1, 2. (a) Mambe mandutu ngandak bakén i mboma i len ini? (Béñge titii i bibôdle bi yigil.) (b) Limbe jam Paul a bi hoñlaha bikristen, mambe mambadga hala a nlona?

HALA a yé iloo 30 ma ñwii i len ini le Ôsa, ^[1] nu a bé bé Mbôgi Yéhôva ha ngéda i, a bi nyodi i loñ Ghana inyu ke i Érôpa. A ngi hoñlak: “Hala a bi yoñ ndik me ndék ngéda inyu yimbe le bôt ba bééna bé ngéda yem. Ngéda me bi pam ikété libum li hinuni hi bikei, me nôgda kiki lihep li ntihba me inyu ngélé bisu i niñ yem, gwiiha bi kahal kuli me i mis.” Inyule a bé boñ biliya i pot hilémb hiap, Ôsa a bi tégbaha ngim ñwii, a léba bé loñge bôlô. Kiki a bé haa ni lihaa jé, a bi nôgda le a yé toi nyetama, a kahal hoñol bôt bé.

² Noode ki hoñol lelaa w’a gwés le bape ba leege we ibale wen u mboma nlélém jam. Baa u ga nôgda bé maséé ibale ba ntibil leege we i Ndap Ane, ibabé béñge homa u nlôl, to kôgôô i nyuu yoñ? I pot mailga, Bibel i mbat le bañga bikristen i hôya bañ i unda bakén loñgeñem. (Lôk Héber 13:2)  Jon, di wan le mana mambadga: Lelaa Yéhôva a ntehe bakén? Inyuki di nlama kodol litehge jés li bakén? Lelaa di nla hôla ba ba nlôl i biloñ bipe, le ba nôgda le ba yé i boni ikété likoda?

3, 4. Inoñnaga ni kaat Manyodi 23:9, lelaa litén li Djob li kôba li bé lama tééda bakén, inyuki?

³ Ngéda Yéhôva a bi tohol litén jé i loñ Égiptô, ngandak bôt i i bé bé bon ba Lôk Israél, i bi adba ni bo. Jon a bi ti bo mambén ma ma bé unda le a ntééda bôt ba, i nya i i yé tôbôtôbô. (Manyodi 12:38, 49; 22:21) Kiki bôt ba bééna lem i yôi bakén, jon ikété gwéha yé, Yéhôva a bi yoñ bitelbene inyu yap. Kunde i toohe bijek i bé mukété bitelbene bi.​—Lôk Lévi 19:9, 10.

⁴ Iloole Yéhôva a nti Lôk israél oda le ba ti bakén lipém, a bi ti bo makénd i nôgda yom bakén ba nla nôgda. (Añ Manyodi 23:9.) Bomede ba bé yi lelaa mut nu a yé nkén a nôgda. Yak ngéda ba bé ngi yila minkol, i nene le bôt ba Égiptô ba bé yan bon ba Israél inyule ba bééna kôgôô ni base ipe. (Bibôdle 43:32; 46:34; Manyodi 1:11-14) Lôk Israél i bi niñ ikété ndutu ngéda ba bé bakén, ndi Yéhôva nye a bé bem le bo ba tééda nkén mut ‘kiki mut wap nu a ngwééne mu loñ.’​—Lôk Lévi 19:33, 34.

5. Kii i ga hôla bés i bana nlélém nduña kiki Yéhôva inyu bakén ba bôt?

⁵ I len ini, di nla ba nkwoog nkaa le Yéhôva a ngi gwé nlélém nduña inyu bakén ba ba nlo i makoda més. (Ndiimba Mbén 10:17-19; Malaki 3:5, 6) Ibale di nyoñ ngéda i hek pék mu mandutu ba mboma, kiki bo mbagla, tole i pot hilémb hipe, di ga toñ manjel inyu unda bo loñgeñem ni gwéha.​—1 Pétrô 3:8.

6, 7. Kii ñunda le bikristen bi hiai hi bisu bi bi nigil i yémbél litehge jap libe li bakén, li li bé ikété kété yap ñem?

⁶ Bikristen bi hiai hi bisu, bi bi nigil i jôs mahoñol ma mbagla Lôk Yuda i bééna lem i bana ikété kété yap ñem ha ngéda i. I Ngwa Pentékôt i ñwii 33 B.N.Y., bikristen bi Yérusalem bi bi tibil leege bôt ba bi tip yila bikristen, ba bak bôt ba biloñ bipe. (Minson mi baôma 2:5, 44-47) Nduña bikristen bi Lôk Yuda bi bééna inyu baso bikristen ba ba bé lôl i biloñ bipe, i bé unda toi le ba ntibil nok kii “i leege bakén,” tole i unda bakén loñgeñem, i nkobla.

⁷ Kiki likoda li bikristen li hiai bisu li bé hol, ha nyen jam jada, li li bé nene wengoñle mbagla, li bi gwéé. Lôk Yuda, i i mpot hop Grikia, i bi tjelel le ba mbep tééda biyik gwap. (Minson mi baôma 6:1) Inyu mélés ndañ u, baôma ba bi téé bôt basaambok inyu boñ le ba yôi bañ mut to wada. Bana bôt ba bééna môl ma Grikia, hala a ñunda le baôma ba bé yéñ mélés mindañ ipôla matén, mi mi bé le mi gwéé ikété bikristen bi bisu.​—Minson mi baôma 6:2-6.

8, 9. (a) Mambe mambadga ma nla hôla bés i yi too di gwé mahoñol ma mbagla mu miñem nwés? (b) Kii di nlama nup mu miñem nwés? (1 Pétrô 1:22)

⁸ To di nyi, to di nyi bé hala, binéñél gwés bi nla tinde bés i bana ngim maboñog. (Rôma 12:2) U héa hala, i nla ba le di mbéna nok bôt ba libôga jés, bôt ba nsal ni bés, tole bisega gwés bi suklu, ba mpahal bibuk bibe inyu bet ba gwé bé binéñél gwada ni bo, inyu ba ba mpot hilémb hipe, tole inyu bet ba gwé kôgôô ipe. Baa mana mahoñol mabe ma nhéñha litehge jés li bakén? Ngéda mut a  mboñ minjôha mi mi ntihba litén jés, bebeg le a nlôôha kéñbaha ngim mam mu bilem bi litén jés, baa lelaa bés di yé di boñ?

⁹ Inyu ngim ngéda, ñôma Pétrô a bi tééda bibéba bi mahoñol inyu ba ba bé bé Lôk Yuda. Ndi ndék ni ndék, a bi nigil i héa bini bibéba bi mahoñol ikété ñem wé. (Minson mi baôma 10:28, 34, 35; Galatia 2:11-14) Ndik kiki nye, ibale di nwanba, ndi di nléba le di gwé mahoñol ma mbagla, tole bibéba bi mahoñol inyu bôt ba gwé kôgôô ipe, di nlama boñ biliya bi mbéda inyu nup mo ikété miñem nwés. (Añ 1 Pétrô 1:22.) Di nlama bigda le mut to wada a kôli bé ni niñ boga. To di nlôl imbe loñ, bés bobasôna di yé bikwéha bi bôt. (Rôma 3:9, 10, 21-24) Baa di kôli hoñol le di nlel mut numpe? (1 Korintô 4:7) Di nlama bana minlélém mi mahoñol mi ñôma Paul, nu a bi kal baso minhook mi bikristen le ‘ba ta ha bé bakén ni biyoyo, ndi ba yé . . . bôt ba lihaa li Nyambe.’ (Efésô 2:19) Ibale di mboñ biliya i jôs mahoñol ma mbagla inyu bôt ba gwé binéñél bipe, hala a ga hôla bés i engep mut yondo.​—Kôlôsé 3:10, 11.

10, 11. Lelaa Bôas a bi unda le a gwé litehge li Yéhôva li bakén mu maboñog mé i pañ Ruth, nu a bé ngond i Môab?

¹⁰ Ibabé pééna, Bôas a bi unda le a gwé litehge li Yéhôva li bakén mu maboñog mé i pañ Ruth, nu a bé ngond i Môab. Kiki a bi lo i béñge nwom nwé i ngéda libumbul, Bôas a bi yimbe nkén muda nu, nu a bé sal ni ngui inyu toohe i mbus bôt ba bé bumbul inyu yé. Ngéda a bi nok le nunu muda a mbat kunde inyu toohe, Bôas, nu a bé mut a nkap, a bi ti nye kunde le a toohege, to ikété mimbom yaga.​— Añ Ruth 2:5-7, 15, 16.

¹¹ Nkwel u bi noñ u ntibil yaga unda le Bôas a bé tôñ Ruth inyu liyep jé kiki nkén muda. Jon a bi naña nye i adba ni ntôñ wé u bingond bi bôda umpe, inyu boñ le bôlôm ba ba nsal i wom ba tééñga bañ nye. A bi yoñ yak bitelbene le Ruth a bana jôga li bijek ni malép, ndik kiki bôt bé ba bôlô. U héa hala, Bôas a bi bep bé pôdôs nunu nkén muda, ndi a bi ti nye hogbe.​—Ruth 2:8-10, 13, 14.

12. Lelaa loñgeñem yés ñem i nla tihba bakén?

¹² Jam li bi tihba Bôas, li bé ndik bé gwéha Ruth a bé unda Naômi, ndi yak libak le Ruth a bi yila ngwélél Yéhôva. Loñgeñem i Bôas i bé yaga njel Yéhôva a bé gwélél inyu téñbe i gwés nunu muda, nu a bi ‘jôp i nyeni i solop isi bipapai bi Nyambe nu Israél.’ (Ruth 2:12, 20; Bingéngén 19:17) Nlélém jam i len ini, libak jés lilam li nla hôla “bôt bobasôna” i léba maliga, ni tehe letee ni limbe likala Yéhôva a ngwés bo.​—1 Timôtéô 2:3, 4.

13, 14. (a) Inyuki di nlama boñ biliya bi ngui inyu yéga bakén i Ndap Ane? (b) Lelaa u nla yémbél mahoñol ma nkéñ we njel i kôôge bebee ni bôt ba matén mape?

¹³ Di nla unda bakén loñgeñem ngéda di ntibil leege bo i likoda. Di ga yimbe le ngim mangéda, bakén ba ba nlôl i mambok mape ba yé ba ba nwee ngandak, ba yénég wap homa botama. Bebeg le binéñél gwap tole bigwel moo gwap, bi nla boñ le ba nôgda wengoñle ba ta bé to yom i pañ bôt ba kôgôô tole loñ ipe. Jon di nlama ba bôt ba bisu i unda bo loñge loñge le di ntôñ inyu yap. Ibale ini sélél le JW language i yé ikété hilémb hioñ, hala a nla hôla we i nigil lelaa u nla  yéga bo ni hilémb hiap.​—Añ Filipi 2:3, 4.

¹⁴ I bibôdle, i kôôge bebee ni ba ba nlôl i mambok mape i nla ti we ndék woñi. Ndi inyu yémbél mahoñol ma, u nla kal bo ngim mam ma niñ yoñ. U ga pala léba le ngandak mam i ñat bé, ni le maselna ipôla nan ma yé ndik ndék. U ga léba ki le hiki litén li gwé bilem gwé bilam, ni bibomb gwé.

15. Kii i ga hôla bés i nok bet ba mboñ biliya inyu meya bilem bi loñ ipe?

¹⁵ Inyu hôla bape i nôgda le ba yé i boni ikété likoda, badba wemede le: ‘Ibale me yé i loñ ipe, lelaa me nla gwés le ba tééda me?’ (Matéô 7:12) Bana wongut inyu bet ba mboñ biliya i meya bilem bi loñ ipe. Bebeg le i ngélé bisu, di ga tibil bé nok mahoñol ni maboñog ma bôt ba mbok ipe. Ndi, iloole di bem le bon ba nigil bilem bi mbok yés, baa di nla bé neebe bo kiki ba yé?​—Añ Rôma 15:7.

16, 17. (a) Bimbe biliya di nla boñ inyu kôôge bebee ni bôt ba litén lipe? (b) Mambe manjel di nla gwélél inyu hôla bakén ba ba yé mu likoda jés?

¹⁶ Ibale di nigil i yi loñ ni bilem bi bet ba nlôl i biloñ bipe, hala a ga ba jam li tomb i kwel ni bo. Di nla yoñ ndék manut mu ngéda lihaa li mpohol i bégés Djob inyu kônde yéñ i yi bilem bi loñ i bakén di gwé ikété likoda jés. Njel ipe di nla gwélél inyu kôôge bakén bebee i yé le di naña bo i je i mbai yés. Mu kiki Yéhôva “a nyiblene biloñ bipe nwemel u hémle,” baa yak bés di nla bé yiblene bakén likôga jés, la kii ba yé bilôk bikéé gwés ikété hémle?​—Minson mi baôma 14:27; Galatia 6:10; Hiôb 31:32.

¹⁷ Ibale di ntégbaha ngéda ni lihaa li  nlôl i loñ ipe, di ga kônde diihe biliya ba mboñ inyu meya ni bilem bi loñ yés. Bebeg le di ga léba le ba gwé ngôñ ni mahôla inyu nigil hilémb hiés. Baa di nla ki hôla bo i léba loñge homa liyééne tole bôlô? Unu ntén biliya u nla héñha niñ i mankéé wés i pes mbuu.​—Bingéngén 3:27.

18. Imbe ndémbél bakén ba bôt i len ini ba nlama noñ, inyu ti bôt lipém ni mayéga?

¹⁸ I pot maliga, bakén ba bôt ba ga ba maséé i boñ biliya gwap gwobisôna inyu meya ni bilem bi loñ i i nleege bo. Ruth a bi ti ndémbél lam mu jam li. Pog, a bi yan bé bilem bi loñ i i bi leege nye, jon a bi bat kunde i toohe. (Ruth 2:7) A bi gwélél bé kunde i kiki jam le a kôli bana. Iba, a bi pala ti mayéga inyu maleege malam a bi kôhna. (Ruth 2:13) Ngéda yak bakén ba bôt ba mboñ nlélém jam, hala a nla tinde bôt ba loñ, ni lôk kéé yap i pes mbuu, i diihe bo.

19. Mambe manjom ma nlama tinde bés i leege bakén ikété yés?

¹⁹ Di yé maséé le Yéhôva, ikété loñge yé ñem i i mbuma ñañ, a bi neebe le bôt ba matén momasôna ba nok miñañ minlam. Nyoo loñ ba bi gwééne, bebeg le ba bé bé le ba kôhna yigil i Bibel, tole ba kodba ni litén li Yéhôva i mbamba. Ndi nano le ba gwé pôla i kodba ni bés, baa di nlama bé hôla bo kayéle ba nôgda bañ le ba yé bakén ipôla yés? Loñge yés ñem inyu yap i nla hôla bés i unda bo gwéha Yéhôva a gwé inyu yap, to hala kiki mahôla ni bigwel moo gwés, bi ta bé ngandak. Jon, kiki “bakôna Nyambe,” bés bobasôna di boñ kii yosôna di nla inyu leege bakén ikété yés.​—Efésô 5:1, 2.