1. Cilubo nshi icikalamba sana pa filubo fyonse ifyo Petro acitile?

PETRO tabalile alaba ifyo aumfwile ilyo Shikulu wakwe amuloleshe. Bushe ifyo Yesu amuloleshe fyalangile ukuti alifulilwe nelyo ukumfwa ububi pa fyo acitile? Kwena tatwaishiba, Icebo ca kwa Lesa cilanda fye ukuti “Shikulu alipilibwike no kulolesha Petro.” (Luka 22:61) Lelo ifyo amuloleshe fyalengele Petro ukwiluka ifyo icilubo acitile cakulile. Akutulwike ukuti acitile cilya cine Yesu amwebele ukuti e co akacita, ico Petro akeene ukuti te kuti acite. Alikeene Shikulu wakwe uo atemenwe nga nshi. Petro alyumfwile sana ububi kabili ubu bushiku bwalimubipile nga nshi.

2. Lisambililo nshi Petro alingile ukusambilila, kabili finshi twingasambililako ku fyamucitikiile?

² Ici tacalolele mu kuti tapali ico Petro ali no kucitapo. Apo Petro ali ne citetekelo sana, ali no kulapila ku fyo acitile no kusambilila isambililo lyacindama kuli Yesu pa lwa kwelela bambi. Ifwe bonse tulingile ukusambilila ukwelela bambi, kanshi natumone ifyo Petro asambilile ili sambililo lya-afya.

3, 4. (a) Cipusho nshi ico Petro aipwishe Yesu, kabili cinshi nalimo Petro ena aletontonkanya? (b) Bushe Yesu alangile shani ukuti ifyo Petro aletontonkanya fyalipalene ne fyo abantu pali ilya nshita baletontonkanya pa kwelela?

³ Imyeshi nalimo 6 ilyo ifi tafilacitika, Petro ali mu mushi wa ku mwabo uwa Kapernahumu, kabili aile kuli Yesu no kumwipusha ukuti: “Mwe Shikulu, miku inga ningabelela munyinane uluse nga andufyanya? Bushe miku 7?” Petro afwile alemona kwati nga abelela umuntu uluse imiku 7 ninshi namwelela sana. Pantu na kuba, bashimapepo pali ilya nshita balesambilisha ukuti umuntu afwile ukwelela umunankwe imiku fye itatu! Yesu amwaswike ukuti: “Nshilekweba nati, imiku 7, lelo imiku 77.”—Mat. 18:21, 22.

⁴ Bushe ilyo Yesu alandile aya mashiwi aloseshe mu kuti Petro ali no kulalemba fyonse ifyo umuntu amulufyanya? Awe iyo; lelo ilyo  amwebele ukuti te kwelela imiku 7 lelo imiku 77, alelangilila ukuti afwile ukutwalilila fye ukumubelela uluse. (1 Kor. 13:4, 5) Yesu alangilile ukuti icalengele Petro ukulatontonkanya muli uyu musango, mulandu wa fyo abantu bali pali ilya nshita. Bali abakosa imitima kabili tabalebelela bambi uluse pantu balesunga ifilubo fya banabo. Lelo ukweleela ukwalandwapo mu mafunde ya kwa Lesa kwena te fyo kwaba.—Belengeni  1 Yohane 1:7-9.

5. Ni lilali tusambilila sana ifyo ukubelela bambi uluse kwacindama?

⁵ Petro takeene ifyo Yesu amwebele. Nomba bushe ifyo Yesu amusambilishe fyalimufikile pa mutima? Limo tulasambilila sana ifyo cacindama ukwelela bambi nga ca kutila twalufyanya e lyo tulefwaya ukuti batubelele uluse. E ico, natubwelele ku fyacitike ilyo Yesu talafwa. Pali ilya nshita iya-afya, Petro alilufyenye imiku iingi ica kuti alekabila Shikulu wakwe ukumubelela uluse.

6. Bushe Petro acitile shani ilyo Yesu asambile abatumwa amakasa pa kuti abasambilishe ukuicefya, lelo bushe Yesu alimufuliilwe?

⁶ Ici cungulo bushiku calicindeme sana kuli Yesu, pantu e cungulo alekelesheko ukuba pano calo. Yesu alikwete na fimbi ifingi ifyo alefwaya ukusambilisha abatumwa bakwe. Ku ca kumwenako, alefwaya ukubasambilisha ukuba abaicefya. Yesu alibalangile ukuti bafwile ukuicefya ilyo asambile amakasa yabo. Ilingi line abalebomba uyu mulimo bali basha. Pa kubalilapo, Petro taishibe ico Yesu abasambiile amakasa. E ico alikeene ukuti amusambe. Pa numa aebele Yesu ukuti kanshi emusamba fye amakasa lelo amusambe na ku maboko na ku mutwe! Yesu tafulilwe, lelo cikuuku cikuuku amulondolwelele umwalolele ifyo acitile ne co fyacindamine.—Yoh. 3:1-17.

7, 8. (a) Fintu nshi fimbi ifyo Petro alufyenye kuli Yesu? (b) Finshi filanga ukuti Yesu alitwalilile ukuba ne cikuuku no kumubelela uluse?

⁷ Ilyo papitile fye inshita inono, Petro na kabili alilufyenye kuli Yesu. Abatumwa batendeke ukukansanina pa wali umukalamba. Ukwabula no kutwishika Petro na o wine aali pa batumwa balekansana, e calangile ukuti ali ne cilumba. Na lyo line, Yesu abalungike fye bwino kabili alibatashishe na pa fyo batwalilile aba cishinka kuli ena nga Shikulwibo. Lelo alibebele no kuti bonse baali no kumubutuka. Petro ayaswike ukuti nangu bambi bamubutuke, ena takamubutuke nakalya, ali no kufwila pamo nankwe. Lelo Yesu atile ilyo mukolwe talalila imiku ibili, Petro ali no kumukaana imiku itatu bulya bwine bushiku. Mu mashiwi Petro alandile alesuusha ifyo Yesu amwebele kabili aleituntumba ukuti ena akatwalilila uwa cishinka ukucila abatumwa bambi!—Mat. 26:31-35; Marko 14:27-31; Luka 22:24-28; Yoh. 13:36-38.

⁸ Bushe pali iyi nshita, Yesu ali no kukalipila Petro? Pali iyi nshita yonse iya-afya, Yesu atwalilile ukumonamo fye ubusuma mu batumwa  bakwe abashapwililike. Alishibe ukuti Petro ali no kumubembukila, lelo amwebele ukuti: “Ninkupepelako ukuti icitetekelo cobe cinenuka; na iwe ilyo ukalapila, ukakoseleshe bamunonko.” (Luka 22:32) Pa kulanda aya mashiwi, Yesu alangile ukuti alicetekele ukuti Petro ali no kulapila no kutendeka ukubomba ne cishinka na kabili. Ala Yesu ali wa cikuuku kabili alebelela abantu uluse!

9, 10. (a) Mwi bala lya Getsemane, cinshi Petro acitile icalengele Yesu amulungike? (b) Bushe ifyo Petro acitile fitucinkulako cinshi?

⁹ Pa numa, ilyo bali mwi bala lya Getsemane, Petro balimulungike imiku iingi. Yesu aebele Petro, Yakobo na Yohane ukuti batwalilile ukulola ilyo ena alepepa. Yesu alisakamikwe sana kabili alekabila aba kumukoselesha, lelo Petro na batumwa bambi bena balele fye. Amashiwi Yesu alandile yalangile ukuti alibomfwilile uluse no kubeleela pantu atile: “Umutima wena naukosa, lelo umubili naunaka.”—Marko 14:32-41.

¹⁰ Tapapitile na nshita, ibumba lya bantu lyaishile mu kumwikata ninshi nabasanika imyenge, nabasenda ne mpanga ne nkoli. Petro na batumwa balingile ukucenjela. Lelo Petro ena bwangu bwangu asomwene ulupanga no kulusunsha kabili alupishishe pa mutwe wa kwa Maliki, umusha wa kwa shimapepo mukalamba, no kumuputulako ukutwi. Yesu alungike Petro mu mutekatima, aposeshe no kutwi kwa kwa Maliki kabili alondolwele icishinte icacindama ico Abena Kristu bakonka na ino nshita, icilanda ukuti tabafwile ukuba no lubuli. (Mat. 26:47-55; Luka 22:47-51; Yoh. 18:10, 11) Petro alelufyanya sana kabili Shikulu wakwe alimubelele uluse pa miku iingi. Icacitikile Petro citucinkulako ukuti “ifwe bonse tulaipununa imiku iingi.” (Belengeni Yakobo 3:2.) Nani batini uushifwaya ukuti Lesa alemubelela uluse cila bushiku? Fingi fyali no kucitikila Petro muli bulya bushiku. Kwali icikalamba ico ali no kulufyanya.

11, 12. (a) Bushe Petro alangile shani ukuti ali uwashipa lintu baikete Yesu? (b) Finshi Petro acitile ifyalangile ukuti tacitile ifyo alaile?

¹¹ Yesu aebele abaishile mu kumwikata ukuti nga e o balefwaya, ninshi baleke abatumwa bakwe baye. Petro aletambako fye uko aba bantu balekaka Yesu. Lyena Petro alibutwike, nge fyacitile na batumwa banankwe.

¹² Petro na Yohane baileiminina nalimo mupepi ne ng’anda ya wali kale Shimapepo Mukalamba Anasi uko babalilepo ukutwala Yesu mu kumulubulwisha. Ilyo Yesu bamufumishe kuli Anasi, Petro na Yohane balikonkele, lelo balekonka “akatalamukila.” (Mat. 26:58; Yoh. 18:12, 13) Petro tali ni ca mwenso. Pa kuti akonke, ni co ali uwashipa. Abantu abaishile mu kwikata Yesu bali ne fyanso, kabili Petro ninshi nacenapo umo kale. Na lyo line, ifyo Petro acitile tafyalangile  ukuti ali ne cishinka nga filya alandile ukuti akafwila pamo na Shikulu wakwe.—Marko 14:31.

13. Finshi tulingile ukulacita pa kuti tulekonka Kristu bwino?

¹³ Abantu abengi muno nshiku bacita nga filya fyacitile Petro, bafwaya ukukonka Kristu “akatalamukila,” pa kuti bambi tabalebamona ukuti basambi bakwe. Lelo nga fintu Petro umwine alandile pa numa, pa kukonka Kristu bwino, tufwile ukupalama sana kuli ena no kulamupashanya muli fyonse nangu ifintu fyafye shani.—Belengeni 1 Petro 2:21.

14. Finshi Petro alecita ilyo balelubulwisha Yesu inshita ya bushiku?

¹⁴ Petro alikonkele akatalamukila ukufika fye na pa mpongolo ya ng’anda imo iisuma kabili iikalamba nga nshi iyali mu Yerusalemu. Iyi yali ni ng’anda ya kwa Kayafa, shimapepo mukalamba uwali umukankala kabili uwacindikwa. Amayanda ya musango yu yalekwata ulubansa ulukalamba e lyo ne mpongolo. Ilyo Petro afikile pa mpongolo, balikeene ukumwingisha mu kati. Yohane ena ali kale mu kati, kabili ailelanda no wa pa mpongolo pa kuti engishe Petro. Cimoneka kwati Petro taikele pamo na Yohane; kabili taingile mu ng’anda pa kuti abe na Shikulu wakwe. Aikele mu lubansa umwali abasha na babomfi abaleonta umulilo, pantu kwalitalele, kabili alemona uko abantu abaleshinina Yesu ubunte bwa bufi baleingila no kufuma mu ng’anda umo balemulubulwishisha.—Marko 14:54-57; Yoh. 18:15, 16, 18.

15, 16. Londololeni ifyacitike ifilanga ukuti filya Yesu atile Petro akamukaana imiku itatu fyalicitike.

¹⁵ Ilyo baleonta umulilo, umukashana uwamwingishe alimwishibe kabili amwebele ati: “Na iwe wine wali pamo na Yesu umwina Galili!” Petro tale-enekela ica musango uyu, e ico alikeene ukuti tamwishibe Yesu kabili taishibe ne fyo uyu mukashana alelandapo. Aileiminina mupepi ne mpongolo pa kuti bemumona, lelo umukashana na umbi alimwishibe kabili na o alandile fimo fine ati: “Uyu muntu ali na Yesu umwina Nasarete.” Petro alilapile ati: “Nshimwishibe uyo muntu!” (Mat. 26:69-72; Marko 14:66-68) Nalimo lintu Petro akeene Yesu umuku walenga bubili e lyo aumfwile mukolwe alila, lelo pa mulandu ne fyalecitika, taibukishe amashiwi Yesu amwebele ama-awala fye yabili mu kubangilila.

¹⁶ Ilyo papitile inshita inono, Petro na kabili alyeseshe ukubelama pa kuti bemwishiba. Lelo abantu abaiminine mu lubansa baliile uko ali. Umo pali aba ali ni lupwa wa kwa Maliki, umusha uo Petro aputwileko ukutwi. Aebele Petro ati: “Bushe nshacikumona nankwe mwi bala iwe?” Pa kufwaya ukubashinina ukuti ifyo balelanda fya bufi, Petro alilapile ukuti nga ca kutila alebepa fye ninshi icabipa cimucitikile. Ilyo alandile fye aya mashiwi na mukolwe alililile, uyu e  muku wa bubili mukolwe alilile uo Petro aumfwile.—Yoh. 18:26, 27; Marko 14:71, 72.

17, 18. (a) Bushe Petro acitile shani ilyo ailwike ukuti icilubo acitile kuli Shikulu wakwe calikulile sana? (b) Cinshi nalimo Petro atontonkenye?

¹⁷ Yesu e lyo fye afumine mu ng’anda no kwiminina mu lukungu alelolesha mu lubansa. Ili line e lyo filya twacilandapo pa kubalilapo fyacitike. Yesu aloleshe Petro, kabili ilyo baloleshenye, e lyo Petro ailwike ukuti icilubo acitile kuli Shikulu wakwe calikulile sana. Petro afumine mu lubansa ninshi naumfwa ububi icine cine pa fyo acitile. Alungeme mu kati ka mu musumba, ninshi no mweshi uwaleya mu kuwa naubalika. Ifilamba fyalilengelele mu menso kabili alyumfwile ubulanda ica kuti alililile nga nshi.—Marko 14:72; Luka 22:61, 62.

¹⁸ Umuntu nga ailuka ifyo ulubembu acitile lukulile, nge fyo cali kuli Petro, kuti amona kwati te kuti abelelwe uluse. Nalimo na Petro e fyo aletontonkanya. Bushe aali no kumwelela?

19. Bushe Petro afwile aumfwile shani ilyo akeene Yesu, lelo twaishiba shani ukuti tabwelele inuma?

¹⁹ Kuti twafilwa no kwelenganya ifyo Petro aumfwile ububi ilyo bwacele. Afwile ali-ipeele sana umulandu ilyo Yesu afwile pa numa ya kumucusha sana kalya kasuba! Petro afwile aleumfwa sana ububi nga atontonkanya pa fyo na o alengele Shikulu wakwe ukukalipwa pali bulya bushiku bwa kulekeleshako ukuba pano calo. Nangu ca kutila Petro alyumfwile sana ubulanda pa fyo acitile, tabwelele inuma. Twalishiba ifi pantu pa numa ya nshita fye iinono, ali pamo na ba bwananyina na kabili. (Luka 24:33) Ukwabula no kutwishika, abatumwa bonse balyumfwile ububi pa fyo bacitile bulya bushiku, kabili batendeke ukusansamushanya.

20. Finshi twingasambilila ku fyo Petro acitile ilyo ali no bulanda sana?

²⁰ Twamona ukuti Petro alicitile bwino sana pa kukanabwelela inuma. Umubomfi wa kwa Lesa nga abembuka, ico afwile ukubikako sana amano te bukulu bwa lubembu acitile, lelo kwima pa kuti alebombela Lesa na kabili. (Belengeni Amapinda 24:16.) Petro alilangile ukuti ali ne citetekelo lintu aileba pamo na ba bwananyina. Umuntu nga acilamo ukuba no bulanda pa fyo alufyenye, kuti alatontonkanya pa kuitalusha ku banankwe, nomba ukucite fi cibi sana. (Amapi. 18:1) Icingatwafwa, kulaba pamo na Bena Kristu banensu pa kuti twingakwata amaka ya kutwalilila ukubombela Lesa na kabili.—Heb. 10:24, 25.

21. Pa mulandu wa kuti aileba na babwananyina, lyashi nshi Petro aumfwile?

 ²¹ Pa mulandu wa kuti Petro ali na ba bwananyina, alyumfwileko imbila ya bulanda iya kuti umubili wa kwa Yesu tawali mu nshiishi. Petro na Yohane babutukiile ku nshiishi iyo bashiikilemo Yesu iyo bacilikepo ne libwe. Yohane e wabalilepo ukufika ku nshiishi pantu afwile ali umwaice pali Petro. Ilyo asangile nabakunkulushapo ilibwe, alitiinine ukwingilamo. Nangu ca kutila Petro alepeemekesa pantu alinakile, ena afikile fye no kwingila mu nshiishi kabili asangile tamuli nangu kamo!—Yoh. 20:3-9.

22. Cinshi calengele Petro aleke ukuba no bulanda no kutwishika?

²² Bushe Petro alisumine ukuti Yesu alibuukile? Nangu cingati abanakashi ba cishinka balandile ukuti bamalaika balimoneke kuli bena no kubeba ukuti Yesu nabuuka ku bafwa, Petro pa kubala tasumine. (Luka 23:55–24:11) Lelo ilyo calefika icungulo, ubulanda no kutwishika ifyo Petro akwete fyalipwile. Alishininkishe ukuti Yesu alibuukile, kabili ali cibumbwa ca mupashi ica maka! Alimoneke ku batumwa bakwe bonse. Lelo ilyo ashilamoneka kuli bonse, kwali cimo ico acitile. Bulya bwine bushiku, alimoneke kuli Petro pantu abatumwa basosele abati: “Cine cine Shikulu nabuuka kabili namoneka kuli Simone!” (Luka 24:34) Pa numa, umutumwa Paulo na o alilandile pa fyacitike pali bulya bushiku ilyo alembele ukuti Yesu “amoneke kuli Kefasi, e lyo na ku basambi 12.” (1 Kor. 15:5) Kefasi na Simone nayo mashina ya kwa Petro. Petro afwile ali eka ilyo Yesu amoneke kuli ena pali bulya bwine bushiku abuukile.

23. Mulandu nshi Abena Kristu bafwile ukwibukishisha ifyacitike kuli Petro nga bacita ulubembu ulukalamba?

²³ Baibolo tayatweba fyonse ifyacitike ilyo Yesu amoneke kuli Petro. Petro afwile alyumfwile bwino sana pa kumona Shikulu wakwe uo atemenwe abuuka. Alikwete ishuko lya kumweba ifyo aumfwile ububi e lyo no kumulanga ukuti alilapile. Ico Petro alefwaya sana, kubelelwa uluse. Bushe kuli uwingatwishika ukuti Yesu alimubelele uluse pali fyonse ifyo alufyenye? Abena Kristu nga bacita ulubembu bafwile ukwibukisha ifyacitike kuli Petro. Tatufwile ukutontonkanya ukuti ulubembu tucitile nalukula sana ica kuti Lesa te kuti atubelele uluse. Yesu alepashanya sana Wishi, ‘uweleela nga nshi.’—Esa. 55:7.

24, 25. (a) Londololeni ifyacitike ilyo Petro ali pali Bemba wa Galili ubushiku. (b) Ilyo bwacele, cinshi Petro acitile ilyo Yesu acitile icipesha amano?

²⁴ Yesu aebele abatumwa bakwe ukuya ku Galili uko ali no kukumana nabo. Ilyo bafikile, Petro aile mu kwipaya isabi pali Bemba wa Galili. Abatumwa bambi nabo baile nankwe. Petro abwelele ku kwipaya isabi na kabili, umulimo uo alebomba sana ilyo ashilaba umusambi wa kwa Yesu. Ilyo aleoba alibukiishe ifyo ubwato bulila,  ifyo amabimbi yomfwika nga yalepama ku bwato ne fyo amasumbu yomfwika ayakalabana mu minwe. Pali ubu bushiku, tabaipeye isabi nangu limo.—Mat. 26:32; Yoh. 21:1-3.

²⁵ Ilyo bwaile buleca, bamwene umuntu ku lulamba lwa bemba kabili abebele ukuti bateye amasumbu ku lubali lumbi. Balicitile ifyo abebele kabili baipeye isabi ilingi nga nshi, lyali 153! E lyo Petro nomba aishibe uyu muntu. Awe aipoosele muli bemba no kuya ku mulundu. Ilyo Petro na batumwa bambi bafikile ku mulundu, Yesu abapeele isabi ilyo aocele pa mulilo wa malasha. Lyena atendeke ukulanda na Petro.—Yoh. 21:4-14.

26, 27. (a) Finshi ifyo Yesu afwaile ukuti Petro ailandile pa miku itatu? (b) Cinshi calangile ukuti Yesu alibelele Petro uluse pali fyonse ifyo alufyenye?

 ²⁶ Yesu aipwishe Petro ukuti bushe walintemwa “ukucila isabi ili?” Ilyo alelanda ifi, afwile alesonta pe sabi ilingi ilyo baipeye. Petro afwile aletontonkanya ukuti, bushe kuti cawama ukutemwisha ubukwebo bwe sabi ukucila ukutemwa Yesu? Apo Petro akeene Shikulu wakwe imiku itatu, Yesu na o amulekele ukuti ailandile imiku itatu pa menso ya banankwe ukuti alimutemenwe. Ilyo Petro atile alitemenwe Yesu, Yesu amwebele ukuti pa kulanga ukutila alimutemenwe, alingile ukubika sana amano ku mulimo wa kwa Lesa. Alingile ukulaliisha no kucema impaanga sha kwa Kristu, e kutila abasambi bakwe aba cishinka.—Luka 22:32; Yoh. 21:4-17.

²⁷ Lintu Yesu amwebele aya mashiwi, alangile ukuti Petro alicindeme kuli ena na kuli Wishi. Petro ali no kubomba umulimo wacindama mu cilonganino icitungululwa na Kristu. Ala ici cali cilangililo icikalamba ica kuti Yesu alibelele Petro uluse! Ukwabula no kutwishika, uluse bamulangile lwalimufikile pa mutima kabili alisambilileko ku fyo alufyenye.

28. Finshi filanga ukuti Petro alecita ifintu ukulingana ne shina bamupeele?

²⁸ Petro alibombele ne cishinka umulimo bamupeele pa myaka iingi. Alikoseleshe bamunyina, nga filya fine Yesu amwebele ninshi kushele ubushiku bumo pa kuti bamwipaye. Petro ali ne cikuuku kabili ali uwatekanya ilyo alecema no kuliisha impaanga sha kwa Kristu. Simone uo Yesu ainike ukuti Petro, ishina ilyalola mu kuti Icilibwe, alecita ifintu ukulingana ne fyo ishina ilyo Yesu amupeele lyalepilibula. Ali uwashipa, uwakosa kabili alekoselesha sana bambi mu cilonganino. Icilanga ukuti ca cine e fyo ali, fyebo alembele mu makalata yabili ayaba pa mabuuku yacindama sana aya mu Baibolo. Aya makalata yabili nayo yalanga ukuti Petro talabile ifyo asambilile kuli Yesu pa kubelela bambi uluse.—Belengeni 1 Petro 3:8, 9; 4:8.

29. Kuti twapashanya shani icitetekelo ca kwa Petro no luse lwa Shikulu wakwe?

²⁹ Shi na ifwe natusambilileko ukulabelela bambi uluse. Bushe tulalomba kuli Lesa cila bushiku ukuti atubelele uluse pa membu ishingi isho tucita? Nga twapepa, bushe tulakwata icitetekelo ca kuti Lesa natubelela uluse no kuti natusanguluka kuli ulo lubembu? Kabili bushe na ifwe tulabelela bambi uluse? Nga e fyo tucita, ninshi tulapashanya icitetekelo ca kwa Petro no luse lwa kwa Shikulu wakwe.