincintila uko kutontonkanya kulenga ukuipaya, “ni balya abomfwana na banyinabo na bashibo.”

E co, mano mano, lundulula bucibusa busuma na bafyashi bobe. Belesha ukulanshanya nabo lyonse. Bebe ifilekucitikila mu bumi bobe. Bepushe ifipusho. Uko kwambaula kuti kwalenga ukwanguka ukulanda na bo nga ca kuti wakwata ubwafya bwakakala.

Ukulanda ne Cibusa

Lelo, bushe teti cangukeko ukweba umunobe amafya yobe? Kwena cisuma ukukwata ifibusa ifyo wingacetekela. Amapinda 18:24 yatila “kuli icibusa icilambatilo kucilo wa bwananyina.” Nangu line ifibusa kuti fyakulangulukilako no kukwafwa, te lyonse fingakupanda amano yafikapo. Na kuba, ilingi tababelesha ukukucila. Bushe ulemwibukisha Rehoboamu? Ali ni mfumu mu nshita sha mu Baibolo. Taumfwilile ukufunda ku baume bakosoka, ababelesha, lelo aumfwilile abanankwe. Cinshi cafuminemo? Cali kayofi! Abengi mu luko lwakwe balekele ukumutungilila kabili Lesa alekele ukumusenamina.—1 Ishamfumu 12:8-19.

Ubwafya bumbi ubwa kushimikilako ifibusa kuti bwaba bwa kutila kuti fyasasapule nkama. Arturo, uo tulandilepo pa kubala, atila, “Bakalume naishiba abengi balashimikilako abanabo nga baba no bulanda. Lelo pa numa, abanabo balasokolola fyonse kuli bambi no kubapumya.” Na Gabriela, uwa myaka 13, calimucitikileko. Atila: “Bushiku bumo nasangile ukuti umunandi alashimikilako umunankwe amafya yandi, e co nshabalile mwebako na kabili. Kwena, ndalanda na banandi, lelo ndesha ukukanabeba ifingambipila nga ca kuti baebeleko bambi.” E co nga mulefwaya ukwafwiwa, calicindama ukufwaya umo ‘uushisokolwela  umbi ica nkama cakwe.’ (Amapinda 25:9) Uyu muntu kuti aba umukalambako ukukucila.

E co nga ca kutila pa mulandu umo wafilwa ukusanga uwa kukwafwa pa ng’anda, cili fye bwino ukufwaya umunobe wingebako ifya nkama, lelo shininkisha ukuti uyo muntu alibelesha kabili alishiba ifishinte fya Baibolo. Ukwabula no kutwishika mu cilonganino ca Nte sha kwa Yehova ico wabamo, mwaba ababe fyo. Liliana uwa myaka 16 atila: “Nalyebeleko ba nkashi ba Bwina Kristu bamo bamo ifya nkama, kabili calibombele bwino nga nshi. Apo bakalamba pali ine, ukupanda amano kwabo kusuma. Basanguka fibusa fyandi.”

Ni shani nga ca kuti na bumupashi bobe bwatendeka ukonaika? Napamo uli no bulanda sana ica kuti walalekelesha no kupepa nelyo ukubelenga Baibolo. Pali Yakobo 5:14, 15, Baibolo ipanda amano aiti: “Bushe umuntu wa muli imwe nalwala? Ete abakalamba ba lukuta bese, na bo bapepe pali wene, no kumusubila amafuta mwi shina lya kwa Shikulu; ne pepo lya citetekelo likapususho mulwele, na Shikulu akamubuusha.” Icilonganino wabamo ica Nte sha kwa Yehova cakwata abakalamba ababelesha mu kwafwa abantu abafuupulwa nelyo abalwala lwa ku mupashi. Witiina kulanda nabo. Baibolo itila abo baume kuti baba “ngo mwa kufisama ku mwela, ngo mwa kubelama ku kupongoloka kwa mfula.”—Esaya 32:2.

“Lekeni Ifya Kulomba Fyenu Fishibikwe Kuli Lesa”

Lelo, intulo ya kwafwa kwacila pali konse, ni “Lesa wa cisansamushi conse.” (2 Abena Korinti 1:3) Nga uli no bulanda kabili naupopomenwa, umfwila ukufunda kwa pa Abena Filipi 4:6, 7 apatila: “Mwisakamikwa nangu kamo, lelo mu fintu fyonse lekeni ifya kulomba fyenu fiishibikwe kuli Lesa mu kupepa no kupaapaata pamo no kutootela; no mutende wa kwa Lesa uwapulamo mu kwiluka konse, wakulalinde mitima yenu na mapange yenu muli Kristu Yesu.” Yehova lyonse alaitemenwa ukukutika kuli iwe. (Amalumbo 46:1; 77:1) Kabili limo icifwaikwa fye pa kutontolola umuntontonkanya obe, kupepa.

Nga ulaba no bulanda nelyo ulapopomenwa mu nshita mu nshita, te kwesha ukulaba ukuti abacaice na bambi abengi balyumfwapo ifyo. Mu kupita kwa nshita, ukumfwa kwa musango yo kulapwa. Lelo pali nomba wicula weka. Leka umo eshibe ukuti ulekalipwa. Amapinda 12:25 yatila: “Ukusakamana kwa mu mutima wa muntu kulaukontamika; lelo icebo cisuma ciulengo kusamwa.” Kuti waumfwa shani “icebo cisuma” ica kukunsansamusha? Ni ilyo waeba umo, umo uwabelesha, uwaba na mano ya bulesa ukuti akupeele icisansamushi no kwafwa uko ukabila.

[Futunoti]

[Amashiwi pe bula 14]

“Nga nalanda na bafyashi bandi, balankoselesha kabili balanjeba ifya kupwisha amafya yandi”

[Icikope pe bula 15]

Abafyashi abatiina Lesa, ilingi e bengakupanda amano, te banobe