Afuɛ 1913 nun’n, be yoli min si Jɔnun Milisi i batɛmun Niyɔki lɔ. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ le afuɛ 25. Aniaan bian Sali Risɛli yɛ ɔ ijɔli nzra nun naan b’a yo ɔ nin i wiengu’m be batɛmun-ɔn. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, w’a cɛman yɛ ɔ ɔli Trinite lɔ-ɔ. Kɛ ɔ juli lɔ’n, ɔ jali Kɔnsitansi Faamɛɛ. Bla sɔ’n su Zoova juejue su kpa. Kpɛkun, baba ukɛli i janvuɛ Wiliamun Braɔnnun naan b’a bo flimun nga be flɛ i kɛ “Photo-Drame de la Création.” Be yoli sɔ lele naan b’a fa Wiliamun Braɔnnun b’a ɔ sran ble mɛn’n nun lɔ nvle kun nun afuɛ 1923 nun. E baba nin e manmin mɔ be o be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n be nun’n, be kali Trinite lɔ.

Be wuli e ngwlan. Be flɛ e ɲrun kpɛnngbɛn’n kɛ Ritɛrfɔdu. Blɛ sɔ nun anuannzɛ’n i susute’n (Watch Tower Bible and Tract Society) i su kpɛn’n, i dunman’n yɛ be fa tɔnnin i-ɔ. Be wuli min afuɛ 1922 nun, Desanblu i le 30 su. Be fali aniaan bian Kleitɔnun Wuduwɔɔfu i dunman’n be tɔnnin min. Laa’n, i yɛ ɔ yi fluwa nga andɛ’n, be flɛ i kɛ An Tinnge! niɔn. E si nin e nin be tali e kpa. Be fali e ɲin sieli i Ɲanmiɛn i sulɛ’n su. E manmin si Biblu’n nun ndɛ’n i nun yiyi kpa. Baba kusu ɔ si Biblu’n nun ndɛ’m be kan kpa. Kɛ ɔ́ kán sran kun mɔ Biblu’n kɛn i ndɛ’n i ndɛ’n, ɔ yo kɛ sran sɔ’n sa bɔ cɛ. Kɛ ɔ yo sɔ’n, e wun sran sɔ’n i su ndɛ’n i wlɛ kpa.

Nanwlɛ, be ɲin mɔ be miannin’n w’a yoman ngbɛn. Afin e yasua nnun mun e nun nsan e dili Gileadi suklu’n. Yɛ e niaan bla’m be nun nsan be yoli Atin bofuɛ afuɛ kpanngban kpa nvle nga be flɛ i kɛ Trinité et Tobago su lɔ. Ɲanmiɛn Ndɛ’n nin ajalɛ kpa mɔ e si nin e nin be kleli e’n ti’n, e yoli “kɛ waka bɔ b’a ta be Anannganman i awlo’n nun’n sa.” Yɛ be wlali e fanngan naan e “nnyrɛ’n ɔ kpuke Nyanmiɛn i lika’n nun.”—Jue. 92:14.

E awlo lɔ yɛ titi’n, aniaan’m be yia naan b’a ko bo jasin fɛ’n niɔn. Atin bofuɛ’m be yia lɛ wie. Blɛ sunman’n, be kan aniaan bian Zɔzu Yangu  m’ɔ yoli Ngaliɛ difuɛ Trinite lɔ’n, i ndɛ. Aniaan sɔ’n fin Kanada. E baba nin e manmin be kan aniaan bian Wiliamun Braɔnnun nin i yi’n mɔ blɛ sɔ nun’n be o sran ble mɛn’n nun’n, be ndɛ. Kɛ bé kɛ́n i ndɛ’n, be wun blibli be kpa. Ndɛ kwlaa sɔ’n wlali min fanngan dan. Ɔ maan, kɛ n ɲannin afuɛ 10, n yoli jasin bofuɛ.

Laa’n, e fluwa’m be yiyi Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ timan su’n nin aata difuɛ dandan nga be di sran’m be lufle’n, ɔ nin politikifuɛ’m be bo kpa. I sɔ’n ti’n afuɛ 1936 nun’n, Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ timan su’n be su kpɛnngbɛn’m be wlawlali Trinite lɔ siefuɛ mun kɛ nán be kplin su kɛ e fluwa’m be ju be nvle nun lɔ kun. Ɔ maan, e fali e fluwa mun e fiali. Yɛ e fa boli jasin fɛ’n lele naan b’a wie. Wie liɛ’n, e klɛ fluwa annzɛ waka bue wie’m be su e tra nun annzɛ e fa sende e wun. Kpɛkun e fa wlan klɔ’n nun. Ɔ ju wie’n, e klɛ fluwa’m be su e fa sendesende e kpanngɔ’m be su yɛ e fa wlan klɔ’n nun-ɔn. Wie liɛ kusu’n, e fa bafu e sie i e loto’n i ti su. Kpɛkun e fa e wlanwlan bo jasin fɛ’n Tunapuna klɔ’n nun. I sɔ’n yoli maan e kwla boli jasin fɛ’n Trinite klɔ nga be o mmuammua kpa’n, be su wie. Nanwlɛ, jasin fɛ bolɛ wafawafa sɔ’m be yoli e fɛ kpa. I kwlaa sɔ’n ti’n, kɛ n ɲannin afuɛ 16, n fali ajalɛ kɛ be yo min batɛmun.

Wafa nga be tali e’n nin sa wie mɔ n wunnin be ti’n, n kunndɛli kɛ ń yó Ngaliɛ difuɛ. Kɛ afuɛ 1944 nun ń kɔ́ nvle nga be flɛ i kɛ Aruba’n i su lɔ’n, nn min ɲin te o junman sɔ’n i dilɛ’n sin kpa. N toli aniaan bian Ɛdimɔndu Kamɛnsi lɔ. Afuɛ 1945 nun’n, e yoli e Wla kpɛnlɛ aɲia’n. Kɛ e wunnin sran 10 aɲia’n sɔ’n i bo’n, ɔ yoli e fɛ dan. Kɛ afuɛ kun sinnin’n, yɛ e takali e asɔnun klikli’n niɔn.

Cɛn kun’n, n boli jasin fɛ’n n kleli min wiengu junman difuɛ kun. Be flɛ i kɛ Wiliamun Orisi. Like nga be kleli i be asɔnun’n nun lɔ ti’n, ɔ nin min sili akplowa kpa. Sanngɛ, kɛ ɔ wa suannin Biblu’n nun like’n, ɔ wunnin Ɲanmiɛn Ndɛ’n i wlɛ kpa. Ɔ maan, be yoli i batɛmun afuɛ 1947 nun, Zanvie i le 5 su. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, e wa kloli e wun kpa. Ɔ maan, n jɛli i. Ɔ wa kacili Atin bofuɛ afuɛ 1950 nun, Novanblu i le 5 su. Min yi Orisi ti’n, n dili aklunjuɛ dan.

Afuɛ 1955 nun’n, be seli e kɛ e ko di Gileadi suklu’n wie. I sɔ’n ti’n, e yacili e junman nga e di’n, e yoli e sua’n nin e bo ninnge wie’m be atɛ. Yɛ e tuli Aruba lɔ. E wieli suklu’n i di afuɛ 1956 nun, Zuie i le 29 su. Kɛ be fali e diplɔmun’n mannin e’n, be seli e kɛ e ko bo jasin fɛ’n Nizeria lɔ.

Orisi seli kɛ: “Zoova kwla fɛ i wawɛ’n suan sran kun bo naan kannzɛ lika’n ti sɛ ti sɛ’n, w’a kwla di i Ngaliɛ difuɛ junman’n. Min wun liɛ’n, i waan ɔ́ yó Ngaliɛ difuɛ. Sanngɛ min liɛ’n, m’an bumɛn i sɔ akunndan le. N kunndɛli kɛ ń wú ba. Kɛ n ma wunnin i wlɛ kɛ jasin fɛ bolɛ’n ti cinnjin’n, n ma kacili min akunndan sɔ’n. Kɛ é dí Gileadi suklu’n, like nga be kleli e’n yoli maan m’an sroman Ngaliɛ difuɛ junman’n kun. Kɛ é fú mmeli nun mɔ é kɔ́’n, aniaan bian Wɔɔfu Tɔɔtɔnun m’ɔ nin aniaan bian Natan Nɔr be di junman likawlɛ’n, ɔ yoli e blandɛ. Ɔ seli e kɛ é wá dí junman Betɛli lɔ. Nanwlɛ, w’a yoman min fɛ. Sanngɛ n ma kloli Betɛli lɔ tranlɛ. N dili junman fanunfanun lɔ. Junman nga i dilɛ yoli min fɛ kpa’n, yɛle sran’m be nun sɔlɛ’n. Junman sɔ’n ti’n, n wunnin Nizeria lɔ aniaan mun kpɛ sunman. Kɛ wie’m bé bá’n, be wun ti ndutre, annzɛ b’a fɛ, annzɛ nzuewe nin awe kun be. Kɛ n nian be lika’n, ɔ yo min fɛ kpa. I kwlakwla sɔ’n ti Zoova sulɛ wie. I sɔ’n ti yɛ junman sɔ’n i dilɛ’n mannin min aklunjuɛ dan-ɔn.” Nanwlɛ, junman fanunfanun nga e dili be’n ti’n, e suli Zoova e wɔli e ɲrun titi.

Afuɛ 1961 nun’n, kɛ cɛn kun e nin aniaan bian Braɔnnun é kókó yalɛ’n, ɔ kannin sa nga be juli i su Sran ble mɛn nun lɔ’n, be ndɛ kleli e. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn e o Trinite lɔ. Yɛ n kusu, n kannin wafa nga jasin fɛ junman’n kɔ i ɲrun Nizeria lɔ’n, i ndɛ. Aniaan bian Braɔnnun toli i sa blali min, kpɛkun ɔ seli baba kɛ: “Jonin, a nin a ɔman Sran ble mɛn nun lɔ le. Sanngɛ Wuduwɔɔfu liɛ’n, ɔ si lɔ.” Baba tɛli su kɛ: “Wɔɔfu, yo sɔ titi.” Baba nin i janvuɛ’n be ndɛ nga be kannin’n wlali min yakpa. Ɔ maan, n kwla dili Ngaliɛ difuɛ junman’n titi.

Afuɛ 1962 nun’n, be seli e kɛ e ko di Gileadi suklu’n ekun. Kɛ e wieli e suklu liɛ’n i di’n, aniaan bian Wilifridi Gusi m’ɔ nian Nizeria lɔ  Betɛli’n su’n, ɔ ko dili i liɛ. Kpɛkun, be seli i kɛ ɔ ko di junman Angle lɔ. Kɛ ɔ ɔli’n, min yɛ be fali junman ng’ɔ di i laa’n, be wlali min sa nun-ɔn. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, n niannin aniaan bian Braɔnnun i ajalɛ’n su. N tuli ajalɛ n ko niannin aniaan’m be osu. Ɔ maan n sili be kpa yɛ n kloli be. Aniaan sɔ’m be nun sunman be leman like fi. Sanngɛ, be ɲin timan kpli yɛ be su Zoova aklunjuɛ su. I sɔ’n kle kɛ aklunjuɛ nga sran kun di’n, ɔ finman sika nin aɲanbeun ninnge ng’ɔ le i’n. Aniaan sɔ’m be ti yalɛfuɛ. Sanngɛ, kɛ bé kɔ́ aɲia’m be bo’n, be wun ti yɛiin, yɛ be wlawla be wun kpa. I sɔ’n yo ɲɛnmɛn dan. Kɛ bé kɔ́ aɲia dandan’m be bo’n, be nun sunman be fu loto dandan wie mun, nin loto nga be flɛ be kɛ Bolekajasi’n, be nun. * Ɔ ju wie’n, be klɛklɛ loto sɔ’n be wun Ɲanndra ndɛ mun. Kun liɛ’n, be klɛli su kɛ: “Kpɔ, kpɔ yɛ ɔ yi sɛ’n niɔn.”

Be ndɛ sɔ’n ti nanwlɛ. Kɛ e tinuntinun e mian e ɲin e di junman’n, junman’n ba nvlɛ. Afuɛ 1974 nun’n, sɛ w’a yoman kɛ Etazinin lɔ sa’n, Nizeria lɔ yɛ jasin bofuɛ’n be dun mmua juli 100.000. I sɔ’n kle kɛ junman’n bali nvlɛ dan.

Kɛ sran kpanngban be fali ajalɛ kɛ bé sú Zoova wie’n, yɛ alɛ’n tɔli Nizeria lɔ-ɔ. W’a yoman blɛblɛ. Kɛ be boli alɛ sɔ’n i kunlɛ i bo afuɛ 1967 nun’n, afuɛ 1970 nun yɛ ɔ wieli-ɔ. Blɛ sɔ nun’n, Betɛli wa kwlá nianman e niaan nga be o Biafra asa’n su lɔ’n, be lika kɛ laa’n sa. Fluwa wie mun yɛ e fa ko man be-ɔ. I sɔ yolɛ nun’n, ɔ fata kɛ e kpɛ Nizɛɛ nzue’n. Kɛ nga n fa kɛnnin i ndɛ’n i bo bolɛ nun lɔ’n sa’n, srɛlɛ mɔ e srɛli Zoova ti’n, nin e wla mɔ e fa guɛli i su ti’n, e kwla kpɛli nzue ba sɔ’n kpɛ sunman.

Min wla kpɛn blɛ sɔ’n i su kpa. Blɛ sɔ nun’n, e fali e nguan’n e sieli i wie nuan. I wie yɛle kɛ sonja’m be kwla kun e, annzɛ e kwla tɔ tukpacɛ annzɛ sanvuɛsa wie kwla ɲan e. Awa i so- nja’m be kwla bu i kɛ e o be kpɔfuɛ’m be sin. Be nga srɛ kun e dan be lika’n yɛle be nga be o Biafra asa’n su lɔ mɔ be nin awa i sonja’m be kun’n. I kwlaa sɔ’n ti’n, nzue’n i kpɛlɛ’n w’a yoman pɔpɔ. Cɛn kun kɔnguɛ’n, n fali alie kaan kun klɔ nga be flɛ i kɛ Asaba’n su lɛ lele n ɔli Onintisa. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn nzue’n sonjiman aɔwi. Kɛ n juli lɔ’n, n ko wlali nga be o klɔ nga be flɛ i kɛ Enugu su lɔ’n be fanngan. Cɛn kun ekun’n, n ɔli klɔ nga be flɛ i kɛ Aba’n su lɔ. Lɔ liɛ’n, be seli sran’m be kɛ nán be sɔ kannin mun kɔnguɛ. Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be wunnin min’n, be wla guali ase. Cɛn kun’n, e o lɛ é yó aɲia klɔ nga be flɛ i kɛ Pɔɔ Aku’n su lɔ. Kpɛkun e tili i kɛ awa i sonja’m b’a kwla Biafra lɔ alɛ kunfuɛ mun naan be o klɔ’n i tiwa lɛ. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, aniaan kun srɛli Ɲanmiɛn kpɛkun e yacili aɲia’n i yolɛ.

Blɛ sɔ’n nun aɲia nga e yoli be’n, be yoli aniaan’m be ye dan. Afin e kleli be kɛ Zoova klo be. Asa ekun’n, e man be afɔtuɛ wie mun naan be bo yo kun titi, naan nán be fa be wun be wlɛ i alɛ sɔ’n nun. Nanwlɛ, blɛ kekle sɔ’n nun’n, aniaan nga be o Nizeria lɔ’n, be jrannin kekle. Kannzɛ blɛ sɔ nun’n, sran’m be kpɔ be wiengu’n, sanngɛ aniaan’m be liɛ’n, be kloli be wiengu titi yɛ be bo yoli kun. Kɛ n wun kɛ blɛ sɔ nun’n, n o be wun lɔ naan n suannin be bo wie’n, ɔ yo min fɛ dan.

Afuɛ 1969 nun’n, e yoli aɲia dan kun Niyɔki lɔ balɔn towlɛ kun nun. Aniaan bian Militɔnun Ansɛli yɛ ɔ yoli aɲia’n i siesiefuɛ-ɔ. Min yɛ n ukɛli i-ɔ. Ɔ maan, ɔ kleli min ninnge kpanngban kpa. I sɔ’n yoli min ye kpa. Afin kɛ alɛ’n wieli afuɛ 1970 nun’n, w’a cɛman Zoova maan e yoli aɲia dan kun Nizeria lɔ klɔ nga be flɛ i Legɔsu su lɔ. E yoli aɲia sɔ’n aniɛn 17 nun, yɛ sran 121.128 be trɛnnin i bo. Aniaan wie mun mɔ be fin Etazinin nin Angle’n, be trannin aɲia sɔ’n i bo wie. Aniaan bian Nɔr nin Ansɛli be o be nun. Kpɛkun sran nga be yoli be batɛmun’n be ti 3.775. Kɛ ɔ fɛ i Klisifuɛ klikli’m be blɛ su Pantekɔtu cɛn’n nun lele afuɛ sɔ nun’n, be nin a wunmɛn i sɔ le. Aɲia sɔ’n i siesielɛ nun’n, n fɛli dan. N kwla se kɛ, kɛ ɔ fɛ i min bakan nun lele andɛ’n, n nin a fɛman dan kɛ ngalɛ’n sa le. Jasin bofuɛ nga b’a sɔn Nizeria lɔ’n, ɔ ti abonuan dan.

N dili afuɛ 30 tra su Nizeria lɔ. Blɛ sɔ nun’n, ɔ ju wie’n n yoli Nizeria lɔ akpasua sunianfuɛ. Ɔ ju wie kusu’n, n yoli sran ble mɛn’n i nun lɔ nvlenvle wie’m be akpasua sunianfuɛ.  N wunnin Ngaliɛ difuɛ’m be tinuntinun be wun yɛ n wlali be fanngan. I sɔ’n yoli be fɛ dan. Junman sɔ’n maan n wunnin i wlɛ kɛ, kɛ e kle aniaan’m be kɛ be ndɛ lo e’n, be wun kpaja be, be ɲan fanngan yɛ be suan Zoova i anuannzɛ’n i bo kpa.

Zoova fanngan nun’n, e jrannin sa kwlaa nga alɛ’n nin tukpacɛ ti’n be juli’n, be ɲrun kekle. E wunnin i wlɛ weiin kɛ Zoova yrali e su dan. Orisi seli kɛ:

“E ɲannin jɛkuajo. Cɛn kun liɛ’n, kɛ bé fá Wɔɔfu kɔ́ dɔɔtrɔ’n, nn i ɲrun w’a blu. Be seli min kɛ ɔ su ɲanman nguan. Sanngɛ Ɲanmiɛn sa w’a wuman. Kɛ ɔ tinngeli’n, ɔ kannin Ɲanmiɛn i famiɛn dilɛ’n i ndɛ kleli dɔɔtrɔ bian nga be niɛn i su’n. Kɛ ɔ cɛli kan’n, e nin Wɔɔfu e ɔli dɔɔtrɔ bian kun mɔ be flɛ i kɛ Nuanbiye’n i osu nianlɛ. Afin e klo kɛ é kán Ɲanmiɛn ndɛ’n é klé i. Ɔ sɔli ndɛ’n nun klanman. I sin’n, ɔ kacili Zoova i sufuɛ yɛ ɔ yoli asɔnun kpɛnngbɛn bɔbɔ Aba lɔ. N kusu n ukali Ɲanmiɛn flɛfuɛ kaka kpa maan be kacili Zoova i sufuɛ. Be nga Ɲanmiɛn flɛlɛ’n ti be cinnjin kpa bɔbɔ’n, be kacili Zoova i sufuɛ wie. N sili Nizeria lɔfuɛ’m be kpa, n kloli be, n kloli wafa nga be yo ninnge mun’n, ɔ nin be aniɛn’n. I sɔ’n man min aklunjuɛ dan.”

Afɔtuɛ kun yɛ: Kannzɛ e niaan’m be ninnge yolɛ wafa’n nin e liɛ’n timan kun’n, sanngɛ e kloli be kpa. I sɔ’n ukali e maan e kwla dili e junman’n i kpa nvle uflɛ nun.

Afuɛ 1987 nun’n, be mannin e junman uflɛ. Yɛle kɛ, be seli e kɛ e ko yo Ngaliɛ difuɛ nvle nga be flɛ i kɛ Sɛnti Lisi’n su lɔ. Junman sɔ’n i dilɛ’n yoli e fɛ kpa. Sanngɛ sran’m be ukalɛ w’a yoman pɔpɔ. Sran ble mɛn nun lɔ’n, like ng’ɔ yoli kekle’n, yɛle kɛ sran’m be ja bla kaka. Sɛnti Lisi lɔ liɛ’n, sran’m be jaman bla awa ja su. Ɲanmiɛn Ndɛ’n ukali be nga e kle be Biblu’n nun like’n be nun sunman naan b’a kaci be ayeliɛ’n. Yɛle kɛ be ko jali awa ja su.

Kɛ mɔ y’a yo oke’n ti’n, afuɛ 2005 nun’n, be seli e kɛ e ko di junman anuannzɛ’n i bo bia’n su lɔ. Ń lá Zoova i ase lele, afin ɔ mannin min bla kpa kun. Sanngɛ afuɛ 2015 nun’n, min yi Orisi wuli. I wie’n kpɔtɔli min awlɛn’n. Min yi’n ti bla kpa, yɛ i tranlɛ yo fɛ. E nin Orisi e trannin klanman lele afuɛ 68. E sran nɲɔn’n e wunnin i wlɛ kɛ sɛ e kunndɛ kɛ é dí aklunjuɛ aja nun’n, annzɛ asɔnun nun’n, ɔ fata kɛ e ɲin yi be nga be sie e’n. Asa ekun’n, ɔ fata kɛ e yaci sa e cɛ, e yo wun ase kanfuɛ, yɛ e yo sa nga Ɲanmiɛn wawɛ’n maan sran yo’n.

Kɛ e sa sin bubu e’n, e srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan e di i junman’n titi. Kɛ e nanti Ɲanmiɛn Ndɛ’n su’n, e wun kɛ e yo kpa e tra laa’n. Yɛ e si kɛ ninnge kpakpa’m be te o e ɲrun lɔ.—Eza. 60:17; 2 Kor. 13:11.

Zoova yrali junman nga baba nin manmin ɔ nin aniaan wie’m be dili’n su kpa. Yɛle kɛ, sran kɔe 9.892 be su Zoova Trinité et Tobago lɔ siɛn’n. Aruba lɔ kusu’n, e miannin e ɲin dili junman kpa. Ɔ maan, siɛn’n asɔnun bo’m be ti 14. Nizeria lɔ’n, jasin bofuɛ’m be ti sran 381.398 siɛn’n. Yɛ sran 783 be su Zoova Sɛnti Lisi lɔ siɛn’n.

N le afuɛ 90 tra su. Zoova i sufuɛ’m be ti kɛ waka mɔ b’a ta be i awlo nun’n sa. Jue Mun 92 i mma 15 kan sran sɔ’m be ndɛ se kɛ: “Kannzɛ be yo kpɛnngbɛn o, be tɛ su mma, nzue tɛ o be nun, yɛ be tɛ yo mlanmlanmlan.” Zoova fanngan nun’n, n kwla dili i junman’n afuɛ kpanngban kpa. I sɔ’n ti’n, ń lɛ́ i ase leleele. Like nga be kleli min n bakan nun’n, ɔ ukali min maan n kwla suli Zoova kpa. Sɛ n ti waka’n, nn ń sé kɛ Zoova yoli maan min nɲrɛ’n kpukeli i lika’n nun.—Jue. 92:14.