1-2. Mambe mam ma bi tagbe ilole Yésu a mpot bibuk gwé bi nsôk?

DI YÉ njamuha, hilo 14 hi sôñ Nisan, i nwii 33 N.Y. Mbus le ba bi ôm Yésu nsohi u téé bé, ba kéés ki nye inyu kuu a bi kand bé, ba bi nol nye hiol, ba kép nye mbai, ba tômôl ki nye i kék njiiha. Ba tôp nye moo ni makôô ni batone. A nok njôghe ngéda a nhép ni i ngéda a mpot. Ndi a nlama ndigi pot, inyule a gwé mam ma yé nseñ i kal.

² Di wan le bibuk bi nsôk bi Yésu ngéda a bé i kék njiiha, ni biniigana di nla ôt mu. I ngéda di mboñ hala, wee di ‘ñemble nye.’​—Matéô 17:5.

3. Bonjee Yésu a bé pôdôl ngéda a kal le: “A Ta, nwéhél bo”?

³ Kii Yésu a bi kal? Ngéda Yésu a bé i kék njiiha, a bi soohe le: “A Ta, nwéhél bo.” Bonjee Yésu a bé sômbôl le Isañ a nwéhél? Bibuk gwé bi noñ, bi nhôla bés i yi jam li, a nkal le: “Ba nyi bé i jam ba mboñ.” (Lukas 23:33, 34) I nene le Yésu a bé pôdôl bisônda bi Lôk Rôma bi bi bi tômôl nye moo ni makôô. Ba bé yi bé njee mut a yé. Bebek le a bé pôdôl yak i bôt ba bi kal le a nôla, ndi ba ba bi hémle nye i mbus ngéda. (Minson mi baôma 2:36-38) Yésu a bi nwas bé le ngitelepsép i boñ le a bana lôlha ñem ni le a tjél nwéhél i bet ba bé kolba nye. (1 Pétrô 2:23) Iloole a boñ hala, a bi bat Yéhôva le a nwéhél i bet ba bi nol nye.

4. Bimbe biniigana di ñôt mu kii Yésu a bé bebee i nwéhél i bet ba bé kolba nye?

 ⁴ Kii bibuk bi Yésu bi niiga bés? Kiki Yésu, di nlama nwéhél bôt bape. (Kôlôsé 3:13) Bôt bahogi, kiki bôt bés ba lihaa, ba nla kolba bés inyule ba nok bé biniigana gwés ni liboñok jés li mam. Ba nla tôô bitembee ikolba bés, ba wéha bés nyuu, ba ôbôs bikaat gwés, tole ba tééñga bés kayéle di nok njôghe. Iloole di téédana bo hiun, di nla bat Yéhôva le a hôla bo i neebe maliga. (Matéô 5:44, 45) Ngim mangéda, hala a nlet i nwéhél, téntén ibale ba bi tééñga bés iloo hihéga. Ndi ibale di nke ni bisu i unup, di nwéhél bé, di ga nok njôghe ngandak. Sita yada i ntoñol le: “Me bi léba le i nwéhél bôt bape i nsômbôl bé kal le i yom ba mboñ i yé loñge, tole me yé maséé le ba boñ me béba. Hala a nsômbôl ndik kal le: Me ntéédana ha bé bo hiun.” (Tjémbi 37:8) Ngéda di nkit le di nwéhél, hala a nsômbôl kal le di nke ha bé ni bisu i unup inyu ngitelepsép di bi boma.​—Éfésô 4:31, 32.

5. Kii Yésu a bi bôn ntonba u bé ipañ yé?

⁵ Kii Yésu a bi kal? Mintonba ima mi bé mi péni i kék ipañ Yésu. Bisu bi ngéda mi bé nol Yésu. (Matéô 27:44) I mbus ngéda, ntonba wada u héñha mahoñol. U bi sôk nok le, Yésu “a mboñ bé béba yo ki yo.” (Lukas 23:40, 41) U bi unda ki le u nhémle le, Yésu a ga tuge, a yila ki kiñe. I ngéda u bé wo, u bi kal Yésu le: “A Yésu, hoñol me ngéda w’a lo i Ane yoñ.” (Lukas 23:42) Kinje hémle i ngui i mut nu a bi unda! Yésu a timbhe nye, a kal le: “I len ini me nkal we maliga le, w’a ba ni me [he i Ane ngii bé, ndi] i Paradis.” (Lukas 23:43) Bibuk bini le: “Me,” “we” ni “me,” bi bé kobla le mbônga unu, u bé béñge bé bôt bobasôna, ndigi ntonba u. Yésu a bi ti ntonba unu botñem, inyule a bé yi le Isañ a yé konangoo.​—Tjémbi 103:8.

6. Bimbe biniigana di ñôt mu i jam Yésu a bi kal ntonba?

⁶ Kii bibuk bi Yésu bi niiga bés? Yésu a mpôna Isañ bañga bañga. (Lôk Héber 1:3) Yéhôva a gwé ngôñ i nwéhél bés ni i unda bés konangoo, ndi a ga boñ hala ibale di ntam liboñok jés libe, ni ibale di nhémle sesema i Yésu Kristô. (1 Yôhanes 1:7) Inyu bahogi, hala a yé bo ndutu i hémle le, Yéhôva a nla nwéhél bibéba ba bi boñ kôba. Ibale ngim mangéda u nôgda hala, hoñol le, ndék ngéda ilole a nwo, Yésu a bi unda ntonba u u bi hémle nye linut li nsôk konangoo. Bôô ni ngélé yañen Yéhôva a yé le a unda bagwélél bé ba ba mboñ biliya gwobisôna inyu nôgôl mambén mé konangoo!​—Tjémbi 51:3; 1 Yôhanes 2:1, 2.

7. Inoñnaga ni kaat Yôhanes 19:26, 27, kii Yésu a bi kal Maria bo Yôhanes, inyuki?

⁷ Kii Yésu a bi kal? (Añ Yôhanes 19:26, 27.) Yésu a bé tôñ nyañ, bebek inyule a bé yik muda. Lôknyañ i bé le i tééda nye i pes minsôn. Ndi njee a bé le a yoñ ndun ni nye i pes mbuu? Yom to yada i ñunda bé le, ha ngéda i, lôknyañ i bé i ma hémle nye. Ndi  Yôhanes a bé ñôma ni liwanda li ñem nyuu li Yésu. Yésu a bé tehe i bôt ba bé bégés Yéhôva ni nye kiki lihaa jé i pes mbuu. (Matéô 12:46-50) Yésu a bé gwés Maria, a ban-ga ki ngôñ le ba yoñ ngéda ni nye, ba tôñ nye, jon a bi bat Yôhanes le a tééda nye, inyule a bé yi le Yôhanes a nla hôla Maria i ke ni bisu i gwélél Yéhôva. A kal nyañ le: ‘Nun-ki! man woñ nunu!’ A kal Yôhanes le: ‘Nun-ki! nyuñ nunu!’ Ibôdôl i kel i, Yôhanes a bi yila kiki man Maria, a téédaga ki Maria kiki nyañ. Yésu a bé gwés Maria ngandak, inyule a bi tééda nye ngéda a bi gwéé, a bé ki nye ha ipañ ngéda a bé wo!

8. Bimbe biniigana di ñôt mu jam Yésu a kal Maria bo Yôhanes?

 ⁸ Kii bibuk bi Yésu bi niiga bés? Maada di gwé ni lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda ma nla loo maada di gwé ni bôt bés ba lihaa. Bôt bés ba lihaa ba nla kolba bés tole ba nla tjôô bés, ndi Yésu a bi bôn le, ibale di ntéñbe ni Yéhôva yak ni ntôñ wé, di ga kôhna “mbôgôl ngélé” i yom di bi nimis. Ngandak i ga yila kiki bilok gwés, bingond gwés, banyañ bés, tole basañ bés. (Markô 10:29, 30) Kii u nôgda mu kiki u yé ipôla lôk kéé i bôlôm ni i bôda i i édi ikété hémle ni gwéha, gwéha inyu Yéhôva ni gwéha ba gwé ipôla yap?​—Kôlôsé 3:14; 1 Pétrô 2:17.

9. Bimbe biniigana di nla ôt munu bibuk bi Yésu i kaat Matéô 27:46?

⁹ Kii Yésu a bi kal? Ndék ngéda ilole a nwo, Yésu a bi bégél, a kal le: “A Nyambe wem, a Nyambe wem, inyuki u ntjôô me?” (Matéô 27:46) Bibel i ntoñol bé inyuki Yésu a bi pot hala. Bimbe biniigana di nla ôt mu bibuk bi? Jam jada di nigil mu li yé le, bibuk bi Yésu bi nyônôs mbañ di nléba i kaat Tjémbi 22:2. * Jam lipe li yé le, bibuk bi bi ñunda le Yéhôva a bi “sôñ bé [Man wé] i bipes gwobisôna.” (Hiôb 1:10, MN.) Yésu a bi nok le Isañ a nwas le baoo bé ba noode nye ikepam i nyemb, kiki mut binam nye ki nye a mah bé boma. Bibuk bi bi ñunda ki le a bi boñ bé jam jo ki jo li li bé li kôli ni nyemb.

10. Bimbe biniigana di nla ôt mu jam Yésu a kal Isañ?

¹⁰ Kii bibuk bi Yésu bi niiga bés? Jam jada di nigil mu li yé le Yéhôva a ga kéñ bé le di boma manoodana. Kiki Yésu a bi boma manoodana ikepam i nyemb, yak bés di nla boma manoodana, bebek ikepam nyemb. (Matéô 16:24, 25) Ndi, di nla ba nkwoog nkaa le Djob a ga nwas bé le di kôhna manoodana iloo kiki di nla nihbe. (1 Korintô 10:13) Biniigana bipe di ñôt mu bi yé le, kiki Yésu, yak bés di nla boma ngitelepsép, to di mboñ bé béba yo ki yo. (1 Pétrô 2:19, 20) I bôt ba nkolba bés ba ga boñ hala, he inyu bé le di mboñ béba jam, ndi inyule di nyoñ bé ngaba ni mam ma nkoñ ’isi ni le di mbok mbôgi inyu maliga. (Yôhanes 17:14; 1 Pétrô 4:15, 16) Yésu a bi nok inyuki Yéhôva a bi nwas le a nok njôghe. Maselna ni Yésu, bagwélél ba Djob ba ba mboma mandutu ba nla badba inyuki Yéhôva a nwas le ngim mam i kwél bo. (Habakuk 1:3) Nyambe wés nu konangoo ni nu wongut a nyi le bagwélél bé ba mbadba bé hala inyule ba gwé bé hémle; ndi ndik inyule ba gwé ngôñ ni hogbe i nyetama a nla ti.​—2 Korintô 1:3, 4.

11. Inyuki Yésu a bi pot bibañga di nléba i kaat Yôhanes 19:28?

¹¹ Kii Yésu a bi kal? (Añ Yôhanes 19:28.) Inyuki Yésu a bi kal le: “Nyus i gwé me”? A bi boñ hala “inyu yônôs tilna,” tole mbañ di nléba kaat Tjémbi 22:16, i i nkal le: “Ngui yem i num kiki yengee; hilémb hi édi me jas.” U héya mandutu ma momasôna, a  bi nok njôghe i kék njiiha, yak nyus i bi lama gwel nye. A bééna ngôñ i mélés nyus yé.

12. Bimbe biniigana di ñôt munu bibañga bi Yésu bini le “nyus i gwé me”?

¹² Kii bibuk bi Yésu bi niiga bés? Yésu a bé hoñol bé le i bé béba i kal yom a bé nôgda, to bés di nlama bé hoñol hala. Bahogi ikété yés ba ta bé bebee i bat bôt bape mahôla. Ndi ibale nai i nai, u kon bañ woñi i bat mahôla. Kiki hihéga, ibale di yé mañ mut tole bôk, di nla bat liwanda jés le li kil bés i bôm tole li éga bés i dokta. Ibale di nimis makénd tole di gwé nduña, di nla kwélés mañ likoda tole nhôôlak kristen umpe u u yé liwanda jés, inyu boñ le ni “bibuk bilam,” a hôla bés i témbna makénd més. (Bingéngén 12:25, MN.) Di hôya bañ le lôk kéé yés i bôlôm ni i bôda i ngwés bés, ba gwé ki ngôñ i hôla bés “ikété ndutu.” (Bingéngén 17:17) Ndi ba nla bé yi i yom di nhoñol to i yom di nôgda. Ba ta bé le ba yi i yom di gwé ngôñ ibale di mpot bé.

13. Kii Yésu a bi unda mu kii a bi téñbe letee ni i nyemb?

¹³ Kii Yésu a bi kal? Jam kiki bo ngeñ aa i mbus kosi i hilo 14 hi sôñ Nisan, Yésu a bi bégél, a kal le: “Hala a mal yon!” (Yôhanes 19:30) Bibuk bi Yésu bi niiga bés le, ilole a nwo, Yésu a bé yi le a nyônôs sômbôl i Yéhôva yosôna. Mu kii a bi yén siñ letee ni nyemb, Yésu a bi yônôs ngandak mam. Pog, a bi unda le Satan a yé mut bitembee. Yésu a bi unda le mut a yé peles a nla téñbe ni Djob to kinje jam Satan a mboñ nye. Iba, Yésu a bi ti niñ yé kiki binoñ. Nyemb yé i bi ti bikwéha bi bôt pôla i bana maada malam ni Djob, yak ni botñem i niñ boga. Aa, Yésu a bi unda le Yéhôva a kôli énél, a pubus ki jôl li Isañ.

14. Kii di nlama boñ hiki kel? Toñol.

¹⁴ Kii bibuk bi Yésu bi niiga bés? Hiki kel, makidik més ma nlama ba le di téñbe ni Yéhôva. Di wan i jam mankéé Maxwell Friend, nu a bé niiga i Suklu i Giléad a bi kal. I likoda likeñi li li bé kot bôt ba ngandak biloñ, mankéé Friend a bi ti nkwel u u bé pôdôl ndéñbe i bagwélél ba Djob, a kal le: “U kalak bañ le yani nyen me ga pot tole me ga boñ jam u lam-ga pot tole boñ i len ini. Baa u nyi too u ga pam yani? Niñ hiki kel wengoñle hilo hioñ hi nsôk hi.” Jon, di niñ hiki kel wengoñle hilo hiés hi nsôk hi, i unda le di tiñi ni Yéhôva! Ni i njel i, to i bisu bi nyemb, di nla kal le: “A Yéhôva me mboñ kii yosôna me lak inyu téñbe ni we, inyu unda le Satan a yé mut bitembee, inyu pubus jôl joñ ni inyu nit kahap yoñ!”

15. Inoñnaga ni Lukas 23:46, imbe bôdôl Yésu a bééna?

¹⁵ Kii Yésu a bi kal? (Añ Lukas 23:46.) Ni bôdôl yosôna, Yésu a bi kal le: “A Ta, me mbii mbuu wem i moo moñ.” Yésu a bé yi le ndik Yéhôva nyen a bé le a témbna nye i niñ, ni le Isañ a bé bé le a hôya nye.

16. Kii ñañ u Joshua nu a bééna 15 nwii u niiga bés?

¹⁶ Kii bibuk bi Yésu bi niiga bés? Bôdôl  Yéhôva ñem to i bisu bi nyemb. Inyu boñ hala, u nlama “bôdôl Yéhôva ñem ni ñem woñ wonsôna.” (Bingéngén 3:5) Di yoñ hihéga hi mankéé Joshua, nu a bééna ndik 15 nwii. A bé kon, a yik le a nwo. A bi tjél matibla momasôna ma ma bé le ma tinde nye i bôk mbén Djob. Ndék ngéda ilole a nwo, a bi kal nyañ le: “A m’ma, niñ yem i yé i moo ma Yéhôva. . . . A m’ma, me nkal we maliga momasôna le, Yéhôva a ga témbna me i bitugne. A nyi mahoñol mem, le me ngwés toi nye.” * Hiki wada wés a nlama badba le: ‘Ibale me mboma manoodana ma ma yé le ma kena me i nyemb, baa me ga téñbe ni Yéhôva, ni bôdôl le to me nwo, a ga lona me bitugne?’

17-18. Kii di nigil? (Béñge yak minkéñék mi matila ni ño le: “ Kii bibuk bi nsôk bi Yésu bi niiga bés”)

¹⁷ Kinje biniigana bi ngui di nla ôt mu bibuk bi nsôk bi Yésu! Bi nhôñlaha bés le di nlama nwéhél bôt bape, ni le di bana bôdôl le Yéhôva a ga nwéhél bés. Di gwé nsima i bana bilôk bikéé bi bôda ni bi bôlôm bi bi yé bebee i hôla bés. Ndi i ngéda di gwé ngôñ ni mahôla, di bat bo. Di nyi le Yéhôva a ga hôla bés i hônba to imbe ndutu di mboma. Di ntehe ki nseñ i niñ hiki kel kiki hilo hi nsôk inyu unda ndéñbe yés, ni bôdôl le to di nimis niñ yés inyule di tiñi ni Yéhôva, a ga lona bés bitugne.

¹⁸ Ni maliga, bibañga Yésu a bi pahal i ngéda a bé i kék njiiha bi yé nyonok ni biniigana! Ibale di mbii biniigana di ñôt munu yigil ini bibôñôl, wee di nôgôl bibañga bi Yéhôva bini le: “Emblana nye.”​—Matéô 17:5.