Biblu’n nun fluwa nga be flɛ i kɛ Mɛn’n i Bo Bolɛ’n, ɔ kan klɔ sran klikli nga Ɲanmiɛn yili i’n i ndɛ. Be flɛ sran sɔ’n kɛ Adam. I waan Ɲanmiɛn seli Adam kɛ: “Fie’n nun waka mun yɛ be o lɛ-ɔ, be mma kwlaa nga ɔ waan á dí’n, di. Sanngɛ sa kpa’n nin sa tɛ’n be silɛ waka’n i mma liɛ’n, nán di i li. Sɛ a di’n, saan wulɛ cɛ yɛ á wú-ɔ.” (Bo Bolɛ 2:16, 17) Sɛ ɔ ti kɛ Adam nantili ndɛ sɔ’n su’n, nn kɛ é sé yɛ’n, ɔ te o Edɛnin fie’n nun.

Adam w’a nantiman Ɲanmiɛn nuan ndɛ’n su. Kɛ i yi Ɛvu dili waka’n i mma’n, ɔ dili wie. Ɔ maan, ɔ wuli. (Bo Bolɛ 3:1-6) Ɲin kekle sɔ mɔ be yoli’n ti’n, lele nin andɛ e o afɛ nun. Akoto Pɔlu yiyili i sɔ liɛ’n nun weiin. Ɔ seli kɛ: “Sran kun ti yɛ sa tɛ yolɛ’n bali mɛn nun-ɔn, yɛ sa tɛ sɔ’n ti yɛ maan wie’n bali-ɔ. Yɛ i ti yɛ maan wie’n wo sran’m be kwlaa be su-ɔ, afin be kwlaa be yo sa tɛ.” (Rɔmfuɛ Mun 5:12) “Sran kun” sɔ’n yɛle Adam. ?Yɛ ngue yɛ Pɔlu flɛ i sa tɛ’n niɔn? ?Ngue ti yɛ ɔ se kɛ sa tɛ sɔ’n ti yɛ maan wie’n bali-ɔ?

Adam i ɲinfu tɔnnin Ɲanmiɛn mmla’n. Yɛle kɛ i ɲin w’a yiman Ɲanmiɛn. I sɔ’n yɛ ɔ ti sa tɛ’n niɔn. (1 Zan 3:4) Sa tɛ’n kusu i akatua’n yɛle wie’n. Afin Ɲanmiɛn seli Adam kɛ sɛ i ɲin w’a yimɛn i’n, wulɛ cɛ yɛ ɔ́ wú-ɔ. Ɔ maan, sɛ Adam nin i mma’m be ɲin yi Ɲanmiɛn’n, be su wuman. Ɲanmiɛn w’a yiman sran mun naan cɛn wie lele be wu. Sanngɛ, ɔ kunndɛ kɛ be ɲan nguan. I kpa bɔbɔ’n, ɔ kunndɛ kɛ be ɲan anannganman nguan.

 Biblu’n se kɛ “wie’n wo sran’m be kwlaa be su.” Sran kwlakwla wun i sɔ weiin. ?Sanngɛ, be wu be o lɔ? Sran sunman be se kɛ like kun o sran’n nun naan ɔ wuman wie, naan be wu be o lɔ. Sɛ ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ’n, nn wie’n timan sa tɛ’n i akatua kɛ nga Ɲanmiɛn fa kannin’n sa. Ɔ maan, é sé kɛ Ɲanmiɛn buali Adam i ato. Biblu’n kusu se kɛ Ɲanmiɛn “bua-man ato.” (Ebre Mun 6:18) Satan yɛ ɔ bua ato-ɔ. Afin ɔ seli Ɛvu kɛ: “Amun su wu-man.”—Bo Bolɛ 3:4.

?Sɛ be wu be nunman lɔ’n, kɛ sran wu’n i liɛ yo sɛ?

Mɛn’n i Bo Bolɛ fluwa’n se kɛ: “Anannganman Nyanmiɛn fali fa naan w’a fa yi sran kun, yɛ ɔ fitali sran’n i bue’n nun yɛ sran’n deli wunmiɛn-ɔn, yɛ ɔ nyannin nguan-an.” Ebre nun ndɛ mma nga be kacili i Wawle’n nun kɛ ‘nguan’n,’ yɛle ne’phesh. ‘Like kwlaa nga be de wunmiɛn’n’ yɛ Ebre nun be flɛ be sɔ-ɔ.—Bo Bolɛ 2:7.

Biblu’n se kɛ sran’n “nyannin nguan.” Ɔ kleman kɛ, kɛ Ɲanmiɛn yili sran’n, ɔ fali like kun wlɛli i nun naan sɛ sran wu’n, ɔ su wuman wie. Sran kwlaa ng’ɔ kanngan Biblu’n nun lele guɛ i ti nin i bo’n, ɔ su wumɛn i sɔ ndɛ’n le.

?Sɛ Biblu’n kleman kɛ like kun o sran nun naan ɔ wuman’n, ngue ti yɛ sran sunman be kle i sɔ like’n niɔn? Sɛ e kunndɛ i kpa’n, é wún kɛ laa Ezipti mɛn’n nun lɔ yɛ be boli i sɔ like klelɛ’n i bo-ɔ.

Be flɛ laa fluwa sifuɛ dan kun kɛ Erodotusi, ɔ ti Glɛki. Ɔ seli kɛ Eziptifuɛ mun yɛ ‘be dun mmua jrannin su cinnjin kɛ like kun o sran nun naan ɔ wuman-ɔn.’ Babilɔninfuɛ’m be buli i sɔ wie. Glɛki bian kun o lɛ be flɛ i kɛ Alɛkzandri. Kɛ afuɛ 332 nun ka naan Klistfuɛ klikli’m be blɛ’n w’a ju’n ɔ yoli Azi mɛn’n i su famiɛn’n, Glɛki lɔ fluwa sifuɛ  dandan’m be wa boli wie’n i su ato ndɛ’n i klelɛ bo wie. Kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́’n, ndɛ sɔ’n truli Alɛkzandri i famiɛn diwlɛ wunmuan’n nun.

Klistfuɛ Klikli’m be blɛ su’n, Farizifuɛ mun nin Zuifu wie’m be kleli kɛ like kun o sran nun naan ɔ wuman. Fluwa kun m’ɔ kan Zuifu’m be ndɛ’n (The Jewish Encyclopedia) se kɛ: ‘Kɛ Zuifu’m be fali be ɲin sieli i Glɛki’m be like nga be kle’n su’n, yɛ be lafili su wie kɛ like kun o sran nun naan ɔ wuman-ɔn. Sran ng’ɔ kleli i sɔ kpa’n yɛle fluwa sifuɛ dan nga be flɛ i kɛ Platɔn’n.’ Be flɛ Klistfuɛ klikli’m be blɛ su Zuifu kun kɛ Zozɛfu. Ɔ ti fluwa sifuɛ dan kun. Ɔ seli kɛ nán Ɲanmiɛn Ndɛ’n yɛ ɔ se kɛ like kun o sran nun naan ɔ wuman-ɔn. Sanngɛ, “Glɛki mun yɛ be lafi i sɔ ndɛ’n su-ɔ.” Zozɛfu bu i kɛ be ngua dilɛ ndɛ’m be nun yɛ be fɛli i sɔ ndɛ’n kleli sran mun-ɔn.

Kɛ ɔ́ cɛ́ kɔ́ mɔ Glɛki’m bé fá be like klelɛ’n trú i mɛn’n nun’n, Klistfuɛ wie’m be wa fali wie’n i su ato ndɛ nga sran’m be kle’n i su wie. Be flɛ fluwa sifuɛ dan kun kɛ Yona Lɛnderingi. Ɔ seli kɛ: ‘Platɔn seli kɛ like kun o e nun naan laa’n, ɔ o lika kpa kun nun. Sanngɛ siɛn’n, ɔ o mɛn kun m’ɔ w’a saci’n nun. I sɔ’n ti, sran’m b’a sisiman be bo naan b’a fa Platɔn i like ng’ɔ kle’n b’a sanngan Klist liɛ’n nun.’ Yɛ lele nin andɛ’n, be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klistfuɛ’n, be like nga be lafi su cinnjin kpa’n i kun yɛle kɛ be wu be o lɔ.

Akoto Pɔlu seli kɛ: “Nyanmiɛn Wawɛ’n kɛn i weiin kɛ, cɛn wie lele kɛ mɛn’n kɔ́ i bue nuan’n, sran wie’m be su lafi-man Nyanmiɛn su kun, bé fá like nga mmusu bɔ be laka sran’n be kle’n su.” (1 Timote 4:1) Ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ weiin. Like nga “mmusu bɔ be laka sran’n be kle’n,” i kun yɛle kɛ be wu be o lɔ. Biblu’n kleman sɔ kaan sa. I sɔ ndɛ’n fin amuɛn sɔfuɛ mun nin be sa sifuɛ mun.

Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ: “Amún sí ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n, yɛ ndɛ nanwlɛ sɔ’n ti amún nyán amun ti.” (Zan 8:32) E si ndɛ nanwlɛ m’ɔ o Biblu’n nun’n. I sɔ’n ti, y’a ɲan e ti. E faman ato ndɛ nga sran sunman be kan’n su. Yɛ e nianman be ayeliɛ’n su. Asa ekun’n, e faman wie’n i su ndɛ ng’ɔ ti ngua dilɛ m’ɔ fin lalafuɛ’m be nzuɛn’n su.—An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ ?Be nga b’a wu’n be o nin?” nun.

Ɲanmiɛn w’a yiman e kɛ e di afuɛ 70 annzɛ afuɛ 80 naan e wu, naan e ko tran lika uflɛ trilili. Sanngɛ, ɔ yili e naan e nanti i mmla’m be su naan e ɲan anannganman nguan asiɛ’n su. I lɛ nun’n, Ɲanmiɛn kle kɛ ɔ ti sran klofuɛ. Like nga ti yɛ Ɲanmiɛn yili sran’n w’a kaciman. (Malasi 3:6) Ɔ yoli maan i jue tofuɛ kun seli kɛ: “Mɛn’n ɔ́ yó sran kpa’m be liɛ. Bé trán nun tititi.”—Jue Mun 37:29.