1. Cinshi abantu abengi mu Shilo balelosesha?

SAMWELE alimwene ukuti aba mu Shilo bali no bulanda. Abantu abengi mu musumba bali fye nkumbabulili. Pa mayanda ayengi abanakashi na bana baleloosha abalume babo, bashibo, abana baume, na bandume shabo abashali no kubwela ku ng’anda. Kwali imbila ya bulanda iya kuti abashilika abena Israele nalimo 30,000 balifwile ilyo balelwa na baPelishiti kabili tapapitile inshita ukutula apo abashilika na bambi 4,000 bafwilile mu bulwi bumbi.—1 Sam. 4:1, 2, 10.

2, 3. Macushi nshi yafumishepo ubukata pa musumba wa Shilo?

² Aya, te macushi fye yeka ayaponene abena Israele. Hofini na Finehasi abana imbifi aba kwa Eli, shimapepo mukalamba balisendele Icipao ca cipangano ukufuma mu Shilo. Ici Cipao balecisungila mu muputule uwali mu cikuulwa ca kukumaninamo, icalemoneka kwati litempele ilya matenti. Ici cipao icacindama calelangilila ukuti Lesa ali na bena Israele. Abena Israele abasendele Icipao mu bulwi, baletontonkanya ukuti cali no kubacingilila no kulenga bacimfya ubulwi. Lelo abaPelishiti balipokele Icipao, baipaya na Hofini na Finehasi.—1 Sam. 4:3-11.

³ Mu cikuulwa ca mushilo icali mu Shilo e mo basungiile Icipao ca cipangano pa myaka iingi. Nomba balibapokolwele. Ilyo Eli uwali ne myaka 98 aumfwile, aliponene pa cipuna ubuseneme no kufwa afwa. Umupongoshi wakwe, mukamfwilwa na o alifwile pa kupaapa bulya bwine ubushiku. Ilyo ashilafwa, atile: “Ubukata nabufuma mu Israele ukuya muli bunkole.” Na cine, umusumba wa Shilo tawali na kucindama na kabili.—1 Sam. 4:12-22.

4. Finshi twalasambilila muli cino cipandwa?

⁴ Bushe Samwele aleshipikisha shani nga kwaba ifya kumufuupula? Bushe icitetekelo cakwe cali no kulenga afwe abantu abo Yehova alekele ukupaala no kucingilila? Na ifwe bonse muno nshiku limo tulaba na mafya ne fya kutufuupula ifingesha icitetekelo cesu. E ico, natumone ifyo twingasambilila kuli Samwele.

5, 6. Finshi fyalecitika mu myaka 20 iyo Baibolo ishalanda pali Samwele, kabili finshi Samwele alecita muli iyi myaka?

⁵ Pa numa ya kulanda pa fyacitike mu Shilo, Baibolo tayatwalilila ukulanda pali Samwele, lelo yabala yalanda pa fyo abaPelishiti baculile ilyo basendele Icipao ca mushilo ne fyo bacibweseshe ulubilo. Ilyo Baibolo yatendeke ukulanda pali Samwele na kabili ninshi ne myaka 20 yalipita. (1 Sam. 7:2) Finshi alecita muli iyi myaka? Baibolo yalitweba ifyo alecita.

⁶ Itweba ukuti ilyo iyi myaka tailatendeka, “Samwele alelanda ku bena Israele bonse amashiwi ya kwa Lesa.” (1 Sam. 4:1) Ilyo imyaka ilya yapwile, Baibolo itila cila mwaka Samwele aleya mu misumba itatu iya mu Israele ku kupwisha amafya. Lyena alebwelela ku Rama uko aleikala. (1 Sam. 7:15-17) Ukwabula no kutwishika, Samwele alebomba imilimo iingi, kabili na muli ilya yine myaka 20 alikwete ifya kucita ifingi.

7, 8. (a) Finshi Samwele aebele abantu pa numa ya kubombesha pa myaka 20? (b) Bushe abantu bacitile shani ilyo baumfwile ifyo Samwele abebele?

⁷ Bucintomfwa bwa bana ba kwa Eli bwalengele icitetekelo ca bena Israele abengi cicepe. Cimoneka kwati abengi batampile ukupepa utulubi. Pa numa ya kubombesha pa myaka 20, Samwele aebele abena Israele amashiwi ya kuti: “Nga mulebwelela kuli Yehova ne mitima yenu yonse, pooseni balesa bambi bambi na baAstarte abo muli nabo no kubika imitima yenu pali Yehova ukwabula ukunenuka kabili e o mulebombela eka fye, na o akamupokolola ku baPelishiti.”—1 Sam. 7:3.

⁸ AbaPelishiti balikwete sana amaka ukucila abena Israele. Apo abashilika abena Israele balibacimfishe, abaPelishiti balemona kwati kuti basansa abantu ba kwa Lesa ukwabula no wa kubapeela umulandu. Lelo Samwele aebele abena Israele ukuti ifintu fyali no kwaluka fye nga ca kuti babwelela kuli Yehova. Bushe balefwaya ukubwelela kuli Yehova? Samwele alitemenwe nga nshi pantu abantu balipoosele ifilubi fyabo no “kutampa ukubombela Yehova eka.” Samwele aebele abantu ukulongana mu musumba wa Mispa, uwali mu citungu ca mpili icali ku kapinda ka ku kuso aka Yerusalemu. Abantu balilongene, no kuleka ukulya, kabili balilapiile ku membu shabo isha kupepa utulubi.—Belengeni 1 Sam. 7:4-6.

9. Cinshi abaPelishiti bafwaile ukucita ilyo bamwene abena Israele nabalongana, kabili bushe abantu ba kwa Lesa bacitile shani ilyo baishibe ukuti balasanswa?

 ⁹ Ilyo, abaPelishiti baumfwile ukuti abena Israele nabalongana pamo batontonkenye ukuti yali e nshita isuma iya kubasansa. Awe e fyo batumine abashilika babo ku Mispa ku kuyasansa abalepepa Yehova. Abena Israele balyumfwile ukuti abalwani baleisa. Balyumfwile umwenso kabili baebele Samwele ukuti abapepeleko. Na o alipepele kuli Yehova kabili atuulile ne lambo. Ilyo kwali uku ukulongana kwa mushilo, abashilika ba baPelishiti basanshile umusumba wa Mispa. Lyena Yehova alyaswike ipepo lya kwa Samwele. Yehova alikalipe no kulenga kube icibulukutu icikalamba. “Pali bulya bushiku alengele icibulukutu cikalamba ukubulukutila abaPelishiti.”—1 Sam. 7:7-10.

10, 11. (a) Mulandu nshi twingalandila ukuti icibulukutu ico Yehova aletele pa baPelishiti cali-ibelele? (b) Ni bani bacimfishe mu bulwi bwali ku Mispa?

¹⁰ Bushe balya baPelishiti bali nga bana abanono aba kuti nga baumfwa icibulukutu batiina, babelama na ku numa ya banyinabo? Iyo, aba bali bashilika aba maka nga nshi. Kanshi ici cibulukutu tacali nge fibulukutu baumfwilepo kale. Bushe ico batiinine cali fye congo icikalamba ica cibulukutu? Bushe icibulukutu cafumine mu muulu umushali na makumbi ya mfula, nelyo bushe ico batiinine sana ni co bamwene kwati icongo cilefuma mu mpili? Kwena icishinka ca kuti icibulukutu calitiinishe sana abaPelishiti no kubapelenganya ica kuti balibacimfishe ilyo bafwaile ukusansa abena Israele. Abena Israele balitentemwike ukufuma mu Mispa, bacimfishe abaPelishiti, no kubakunkunika ukuyafika fye na ku ncende yali ku kapinda ka ku kulyo aka Yerusalemu.—1 Sam. 7:11.

¹¹ Ubu bulwi bwalengele ifintu ukwaluka nga nshi ku bantu ba kwa Lesa. Imyaka yonse iyo Samwele ali umupingushi mu Israele abaPelishiti lyonse balecimba. Abantu ba kwa Lesa balipokolwele imisumba yabo yonse.—1 Sam. 7:13, 14.

12. Bushe amashiwi ya kuti Samwele ‘alicitile ubulungami’ yalola mwi, kabili mibele nshi akwete iyalengele atwalilile ukuba ne citetekelo?

¹² Ilyo papitile imyaka iingi nga nshi, umutumwa Paulo alumbwile Samwele pa bapingushi na bakasesema aba cishinka “abacitile ubulungami.” (Heb. 11:32, 33) Ca cine, Samwele alyafwile abena Israele ukutendeka ukucita icalungama mu menso ya kwa Lesa. Talekele ukuba ne citetekelo pantu alelolela Yehova; atwalilile ukubomba umulimo apeelwe nangu ca kuti kwali ifyalemufuupula. Kabili aletasha  pa fyo Yehova alecitila abantu bakwe. Ilyo abena Israele bacimfishe abaPelishiti ku Mispa, Samwele aimike ilibwe ilya kwibukishishako ifyo Yehova ayafwile abantu bakwe.—1 Sam. 7:12.

13. (a) Mibele nshi tulingile ukukwata nga tulefwaya ukulapashanya Samwele? (b) Ni lilali cingawama ukukwata imibele isuma nge yakweteko Samwele?

¹³ Bushe mulafwaya ‘ukulacita ubulungami’? Nga mulafwaya ukucita ubulungami kuti cawama mulepashanya Samwele uwali uwatekanya, uwaicefya, kabili uwaletasha pa fyo Yehova alecita. (Belengeni 1 Petro 5:6.) Bushe nani uushingatemwa ukuba na iyi mibele? Samwele alicitile bwino sana ukuba na iyi mibele ukutula ku bwaice, pantu ilyo akulile kwali ifya kumufupuula ifingi.

14, 15. (a) Finshi fyacitike ifyalengele ukuti Samwele omfwe ububi sana ilyo ‘akotele’? (b) Bushe Samwele ali no mulekelesha ku bana nga filya Eli aali? Londololeni.

¹⁴ Ilyo Baibolo yalanda pali Samwele na kabili ninshi ‘alikota.’ Pali iyi nshita ninshi alikwata na bana abaume babili, Yoele na Abiya, kabili abapeele umulimo uwa kumwafwa ukulapingula abantu. Ku ca bulanda, abana bakwe tabali ne cishinka. Nangu cingati Samwele ali umulungami kabili umufumacumi, abana bakwe te fyo bali, balemona uyu mulimo nga kaliilo. Balepoka amafisakanwa no kunyonganya ubupingushi.—1 Sam. 8:1-3.

 ¹⁵ Bushiku bumo, abakalamba ba mu Israele baile kuli Samwele, kasesema umukoloci ku kuilishanya. Batile: “Abana benu tabacita nge fyo mwalecita.” (1 Sam. 8:4, 5) Bushe Samwele alishibe ukuti e fyo abana bakwe balecita? Baibolo tayatweba. Lelo, Samwele ena tali uwa mulekelesha nga Eli. Yehova alikalipile Eli no kumukanda pantu alifililwe ukulungika abana bakwe pa fyabipa ifyo balecita, acindikishe abana bakwe ukucila Lesa. (1 Sam. 2:27-29) Yehova talandile ukuti Samwele na o e fyo aali.

16. Bushe abafyashi bomfwa shani abana nga bapondoka kabili bushe ica kumwenako ca kwa Samwele kuti cakoselesha shani abafyashi no kubafwa ukwishiba ifya kucita?

¹⁶ Baibolo tayalanda ifyo Samwele aumfwile ilyo bamwebele ukuti abana bakwe balecita ifyabipa. Abafyashi abengi imitima ilakalipa nga filya fine Samwele aleumfwa. Muli shino nshiku ishayafya, abana abengi balapondokela abafyashi babo. (Belengeni 2 Timote 3:1-5.) Abafyashi abakwata abana ba musango yu kuti basansamushiwa no kwishiba ifyo bengacita nga batontonkanya pali Samwele. Talekele imibele yabipa iya bana bakwe ukumufuupula. Muleibukisha ukuti na lintu abana bakaana ukumfwa ku fyo mulebafunda no kubasalapula, ica kumwenako cenu icisuma kuti cabasambilisha ifingi. Kabili mwe bafyashi mwalikwata ishuko lya kulenga Shinwe, Yehova Lesa, ukusekelela nga filya Samwele acitile.

17. Finshi abakalamba ba mu bena Israele balefwaya Samwele ukubacitila, kabili cinshi Samwele acitile?

¹⁷ Nalimo abana ba kwa Samwele tabaletontonkanya pa fyali no kufuma mu bufunushi bwabo na bukaitemwe. Abakalamba ba mu Israele baebele Samwele abati: “E ico tusonteleni imfumu iya kutupingula nge fyo caba ku nko shonse.” Bushe ifyo balefwaya fyalengele Samwele ukumona kwati nabamukaana? Na kuba, ali umupingushi pali aba bantu ba kwa Yehova pa myaka iingi. Nomba tabalefwaya ukulatungululwa na kasesema fye nga Samwele, balefwaya imfumu e yo ilebapingula. Inko ishali mupepi shaletungululwa ne mfumu kabili ifi fine e fyo na bena Israele balefwaya! Bushe Samwele acitile shani? Tubelenga ukuti ici “calibipile mu menso ya kwa Samwele.”—1 Sam. 8:5, 6.

18. Bushe Yehova asansamwishe shani Samwele, kabili amulangile shani ukuti ulubembu ulo abena Israele bacitile lwali lukulu?

¹⁸ Moneni ifyo Yehova asosele ilyo Samwele apepele kuli ena no kumweba ifyo abantu balefwaya, atile: “Umfwa ishiwi lya bantu muli fyonse ifyo bakweba; pantu te iwe bakaana ukuba imfumu pali bena, lelo nine bakaana.” Samwele afwile alisansamushiwe ilyo aumfwile ifyo Yehova amwebele. Lelo aba bantu balisaalwile Lesa Wa Maka Yonse! Yehova aebele kasesema wakwe ukusoka abena Israele ifyo bali  no kucula pa mulandu wa kufwaya umuntu ukuti abe mfumu yabo. Ilyo Samwele abasokele ifyali no kufumamo, abantu batwalilile fye ukusosa abati: ‘Iyo, imfumu e yo tulefwaya iletuteka.’ Apo lyonse ali ne cumfwila kuli Lesa, Samwele alicitile ifyo balefwaya kabili asubile imfumu iyo Yehova asontele.—1 Sam. 8:7-19.

19, 20. (a) Bushe Samwele alangile shani ukuti alyumfwilile Yehova ilyo amwebele ukusuba Shauli ku kuba imfumu ya bena Israele? (b) Bushe Samwele atwalilile shani ukwafwa abantu ba kwa Yehova?

¹⁹ Bushe Samwele acitile shani pa kusuba imfumu? Bushe acitile mu cifukushi? Bushe alifuupwike ica kuti akalipa no kukalipa? Abantu abengi e fyo bengacita nga babapatikisha muli uyu musango, lelo Samwele ena te fyo acitile. Asubile Shauli ukuba imfumu kabili alemumona ukuti ni Yehova e wamusalile. Alimutomwene, ku kulanga ukuti alimupokelele ukuti ni mfumu kabili aali no kulamunakila. Kabili aebele abantu ati: “Bushe mwamona uo Yehova asalile, ukuti tapali uwalingana nankwe pa bantu bonse?”—1 Sam. 10:1, 24.

²⁰ Samwele alefwaya ukulamonamo fye ubusuma mu muntu uo Yehova asontele, te bubi iyo. Kabili ena abikile amano kuli bukaele bwakwe kuli Lesa ukucila ukubika amano ku fyo abantu abaluka-aluka balefwaya. (1 Sam. 12:1-4) Alitwalilile ukubomba no mulimo wa kusoka abantu ba kwa Lesa ku fyali no kulenga baleka ukupepa Lesa kabili alebakoselesha ukutwalilila ukuba aba cishinka kuli Yehova. Ifyo abafundile fyalibafikile pa mutima, kabili abantu balimupaapeete ukubapepelako kuli Lesa. Na o abaswike ukuti: “Ca kutali fye ukuleka ukumupepelako pantu ninshi nabembukila Yehova; kabili mfwile ukumusambilisha inshila isuma kabili iyatambalala.”—1 Sam. 12:21-24.

21. Bushe ifyo Samwele acitile kuti fyamwafwa shani nga mwaumfwa ububi pa mulandu wa kuti bapeela umuntu umbi imilimo mu cilonganino?

²¹ Bushe mwalitala amumfwapo ububi pa mulandu wa kuti basonta umuntu umbi ukulabomba umulimo mu cilonganino? Ica kumwenako ca kwa Samwele cifwile ukutusambilisha ukuti tatulingile ukukalipa nelyo ukuba no mufimbila umo nga bamupeela imilimo mu cilonganino. (Belengeni Amapinda 14:30.) Lesa alapeela abantu bakwe bonse aba cishinka imilimo iisuma iibaletela insansa.

22. Mulandu twingalandila ukuti Samwele talufyenye pa kulafwaya ukumonamo fye ubusuma muli Shauli?

²² Samwele talufyenye pa kulamonamo fye ubusuma muli Shauli  pantu na kuba Shauli ali muntu umusuma. Ali umutali, alemoneka bwino, ali uwashipa, uwacenjela, kabili pa kubala ali uwaicefya kabili uwafuuka. (1 Sam. 10:22, 23, 27) Na kabili alikwete ne cintu icisuma, e kutila, amano ya kuisalila ifya kucita no kuipingwila ifyo alefwaya. (Amala. 30:19) Bushe alisalile bwino ifya kucita?

23. Mibele nshi iisuma iyo Shauli abalilepo ukuleka ukuba nayo, kabili cinshi cilanga ukuti alitwalilile fye ukuba na matutumuko?

²³ Ku ca bulanda, umuntu nga bamupeela amaka, ilingi line alaleka ukuba uwaicefya. Tapapitile na nshita, Shauli aishileba na matutumuko. Alilekele ukukonka amafunde ya kwa Yehova ayo Samwele alemweba. Inshita imo, Shauli alifililwe ukulolela kabili atuulile ilambo ilyo Samwele alingile ukutuula. Samwele alimukalipile sana no kumweba ukuti ubufumu tabwakatwalilile ukuba mu lupwa lwakwe. Mu nshita ya kuti anakilile, Shauli akonkenyepo fye ukucita ifilubo ifyabipisha.—1 Sam. 13:8, 9, 13, 14.

24. (a) Cinshi Shauli acitile ilyo aile mu kulwa na bena Amaleke icalangile ukuti taumfwilile Yehova? (b) Bushe Shauli acitile shani ilyo bamulungike, kabili cinshi Yehova apingwile ukucita?

²⁴ Yehova atumine Samwele ukuyaeba Shauli ukulwa na bena Amaleke. Asosele no kuti Shauli alingile ukwipaya imfumu yabipa Agagi. Lelo, Shauli taipeye Agagi kabili alisendele ne fitekwa ifisuma ifyalingile ukonaulwa. Ilyo Samwele aile mu kumulungika, calimoneke apabuuta ukuti Shauli alyalwike. Mu nshita ya kuicefya no kusumina ukuti alilufyenye, atendeke ukuilungamika no kuipokolola no kubepesha abantu bambi. Ilyo Shauli aeseshe ukufwaya umwa kubepekesha lintu alandile ukuti fimo ifyo basendele bali no kufituula kuli Yehova, Samwele asosele amashiwi ayaishibikwa sana aya kuti: “Mona! Ukunakila kwawama ukucila ilambo.” Samwele alishipile no kukalipila Shauli no kumweba ifyo Yehova apingwile ukuti: Shauli bali no kumupoka ubufumu no kubupeela ku muntu umbi uwali ne cumfwila. *—1 Sam. 15:1-33.

25, 26. (a) Mulandu nshi Samwele alooseshe Shauli, kabili bushe Yehova alungike shani kasesema wakwe mu cikuuku? (b) Finshi Samwele asambilile ilyo aile ku ng’anda ya kwa Yese?

²⁵ Samwele alyumfwile sana ububi pa fyo Shauli acitile. Alilile  ubushiku bonse kuli Yehova pa fyacitike. Atendeke fye no kuloosha Shauli. Samwele alesubila ukuti Shauli ali no kuba ne cishinka, alemonamo fye ubusuma muli ena. Nomba te fyo caali. Umwaume uo Samwele aishibe ukuti ali ne mibele isuma, alyalwike no kupondokela Yehova. Samwele alikeene ukumonana na Shauli na kabili. Lelo mu kuya kwa nshita Yehova alilungike Samwele, amwebele ukuti: “Ni lilali ukaleka ukuloosha Shauli, ilyo ine nimukaana ukuba imfumu pa bena Israele? Isusha amafuta mu lusengo lobe no kuya. Ndekutuma kuli Yese umwina Betelehemu, pantu mu bana bakwe ninsangamo uo ningacita imfumu.”—1 Sam. 15:34, 35; 16:1.

²⁶ Yehova tashintilila pali bucishinka bwa bantu abashapwililika pa kutila ifyo alefwaya ukucita fifikilishiwe. Umo nga aleka ukuba ne cishinka, Yehova alafwaya umbi uwingatwalilila ukucita ifyo alefwaya. Awe e fyo umukoloci Samwele alekele ukuba no bulanda pa fyacitile Shauli. Samwele alikonkele ifyo Yehova amwebele no kuya ku ng’anda ya kwa Yese mu Betelehemu, uko asangile abana abaume ba kwa Yese abalemoneka bwino. Lelo ilyo aile, Yehova amwebele ukuti e lolesha fye pa mimonekele yabo. (Belengeni 1 Samwele 16:7.) Pa kulekelesha, Samwele amwene Davidi, uwali umwaice pali bonse, kabili uyu wine e o Yehova asalile!

27. (a) Cinshi calengele icitetekelo ca kwa Samwele ukulakoselako fye? (b) Finshi mwingasambililako ku ca kumwenako ca kwa Samwele?

²⁷ Mu myaka yakwe iya kulekelesha, Samwele alimwene ukuti Yehova alilungike pa kusala Davidi ukupyana Shauli. Shauli aishileba no bufuba bwabipa ica kuti alefwaya no kwipaya Davidi kabili aishileba umusangu. Lelo Davidi ali ne mibele iisuma, pamo nga ukushipa, bukaele, icitetekelo, ne cishinka. Ilyo Samwele ali mupepi no kufwa, e lyo icitetekelo cakwe cakoseleko. Alimwene ukuti takwaba ubwafya umuntu engakwata ubo Yehova engafilwa ukupwisha nelyo ukubwalula bwaba ipaalo. Awe e fyo Samwele afwile, kabili alipangile ishina ilisuma pa myaka mupepi na 100 iyo ali umumi. E mulandu wine abena Israele bonse balooseshe uyu mwaume wa cishinka! Na muno nshiku, ababomfi ba kwa Yehova bafwile ukuipusha abati, ‘Bushe nkaba ne citetekelo nga filya Samwele aali?’