1, 2. Bushe abantu bayalwike shani ukutula mu nshiku sha kwa Noa, kabili bushe Abramu ena aleumfwa shani?

ABRAMU alinwike, alolesha ku lupungu ulwali mu musumba wa Uri umo aleikala. * Kwali abantu abalepanga sana icongo, kabili amwene icushi cilenina ukuya mu muulu. Bashimapepo abalepepa umweshi baletuula amalambo na kabili. Elenganyeni ukuti Abramu afumyako amenso, apukunya no mutwe ninshi nafulwa nga nshi, natumba ne nkanshi. Ilyo alebwelela ku ng’anda ninshi alepita mu bantu abengi abali mu misebo, afwile aletontonkanya pa fyo abantu balepepa sana ifilubi mu musumba wa Uri. Ukupepa kwa bufi kabili ukwakowela kwalisalangene sana ukutula mu nshiku sha kwa Noa!

² Noa afwile ilyo kwashele imyaka ibili pa kuti Abramu afyalwe. Ilyo Noa no lupwa lwakwe bafumine mu bwato pa numa ya Lyeshi ilikalamba, alituulile ilambo kuli Yehova Lesa, na o Lesa alengele umukolamfula ukumoneka. (Ukute. 8:20; 9:12-14) Pali ilya nshita takwali ukupepa kwa bufi. Nomba ilyo abantu ba nkulo iyalenga 10 ukutula pali Noa batampile ukufula pa calo, abalepepa Lesa wa cine batendeke ukucepa. Konse fye kwali abantu balepepa tulesa twa basenshi. Nangu fye ni Tera, wishi wa kwa Abramu, na o wine alepepako utulubi, nalimo fye no kupanga alepanga utulubi.—Yosh. 24:2.

3. Ilyo Abramu ali uwa mweo, mibele nshi iyaibela iyo akwete, kabili finshi twingasambililako?

³ Abramu taali nga bantu bonse. Ilyo ali uwa mweo, atwalilile ukuba uwaibela sana ku bantu bambi pa mulandu wa citetekelo akwete muli Lesa. Na kuba e co umutumwa Paulo amwitiile ukuti “wishi wa bantu bonse ababa ne citetekelo”! (Belengeni Abena Roma 4:11.) Lekeni tumone  ico Abramu akwatile sana icitetekelo. Lyena ifwe bonse kuti twasambililako ifyo twingakwata sana icitetekelo.

4, 5. Ni kuli ani uko Abramu afwile asambilile pali Yehova, kabili cinshi twingalandila ukuti e fyo cifwile cali?

⁴ Bushe Abramu asambilile shani pali Yehova Lesa? Twalishiba ukuti muli shilya nshiku, Yehova ninshi alikwata kale ababomfi bakwe pe sonde. Shemu ali pa babomfi ba kwa Lesa abaliko ilya nshita. Nangu ca kuti te wali umukalamba pa bana batatu aba kwa Noa, ilingi line e o babalilapo ukulumbula mu Baibolo. Nalimo icalenga ni co ali sana ne citetekelo. * Pa numa ya Lyeshi, Noa alandile pali Yehova ati, “Lesa wa kwa Shemu.” (Ukute. 9:26) Shemu alicindike Yehova e lyo no kupepa kwa cine.

⁵ Bushe Abramu alimwishibe Shemu? Afwile alimwishibe. Tontonkanyeni pali Abramu ilyo ali umwaice. Afwile alitemenwe sana pa kwishiba ukuti alikwete icikolwe cakwe icali ica mweo kabili icaikele pe sonde ukucila pa myaka 400! Shemu alimwene ifibi ifyalecita abantu ninshi takulaba ne Lyeshi, kabili alimweneko uko ilyeshi ilikalamba lyaipeye abantu pa calo, na kabili alimweneko uko uluko lwa kubalilapo lwatampile ukusanduluka pa calo, e lyo na lintu Nimrode apondweke no kukuula Ulupungu lwa Babele e ko ali. Shemu uwali uwa cishinka tailundile kuli bacipondoka ba pa Babele. Na lintu Yehova afulungenye ululimi lwa balekuula ulupungu, Shemu no lupwa lwakwe bena batwalilile fye ukulanda ululimi lwa kubalilapo ulo na Noa alelandako. Muli ulu ulupwa e mwali na Abramu. Kanshi ilyo Abramu alekula afwile alicindike sana Shemu. Icawemeko ca kuti, pa myaka iingi iyo Abramu ali uwa mweo, Shemu na o ninshi e po acili. Kanshi Abramu afwile asambilile pali Yehova kuli Shemu.

6. (a) Cinshi cilanga ukuti Abramu alisambilileko isambililo ilikankaala ku Lyeshi? (b) Bushe Abramu na Sarai baleikala shani?

⁶ Tatutwishika ukuti Abramu alishibe bwino ico Lesa aleteele Ilyeshi. E ico alefwaisha ukulasekesha Lesa nga fintu Noa na o acitile. E co Abramu akaanine ukupepa ifilubi kabili e calengele no kuti abe uwaibela mu Uri nalimo fye na mu lupwa lwakwe umwine. Na lyo line alisangile umwanakashi uwa mibele iisuma nga nshi. Aupile Sarai, umwanakashi uwali uwayemba nga nshi kabili uwakwete sana icitetekelo muli Yehova. * Nangu ca kuti Abramu na Sarai tabakwete umwana, ukwabula no kutwishika  balitemenwe sana ukulabombela Yehova pamo. E bakushishe na Lote umwana wa kwa munyina wa kwa Abramu. Na kuba, Lote ali mwana wa nshiwa.

7. Bushe abasambi ba kwa Yesu kuti bapashanya shani Abramu?

⁷ Abramu talekele ukupepa Yehova no kutendeka ukupepa utulubi utwali mu Uri. Ena na Sarai bali-ipeeleshe ukukanapepako utulubi uto abengi balepepa. Na ifwe nga tulefwaya ukuba ne citetekelo cafikapo, tulingile ukubapashanya. Na ifwe bene tufwile ukuitemenwa ukuba abaibela. Yesu alandile ukuti abasambi bakwe tabali no kuba ‘aba mu calo,’ no kuti ico cali no kulenga aba mu calo babapate. (Belengeni Yohane 15:19.) Nga ca kuti mwaumfwa ububi pa mulandu wa kuti balupwa wenu nangu aba mu bwikashi bamukaana pa mulandu wa kusalapo ukubombela Yehova, muleibukisha ukuti te imwe mweka ifya musango uyu fyacitikilapo. Mulingile no kwishiba ukuti ninshi mulepashanya Abramu na Sarai ababombele Lesa mu cishinka.

8, 9. (a) Cintu nshi icikalamba icacitike kuli Abramu ico ashalabile? (b) Mashiwi nshi ayo Yehova atumine kuli Abramu?

⁸ Bushiku bumo, kwali icintu cimo icikalamba icacitike ico Abramu ashabalile alaba. Apokelele amashiwi ukufuma kuli Yehova Lesa! Baibolo tailondolola sana ifyo cali, ilanda fye ukuti “Lesa wa bukata” amonekeele kuli ulya mwaume wa cishinka. (Belengeni Imilimo 7:2, 3.) Nalimo uwalangisheko fye panono Abramu ubukata bwa kwa Yehova, ali ni malaika. Kuti mwaelenganya ifyo Abramu atemenwe pa kumona ifyo Lesa wa cine apusana ne filubi ifyo abantu mu nshiku shakwe balepepa.

⁹ Mashiwi nshi ayo Yehova atumiine Abramu? Amwebele ati, “Fuma mu calo cobe, ushe na balupwa lobe no kuya ku calo ico nkakulanga.” Yehova tamwebele ishina lya calo, amwebele fye ukuti ali no kumulanga ico calo. Ica kubalilapo, Abramu ali no kusha icalo cakwe na balupwa wakwe. Ukulingana ne ntambi sha bantu abaleikala ku Middle East, ulupwa lwali cintu icacindama sana. Kanshi tacalemoneka bwino umuntu nga afuma ku lupwa lwakwe no kuya mu kwikala kumbi, e lyo kuli bamo calebipa ukucila na pa mfwa!

10. Cinshi twingalandila ukuti Abrahamu na Sarai bali-ipeeleshe sana pa kufuma mu Uri?

¹⁰ Ukuya no kusha ulya umusumba calyafishe sana. Mu musumba wa Uri mwali abantu abengi sana kabili wali musumba uwa cuma. (Moneni akabokoshi kaleti  “Umusumba Uko Abramu na Sarai Bafumine Ilyo Bakuukile.”) Abashula ifya kushulashula pa kuti basambilileko, balanda ukuti mu Uri mwali amayanda ayasuma sana. Amayanda yamo umwaleikala ulupwa na babomfi, yalekwata imiputule 12 no kucilapo, e lyo yalekwata imansa isho bashingwililemo sementi na mabwe. Mu fifulo fya cintubwingi mwali ne fimbusu, utumfukumfuku twa menshi no mwa  kupoosa ifisooso. Mwilaba ukuti pali iyi nshita Abramu na Sarai ninshi nabakula, Abramu ali ne myaka nalimo ukucila pali 70 e lyo Sarai na o muli ba 60. Kanshi Abramu alefwaya ukuti Sarai aleikala bwino no kusungwa bwino, pantu kwena e fyo umwaume onse uwaba bwino engafwaya. Tontonkanyeni pa fyo balanshenye pa mepusho na masakamika ayo nalimo bakwete ilyo bapokelele ili ilyashi. Abramu afwile alitemenwe icine cine ilyo Sarai asumine! Nga filya fine fye na Abramu aletontonkanya, na Sarai wine alisumine ukufuma mu ng’anda iisuma no kusha fyonse ifyo baleipakisha.

11, 12. (a) Ilyo bashilafuma mu musumba wa Uri, finshi ifyo balepekanya kabili finshi ifyo batontonkenyepo sana? (b) Bushe kuti mwalondolola shani ifyo cali pa bushiku baleya?

¹¹ Apo balisumine ukuti baali no kuya, Abramu na Sarai balikwete ifingi ifya kucita. Balikwete ifingi ifya kulonga ne fya kupekanya. Finshi baali no kusenda abashaishibe na kuntu baleya, kabili finshi ifyo baali no kusha? Ico batontonkenyepo sana, lupwa lwabo ne fibusa e lyo na Tera. Bushe cali no kuba shani kuli Tera apo aali mukote? Bapingwilepo ukumusenda no kulamusunga mpaka fye ne mfwa. Tera afwile alisumine no mweo onse ukuti baye pantu Baibolo itila, aali cikolwe, uwafumishe ulupwa lwakwe mu musumba wa Uri. Ukwabula no kutwishika afwile alilekele ukupepa utulubi. Lote, umwana wa kwa ndume nankwe uwa kwa Abramu na o alikonkele.—Ukute. 11:31.

¹² Ubushiku bwa kuya bwasukile bwafika. Elenganyeni ukuti abantu nabalongana ku nse ya musumba wa Uri. Nabalonga ifipe pa ngamila na pali bakabalwe, nabalonganya ne mikuni ya nama, ulupwa na babomfi bonse nabaipekanya, balelolela fye ukuya. * Nalimo bonse balelolela fye ukuti Abramu abebe ukuti, katuleya. Awe inshita ya kwima yasukile yafika, e fyo bafumine mu musumba wa Uri ukwabula no kutontonkanyapo ukuti bakabwela.

13. Bushe ababomfi ba kwa Yehova muno nshiku balanga shani ukuti balapashanya Abramu na Sarai?

¹³ Muno nshiku, ababomfi ba kwa Yehova abengi balaya uko aba kubila pa Bufumu bacepa sana. Bambi nabo balasambilila indimi shimbi pa kuti balebomba sana umulimo wa kwa Lesa. E lyo bambi nabo balesha ukubomfyako inshila imbi iya kubililamo imbila nsuma iyo bashaeshapo nangu inshila iyo bashabelesha. Pa kuti umo apingulepo ukubomba muli iyi nshila kano naipeelesha, no kuitemenwa ukusuulako ku mikalile isuma. Cilawama sana ababomfi ba kwa Lesa nga baleipeela muli uyu musango pantu ninshi balepashanya Abramu na Sarai! Nga ca kuti tuli ne citetekelo ca musango yu, tulingile ukwishiba ukuti Yehova akulatupaala sana ukucila na pa fyo tumubombela. Talekelesha abantu bakwe aba citetekelo. (Heb. 6:10; 11:6) E fyo cali kuli Abramu, alimupaalile.

14, 15. Bushe ubulendo bwa kufuma ku Uri ukufika ku Harani bwali shani, kabili cinshi nalimo calengele ukuti Abramu apingulepo ukwikala ku Harani pa nshita imo?

¹⁴ Panono panono, abantu abali pa lwendo basukile babelela ukwenda. Elenganyeni ukuti Abramu na Sarai baleti banina pali bakabalwe kabili baika balaenda fye. Elenganyeni no kuti ilyo balelanshanya, baleumfwa ne congo ca nyenjele isho balekobeka mu mikoshi ya nama shasendele ifipe. Panono panono, na bashabeleshe sana ukwenda basukile babelela, baishiba ne fya kucita. Baleti nga bafika pa cifulo cimo babala baikalapo inshiku shimo e lyo bafumapo. Babikilepo fye ukwafwa Tera umukote ukwikala bwino pa ngamila nangu pa mpunda. Ilyo baleya, balolele lwa ku masamba ukukonka mu lulamba lwa Mumana wa Yufrate. Balyendele inshiku ishingi kabili batwalilile fye ukulaya.

¹⁵ Ilyo baendele amakilomita 960 basukile bafika mu musumba wa Harani, incende iisuma sana. Uyu musumba, umwali sana icuma, wabelele pa masansa ya musebo uwalolele lwa ku kabanga uko abantu balecita sana ubukwebo. Pali iyi ncende e po ulu lupwa lwabalile lwaikala pa nshita imo. Nalimo pali iyi nshita Tera amaka ya kutwalilila ubulendo yalipwile sana.

16, 17. (a) Cipangano nshi icalengele Abramu ukutemwa sana? (b) Bushe Yehova apaalile shani Abramu ilyo aleikala mu Harani?

 ¹⁶ Mu kupita kwa nshiku, Tera alifwile ninshi ali ne myaka 205. (Ukute. 11:32) Ilyo Abramu afwililwe alisansamushiwe nga nshi pantu Yehova na kabili alilandile nankwe. Alibwekeshepo ukumweba amashiwi ayo amwebele ilyo ali ku Uri, kabili alimulundiilepo ne paalo. Abramu bamulaile ukuti ali no kuba “uluko ulukalamba” no kuti indupwa shonse isha pe sonde shali no kupaalwa pa mulandu wa cumfwila cakwe. (Belengeni Ukutendeka. 12:2, 3.) Apo Abramu alitemenwe sana pa cipangano ico Lesa apangene nankwe, alikoseleshiwe ukutwalilila no bulendo bwakwe.

¹⁷ Pali iyi nshita balikwete sana ifya kulonga ukucila pa fyo balongele ilyo balefuma mu Uri, pantu Yehova alipaalile Abramu ica kuti alikwete sana icuma ilyo ali mu Harani. Baibolo itila, basendele ‘ ifyuma fyonse ifyo banonkele na babomfi abo bakwete mu Harani.’ (Ukute. 12:5) Pa kuti Abramu engaba uluko alingile ukukwata ifyuma ifingi, ulupwa ulukalamba na babomfi abengi. Te lyonse Yehova alenga ababomfi bakwe ukukwata icuma, lelo alabapeela ifyo balekabila pa kuti bengabomba umulimo wakwe. Apo nomba Abramu alikosele, alimine pamo no lupwa lwakwe ukulaya ku calo uko ashaishibe.

18. (a) Ni lilali ilyo icintu icikalamba sana cacitike kuli Abramu pa fyo Lesa alebomba na bantu Bakwe? (b) Finshi fimbi ifyacindama ifyacitike pa Nisani 14 ilyo papitile imyaka? (Moneni akabokoshi kaleti “Ubushiku Ubwacindama mu Lyashi lya mu Baibolo.”)

¹⁸ Abantu bale-enda inshiku ishingi ukufuma ku Harani ukuyafika ku cabu ca Karikemishi uko batemenwe ukwabukila umumana wa Yufrate. Nalimo pali ici icifulo e po icintu icikalamba sana cacitike kuli Abramu icakumine ifyo Lesa alebomba na bantu bakwe. Cifwile cali ni mu 1943 B.C.E., pa bushiku bwalenga 14 ubwa mweshi uo batampile ukulaita ukuti Nisani, e lyo Abramu ayabwike umumana no lupwa lwakwe. (Ukufu. 12:40-43) Ku kapinda ka ku kulyo e kwali icalo ico Yehova alaile ukulanga Abramu. Pali bulya bwine ubushiku ilyo Abramu ayabwike umumana, icipangano catendeke ukubomba.

19. Nani uo Yehova alumbwile mu bulayo ubo alaile Abramu, kabili cinshi nalimo ici caibukisheko Abramu?

¹⁹ Abramu no lupwa baile lwa ku kapinda  ka ku kulyo kabili babalile bayaikala mupepi ne miti ikalamba iya More mupepi na ku Shekemu. Ilyo bali kulya, na kabili Yehova alilandile na Abramu. Pali iyi nshita, mu bulayo ubo Lesa alaile Abramu, alilumbwilemo no mwana nangu abana abaali no kupyana icalo. Bushe Abramu alitontonkenyepo pa busesemo ubo Yehova alandile mu Edeni ubulanda pa bana nangu “umwana” uwali no kwisalubula abantunse? (Ukute. 3:15; 12:7) Nalimo. Afwile alitampile ukutontonkanya ukuti aali pa bantu abo Yehova ali no kufikilishishamo imifwaile yakwe iikalamba.

20. Bushe Abramu alangile shani ukutasha pa fyo Yehova amucindamike?

²⁰ Abramu alitashishe sana pa fyo Yehova amucindamike. Ilyo alepita muli ici calo afwile aali uwacenjela pantu ninshi abena Kanaani bacilimo. E ico abalile akuula ifiipailo fya kupepelapo Yehova, ica kubalilapo cali mupepi ne miti ikalamba iya More, e lyo ica bubili cali mupepi na ku Betele. Abramu alelilila kwi shina lya kwa Yehova, afwile aletasha Lesa no mweo onse ilyo aletontonkanya pa fyo umwana wa mu busesemo ali no kuba. Afwile alebila na pa bufumu bwa kwa Lesa ku bena Kanaani abaali mupepi. (Belengeni Ukutendeka 12:7, 8.) Apo ubulendo bwa kwa Abramu bwali tabulapwa, kanshi kwali na fimbi ifyali no kwesha sana icitetekelo cakwe. Icawemeko ca kuti, Abramu talefuluka ifintu ifisuma ifyo ashile ku Uri. Abikile fye amano ku fyo Lesa amulaile. Pa AbaHebere 11:10 patila: Abramu “alelolela umusumba uwakwata imifula ine ine iya kukuulapo, uo kakuula kabili kalenga wa uko ni Lesa.”

21. Bushe ifyo twaishiba pa Bufumu bwa kwa Lesa fyalilingana ne fyo Abramu aishibe? Kabili finshi mulefwaisha ukucita?

²¹ Fwe babombela Yehova muno nshiku twalishiba ifingi pali ulya musumba wa mampalanya uwalumbulwa mu AbaHebere 11:10 ukucila Abramu. No yu musumba Bufumu bwa kwa Lesa. Twalishiba ukuti Ubufumu bulateka mu muulu kabili nomba line buli no konaula cino calo cabipa. Twalishiba no kuti, umwana wa mu busesemo, Yesu Kristu, nomba alateka muli ubu Ubufumu. Ala cikawama sana ukumonana na Abramu nga abuuka! Ilyo akabuuka, e lyo na o akeshiba bwino umwalolele amalayo ayo Lesa amulaile. Bushe kuti mwatemwa ukumona uko Yehova akafikilisha amalayo yakwe yonse? Nga e fyo mufwaya, lyena kuti cawama mwatwalilila ukulabomba nga Abramu. Mulelanga ukuti mwali-ipeelesha, muli bacumfwila, no kuti mulatasha Yehova pa fyo amucindamika. Apo Abramu ni “Wishi wa bantu bonse ababa ne citetekelo” nga mwaba ne citetekelo nga ena, na imwe Lesa akaba ni shinwe!