Bagwal bem ba bi nyodi i loñ Istônia inyu ke i loñ Jaman, ki Gwét bi Ntôla bi nyônôs biba bi yé nayak, nyoo nyen me bi gwéé. I mbus ligwéé jem bagwal bem ba bi bôdôl kôôba maké ma Kanada. I ngéda di bi bol nyoo, di bi bôk di yén i tison i Ottawa, i man ndap mpénék ni wash wash, i het kôp i bé nañle. Di bé yep ngandak, masoda le di bééna to matjee inyu je i kosi.

Kel yada, Mbôgi Yéhôva i bi éñél m’ma yem pes kaat i Masoola 21:3, 4. Minlôñ mi Bibel mi, mi bi tihba nye ngandak, kayéle a bôô maéya. Mbôô i maliga i bi pala nañ, kayéle pua bo m’ma ba bi pala hol ikepam i sôble.

Tolakii bagwal bem ba bé nok bé Ngisi loñge, hop u u bé pôda nyoo, ba bé jôha bé ni maliga. Inyu hala nyen hiki ngwa jôn tolakii a bé sal ngim u wonsôna, pua a bé yoñ me ni mankéé nu muda nu nsôk le Sylvia, inyu kena bés nson likalô. Hiki sonde di bé kôôba yigil Nkum Ntat bésbobasôna. Pua bo m’ma ba bi hôla me i gwés Yéhôva. Hala a bi tinde me i ti niñ yem nkikip yak Yéhôva, i nwii 1956 me ban-ga jôm li nwii. I gwéha me bi tehe bo ba gwé inyu Yéhôva, i nlédés me niñ yem yosôna.

I ngéda me bi bana diplôm jem li nsôk li collège, me kahal jôha ndék ni maliga. Me bé ôt pék le ibale me nyila nsañal, m’a nla bé me bana ngandak moni, inyu ke i kiiña nkoñ ’isi wonsôna ni avioñ. I mbus ngéda me bi léba loñge bôlô i radiô yada, men me bé ha nsik bôt ba ñemble, i bôlô i i bé lémél me ngandak. Kiki me bé sal bikôkôa me bôdôl tôl makoda, me bak lôñ ni bôt ba ngwés bé Yéhôva. Hala a kahal tééñga kiññem yem, me nôgda le, me nlama boñ mahéñha.

Ha nyen me bi ke i Oshawa, i Ontariô. Nyoo me boma Ray Norman, manyañ nu muda a bé le Lesli, ni basañal bape. Ba bi yoñ ngéda ni me. I ngéda me bi tehe kiki ba bé maséé, hala a bi tinde me i badba kii me ngwés boñ i niñ yem. Ba bi ti me makénd i yoñ bôlô nsañal, jon me bi yila nsañal i sôñ Dipos nwii 1966. Hala a boñ yak me me ba maséé, me niñik ki loñge. Ndi, mpuhge jam li bé bem me i njel.

I ngéda me bé me nginda yii i collège, me bi yônôs lipe inyu jôp i Bétel i Tôrôntô, i Kanada. Jon i ngéda me yila nsañal, ba naña me i sal Bétel nwii mina. Ndi kiki me bé lôôha gwés Lesli, me kon woñi le ibale me neebe i ke i sal i Bétel, m’a tehe ha bé nye. I mbus ngandak masoohe, me bi sôk me neebe nsébla u Bétel, kinje ndutu i yék Lesli.

I ngéda me bi jôp i Bétel me bé sal i homa ba njôôna mambot, i mbus ngéda me nyila mut matila. Mu kii me bé sal i Bétel, Lesli a yila nsañal nu tôbôtôbô i Gatineau, i tison Quebec. Me bé badba ngim mangéda lelaa a bé boñ nyoo inyu pamba, me badbaga too me nyoñ makidik malam. Hala a bé ngi nom, hélha jam ipe i bôña. Ba naña Ray, manyañ Lesli nu munlôm i Bétel. Ni hégda ni njee a bé nlama yén tuñ yada? Memede! Hala a bi boñ le me ni Lesli di kônde yila mawanda. Di bi biiba i hilo 27 hi sôñ Matjel, nwii 1971, i kel i nsôk i nson wem i Bétel.

Ba bi om bés i sal likoda jada li Pulasi i tison Quebec. Ndék nwii i mbus, me hel le ba téé me kiki ngwélél makiiña, ni 28 nwii ndigi. Inyu yem me bé me nginda yii mañge ngandak, ndi bibuk bi kaat Yérémia 1:7, 8 bi bi ti me makénd. Lesli a bi boñ accident i matôa ngandak ngélé, jon i bé bé nye bun i ke ’ilo. Lelaa di bé le di sal bôlô makiiña? Ndi to hala a bi kal me le, “ibale Yéhôva a naña bés i boñ ngim jam baa di ga noode bé boñ yo?” Jon di bi neebe nson u, di nok ki lingoñoo i gwel wo 17 nwii.

Me bé me pégi ngandak i nson makiiña, kayéle me bééna bé ngandak ngéda i tégbaha ni Lesli. Ha nyen me bi nigil jam lipe. Kel yada i ngwa njañgumba, tutu bikegla, mut a koode nwemel. Me bé me pamak me tehe bé mut, i yom me bi tehe man sel nhôôk loñge ni libadô, me bé me paak libadô me koba bitatam ikété, biléman, frômage, pôs wai ni bret. Me bi tehe bé me jôl li mut ntilga mu, ndik man lipep nu a bé kal le, “yoñ i gwom bini ke tégbaha loñge ngéda ni nwaa woñ.” I kel i, loñge hiañgaa hi bé bai. Ndi me bi kal Lesli le, me gwé ngandak mam i boñ m’a la bé me ke. Lesli a bi neebe, ndi a bé bé maséé bañga. Ha nyen me bi ke me jôp i burô gwem, kiki me nyén, kiññem i kahal tééñga me. Me hoñol i yom kaat Éfésô 5:25, 28 i nkal. Baa Yéhôva nyemede bé nyen a nkal mu minlôñ mi le, me nlama yéñ nok i yom nwaa wem a nôgda? I mbus me soohe, me kal Lesli, “di kenek,” a bé maséé le. Ha nyen di bi yoñ matôa més, di ke i tégbaha loñge ngéda ipañ lép wada, di tek buñga ’isi. Di bi tégbaha loñge ngéda yokela. Ndi minkwel nwem mi bé bem me.

Minson di bé lama sal mu nson makiiña mi bé ngandak, mi tinak bés maséé. Di bé  sal ibôdôl i pes Kolombia i het ba mpot Ngisi, letee ni i Terre Neuve. I ngôñ me bééna me mañge i bi yon. Me bé hoñol yaga suklu i Giléad, ndi me bé kon woñi i ke sal kiki nsañal nu tôbôtôbô i loñ ipe. Me bé tehge missionnaire kiki bôt ba tôbôtôbô, me nôgdaga ndik wee m’a la bé nson u. U héya hala, me bé kon woñi le ba tiga om me i Afrika, me yik le njal i bé nnayak nyoo ni gwét. Me bé toi maséé i homa me bé.

I nwii 1992, ngéda ba bi témb ba ti kunde le nson wés u séla i loñ Ruslan, ba bat bés ibale di bé le di ke i Istônia kiki missionnaire. Hala a bi hélés bés ngandak, ndi di bi soohe inyu jam li. Yak ha ki di bi témb di hoñol le, ibale Yéhôva a naña we inyu boñ ngim jam, baa w’a noode bé boñ biliya? Di bi neebe, di kalak le: ‘Ndi baa ba ñep bés i Afrika?’

Kunda yada di bi bôdôl nigil hilémb hi Istônia. Ndék sôñ i mbus, ba bat bés le di bôdôl nson wés makiiña. Di bé lama yuuga 46 makoda ni bon ba groupe mu bitison baa bi letee ni i tison i Kaliningrad, i Ruslan. Hala a nkobla le di bé lama nigil mahop kiki bo Létuwa, Létônia, ni Ruslan. Kinje jam li nlet. Mawanda més ma bé maséé ni biliya di bé boñ, ba hôlga bés, i nwii 1999, Istônia a bi yila hikuu hi loñ, me kôhna nson umpe le yak me me ba wada mu bakena hikuu hi loñ, me bé sal ni bilôk bikéé bini le Toomas Edur, Lembit Reile, ni Tommi Kauko.

Hala nyen me bi pam i yi ngandak Mbôgi Yéhôva i i bi tagbe i mok mi Sibéria. Tolakii ba bi tééñga bo ngandak i mok, ba kép bo mbai, ba kena bo haa ni mahaa map, ba bi unup bé, to téédana ngomin hiun. Ndi ba bi tééda maséé map, ba kenek ni bisu i gwel nson wap ni makénd. Hala a bi hôla bés i nok le di nla hônba mandutu di bak maséé, to ibale mam ma nlet lelaa.

Kiki nwii mi bé pala tagbe, di ban-ga ndigi ndék ngéda inyu noi, Lesli a bi kahal nôgda waa. Di bé yi le i waa i i bé lôl i ngim kon ba bé sébél le fibromialgie. Hala a bi tinde bés i hoñol le i nsômbla le di témb i loñ Kanada. Ngéda ba bi naña bés i suklu i lôk kéé i ñéga dikuu di biloñ i Patterson, New York, i Amérika, me bé badba too di ga kee. Mbus ngandak masoohe, di bi sôk di neebe. Yéhôva a bi sayap makidik ma. Jon nyoo nyen Lesli a bi sôk kôhna matibla ma bé béda nye. Sôk i bi sôk, di bi témb di kahal gwel nson wés kiki i ngéda bisu.

Kôkôa yada i nwii 2008, mbus me ma témb i Istônia, me lôlak i Patterson, me bi kôhna nsébla, bilôk bikéé bi hikuu hikeñi hi Mbôgi Yéhôva bi bé bat me ibale me bé le me neebe i ke sal i loñ Kôñgô. Hala a bi hélés me, téntén inyule me bé lama timbhe hilo hi bé noñ ha. Me bi añle bé jo Lesli i kôkôa i, inyule me bé yi le ki a’ ke bé hilo ni juu. Ndi me nyen me kee bé hilo i u u, me hoñlak i mam ma bé kônha me woñi i Afrika.

Ngéda kel i bi ye, me añle Lesli i jam li, di ôt  pék di kal le: “Yéhôva a naña bés i sal i Afrika. Lelaa di yé le di yi too d’a pamba tole heni ibale di noode bé?” Hala nyen i mbus 16 nwii i Istônia, di bi yoñ avioñ inyu ke i loñ Kôñgô Kinshasa. Hikuu hi loñ hi bé nkéñaga ni bikai bi bé nene kwem kwem, homa a bak nwee. Ikété mam ma bisu Lesli a bi ha i tuñ yés, jada li bé titii i nkoñ a bi lona nyoo i loñ Kanada. Bibuk bi bé ntilga mu bi bé le: “A mbônji, nuk i homa u yé mbelek.” I mbus di bi boma bilôk bikéé bi bé nyoo, di tégbaha gwigil bi Bibel, di tehe yak kii i yé bôlô i missionnaire, maséé més i nson u Yéhôva ma bi kônde keñep. Mu ngéda i yosô, me bi bana ki nsima i yuuga dikuu di biloñ di Afrika dipe, letee ni 13. Hala a bi boñ le di nigil ngandak ipañ bôt ba bé mintén mintén. Hala a bi mélés i woñi me bééna, me nti ki Yéhôva mayéga le a bi om bés i sal i Afrika.

Nyoo i loñ Kôñgô, di bi nigil i je ngim bijek i di bé hoñol bé le d’a je kel yada, kiki bo bitandi ni bipe ki. Ndi i ngéda di tehe bilôk bikéé gwés bi je gwo, bi konok maséé, hala a bi tinde bés i noode, yak bés di kahal je gwo ni maséé.

Di bi pam i lona bilôk bikéé mahôla ma mbuu ni ma minsôn i pes likôl i loñ inyule maki mi bé nayak nyoo, mi tééñgaga bôda ni boñge. Libim li bilôk bikéé li bé yep. Ndi botñem yap i ngui inyu bitugne, ni gwés ba bé gwés Yéhôva ni ndéñbe yap i noñ bitelbene bi ntôñ bi bi tihba bés ngandak. Ba bi tinde bés i wanba inyu yi inyuki di ngwélél Yéhôva, ni i lédés hémle yés. Bilôk bikéé bihogi bi bi nimis mandap map ni nwom nwap. Hala a bi niiga me le nkus di nla bana u nla pala nyoi, ndi maada més ni Yéhôva ma nlôôha nseñ. Tolakii bilôk bikéé bi bé nok ndutu ngandak, bun bé le u nok bo ba ntjelel. Libak jap li bi ti bés makénd i hônba mandutu ni makon ni ñem ngui.

Jam lipe li bi hélés bés. Ba bi ep bés i sal i hikuu hi loñ hi Hong Kong. Di mah yénak bé di hoñol le di ga sal kel yada i pes mbok i. Ndi kiki di bé nôgda le Yéhôva a bé nit bés ni  gwéha mu minson mimpe nwominsôna di bi kôs, di bi neebe yak u. Jon i nwii 2013, ni gwiiha i mis, di bé nyégsaga i tjôô mawanda més ma Afrika ni bilama bi pes mbok i, tolakii di bé yi bé i homa di bé ke.

Kinje mahéñha ma ngui di bi boñ i ke i niñ i Hong Kong, tison i i yé nyonok ni bôt ba ba nlôl i nkoñ ’isi wonsôna. I bé bé bun i nigil hop u Kina. Bilôk bikéé bi bi leege bés loñge ngandak, di gwés ki bijek ba bé lamb nyoo. Bôlô i hikuu hi loñ i bé ke ngui ngandak, ndi ndamba i mandap i bé bet bet ni bet. Inyu hala nyen Juu li bakena ntôñ li bi yoñ makidik malam i nuñul mandap mape ma hikuu hi loñ. Ndék ngéda i mbus, i nwii 2015, ba ep bés i Kôréa nwelmbok, i het di ngi salak letee ni len. Ndutu ipe di mboma nyono i yé i nigil i pot hilémb hiap, ndi bilôk bikéé bi mbégés bés, hiki ngéda ba nôgda le di nhol.

I ta bé bun i bot mawanda, ndi di bi nôgda le i ngéda di naña bôt i lo i yuuga bés, di nla pala pam i yi bo. Di bi yimbe ki le bilôk bikéé gwés bi mpôna iloo kiki ba yé maselna, di léba ki le Yéhôva a bi hek bés ni ngap i tôbôtôbô i yible bôt bape ñem wés, le di pam i gwés bo kayéle di yila mawanda.—2 Korintô 6:11.

Di bi nigil ki le di nlama neebe bagwélél ba Yéhôva kiki ba yé, kiki Yéhôva nyemede a mboñ, di yéñ yi kii i ñunda mu niñ yés le Yéhôva a ngwés bés ni le a ñéga bés. Hiki ngéda di nôgda wengoñle di ntomb, tole di mbadba too bôt bape b’a neebe bés, di yé di nyoñ bikarte mawanda més ma bi tilna bés, di tiimba añ gwo. Di nyi ntiik le Yéhôva a ntimbhe masoohe més, a nkwés ki bés nkaa le a ngwés bés, a tinak bés ngui i kena nson wé ni bisu.

Mu nwii mi nwominsôna, me ni Lesli di nôgda nseñ i yoñ ngéda wada ni nuu, to ibale di pégi lelaa. Di bi nigil ki le i yé nseñ i nol bésbomede inyu dihôha di mboñ ngéda di nigil hilémb hi mondo. Hiki kôkôa ilole di nañal, di noode yéñ kii i nlémél bés mu kel i inyu ti Yéhôva mayéga.

Maliga, me bé nôgda wee m’a la bé me ba missionaire tole m’a la bé niñ biloñ bipe. Ndi me bi nigil le, ni mahôla ma Yéhôva, mut a nla boñ to kinje jam ba mbat nye. Bibuk bi mpôdôl Yérémia bi yé bi lo me mahoñol i ngéda a kal le: “U nhélés me a Yéhôva.” (Yérémia 20:7) Ñ, a bi ti bés ngandak mam malam i nhélhana ni bisai bi mbuma ñañ, a yônôs ki sômbôl yem i jôp avioñ inyu hiôm ni nkoñ ’isi wonsôna. Avioñ a mpuuana bés i ngandak bahoma i nkoñ ’isi iloo kiki me bé emel i ngéda me bé mañge, me kenek me yuugaga dikuu di biloñ. Me nlôôha ki ba maséé ni Lesli inyule a bi nit me mu minson nwominsôna me ngwel.

Di mah hôya bé inyu njee di nsélél, ni inyuki. Bisai di gwé i len ini bi yé ndik dinyo malép bi niñ i boga ni boga i i mbem bés ngéda Yéhôva a ga ‘yibil woo wé, a yônôs ngôñ i bihégél gwobisôna bi bi niñ.”—Tjémbi 145:16.