1. (a) Inyuki di nla kal le litén li Djob li bé lama kobla i minkôm i Babilôn Nunkeñi? (b) Mambe mambadga di ga wan nano?

MU YIGIL i ntip tagbe, di ntehe lelaa bañga bikristen i bi jôp i minkôm i Babilôn. Jam li yé loñge li yé le, ba ga yégle bé mu minkôm mi. Mbén i Djob ini le “A bôt bem, pama mu nyeni,” i bé lama bé nôôga loñge ibale mut to wada a bé bé le a pei i moo ma kwéha base. (Añ Masoola 18:4.) Di gwé ngôñ i yi ngéda imbe litén li Djob li bi kobla mu minkôm i Babilôn! Ndi, di wan ndugi mandimbhe inyu mambadga mana: Mambe makidik Banigil Bibel ba bi yoñ ilole ñwii 1914 u mbôdôl? Baa bilôk bikéé bi bé añal ñañ nlam ni makénd i ngéda Gwét bi Ntôla bi bisu? Mu kii bikristen bi bééna ngôñ le ba tibil niiga bo inyu kodol litehge jap ha ngéda i, baa hala a nkobla le ba bé ba ngi yii i minkôm i Babilôn?

2. Bimbe bitelbene bi mbéñge base bitembee, Banigil Bibel ba bi yoñ, inoñnaga ni nokna ba bééna ha ngéda i?

² Ngandak ñwii ilole Gwét bi Ntôla bi bisu bi mbôdôl, mankéé Charles Taze Russell ni mawanda mé ba bi tehe le bibase bi bé niiga bé maliga ma pémél ikété Bibel. Inyu hala, ba  bi yoñ bitelbene le ba ga bana ha bé maada mo ki mo ni kwéha base, inoñnaga ni nokna ba bééna inyu kwéha base ha ngéda i. Ikété mbamble le La Tour de Garde de novembre 1879 ni hop i Ngisi, ba bi tibil yis bôt bobasôna bitelbene gwap bi bé lôl Bitilna, ba kalak le: “Hiki base i i nkadba le i yé kiki muda ngi yi munlôm nu a nyégna libii ni Kristô, ndi i ban-ga maada ni nkoñ isi, i nidik ki wo, wee i pot maliga, di nlama pahal le Bitilna bi nsébél yo le muda libambe nunkeñi,” hala wee Babilôn Nunkeñi.​—Añ Masoola 17:1, 2.

3. Mambe makidik ma ngui Banigil Bibel ba bi yoñ, ma ma bé unda le ba nok i nseñ i jôô maada ba bééna ni kwéha base? (Béñge titii i bibôdle bi yigil.)

³ Bagwélél ba Djob ba bôlôm ni ba bôda ba ba ntéñbe ni nye, ba bé yi kii ba nlama boñ. Ba bé bé le ba mbem le Djob a sayap bo, ibale ba nke ni bisu i nit bibase bi bitembee. Jon, ngandak bôt i i bé nigil Bibel i bi kôôba maléta ma ma bé unda le ba mpam mu bibase gwap. I ngim bahoma, ba bi añ maléta map i mbamba i ngéda mésa mi bé tagbe. I bahoma het ba bé sôñga bo le ba añ bañ maléta map i mbamba, bape ba bi éple hiki mut mu base yap maléta ma bi tila. Ba bééna ha bé ki ngôñ i bana maada mo ki mo ni kwéha base! Ndi i hiai hipe, mut nu a bé yoñ nya makidik i, a bé le a nimis niñ yé. Ndi, ndék ñwii ilole ñwii 1900 u mbôdôl, ikété ngandak biloñ, base i bi bôdôl nimis ngui ba bééna inyule ngomin a bé nit ha bé bo. Mu kii ngandak bôt i bé kon ha bé ki woñi ba bé kunde i kwél inyu mam ma mbéñge base. Ba bé ki kunde i pahal i mbamba mahoñol map, ma ma bé kolba i yom bibase bi bé niiga.

4. Ngéda Gwét bi Ntôla bi bisu, mambe maada ma bé ipôla litén li Djob ni Babilôn Nunkeñi?

⁴ Banigil Bibel ba bi nok le hala a kôli ndik bé le mahaa map, mawanda map, ni bôt ba bibase bon ba yi bitelbene gwap inyu kwéha base. Nkoñ isi wonsôna u bé lama tibil yi njee a yé Babilôn Nunkeñi, muda libambe! Jon, ibôdôl sôñ i libuy li nyéé i ñwii 1917 ikepam i bibôdle bi ñwii 1918, ndék dikôô di Banigil Bibel ba bi pam i kap 10 000 000 di mapep ma ma bééna ño nkwel ni hop Pulasi le: “La chute de Babylone”, blâme cinglant contre la chrétienté. Kiki ni nla hoñol, kwéha base i bé ñunbak ngandak, ndi Banigil Bibel ba bi nimis bé makénd map. Ba bi ôm siñ i nôgôl ‘Nyambe kiki ñane wap iloo bôt.’ (Minson mi baôma 5:29) Kii di nla kal? Di nla kal le bikristen bini bi bé ha bé i minkôm i Babilôn Nunkeñi i ngéda gwét, ndi ba bé yoñ ngaba i hôla bôt bape le yak bo ki ba pam minkôm i Babilôn.

5. Kii i ñunda bés le bilôk bikéé gwés bi bééna makénd ma ngui mu nson u likalô, i ngéda Gwét bi Ntôla bi bisu?

⁵ Mu kii ñwii mi bé tagbe, di bé hoñol le Yéhôva a bé kon bé maséé ni litén jé, inyule ba bé yoñ bé ngaba ni makénd mu bôlô i likalô ngéda Gwét bi Ntôla bi bisu. Inyu njom i nyen di bé kal le Yéhôva a bi nwas le ba nke i minkôm i Babilôn Nunkeñi inyu ndék ngéda. Ndi, bilôk bikéé bi bôlôm ni bi bôda bi, bi bi téñbe i gwélél Djob mu ñwii 1914 ikepam i ñwii 1918, bi bi ti loñge mbôgi le litén li Djob li bi boñ kii yosôna ba nla inyu kena nson u likalô ni bisu. Di gwé  bañga manjom ma ma ñunda le hala a yé maliga. Linokna lilam li ñañ wés, li bi hôla bés i tibil nok ngim miñañ mi mi yé ntilga ikété Bibel.

6, 7. (a) Mambe mandutu Banigil Bibel ba bi pam i yémbél i ngéda Gwet bi Ntola bi bisu? (b) Ti ndémbél i i ñunda le Banigil Bibel ba bééna makénd kiyaga.

⁶ I mam di nyi i len ini, inyu Banigil Bibel ba ba bé ha i ngéda Gwét bi Ntôla bi bisu (1914-1918), ma nkwés bés nkaa le ba bi sal bôlô yap i likalô kiki i bé sômbla ha ngéda i. Ngandak manjom i ñunda le hala a bé bé jam li bé li tômbôl bo. Di wan le manjom ima mu. Li bisu li yé le, libim li bôlô i likalô ha ngéda li bé inyu i kap bikaat. I ngéda ngomin a bi sôña bo i gwélél ini kaat ni hop Pulasi le Le mystère accompli, bôlô i likalo i bi kahal lédél bilôk bikéé ngandak. Ba bé bé nkôôbaga i gwélél ndik Bibel yotama i likalô, jon ini kaat le Le mystère accompli yon i bé i “mpôdôl inyu yap.” Njom i nyônôs iba i i bé i nlôôha tééñga bôlô yap i bé kon ngoñkele (tole ‘grippe espagnole’ ni hop Pulasi) i ñwii 1918. Libak le himala hini hi bi tjama ni mbok yosôna i bé ti bé bo pôla i ke ngandak bahoma. To hala kiki i kon unu ni mandutu mape ma bé, Banigil Bibel ba bi boñ yom i bé sômbla inyu kena nson ni bisu.

⁷ Ndi i ñwii 1914, Banigil Bibel, kii ba bé ndék ha ngéda i, ba bi unda biliñgeliñge ni hop Pulasi le “Photo-Drame de la Création” i loo 9 000 000 di bôt. I liñgeliñge i, i bé i pôdna bititii, bifôtô, ni makiñ. I liñgeliñge i, i bé i ntoñol ñañ u bôt ba binam ibôdôl i bibéé ikepam i Ane i Hikôô hi ñwii. Hala a bé jam li mbuma ñañ ha ngéda i. Hoñol ki. Nsoñgi u bôt u u bi béñge biliñgeliñge bi, ndigi i ñwii 1914 u bé ngandak kiyaga iloo nsoñgi u baañal ñañ nlam len ini! I mbus ha, ñañga u ñwii 1916 u ñunda le 809 393 ma bôt ba bi lo i makoda ma mbamba i Amérika, ndi u ñwii 1918 i nomba i, i bi pam 949 444 ma bôt. Banigil Bibel ba bééna toi makénd!

8. Lelaa bilôk bikéé bi bé bi kôhna bijek bi mbuu i ngéda Gwét bi Ntôla bi bisu?

⁸ Ngéda Gwét bi Ntôla bi bisu bi bé tagbe, di bi boñ biliya gwés gwobisôna inyu ti Banigil Bibel bijek bi mbuu ni makénd ma mbéda, mu kiki ba bé ntjamak.  Bijek bi mbuu bi, bi bé bi nti bo ngui i kena nson likalô ni bisu. Mankéé Richard H. Baber a bé salak ni makénd i ngéda i, jon a kal le: “Kiki ba bi sôña bôlô yés likalô i loñ Kanada, jon inyu boñ le nson wés u yon, bagwélél ba makiiña ba bé hôla bés ngandak i tééda ba Nkum Ntat ni i jôbna bo mu loñ i, kayéle bilôk bikéé bi la kôhna gwo. Ngéda ba bi kadal bikaat bi mawanda mem, me bi bana bisai i éple bo i kaat ini ni hop Pulasi le Le mystère accompli, i i bé mbañak kiki sisii kaat le mut a nla ha ikété mpék. Mankéé Rutherford a bi bat le di yoñ bitelbene inyu boñ le makoda ma ndôn ma tagbe i ngandak bitison i pes likôl i loñ Amérika, ndi a ep ki bati minkwel inyu noode lédés bilôk bikéé kiki i mbéda.”

9. (a) Inyu kii litén li Djob li bé lama kodlana ipôla ñwii 1914 ni ñwii 1919? (b) Libak le ba bééna ngôñ le ba kodol bo, li nkobla bé le kii?

⁹ Hiki jam Banigil Bibel ba bi boñ ipôla ñwii 1914 ni ñwii 1919 bé jon li bé li nkiha ni matiñ ma Bibel. To hala kiki ba bé gwés maliga, bilôk bikéé bi bééna bé loñge linokna inyu jam li mbéñge i suhus bomede isi ngomin. (Rôma 13:1) Jon ikété ntôñ, bilok bikéé gwobisôna bé gwon bi bi tjél yoñ ngaba ni mam ma gwét. Kii héga, ngéda nkena loñ Amérika a bi yoñ makidik le bibase gwobisôna bi pohol hilo 30 hi sôñ Mpuye i ñwii 1918 i soohe inyu nsañ, yak Nkum Ntat a bi ti Banigil Bibel makénd le yak bo ba boñ hala. Ngim bilôk bikéé i bi neebe i ti ngandak moni inyu nit gwét, bape ki ba ke i jo gwét, ba begee dimaamana di mangwende ni mangaa. Hala a yé hihôha i kal le Banigil Bibel ba bi ke i minkôm i Babiloñ Nunkeñi inyule ba bééna ngôñ le ba kodol bo. I pot mbale, ha nyen ba bi nok le ba nlama tibil bagla ni kwéha base, jon i ngéda Gwét bi Ntôla bi bisu, i bi tibil nene le i mbagla i, i bé nene toi.​—Añ Lukas 12:47, 48.

10. Mambe makidik ma ngui Banigil Bibel ba bi yoñ inyu unda le Djob nyen a yé lingen li niñ?

¹⁰ To hala kiki ba bé tibil bé nok matiñ momasôna ma ma mbat le ba yoñ bañ ngaba ni mam ma gwét kiki bés di nok mo i len ini, Banigil Bibel ba bi tibil nok jam jada: Bibel i nsôñga manola. Jon to i ngéda ndék bilôk bikéé i bi begee mangaa inyu yoñ ngaba i Gwét bi Ntôla bi bisu, bobasôna ba bi yoñ makidik i tjél gwélél mangaa map inyu nol mut numpe. Ba ba bé tjél nol bôt, ba bi om bo i bisu bi mintôñ mi gwét, ni mahoñol le ba ga nimis biniñ gwap.

11. Mambe makidik ngomin a bi yoñ ikolba bitelbene Banigil Bibel ba bi yoñ inyu gwét?

¹¹ Nsohop a bé ikété hiun hikeñi inyule bilôk bikéé bi bi yoñ ngim bitelbene ikolba gwét bi, to hala kiki bitelbene bi, bi bé bé bi yôni. Jon a bi yéñ gwélél mbén i ngomin inyu lona lisanda. (Tjémbi 94:20) Kiki hiun hi bi yon nye i ñem, James Franklin Bell, nu a bé ñane ntôñ gwét i loñ Amérika, a bi yelene mankéé Yôsef Rutherford ni mankéé William Van Amburg, i jam li bi tagbe i boma i biloya bi loñ Amérika. Ba bé kôôbaga le ba ga pémés ngim mbén, i i bé ti bo kunde i nol bôt ba ba ntjél yoñ ngaba i gwét, hala wee tôbôtôbô Banigil Bibel. Mu hiun hié, ñane ntôñ gwét le Bell a bi kal mankéé Rutherford le: “I mbén i, i bi pam bé inyule [ñane loñ Amérika le] Wilson a bi tjél neebe yo, ndi di nyi kii di ga boñ inyu gwél bé. Di ga yônôs ndigi njômbi yés!”

12, 13. (a) Inyuki ba bi yoñ makidik i ha bilôk bikéé juem i ndap mok inyu ntandaa ngéda? (b) Baa liyénék jap i ndap mok li bi pingil bo mu makidik map i nôgôl mambén ma Yéhôva? Toñol.

 ¹² Bangomin ba bi yônôs minhanak nwap. Ba bi gwel bakena ntôñ kiki bo mankéé Rutherford, mankéé Van Amburgh, lôñni bilôk bikéé bisamal bipe. Ngéda a bé pémés mbagi i bikééhene, nkéés a bi kal le : “Biniigana i base ini i ntjam, bi nlôôha ba béba lel ntôñ gwét u bisônda bi Jaman. Ba nkolba ngomin, ba nkolba bisônda, ndi ba nkolba yak baéga bibase gwobisôna. Jon di nlama kogse bo bañga likogsege. (Kaat ni hop Ngisi le Faith on the March, ntilga ni A. H. Macmillan, i lipep 99) Ba bi kogse toi bo. Banigil Bibel juem bana ba bi nom i ndap mok i het ba bé son njonok, i tison i Atlanta, i pes loñ i Amérika. Ndi ngéda gwét bi bi mal, ba bi pémés bo i mok, ba nwas yak minsohi ba bé ôm bo.

¹³ To i ngéda ba bé i mok, i bôt juem ba, ba bi yégle ba tiñi ni biniigana bi Bibel inoñnaga ni nokna yap. Ba bi tilna ñane loñ Amérika ngim kaat, ba kal le: “Sômbôl i Djob i yé ntilga mu Bibel le ‘di nol bañ.’ Ibale Banigil Bibel ba nkoñ isi wonsôna, ba ba bi ti Djob niñ yap ndi ba noñ bé jam Bibel i nkal, ba ga nimis maada map malam ni Djob, tole Djob a ga tjé bo. Jon Banigil Bibel ba nla bé top yoñ makidik i nol mut binam, inyule kiññem yap i nsôñga bo i boñ hala.” Kinje bipôdôl bi makénd bini! I maliga momasô, bilôk bikéé bi bééna bé mahoñol mo ki mo i bôk mbén i Yéhôva!

14. Gwélél Bitilna inyu toñol kii i bi tagbe ipôla ñwii 1914 ni ñwii 1919.

¹⁴ Kaat Malaki 3:1-3 i ntoñol le ngim ngéda y’a kola, hala wee ipôla ñwii 1914 ni bibôdle bi ñwii 1919, le minhook mi “bon ba Lévi” mi ga tégbaha ngim ngéda i kodol libak jap. (Añ.) Mu ngéda i nyen, “Nwet nyemede” le Yéhôva, ni “añgel i malômbla” le Yésu Kristô, ba bi lo i wan témpel i mbuu inyu tehe bet ba nsal nyoo. Kiki ba bi mal kodlana, ha nyen litén lipubhaga li Yéhôva li bé bebee i gwel minson mi mondo. I ñwii 1919, “nkol u maliga ni u pék” u bi tééba inyu ti ntôñ u bahémle bijek bi mbuu. (Matéô 24:45) Litén li Djob li bé ha bé i minkôm i Babilôn Nunkeñi. Ibôdôl ha ngéda i, ni konangoo i Yéhôva, litén jé li nke ni bisu i nañ mu nokna yap i sômbôl i Djob, ni mu gwéha yap inyu Isañ wap nu ngii. Kinje mayéga ba nti inyu bisai Yéhôva a nkôp! ^[1]

15. Kii libak le di bi kobla i minkôm i Babilôn Nunkeñi mi nlama tinde bés i boñ?

¹⁵ Kinje maséé di gwé mu kii di bi kobla i minkôm i Babilôn Nunkeñi! Biliya bi Satan i mélés bañga bikristen hana isi bi bi gwo i malép. Ndi, di nlama bé hôya inyuki Yéhôva a bi kobol bés, a ti ki bés kunde. (2 Korintô 6:1) Ngandak bôt i i ngwés maliga i ngi yii i minkôm mi kwéha base. Ba gwé ngôñ le ba unda bo njel mapam. Di nla unda bo yo. Inyu kôna ndémbél i lôk kéé yés i hiai hi ntagbe, bés bobasôna di boñ biliya gwobisôna di nla, i hôla bôt bape i kobla i minkôm mi kwéha base!