1, 2. Bushe ifya kuleseshamo icitendwe ifyo abantu basalapo fyapusana shani?

ELENGANYENI ukuti mulefwaya ukulya icisabo icisuma nomba cilya fye mwati mucibike pa kanwa mwamona ukuti pamo napabola. Cinshi mwingacita? Bushe kuti mwalya icisabo conse kumo na pabolele, nangu bushe kuti mwapoosa icisabo conse, nelyo bushe kuti mwacekako fye apabolele no kulya icisabo? Cinshi mwingasalapo ukucita?

² Ifya kuleseshamo icitendwe fyaba kwati ni ci cine icisabo. Inshita shimo ilyo muletuusha kuti mwafwaya ukucitako ifya kuleseshamo icitendwe. Nomba apo mwalishiba ukuti ifya kuleseshamo icitendwe ifyaseeka muno nshiku fyalibipa nga nshi, kwati fye cisabo icabola ico tulandilepo, kuti mwacita shani? Bamo limbi te kuti bamonemo ububi nangu bumo mu fya kuleseshamo icitendwe ifyabipa ifyaba muli cino calo. Bambi bena kuti bakaana fye fyonse pa kuti tafibalengele bacita ifyabipa. Bambi na bo kuti basalamo fye ifya kuleseshamo icitendwe ifisuma ifyo bengacitako mu nshita mu nshita no kukaana fyonse ifingabaletelela. Bushe imwe cinshi mwingasalapo pali ifi fitatu pa kuti mwikalilile mu kutemwa kwa kwa Lesa?

3. Finshi twalalandapo?

³ Fwe bengi kuti twatemwapo ukusalamo fye ifisuma no kukaana fyonse ifingatuletelela. Twalishiba ukuti ukucitako ifya kuleseshamo icitendwe ilyo tuletuusha takwabipa, na lyo line, filingile ukuba fye ifisuma. E co, kuti cawama twasambilila  ifyo twingeshiba ifya kuleseshamo icitendwe ifisuma ne fyabipa. Natubalilepo ukulanda pa fyo ifya kuleseshamo icitendwe ifyo twingasalapo fingakuma bukapepa bwesu.

4. Bushe ukuipeela kwesu kulingile ukukuma shani ifyo tusala ifya kuleseshamo icitendwe?

⁴ Inshita imo, Nte umo umukalamba uwabatishiwe mu 1946 atile: “Nshifwaya ukupuswa ku lyashi lya lubatisho kabili ndakutikisha kwati fye nine ndebatishiwa.” Mulandu nshi alandile ifi? Atile, “Ukulatontonkanya lyonse pa fyo naipeela kuli Lesa kulanenga natwalilila ukuba ne citetekelo.” Ukwabula no kutwishika, na imwe kuti mwasumina ukuti ifi alandile fya cine. Nga muleicinkulako ukuti mwalilaile Yehova ukuti mwakulamubombela mpaka ne mfwa, ninshi mukalashipikisha. (Belengeni Lukala Milandu 5:4.) Na kuba, nga muletontonkanya pa kuipeela kwenu, mukalabika amano ku mulimo wa kushimikila na ku fintu fyonse ifyo mucita cila bushiku, ukubikako fye ne fya kuleseshamo icitendwe. Umutumwa Paulo alikomaile pali ici icishinka ilyo alembeele Abena Kristu ati: “Nga mulelya nalimo mulenwa nalimo fyonse ifyo mulecita, citeni fyonse ku kucindika Lesa.”—1 Abena Korinti 10:31.

5. Bushe amashiwi yaba pa Ubwina Lebi 22:18-20 yatwafwa shani ukwishiba ukusoka ukwaba pe lembo lya Abena Roma 12:1?

⁵ Fyonse ifyo mucita cila bushiku  fyalikuma bukapepa bwenu. Muli kalata Paulo alembeele Abena Roma, alibomfeshemo amashiwi ayali no kwafwa Abena Kristu banankwe ukulaibukisha ici cishinka. Abakonkomeshe ukuti: “Mutuule imibili yenu nge lambo ilituntulu, ilyasanguluka, ilingapokelelwa kuli Lesa, e kutila ukubombela Lesa na maka yenu aya kupelulula.” (Abena Roma 12:1) Amashiwi ya kuti imibili yenu, yalepilibula ukutontonkanya kwenu, umutima wenu, na maka yenu. Mulabomfya ifi fyonse pa kubombela Lesa. (Marko 12:30) Paulo atile ukubombela Lesa no mweo onse kwaba kwati kutuula ilambo. Mwi shiwi lya kuti “ilambo” mwaliba no kusoka. Mu Mafunde ya kwa Mose, Lesa alekaana inama iyo batuula ilambo nga ca kuti yalilemana. (Ubwina Lebi 22:18-20) E fyo caba na ku Mwina Kristu, nga aletuula ilambo lya ku mupashi, e kutila alebombela Lesa e lyo pa nshita imo ine alecita ne fyabipa, Lesa kuti akaana ukupepa kwakwe. Lelo bushe ico kuti cacitika shani?

6, 7. Bushe Umwina Kristu kuti akowesha shani umubili wakwe, kabili finshi fingafumamo?

⁶ Paulo afundile Abena Kristu ba ku Roma ati: “Mwilatuula imibili yenu ku lubembu.” Na kabili, alibebele ‘ukukaana ififwaya imitima yabo.’ (Abena Roma 6:12-14; 8:13) Pa kutampa kalata yakwe, atalile alanda pali fimo “ififwaya imitima.” Baibolo ilanda pa bantu ababembu aiti: “Akanwa kabo kaisulamo fye ukutiipa.” “Amakasa yabo yabutukila ku kusumya umulopa.” “Tabatiina Lesa.” (Abena Roma 3:13-18) Umwina Kristu kuti akowesha umubili wakwe nga ca kuti alebomfya ifilundwa fya ‘mubili’ wakwe ku membu sha musango yu. Ku ca kumwenako, Umwina Kristu pali lelo nga asalapo ukulatamba ifye shiku nelyo amafilimu umwaba abantu abomfwa bwino ukuuma abanabo, ninshi ‘aletuula [amenso yakwe] ku lubembu’ kabili ninshi alekowesha umubili wakwe onse. Bukapepa bwakwe tabuba lilambo lya mushilo kabili Lesa tabupokelela. (Amalango 15:21; 1 Petro  1:14-16; 2 Petro 3:11) Kanshi twamona ukuti umuntu nga tasalile bwino ifya kuleseshamo icitendwe, ififumamo tafiwama!

⁷ Cailanga fye apabuuta tuutu ukuti Umwina Kristu alingile ukubikako sana amano ilyo alesala ifya kuleseshamo icitendwe. E ico pa kuti Lesa ekaana ilambo lyesu, tulingile ukulasala bwino ifya kuleseshamo icitendwe. Lekeni nomba tulande pa fyo twingeshiba ifya kuleseshamo icitendwe ifisuma ne fyabipa.

8, 9. (a) Misango nshi yabili umo twingabika ifya kuleseshamo icitendwe? (b) Fya kuleseshamo icitendwe nshi ifyo tushilingile ukucitako nangu panono, kabili mulandu nshi?

⁸ Kuti twatila ifya kuleseshamo icitendwe fyaba imisango ibili. Kwaba ifyo Abena Kristu bashifwaya ukucitako nangu panono; e lyo kwaba na fimbi ifyo bamo bengamona ukuti fili fye bwino lelo ifyo bambi nabo bengamona ukuti tafili bwino. Intanshi natulande pa fya kuleseshamo icitendwe ifyo Abena Kristu bashilingile ukucitako.

⁹ Nge fyo twasambilile mu Cipandwa 1, kwaliba ifya kuleseshamo icitendwe fimo ifyo Baibolo yakaanya. Ku ca kumwenako, tontonkanyeni pa fiba pa intaneti na mu mafilimu, pa TV, na mu nyimbo umuba amashiwi ayabipa aya kukalifya bambi nangu umuba ifya fibanda nelyo ifye shiku, atemwa umuba ifya makankamike. Abena Kristu ba cine tabalingile ukucitako ifi fintu nangu ca kuti abantu abengi bafimona ukuti fisuma, pantu tafyawama nga kulingana ne fyo amashiwi ya kwa Lesa yalanda, kabili ukucita ifi kupula mu mafunde ya mu Baibolo. (Imilimo 15:28, 29; 1 Abena Korinti 6:9, 10; Ukusokolola 21:8) Nga tamulecitako ifi fintu, ninshi mulelanga Yehova ukuti cine cine ‘mwalipatisha icabipa’ kabili lyonse ‘mulataluka ku fyabipa.’ Na kabili, mukaba ne “citetekelo icabula ubumbimunda.”—Abena Roma 12:9; Amalumbo 34:14; 1 Timote 1:5.

10. Kutontonkanya nshi ukwabipa pa fya kuleseshamo icitendwe, kabili mulandu nshi kwabipila?

 ¹⁰ Lelo bamo kuti batila caliba fye bwino ukulatamba amafilimu umwaba ifikope ifyabipa. Batontonkanya ukuti, ‘Kwena kuti natamba ifikope fyabipa pa TV nangu mu mafilimu, lelo ine te kuti ncite ifyo fintu.’ Ukutontonkanya kwa musango yu kuibepa kabili kuti kwaletelela umuntu. (Belengeni Yeremia 17:9.) Nga ca kuti tulatemwa ukutamba ifyo Yehova ashifwaya, bushe ninshi ‘tulepatisha ifyabipa’? Nga ca kutila lyonse tulecitako ifya kuleseshamo icitendwe ifyabipa, kampingu yesu kuti yasuka yafwa. (Amalumbo 119:70; 1 Timote 4:1, 2) Nga tulecita ifi kuti fyakuma ifyo tucita nangu ifyo tumona abantu bambi nga babembuka.

11. Bushe amashiwi ayaba pa Abena Galatia 6:7 yaba shani aya cine na pa fya kuleseshamo icitendwe?

¹¹ Na kuba, Abena Kristu bamo balicita imembu ishabipisha pa mulandu wa kuti libili libili balecitako ifya kuleseshamo icitendwe ifyabipa. Ilyo ifibi fyabacitikile e lyo basambilile ukuti “ico umuntu alebyala, e co akalobolola.” (Abena Galatia 6:7) Lelo kuti twacitapo fimo pa kuti ifya musango uyu tafitucitikile. Nga mwabikako sana amano ku kubyala mu mutima wenu ifintu ifisuma, mukalobolola ifisuma sana kabili mukaba ne nsansa.—Belengeleni akabokoshi akaleti “ Musango Nshi uwa fya Kuleseshamo Icitendwe uo Ningasala?.”

12. Bushe amashiwi ayaba pa Abena Galatia 6:5 kuti yatwafwa shani ukusala ifya kuleseshamo icitendwe, kabili finshi fingatutungulula ilyo tulesala ifya kuleseshamo icitendwe?

¹² Lekeni nomba tulande pa fya kuleseshamo icitendwe ifyo Icebo ca kwa Lesa cishakaanya nelyo ifyo cishasuminisha mu kulungatika. Ilyo tulesala ifya kuleseshamo icitendwe ifya musango yu, Umwina Kristu umo na umo alingile ukuipingwila umwine ifyo alemona ukuti e fisuma. (Belengeni Abena Galatia 6:5.) Na lyo line, kwaliba  ifingatutungulula ilyo tulesala pa fya musango uyu. Muli Baibolo e mwaba amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayatwafwa ukwishiba ifyo Yehova atontonkanya. Nga tulebika amano kuli aya mashiwi, tukeshiba bwino bwino “icaba ukufwaya kwa kwa Yehova” mu fintu fyonse, ukubikako fye ne fya kuleseshamo icitendwe.—Abena Efese 5:17.

13. Cinshi cingalenga twapata ifya kuleseshamo icitendwe ifyo Yehova ashifwaya?

¹³ Kwena ca cine ukuti, ifyo Abena Kristu baumfwikisha  amafunde ya kwa Lesa ne fyo babomfya amaka yabo aya kwiluka filapusanapusana. (Abena Filipi 1:9) Na kabili, Abena Kristu balishiba ukuti ifya kuleseshamo icitendwe ifyo batemwa filapusanapusana. Kanshi te kuti twenekele ukuti Abena Kristu bonse bakalasalapo ifya kuleseshamo icitendwe fimo fine. Nangu cibe fyo, nga ca kuti tuletontonkanya sana pa mashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula, tukapatisha ifya kuleseshamo icitendwe ifyo Yehova ashifwaya.—Amalumbo 119:11, 129; 1 Petro 2:16.

14. (a) Cinshi tulingile ukutontonkanyapo ilyo tulesala ifya kuleseshamo icitendwe? (b) Kuti twacita shani pa kuti lyonse tulebika sana amano ku fya kwa Lesa?

¹⁴ Icintu na cimbi ico tulingile ukutontonkanyapo ilyo tulesala ifya kuleseshamo icitendwe, ni nshita. Nangu ca kuti mwamona ukuti ifya kuleseshamo icitendwe ifyo mulecita fili fye bwino, inshita mupoosapo e isokolola ifyo mwabikako sana amano. Kwena, Abena Kristu bena balibika sana amano ku fya kwa Lesa. (Belengeni Mateo 6:33.) Kanshi kuti mwacita shani pa kuti lyonse mulebika amano ku fya kwa Lesa? Umutumwa Paulo atile: “Cenjeleni, mwilaenda kwati bawelewele lelo mule-enda nga ba mano, mulebomfya bwino inshita yonse iyo mwashukila.” (Abena Efese 5:15, 16) Cine cine, nga mulelinga inshita ya kucitako ifya kuleseshamo icitendwe, mukalakwata inshita ya kucita “ifyacilapo ukucindama,” e kutila ifintu ifilenga mulepepa bwino Lesa.—Abena Filipi 1:10.

15. Mulandu nshi tulingile ukubela abacenjela ilyo tulesala ifya kuleseshamo icitendwe?

¹⁵ Na kabili caliba bwino ukuba abacenjela ilyo tulesala ifya kuleseshamo icitendwe. Bushe ici calola mwi? Tontonkanyeni na kabili pa cilangililo ca cisabo. Pa kuti tamuliilile kumo na pabolele, tamucekula fye palya pene apabolele, lelo mulacekwila kumo na mu mbali ya pabolele. E fyo caba na pa kusala ifya kuleseshamo icitendwe. Umwina Kristu uwa mano tapata fye ifya kuleseshamo icitendwe ifyo amashiwi ya mu Baibolo ayatutungulula yalesha, lelo alapata  ne misango ya fya kuleseshamo icitendwe umwaba ifyabipa ifingonaula bucibusa bwakwe na Lesa. (Amapinda 4:25-27) Nga mulekonka sana ukufunda kwaba mu Cebo ca kwa Lesa, mukapata ifya kuleseshamo icitendwe umwabako ne fyabipa.

16. (a) Kuti twalanga shani ukuti tucita ifintu ukulingana ne fyo Yehova afwaya? (b) Kuti mwacita shani pa kuti lyonse mulekonka amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayaba mu Baibolo?

¹⁶ Ilyo Abena Kristu ba cine balesala ifya kuleseshamo icitendwe, balatala batontonkanya pa fyo Yehova afimona. Baibolo ilatweba ifyo Yehova omfwa kabili ilatweba na mafunde yakwe. Ica kumwenako, Imfumu Solomone yalembele pa fintu ifyo Yehova apata, pamo nga “ululimi lwa bufi, ne minwe iisumya umulopa wa kaele, umutima uwelenganya amapange ya buncitatubi, amakasa ayangufyanya ukubutukila ku bubi.” (Amapinda 6:16-19) Bushe ifyo Yehova amona ifintu filingile ukukuma shani ifyo mumona ifintu? Umuntu umo uwaimbile amalumbo akonkomeshe ati, “Mwe batemwa Yehova, pateni ifyabipa.” (Amalumbo 97:10) Ifya kuleseshamo icitendwe ifyo musalapo filingile ukulanga ukuti cine cine mwalipata ifyo Yehova apata. (Abena Galatia 5:19-21) Na kabili mufwile ukwishiba ukuti ifyo mucita nga muli mweka e filanga sana ifyo mwaba ukucila ifyo mucita nga muli na bantu bambi. (Amalumbo 11:4; 16:8) E co, nga mulafwaisha  ukulacita ifintu ukulingana ne fyo Yehova afwaya, ninshi lyonse ifyo mukalasala ukucita fya kulalingana na mashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayaba mu Baibolo. Ifi fine e fyo mukalacita lyonse.—2 Abena Korinti 3:18.

17. Mepusho nshi tulingile ukuipusha ilyo tushilasala ifya kuleseshamo icitendwe?

¹⁷ Finshi fimbi ifyo mwingacita ilyo mulesala ifya kuleseshamo icitendwe ifyo na Yehova amona ukuti fyaliba fye bwino? Tontonkanyeni pali ici cipusho, ‘Bushe ifyo nasala fikankuma shani kabili fikakuma shani bucibusa bwandi na Lesa?’ Tutile mulefwaya ukutamba filimu, kuti cawama mwaipusha amuti, ‘Bushe ifili muli iyi filimu fikakuma shani kampingu yandi?’ Lekeni tulande pa mashiwi ya kwa Lesa muli ili lyashi.

18, 19. (a) Bushe amashiwi ayaba pa Abena Filipi 4:8 kuti yatwafwa shani ukwishiba nga ca kuti ifya kuleseshamo icitendwe ifyo tusalile fisuma? (b) Mashiwi nshi yambi ayatutungulula ilyo tulesala ifya kuleseshamo icitendwe ifisuma? (Moneni futunoti.)

¹⁸ Pa Abena Filipi 4:8 paliba amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula. Yatila: “Muletontonkanya pali fyonse ifya cine, pali fyonse ifya mucinshi, pali fyonse ifyalungama, pali fyonse ifyasanguluka, pali fyonse ifyatemwikwa, pali fyonse ifyawama, pali conse icisuma icabako na pali conse ica kutasha icabako, twalilileni ukutontonkanya pali fi fintu.” Paulo pano talelanda pa kusala ifya kuleseshamo icitendwe, lelo alelanda pa fyo umuntu afwile ukulatontonkanyapo, e kutila ifyo Lesa engatemwa. (Amalumbo 19:14) Lelo, aya mashiwi Paulo alembele kuti yatutungulula na lintu tulesala ifya kuleseshamo icitendwe. Kuti yatutungulula shani?

¹⁹ Yipusheni amuti, ‘Bushe amafilimu ayo ntamba, ifyangalo fya pa vidio, inyimbo ng’umfwa, ne fya kuleseshamo icitendwe fimbi ifyo natemwa filanenga ndetontonkanya pa fintu “fyonse ifyasanguluka”?’ Ku ca kumwenako, nga mwatamba filimu, fikope nshi fishala mu mutwe wenu? Nga fisuma, kabili fyalisanguluka, ninshi ifyo mwacilatamba fyaciba fye bwino. Nomba, nga ca kuti filimu mwacitamba yalenga  mwalatontonkanya pa fishasanguluka, ninshi ifyo mwacisala tafyaciba bwino, kabili kuti fyamuletelela. (Mateo 12:33; Marko 7:20-23) Mulandu nshi twalandila ukutila kuti fyamuletelela? Pantu ukutontonkanya pa fintu ifyabipa kuti kwalenga mwalakwata amatontonkanyo sana, kuti kwaonaula kampingu yenu iyasambilishiwa na Baibolo. Na kabili bucibusa bwenu na Lesa kuti bwapwa. (Abena Efese 5:5; 1 Timote 1:5, 19) Apo ifya kuleseshamo icitendwe ifya musango uyu kuti fyamuletelela, mulingile ukukosapo pa kuti mufipate. * (Abena Roma 12:2) Mulepashanya uwaimbile amalumbo uwapepele kuli Yehova ati: “Lengeni amenso yandi ukukanalolesha ifya fye.”—Amalumbo 119:37.

20, 21. Bushe kuti twakonka shani ukufunda kwaba pali 1 Abena Korinti 10:23, 24 ilyo tulesala ifya kuleseshamo icitendwe ifisuma?

²⁰ Paulo alilandile pa mashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayo tulingile ukulatontonkanyapo lyonse ilyo tulefwaya ukucita ifintu fimo. Atile: “Nangu fyonse fyalisuminishiwa; lelo te fyonse ifingatukuula. Mwilafwaya fye ifingamuwamina, lelo mulefwaya ne fingawamina abanenu.” (1 Abena Korinti 10:23, 24) Bushe aya mashiwi yampene shani no kusala ifya kuleseshamo icitendwe? Mulingile ukuipusha amuti, ‘Bushe ifya kuleseshamo icitendwe ifyo nsala fikuma shani bambi?’

²¹ Kampingu yenu limbi kuti yamusuminisha ukusala ifya kuleseshamo icitendwe ifyo mwingamona ukuti ‘fyalisuminishiwa’ nelyo fyaliba fye bwino. Lelo nga ca kuti mwamona ukuti Abena Kristu bambi tabatemenwe pa mulandu wa kampingu yabo, limbi kuti mwasalapo ukukanaficita. Mulandu nshi? Pantu nga filya Paulo alandile, tamulefwaya ‘ukubembukila bamunyinenwe,’ nangu ‘ukubembukila Kristu.’ Na kabili, nga twakonka fye kampingu yesu kuti twalenga  Abena Kristu banensu cabakosela ukutwalilila ukuba ne citetekelo kuli Lesa. Imwe mulakonka ukufunda ukutila: “Mwilapunwisha.” (1 Abena Korinti 8:12; 10:32) Muno nshiku, Abena Kristu ba cine balakonka uku kufunda kwa kwa Paulo ukusuma kabili ukwa mano pantu balakaana ifya kuleseshamo icitendwe ifingaba ‘ifyasuminishiwa,’ lelo ‘ifishikuula.’—Abena Roma 14:1; 15:1.

22. Mulandu nshi Abena Kristu bashipatikishisha bambi ukuti balecita ifyo bena batemwa?

²² Lelo kwaliba icintu na cimbi ico tulingile ukwibukisha ilyo tulecita ifingawamina bambi. Umwina Kristu talingile ukupatikisha bonse mu cilonganino ukusala nelyo ukukaana ifya kuleseshamo icitendwe ifyo kampingu yakwe imusuminisha nelyo imukaanya. Nga ca kuti akosapo fye ukuti bambi balekonka ifyo alefwaya, kuti aba kwati ni namutekenya uulefwaya banamutekenya bonse balebutukila apo ena alebutukila. Te kuti ciwame ukupatikisha bambi muli uyo musango. Nga ca kuti umuntu alitemwa Abena Kristu banankwe, te kuti alengulule abacitako ifya kuleseshamo icitendwe ifyo kampingu yakwe ishimusumisha ifyo na mashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula yashakaanya. Nga talebalengulula, ‘abantu bonse bakeshiba ukuti wa mutembo.’—Abena Filipi 4:5; Lukala Milandu 7:16.

23. Kuti mwacita shani nga mulefwaya ukulasala bwino ifya kuleseshamo icitendwe?

²³ Mu kwipifya, ninshi kuti mwacita shani pa kusala ifya kuleseshamo icitendwe ifisuma? Pateni imisango yonse iya fya kuleseshamo icitendwe ifyabipa ifyo Icebo ca kwa Lesa cakaanya. Mulekonka amashiwi ya kwa Lesa ayatutungulula ayaba mu Baibolo ilyo mulesala ifya kuleseshamo icitendwe ifyo Baibolo ishalandapo mu kulungatika. Pateni ifya kuleseshamo icitendwe ifingonaula kampingu yenu, kabili muleitemenwa ukuleka fyonse ifingapunwisha bambi, maka maka bakapepa banenu. Twalilileni ukukonka uku kufunda pa kuti mulepeela Lesa ubukata na pa kuti mukekalilile mu kutemwa kwakwe pamo no lupwa lwenu.