1, 2. (a) Bushe nga ca kuti mwalishiba ishina lya muntu uwalumbuka, ninshi mwalimwishiba bwino? Londololeni. (b) Finshi abantu baishiba pali Yesu?

KWALIBA abantu abengi sana abalumbuka muno calo. Nalimo na imwe mwalishibapo umo. Lelo ukwishiba fye ishina lyakwe tacipilibula ukuti uyo muntu mwalimwishiba bwino. Na kabili, tacalola mu kuti mwalishiba ifintu ifingi pali ena ne fyo aba.

² Nalimo mwalyumfwapo fimo pali Yesu Kristu, nangu ca kuti ukutula apo aikalile pano calo napapita ne myaka nalimo 2,000. Na lyo line, abantu abengi tabaishiba ifyo Yesu aali lintu aali pano calo. Bamo batila aali fye muntu umusuma, bambi nabo batila aali ni kasesema, e lyo bambi basumina ukuti ni Lesa. Inga imwe mwamwishiba shani?—Belengeni Ifyebo na Fimbi pa 12.

3. Mulandu nshi mulingile ukwishibila Yehova Lesa na Yesu Kristu?

³ Nacilinga sana ukuti mwishibe icishinka pali Yesu. Mulandu nshi? Baibolo itila: “Nomba pa kuti babe no mweo wa muyayaya, kano baishiba imwe mwe Lesa wa cine mweka, na Yesu Kristu uo mwatumine.” (Yohane 17:3) Ca cine, nga mwaishiba icishinka pali Yehova na pali Yesu kuti mwaisaikala umuyayaya mu paradaise iikaba pe sonde. (Yohane 14:6) Na kabili, nga mwamwishiba bwino Yesu, mukeshiba ifya kwikala bwino na bantu banenu. (Yohane 13:34, 35) Mu Cipandwa 1, twalisambilile ifyo Lesa aba. Nomba twalasambilila ifyo Baibolo yalondolola pali Yesu.

4. Bushe amashiwi ya kuti “Mesia” na “Kristu” yalola mwi?

⁴ Imyaka iingi ilyo Yesu ashilafyalwa, Yehova alisobele muli Baibolo ukuti aali no kutuma Mesia nelyo Kristu. Ishiwi “Mesia” lyafuma ku lulimi lwa ciHebere, kabili ishiwi “Kristu” lyafuma ku lulimi lwa ciGriki. Aya amalumbo yonse yalola mu kuti uwasubwa e kutila uo Lesa asala ukubomba umulimo uwaibela. Uyu Mesia akalenga fyonse ifyo Lesa alaya fikafikilishiwe kabili kuti amwafwa na pali ino ine nshita. Lelo, ilyo Yesu ashilafyalwa, abantu abengi baleipusha abati, ‘Nani akaba Mesia?’

5. Bushe abasambi ba kwa Yesu balisumine ukuti Yesu aali ni Mesia?

⁵ Abasambi ba kwa Yesu tabaletwishika ukuti Yesu e wali Mesia uwasobelwe. (Yohane 1:41) Ku ca kumwenako, Simone Petro aebele Yesu ati: “Ni mwe Kristu.” (Mateo 16:16) Kuti twashininkisha shani ukuti Yesu e Mesia?

6. Bushe Yehova acitile shani pa kwafwa abantu aba cishinka ukwishiba Mesia?

⁶ Imyaka iingi ilyo Yesu ashilafyalwa, bakasesema ba kwa Lesa balilembele ifintu ifingi ifyali no kwafwa abantu ukwishiba Mesia. Baali no kumwishiba shani? Tutile bamweba ukuyasenda umuntu uo mushaishiba ku citesheni ca basi. Nga ca kuti bamo balimulondolweleleko ifyo mwingeshibilako uyu muntu, ukwabula no kutwishika kuti mwayamwishiba ukwabula no bwafya. Ifi fine e fyo na Yehova acitile, aebele bakasesema ukulemba ifyo Mesia aali no kucita ne fyali no kumucitikila. Ilyo amasesemo yonse aya yafikilishiwe, abantu aba cishinka balishininkishe ukuti Yesu e Mesia.

7. Masesemo nshi yabili ayalanga ukuti cine cine Yesu ni Mesia?

⁷ Nomba natulande pa masesemo yabili. Mu  busesemo bwa kubalilapo, imyaka 700 ilyo Yesu ashilafyalwa, Mika asobele ukuti Mesia aali no kufyalilwa mu musumba uunono uwa Betelehemu. (Mika 5:2) Muli uyu wine musumba e mo Yesu afyalilwe! (Mateo 2:1, 3-9) Mu busesemo bwa bubili, Daniele asobele ukuti Mesia aali no kumoneka pano calo mu mwaka wa 29 C.E. (Daniele 9:25) Kwaliba amasesemo na yambi ayengi ayashininkisha ukuti Yesu e Mesia wasobelwe.—Belengeni Ifyebo na Fimbi pa 13.

8, 9. Finshi fyacitike ilyo Yesu alebatishiwa ifilanga ukuti cine cine Yesu aali ni Mesia?

⁸ Yehova alilenga caishibikwa bwino bwino ukuti Yesu ni Mesia. Lesa alilaile Yohane Kabatisha ukuti aali no kumulanga icishibilo icali no kumwafwa ukwishiba uwali no kuba Mesia. Ilyo Yohane alebatisha Yesu mu mumana wa Yordani mu 29 C.E., Yohane alimwene ici cishibilo. Baibolo ishimika ukuti: “Ilyo Yesu abatishiwe, apo pene afumine mu menshi; kabili, moneni! umuulu waliswike, kabili amwene umupashi wa kwa Lesa uleika kwati ni nkunda, uleisa pali ena. Moneni! kabili, kwali ne shiwi ukufuma mu muulu aliti: ‘Uyu e Mwana wandi, uwatemwikwa, uo nsekelamo. ’” (Mateo 3:16, 17) Ilyo Yohane amwene no kumfwa ici icishibilo, alishininkishe ukuti Yesu aali ni Mesia. (Yohane 1:32-34) Pali bulya bushiku, Yehova alitumine umupashi wakwe pali Yesu, kabili Yesu aishileba Mesia. E o Lesa asalile ukuba Intungulushi kabili Imfumu.—Esaya 55:4.

 ⁹ Amasesemo ya mu Baibolo, amashiwi ayo Yehova umwine alandile, ne fyacitike ilyo Yesu alebatishiwa fyalangilile fye apabuuta tuutu ukuti Yesu ni Mesia. Lelo, bushe ni kwi Yesu afumine, kabili aali muntu wa musango nshi? Natumone ifyo Baibolo yasuka aya mepusho.

10. Bushe Baibolo isambilisha ukuti Yesu aali kwi ilyo ashilaisa pano calo?

¹⁰ Baibolo itusambilisha ukuti Yesu alikele imyaka iingi ku muulu ilyo ashilaisa pano calo. Mika atile ‘intulo yakwe [Mesia] ya ku kale, ku nshita sha muyayaya.’ (Mika 5:2) Yesu umwine alilandile ukuti aali ku muulu ilyo ashilafyalwa mu buntu pano calo. (Belengeni Yohane 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5.) Na lintu ashilaisa pano calo, Yesu aleumfwana sana na Yehova.

11. Mulandu nshi uo Yehova atemenwa sana Yesu?

¹¹ Yehova alimutemwa sana Yesu. Cinshi amutemenwa? Pantu e o abalilepo ukubumba pa fibumbwa fyonse. E co Yesu etilwa ukuti “e beli pa fibumbwa fyonse.” * (Abena Kolose 1:15) Na cimbi icalenga Yehova atemwe sana Yesu, nico e o abumbile mu kulungatika. E mulandu wine etilwa ukuti “Umwana wakwe uwafyalwa eka.” (Yohane 3:16) Yesu e o Yehova abomfeshe pa kupanga ifintu fyonse. (Abena Kolose 1:16) Na kabili, ni Yesu fye e witwa ukuti “Cebo,” pantu e o Yehova alebomfya pa kweba bamalaika na bantu ifyo balingile ukucita.—Yohane 1:14.

12. Cinshi twingalandila ukuti Yesu te Lesa?

¹² Abantu bamo basumina ukuti Yesu e Lesa wine. Lelo ifi te fyo Baibolo isambilisha. Baibolo ilanda ukuti Yesu alibumbilwe, kanshi Yesu alikwete intendekelo. Lelo Yehova uwapangile ifintu fyonse ena takwata intendekelo. (Amalumbo 90:2) Apo Mwana wa kwa Lesa, Yesu talefwaya nangu panono ukulaimona kwati na o  ni Lesa. Baibolo ilasambilisha bwino bwino ukuti Wishi mukalamba pa Mwana. (Belengeni Yohane 14:28; 1 Abena Korinti 11:3) Yehova eka fye e “Lesa Wa Maka Yonse.” (Ukutendeka 17:1) E wakulisha kabili e wakwatisha amaka ukucila ifintu fyonse pano isonde na mu muulu.—Belengeni Ifyebo na Fimbi pa 14.

13. Cinshi Baibolo ilandila ukuti Yesu “e cipasho ca kwa Lesa uushimoneka”?

¹³ Yehova no Mwana wakwe Yesu balibombeele pamo pa myaka iingi nga nshi ilyo bashilabumba imyulu ne sonde. Bafwile balitemwanene sana! (Yohane 3:35; 14:31) Yesu alepashanya sana wishi mu mibele ica kuti na Baibolo imwita ukuti “e cipasho ca kwa Lesa uushimoneka.”—Abena Kolose 1:15.

14. Cali shani pa kuti Umwana uo Yehova atemwa sana afyalwe mu buntu?

¹⁴ Umwana wa kwa Yehova uo atemwa sana aliitemenwe ukufuma ku muulu no kwisafyalwa mu buntu pano calo. Cali shani pa kuti cibe ifi? Mu cisungusho, Yehova akuushishe ubumi bwa Mwana wakwe uwali ku muulu no kububika mumala muli Maria nacisungu. Ici cipesha amano, calangile ukuti Yesu talekabila ukukwata wishi umuntunse pa kuti afyalwe pano calo. E ico, umwana uo Maria afyele aali uwapwililika kabili amwinike ukuti Yesu.—Luka 1:30-35.

15. Finshi fingamwafwa ukwishiba bwino Yehova?

¹⁵ Kuti mwaishiba ifingi pali Yesu, pa fyo acitile ilyo ali pano calo, na pa mibele yakwe nga mwabelenga amabuuku ya kwa Mateo, Marko, Luka, na Yohane. Aya amabuuku bayeta ukuti amabuuku ya Mbila Nsuma. Apo Yesu aba fye kwati ni Wishi, ifyo mukalabelenga  fikamwafwa ukwishiba bwino Yehova. E mulandu wine Yesu alandile ukuti: “Uwamona ine, ninshi amona na Tata.”—Yohane 14:9.

16. Finshi Yesu alesambilisha? Bushe ifyo Yesu alesambilisha fyali fya kwa nani?

¹⁶ Abantu abengi baleita Yesu ukuti “Kasambilisha.” (Yohane 1:38; 13:13) Isambilisho limo ilikalamba ilyo alesambilisha ni “mbila nsuma ya bufumu.” (Mateo 4:23) Bushe ubu Ubufumu ni cinshi? Buteko bwa kwa Lesa ubwaba ku muulu ubukateka isonde lyonse no kulenga abantu abomfwila Lesa bakapaalwe. (Mateo 4:23) Fyonse ifyo Yesu alesambilisha fyali fya kwa Yehova. Yesu atile: “Ifyo nsambilisha te fyandi iyo, lelo fya wantumine.” (Yohane 7:16) Yesu alishibe ukuti Yehova afwaya abantu baumfwa Imbila nsuma iya kuti Ubufumu bwa kwa Lesa bukateka isonde lyonse.

17. Ni kwi Yesu alesambilishisha abantu? Mulandu nshi alebilila sana imbila nsuma?

¹⁷ Ni kwi Yesu alesambilishisha abantu? Konse fye uko alesanga abantu. Alesambilisha mu ncende sha kutali, mu misumba iikalamba, mu mishi, pa maliketi, pa fifulo fya kupepelapo, na mu mayanda ya bantu. Talelolela abantu ukuti baye kuli ena. Ilingi line e waleya uko engabasanga. (Marko 6:56; Luka 19:5, 6) Yesu alebombesha kabili inshita iikalamba alesambilisha abantu. Cinshi alecitila ifi? Pantu alishibe ukuti e fyo Lesa alefwaya ukuti alecita kabili lyonse aleumfwila Wishi. (Yohane 8:28, 29) Na kabili, icalelenga ukuti Yesu aleshimikila nico aleumfwila abantu inkumbu. (Belengeni Mateo 9:35, 36.) Alishibe ukuti bashimapepo tabalesambilisha ifya cine pa Bufumu bwa kwa Lesa na pali Lesa wine. Kanshi alefwaya abantu abengi baumfwa imbila nsuma.

18. Mibele nshi Yesu akwete iyo mwatemwapo sana?

 ¹⁸ Yesu alitemenwe abantu kabili alebasakamana. Ali ne cikuuku ku bantu kabili taifinishe. Nangu fye bana abanono balitemenwe ukuba pamo nankwe. (Marko 10:13-16) Yesu talefyenga abantu. Talefwaya amafisakanwa no lufyengo. (Mateo 21:12, 13) Ilyo aali pano calo, abanakashi tabakwete insambu ishingi kabili tabacindikwe. Lelo Yesu ena alesunga bwino abanakashi kabili alebacindika. (Yohane 4:9, 27) Na kabili, Yesu ali uwaicefya sana. Ku ca kumwenako, bushiku bumo icungulo bushiku alisambile amakasa ya batumwa bakwe. Ilingi line abalebomba uyu mulimo babomfi fye.—Yohane 13:2-5, 12-17.

19. Finshi filanga ukuti Yesu alishibe ifyo abantu balefwaya no kuti alefwaya ukubafwa?

¹⁹ Yesu alishibe bwino ifyo abantu balekabila kabili alefwaisha ukubafwa. Alilangile ifi ilyo abomfeshe amaka ya kwa Lesa ku kundapa abantu mu cipesha mano. (Mateo 14:14) Bushiku bumo umwaume uwalwele ifibashi aebele Yesu ati: “Kuti mwamposha, nga mulefwaya.” (Marko 1:40-42) Yesu alyumfwilile uyu mwaume inkumbu pa fyo alekalipwa na pa fyo alecula, e co alefwaya ukwamwafwa. Lyena Yesu amutambike ukuboko no kumwikata, e lyo amwebele ati: “Ndefwaya. Pola.” E fyo uyu mwaume apolele! (Marko 1:40-42) Elenganyeni ifyo uyu mwaume aumfwile!

20, 21. Cinshi twingalandila ukuti Yesu e o twingasambililako sana nga tulefwaya ukuba ne cumfwila?

²⁰ Yesu e o twingasambililako sana nga tulefwaya ukuba ne cumfwila kuli Lesa. Lyonse aali ne cishinka kuli Wishi nangu abalwani bakwe bamucushe shani nelyo ifintu fya musango shani fimucitikile. Ku  ca kumwenako, Yesu tatenene ilyo Satana alemutunka. (Mateo 4:1-11) Balupwa wakwe bamo tabasumine ukuti aali ni Mesia e co balemwebela abati “napena,” lelo Yesu alitwalilile fye ukubombela Lesa. (Marko 3:21) Ilyo abalwani bakwe balemucusha, Yesu alitwalilile fye ukuba uwakosa kuli Lesa kabili talefwaya ukulandula.—1 Petro 2:21-23.

²¹ Nangu fye ni lintu abalwani bakwe balemucusha bunkalwe bunkalwe pa kumwipaya, Yesu alitwalilile uwa cishinka kuli Yehova. (Belengeni Abena Filipi 2:8.) Tontonkanyeni pa macushi ayo ashipikishe ubushiku alefwa. Balimwikete, inte sha bufi shalimubepeshe ukuti alesaalula Lesa, bashicilye abashali ne cishinka balimupingwile, abantu balemutumfya kabili abashilika balimucushishe  sana ica kuti bamupoopela na pa cimuti. Pa kufwa apundile ati: “Fyonse nomba fyapwa!” (Yohane 19:30) Ilyo papitile inshiku shitatu ukutula apo afwilile, Yehova alimubuushishe no kumupeela umubili wa bumupashi. (1 Petro 3:18) Pa numa ya milungu iinono, Yesu alibwelelemo ku muulu “no kwikala ku kuboko kwa ku kulyo ukwa kwa Lesa.”—AbaHebere 10:12, 13.

22. Lishuko nshi twakwata pali lelo pa mulandu wa kuti Yesu alitwalilile ukuba ne cishinka kuli Wishi?

²² Ico twakwatila ishuko lya kwisaikala umuyayaya mu paradaise pe sonde nga filya fine Yehova alefwaya pa kutendeka, nico Yesu alitwalilile ukuba uwa cishinka kuli Wishi. Mu cipandwa cikonkelepo, tukasambilila ifyo imfwa ya kwa Yesu yalenga twakwata ishuko lya kwisaikala umuyayaya.