1. ?Wan yɛ ɔ yili ninnge kwlaa nga be o nguan nun’n niɔn?

ƝANMIƐN nuan ijɔfuɛ Zeremi seli kɛ: ‘Zoova ti Ɲanmiɛn sakpa. Ɔ ti Ɲanmiɛn kun m’ɔ lafiman.’ (Zeremi 10:10) I kpa bɔbɔ’n, Ɲanmiɛn Zoova’n ɔ ti like kwlaa nga be le nguan’n be Yifuɛ. Anzi mɔ be o ɲanmiɛn su lɔ’n be seli i kɛ: ‘Wɔ yɛ a yili like’n kwlaa ɔ, a klo kɛ á yí be ti yɛ a yili be ɔ, yɛ ɔ ti yɛ be o lɛ ɔ.’ (Sa Nglo Yilɛ 4:11) Ɲanmiɛn manmanlɛ jue kun nun’n, Famiɛn Davidi seli kɛ: ‘Nguan’n i bo’n, ɔ wun lɔ yɛ ɔ wɔ ɔ.’ (Jue Mun 36:10) Ɔ maan, nguan’n ti like kun mɔ Ɲanmiɛn fa mannin e ɔ.

2. ?Ngue like yɛ Ɲanmiɛn yo fa nian e lika ɔ?

² Zoova nian e lika wie kusu. (Sa Nga Be Yoli’n 17:28) I yɛ ɔ man e aliɛ nga e di’n, ɔ nin nzue nga e nɔn’n, ɔ nin aunmuan mɔ i ti yɛ e lo wunmiɛn’n, ɔ nin asiɛ mɔ e tran su’n niɔn. (Kanngan Sa Nga Be Yoli’n 14:15-17 nun.) Zoova yoli i sɔ naan mɛn dilɛ’n w’a yo fɛ. Sanngɛ, kɛ ɔ ko yo naan e mɛn dilɛ’n w’a yo e fɛ kpa’n, ɔ fata kɛ e suan Ɲanmiɛn i mmla mun naan e nian be su e nanti.—Ezai 48:17, 18.

3. ?Ɲanmiɛn buli Abɛli i kunlɛ’n i sɛ?

³ Ɲanmiɛn klo kɛ e bu e bɔbɔ e nguan’n nin sran uflɛ’m be liɛ’n i like cinnjin kpa. Adam nin Ɛvu be blɛ su’n, be wa Kaɛn fɛli i sinma yasua Abɛli i wun ya dan kpa. Zoova wlali Kaɛn su  nun kɛ i ya m’ɔ fali’n ti ɔ kwla yo sa tɛ kpa. Sanngɛ Kaɛn buli i su nun waka. Ɔ ‘tɔli i nian bian Abɛli su ɔ kunnin i.’ (Bo Bolɛ 4:3-8) Kaɛn i niaan m’ɔ kunnin i’n ti, Zoova tuli i fɔ.—Bo Bolɛ 4:9-11.

4. ?Moizi Mmla nun’n, wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn yili nguan’n i cinnjin m’ɔ ti’n i nglo ɔ?

⁴ Kɛ ɔ dili afuɛ kɔe 2.400, Zoova mannin Izraɛlifuɛ’m be mmla naan b’a kwla su i kɛ nga ɔ klo’n sa. Kɛ mɔ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Moizi ja su yɛ Ɲanmiɛn sinnin naan w’a fa mmla sɔ’n w’a man Izraɛlifuɛ mun’n ti’n, ɔ ju wie’n be flɛ i kɛ Moizi Mmla’n. Moizi Mmla’n i nun kun se kɛ: “Nán kun sran.” (Mmla’n 5:17) I sɔ’n kleli Izraɛlifuɛ’m be kɛ Ɲanmiɛn i ɲrun’n, sran’m be nguan’n ti like cinnjin kpa, naan ɔ fata kɛ be kusu be wiengu’m be nguan’n, ɔ yo be ɲrun like cinnjin kpa wie.

5. ?Wafa sɛ yɛ ɔ fata kɛ e bu kuɛ tulɛ’n niɔn?

⁵ ?Yɛ ba nga ɔ te o i nin klun’n, i nguan liɛ’n nin? I yo, Moizi Mmla’n kle kɛ ba m’ɔ te o i nin klun’n i kunlɛ’n ti like tɛ. Nanwlɛ, nguan sɔ’n bɔbɔ ti Zoova i ɲrun like cinnjin kpa wie. (Kanngan Ezipt Lɔ Tulɛ 21:22, 23 * nin Zeremi 1:5 nun.) I sɔ’n kle kɛ kuɛ tulɛ’n ti tɛ.

6. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e kpɔ sran ɔn?

⁶ Sɛ e bu nguan’n i like cinnjin’n, é bú e wiengu mun kɛ ɔ nin i fata sa’n wie kusu. Biblu’n se kɛ: ‘Sran kwlaa ng’ɔ kpɔ i niaan’n, nn ɔ ti sran kunfuɛ, yɛ an si kɛ sran kunfuɛ’n ɔ leman anannganman nguan.’ (1 Zan 3:15) Sɛ e kunndɛ kɛ é ɲán anannganman nguan’n, ɔ fata kɛ e nunnun sran kpɔlɛ’n i osu’n e awlɛn’n nun. Afin sran kpɔlɛ’n yɛ ɔ yo maan be yo be wiengu abɔlɛ sa kekleekle mun ɔn. (1 Zan 3:11, 12) Ɔ ti cinnjin kpa kɛ e suan e wiengu klolɛ.

7. ?Ayeliɛ benin mun yɛ be kle kɛ sran kun buman nguan’n i like cinnjin ɔn?

⁷ ?E bɔbɔ e nguan’n i like cinnjin bulɛ’n ti ɔ sɛ? Sran’m be kunndɛman kɛ bé wú, sanngɛ aklunjuɛ dilɛ’n i kunndɛlɛ’n ti  sran wie’m be kɔ wie’n i nuan. Wie’m be nɔn siklɛti, annzɛ be gua asra, annzɛ kusu be kpisa taa nɲa, annzɛ kusu be nɔn drɔgi. Ninnge sɔ’m be saci sran’n i wunnɛn’n, kpɛkun wie liɛ’n, be kun i bɔbɔ. Sran nga ninnge sɔ’m be kɛn i nuan’n, ɔ bumɛn i kɛ nguan’n ti Ɲanmiɛn liɛ klonglo. Afin ayeliɛ sɔ’m be ti fiɛn Ɲanmiɛn ɲrun. (Kanngan Rɔmfuɛ Mun 6:19; 12:1 nin 2 Korɛntfuɛ Mun 7:1 nun.) Kɛ ɔ ko yo naan Ɲanmiɛn klun w’a jɔ wafa nga e su i’n i su’n, ɔ fata kɛ e wla ayeliɛ sɔ’m be ase. Kannzɛ bɔɔ i sɔ’n i yolɛ kwla yo kekle’n, sanngɛ Zoova kwla suan e bo kɛ nga ɔ nin i fata’n sa. Kpɛkun e ɲin mɔ e mian naan y’a kle kɛ nguan m’ɔ mannin e’n ti e cinnjin’n, i ɲin kpaman su.

8. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ e ɲin kpa nguan’n i sasalɛ’n su ɔ?

⁸ Sɛ e bu nguan’n i like cinnjin’n, e ɲin su kpaman i sasalɛ’n su. E su faman e nguan’n e tratraman e sa bɛ nun. Kpɛkun aklunjuɛ dilɛ ti’n e su faman e nguan’n e siemɛn i wie’n nuan, annzɛ e wun mɔ e kunndɛ kɛ ɔ sanndi e’n ti. E su cisanman loto nun annzɛ e fuman moto sinnzin su. Kpɛkun e su faman e wun wlɛmɛn i be wun kpinngbinlɛ wafa mɔ sa kekleekle yolɛ o nun’n, annzɛ m’ɔ kwla kpɛ e nguan i sin’n i nun. (Nyanndra Mun 4:17) Laa nun’n, Mmla nga Ɲanmiɛn mannin Izraɛlifuɛ mun’n waan: ‘Sɛ amun kplan sua uflɛ’n [mɔ i ti su’n ti gbagblagba’n], amun kplan talɛ kaan kun i ti su aunmuan fawlɛ’n i nuan su tɛɛn maan ɔ sin yiɛ i. W’a yoman sɔ’n, sɛ sran wie flo lɔ tɔ ɔ wu’n, kpɛkun bé sé kɛ wɔ yɛ a kunnin i ɔ.’ (Mmla’n 22:8) Kɛ nga mmla sɔ’n i nun akunndan’n fa kle’n sa’n, sɛ like kɛ asikalie sa ɔ sua’n nun’n niɛn i lika naan sran fi w’a seliman su w’a tɔman, naan like yaya w’a yomɛn i. Sɛ a le loto kusu’n, nian sɛ i nun ninnge’m be ti siesiewa kpa o. Nán yaci ɔ sua’n annzɛ ɔ loto’n annzɛ ɔ moto’n lɛ maan i nun like wie ti’n, ɔ kpɛ ndɛ man ɔ bɔbɔ annzɛ ɔ wiengu.

9. ?Sɛ e bu nguan’n i like cinnjin’n, wafa sɛ yɛ é yó nnɛn mun ɔn?

⁹ ?Yɛ nnɛn’m be nguan’n nin? Be nguan’n ti Ɲanmiɛn liɛ klonglo wie. Ɲanmiɛn mannin e atin kɛ e kun nnɛn mun e di, e fa be kplo’n annzɛ be ndrɛ’n e kpa e wun wlawlalɛ like, annzɛ e fa e sasa e wun. (Bo Bolɛ 3:21; 9:2, 3; Ezipt Lɔ Tulɛ 21:28) Sanngɛ sɛ e yo nnɛn’m be abɔlɛ’n, annzɛ sɛ e kun be ngbɛnngbɛn  e fa yiyi e ɲin su’n, i sɔ’n ti tɛ. Kpɛkun, i sɔ’n kle kɛ e buman nguan’n m’ɔ ti Ɲanmiɛn liɛ klonglo’n i like fi.—Nyanndra Mun 12:10.

10. ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn kleli kɛ nguan’n nin mmoja’n be kɔ likawlɛ ɔ?

¹⁰ Kɛ Kaɛn kunnin i niaan bian’n, i sin Zoova seli Kaɛn kɛ: ‘Abɛli i mmoja mɔ a guɛli i ase’n ɔ ti kɛ sran yɛ ɔ su flɛ min kɛ n tu i klunngbɔ sa.’ (Bo Bolɛ 4:10) Kɛ Ɲanmiɛn kán Abɛli i mmoja’n i ndɛ’n, Abɛli i nguan’n yɛ ɔ kɛn i ndɛ ɔ. Kaɛn kunnin Abɛli. I sɔ ti’n, ɔ fata kɛ be tu i fɔ. Ɔ ti kɛ Abɛli i mmoja’n annzɛ i nguan’n ɔ kpan flɛ Zoova kɛ ɔ tu i klunngbɔ sa. Nowe blɛ su’n, like nga ɔ o nguan’n nin mmoja’n be afiɛn’n i ɲin fiteli ekun. Kwlaa naan nzue dan’n w’a tɔ’n, waka mma mun nin nɲanɲa mun, ɔ nin ninnge nga be ti kɛ awie nin ngatɛ mma sa’n, be ngunmin yɛ sran’m be di ɔ. Sanngɛ kɛ nzue dan’n tɔli’n, i sin Zoova seli Nowe nin i mma mun kɛ: ‘Asiɛ’n su nnɛn nin anunman mun an di be kwlaa.’ Sanngɛ, Ɲanmiɛn mannin be mmla nga ɔ o yɛ’n: ‘Sanngɛ nán an di nnɛn nin i mmoja’n afin i nun yɛ i nguan’n wo ɔ.’ (Bo Bolɛ 1:29; 9:2-4) Nanwlɛ, Zoova kle weiin kɛ nguan’n nin mmoja nga ɔ o nnɛn nin sran’m be nun’n, be kɔ likawlɛ.

11. ?Kɛ ɔ fin Nowe blɛ su’n, like benin yɛ Ɲanmiɛn waan nán be fa mmoja’n be yo ɔ?

¹¹ Kɛ e diman mmoja’n, e kle kɛ e ɲrun’n, ɔ ti like nanndoliɛ. Mmla nga Zoova mannin Izraɛlifuɛ mun’n i nun’n, ɔ seli kɛ: ‘Sɛ sran wie kɔ koniɛn naan ɔ ko ɲan nnɛn annzɛ kusu anunman wie mɔ be kwla di i nnɛn’n, ɔ guɛ i mmoja’n i ase naan ɔ bo fa kata su. I sɔ’n ti yɛ n waan nán Izraɛlifuɛ’m be di mmoja’n niɔn.’ (Saun Yolɛ 17:13, 14) Ɲanmiɛn i mmla m’ɔ tannin nnɛn mmoja dilɛ’n, m’ɔ fa mannin Nowe afuɛ 800 kwlaa naan w’a man mmla ngalɛ’n, kɛ é sé yɛ’n be te di su. Akunndan nga Zoova bu’n ɔ ti weiin: I sufuɛ’m be kwla di nnɛn mun, sanngɛ be kwlá diman be mmoja’n. Ɔ fata kɛ be gua mmoja’n i ase. Yɛle kɛ be fa nnɛn’n i nguan’n wla Ɲanmiɛn sa nun.

12. ?Mmla benin yɛ Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n Ɲanmiɛn wawɛ’n mannin mɔ e te di su andɛ ɔ?

 ¹² Klistfuɛ’m be di mmla kunngba’n su. Akoto mun nin Klistfuɛ uflɛ mɔ Klistfuɛ klikli’m be blɛ su’n be ti Klistfuɛ’m be ɲrun dinfuɛ’n be yiali naan b’a kle mmla nga ɔ fata kɛ Klistfuɛ’m be kwlaa be di su asɔnun’n nun’n. Ndɛ nga be kannin’n yɛ: ‘Ɲanmiɛn wawɛ’n bu i kɛ ɔ ti kpa kɛ nán maan e fa ndɛ fi uka ng’ɔ ti cinnjin’n su man amun, yɛ e kusu e buli sɔ, yɛle kɛ nán an di amuɛn su, nán amun di mmoja nin nnɛn ng’ɔ wu i sa su’n [mɔ i mmoja’n ka i nnɛn’n nun’n], yɛ nán an kunndɛ bla m’ɔ timan amun yi annzɛ bian m’ɔ timan amun wun’n.’ (Sa Nga Be Yoli’n 15:28, 29; 21:25) I sɔ ti’n, ‘nán e di mmoja.’ Ɲanmiɛn ɲrun’n, mmoja mɔ e diman’n, ɔ ti cinnjin kɛ amuɛn mɔ e sɔman’n ɔ nin bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku mɔ e yoman’n sa.

13. Like ti yɛ mmla m’ɔ kle kɛ nán e di mmoja’n ɔ kan e kplo nun mmoja wlalɛ’n, yiyi nun.

¹³ ?Mmla m’ɔ kle kɛ nán e di mmoja’n, ɔ kan e kplo nun mmoja wlalɛ’n wie? Ɛɛn. E fa sunnzun ase kun e nian. Wie liɛ’n, dɔɔtrɔ kun w’a tannin ɔ nzan nɔnlɛ. ?Sanngɛ yoo, i sɔ’n kle kɛ sɛ nzan’n i nɔnlɛ yɛ a kwlá nɔnman’n, sanngɛ a kwla fa wla ɔ kplo’n nun? Ɔ timan sɔ mlɔnmlɔn! I kunngba’n, mmoja mɔ e diman’n, yɛle kɛ kannzɛ ɔ yo sɛ o, ɔ wluman e wunnɛn’n nun mlɔnmlɔn. Mmla m’ɔ kle kɛ nán e di mmoja’n i bo’n yɛle kɛ e su yaciman sran fi lɛ naan ɔ wla e kplo’n nun mmoja.

14, 15. ?Sɛ dɔɔtrɔ’m be se kɛ ɔ fata kɛ be wla Klistfuɛ kun nun mmoja’n, ɔ́ yó i sɛ? ?Yɛ ngue ti yɛ ɔ́ yó sɔ ɔ?

¹⁴ ?Yɛ sɛ like yaya wie yo Klistfuɛ kun annzɛ sɛ ɔ fata kɛ be kpaci i nun naan i nun kpacilɛ sɔ’n su yoman blɛblɛ’n nin? Wie nun ɔn, dɔɔtrɔ’m be kwla se kɛ, sɛ b’a wlɛmɛn i nun mmoja’n ɔ́ wú. Nanwlɛ, nán wie’n yɛ Klistfuɛ’n kunndɛ ɔ. Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ sɛ́sɛ́ i nguan’n m’ɔ ti like nanndoliɛ kun mɔ Ɲanmiɛn mɛnnin i’n, ɔ maan ɔ́ kplín su kɛ be fa ayre uflɛ mɔ mmoja ndɛ nunman nun’n be yo i. I sɔ ti’n, sɛ ayre uflɛ wie o lɛ mɔ be faman mmoja be yoman’n, ɔ́ kúnndɛ i lifuɛ’n dɔɔtrɔ’m be sa nun.

¹⁵ ?Klistfuɛ kun kúnndɛ kɛ ɔ́ fɔ́n Ɲanmiɛn mmla’n naan w’a ka nguan nun kan mɛn’n nga nun? Zezi seli kɛ: ‘Sran ng’ɔ klo kɛ ɔ́ sɛ́sɛ́ i wun’n [i nguan’n], ɔ́ kpɛ́ i nguan’n sin, sanngɛ sran ng’ɔ  kpɛ i nguan’n sin min ti’n, ɔ́ ɲɛ́n i ekun.’ (Matie 16:25) E kunndɛman kɛ wie’n kun e. Sanngɛ, sɛ dɔ nga su’n, e nguan’n i sasalɛ ti e fɔn Ɲanmiɛn i mmla’n, ɔ cɛman naan anannganman nguan’n w’a fi e sa. Ɔ maan nga ɔ ti ngwlɛlɛ like’n, yɛle kɛ e fa e wla’n guɛ i Ɲanmiɛn i mmla seiin’n su naan e lafi su kpa kɛ sɛ bɔɔ e wu’n, e Nguan Manfuɛ’n i wla’n su fiman e su. Ɔ́ cɛ́n e, kpɛkun nguan m’ɔ ti like cinnjin kpa m’ɔ fa cɛli e’n, ɔ́ mán e wie ekun.—Zan 5:28, 29; Ebre Mun 11:6.

16. ?Ngue like yɛ Ɲanmiɛn sufuɛ kpa’m be jran su kpa kɛ bé yó ɔ?

¹⁶ Andɛ’n, Ɲanmiɛn sufuɛ kpa’m be jran su kpa kɛ mmoja’n i su ndɛ’n nun’n, bé fá atin nga Ɲanmiɛn kle be’n i su. Be su diman mmoja’n i wafa’n wie fi le. Be su faman mmoja yoman be wun ayre kusu. * Be si weiin kpa kɛ mmoja’n i Yifuɛ’n ɔ si like nga ɔ ti kpa man be’n. ?Kɛ a bu i sɔ wie ɔ?

17. ?Laa nun Izraɛli lɔ’n, like kunngba lekeleke nga Ɲanmiɛn Zoova kɛ be fa mmoja’n be yo’n yɛle benin?

¹⁷ Moizi Mmla’n fa e ɲin sie i like kunngba lekeleke nga ɔ fata kɛ be fa mmoja’n be yo’n i su. Laa nun kɛ Izraɛlifuɛ’m bé sú Zoova’n, ɔ seli be kɛ: ‘Like kwlaa ng’ɔ lo wunmiɛn’n, i mmoja’n nun yɛ i nguan’n wo ɔ. I sɔ’n ti yɛ maan m mannin amun atin kɛ mmoja yɛ amun fa be se min yaci min suwlɛ’n su naan m’an kplin amun ngbata’n su’n niɔn. Mmoja’n yɛ maan sɛ be kpata ɔ be kplin su ɔ.’ (Saun  Yolɛ 17:11) Kɛ Izraɛlifuɛ’m be fɔn’n, be kwla fa nnɛn kun yi tɛ naan b’a yaci be sa tɛ’n b’a cɛ be. Be fa nnɛn’n mmoja’n i bue be guɛ i Ɲanmiɛn suwlɛ’n su tannin sua’n nun lɔ. I sin’n, Ɲanmiɛn i sua’n nun yɛ be wa yoli i sɔ’n niɔn. Like kunngba lekeleke nga ɔ fata kɛ be fa mmoja’n be yo’n, yɛle tɛ sɔ’m be yilɛ’n.

18. ?Zezi i mmoja nga be guɛli i ase’n ti’n, mmlusuɛ nin suyralɛ benin mun yɛ e kwla ɲan be ɔ?

¹⁸ Klistfuɛ kpa’m be diman Moizi Mmla’n su kun. Ɔ maan, be faman nnɛn yiman tɛ kun, kpɛkun be faman nnɛn mmoja guaman tɛ yiwlɛ su manman Ɲanmiɛn kun. (Ebre Mun 10:1) Sanngɛ, mmoja nga laa Izraɛlifuɛ’m be blɛ su be fa guɛli i Ɲanmiɛn suwlɛ’n su’n, ɔ ti nanndoliɛ tɛ mɔ Ɲanmiɛn Wa Zezi Klist yili’n, i nzɔliɛ. Kɛ nga e wunnin i fluwa nga i ndɛ tre 5 nun’n sa’n, kɛ Zezi yacili i wun lɛ kɛ be guɛ i mmoja’n i ase’n, ɔ fɛli i nguan mɔ fɔ nunman nun’n yili e ti tɛ. I sin’n, ɔ fuli ɲanmiɛn su lɔ, kpɛkun ɔ fɛli i nguan mɔ fɔ nunman nun m’ɔ fa yili tɛ’n kleli Ɲanmiɛn naan ɔ́ fá kpɔ́ Adam i osu’n nunfuɛ’m be ti. Ɔ  yoli sɔ kpɛ kunngba cɛ, ɔ su yoman sɔ kun. (Ebre Mun 9:11, 12) Ɲanmiɛn kwla jrɛn i sɔ liɛ’n su ɔ yaci sa tɛ nga e yo be’n ɔ cɛ e, kpɛkun i sɔ’n tikeli anannganman nguan’n i atin’n mannin e. (Matie 20:28; Zan 3:16) Like ngunmin kun sɔ mɔ be fali mmoja’n be yoli’n, ɔ yoli cinnjin dan! (1 Piɛr 1:18, 19) Zezi i mmoja nga be guɛli i ase’n i sulafilɛ’n i kunngba cɛ yɛ maan e kwla fite nun ɔn.

19. ?Kɛ ɔ ko yo naan ‘sran ng’ɔ mlin’n, w’a yo i bɔbɔ i ndɛ’n,’ ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo ɔ?

¹⁹ Nguan mɔ Ɲanmiɛn Zoova mannin e’n ti’n, e kwla lɛ i ase dan! ?Ɔ maan, ɔ nin i fataman kɛ i sɔ’n wla e fanngan kɛ e bo i jasin fɛ’n e kle e wiengu mun naan be lafi Zezi i tɛ m’ɔ yili’n su naan b’a kwla ɲan anannganman nguan’n? Sran’m be nguan m’ɔ ti e cinnjin kɛ ɔ ti Ɲanmiɛn i cinnjin sa wie’n, ɔ́ wlá e fanngan maan é tú e klun é yó i sɔ’n juejue su. (Kanngan Ezekiɛl 3:17-21 nun.) Sɛ e wla e wun ase e di junman sɔ’n, é kwlá íjɔ kɛ akoto Pɔlu sa. Ɔ seli kɛ: ‘Ń kán klé amun kpa kɛ amun nun sran ng’ɔ mlin’n, i bɔbɔ ndɛ ɔ, min ndɛ nunman nun. Afin n kannin Ɲanmiɛn i klun sa’n kwlaa kleli amun, m’an fiaman wie fi su amun wun.’ (Sa Nga Be Yoli’n 20:26, 27) Ninnge’m be nun kpafuɛ nga e kwla yo naan y’a kle kɛ nguan’n nin mmoja’n be ti e cinnjin tra like kwlaa’n, yɛle kɛ e kan Ɲanmiɛn nin ninnge nga i waan ɔ́ yó be’n be ndɛ e kle sran mun.