1, 2. (a) Mambe mahéñha ma mbem Yôsep ni lihaa jé ? (b) Umbe béba ñwin Yôsep a nlama kal nwaa?

YÔSEP a yé i bii mbegee i nsôk i ngii jakas. Hégda nye a yé i siiñga jakas, a béñgege hiki jam li yé nye ipañ. Kiki kel i yé ngi ye i Bétléhém, a yé hoñol ntandaa liké u mbem bo. Ba nlama ke i loñ Égiptô. Nyoo, ba ga yila bakén, ba niñik ikété litén li yé bo nkén, li li ngwélél hilémb hi yé bo nkén, li ban-ga ki bilem bi yé bo nkén. Lelaa lihaa jé l’a boñ inyu meya mahéñha ma?

² I añle Maria, nwaa wé nu gwéha, i béba ñwin ini, i ta bé jam li ntomb inyu Yôsep, ndi a mbana makénd i kal nye jo. A ntoñle nye le añgel i mpémél nye inyu kal nye ñwin u nlôl ni Djob: Le Kiñe Hérôdé a nyéñ nol hipéda hié hi man! Ni le ba nlama ke ngwéé bihôô bihôô. (Añ Matéô 2:13, 14.) Maria a gwé nduña iloo héga. Inyuki ba nyéñ nol nkéñéé wé man munlôm? Maria bo Yôsep ba nla bé toñol jam li. Ndi ba mbôdôl Yéhôva ñem, ba kôôba ki inyu ke i Égiptô.

3. Toñol lelaa manyodi i Bétléhém ma bi tagbe inyu Yôsep ni lihaa jé. (Béñge yak titii.)

³ Bôt ba Bétléhém ba ngi yii ’ilo ngéda Yôsep, Maria ni Yésu ba nyoñ njel kel ngi ye. Jon, mut nye ki nye a nyi bé jam li yé i tagbe. Ba nyoñ njel nwelmbok. Bebeg le kiki hiañgaa hi nkahal pam, Yôsep a nimil ikété mahoñol mé. Lelaa yañga kapinda i ga sôñ lihaa jé i moo ma Satan bo Hérôdé? Baa a ga la léba koga kel inyu lihaa jé ngéda yosôna? Baa a ga téñbe i yônôs nson nkeñi Yéhôva a nti nye le a néñés, a tééda ki i man nunu a yé tôbôtôbô? Yôsep a nke boma manoodana. Kiki di mba di ntehe lelaa a’ yémbél manoodana ma, di ntehe ki lelaa basañ mbai ni bés bobasôna, di nla kôna ndémbél i hémle i Yôsep.

4, 5. (a) Lelaa niñ i Yôsep i nhéñha héñha yosôna? (b) Lelaa añgel i nti Yôsep makénd i neebe nson nkeñi?

⁴ Hala a yé ndék sôñ nano le niñ i Yôsep i nhéñha héñha  yosôna, ibôdôl ngéda a bi yegna libii ni ngond i Éli le Maria, nyoo i Nasaret, tison i ligwéé jé. Yôsep a nyi yaga Maria loñge loñge, a nyi le a yé muda nu a ngwés Yéhôva ni matiñ mé. Ndi ngéda a nok le Maria a yé jém, a mbôdôl yéñ njel i bos ni nye bisôsôli inyu boñ le a wéha bañ nye nyuu i mbamba. * Ha nyen añgel i mpémél nye ikété eem, i toñle nye le, ni ngui i mbuu mpubi u Yéhôva nyen Maria a nyoñ jém. Añgel i nkal ki nye le i man a’ gwal “nyen a’ tohol bôt bé ni bibéba gwap.”​—Matéô 1:18-21.

⁵ Kiki Yôsep a yé mut telepsép ni mut manôgla, a mboñ yaga kiki añgel i nkal nye. A neebe nson u nlôôha nkeñi: A ga néñés man nu a ta bé wé, a sôñ ki nye inyule nunu man a yé nseñ ngandak inyu Yéhôva Djob. Mbus ngéda, Yôsep bo nwaa nu a yé jém, ba nke i Bétléhém inyu tila môl map ikété kaat, inoñnaga ni mbén i kiñe. Nyoo nyen man a ngwéé.

6-8. (a) Mambe mam ma mboñ le niñ i Yôsep ni lihaa jé i témb i héñha? (b) Kii i ñunda le Satan nyen a ñep i “hiôdôt” hi? (Béñge buk isi lipep.)

⁶ Yôsep a ntémbna bé lihaa jé i Nasaret. Ndi ba nyén i Bétléhém, nu a yé jam kiki bo 10 kilôméta haa ni Yérusalem. Ba yé liyep, ndi Yôsep a mboñ kii yosôna a nla inyu boñ le jam jo ki jo li héñél bañ Maria bo Yésu. Mbus ndék ngéda, ba nléba loñge man liyééne. Ndi ngéda Yésu a nyila ndék mañge, bebeg a look ñwii wada, niñ yap i ntémb ki i héñha kunda yada.

⁷ Ngim bôt i nlo i yuuga bo. Ba yé bayitjôdôt ba ba nlôl i likôl, bebeg letee ni i Babilôn. Bo yak ba noñ “hiôdôt” hi hi nyodne i likôl, hi lona bo letee ni i ndap Yôsep bo Maria. Bayitjôdôt ba nlo ni ngandak lipém inyu tehe man nu a ga yila kiñe i Lôk Yuda.

⁸ Too ba mboñ hala ni ntjeñ tole ngi kôôba, maliga ma yé le bayitjôdôt ba bé le ba nôlha Yésu. “Hiôdôt” hi mbôk ndugi hi éga bo, ha i Bétléhém bé, ndi i Yérusalem. * Nyoo, ba nkal béba kiñe Hérôdé le ba nyéñ i mañge a ga yila kiñe Lôk Yuda. Ngéda kiñe a nok hala, ñem u nyon nye ni njôñ.

9-11. (a) Inyuki di nla kal le Hérôdé bo Satan ba bé jôs Yéhôva? (b) Lelaa liké li Yôsep ni lihaa jé i Egiptô li yé mahéñha ni ndoñi dingaana di nti?

⁹ I pot maliga, Hérôdé bo Satan ba yé i jôs Yéhôva. Inyuki di nkal hala? Ngéda bakén ba mpam i ndap het Yésu ni  nyañ ba nyééne, ba nti bo makébla, ba mbat bé nsaa wo ki wo. Hala a nlama hélés Maria bo Yôsep i tehe le kunda yada, bo bana ba gwé mam ma nhee diye, kiki bo “gôl ni binunumba ni mire.” Bayitjôdôt ba nyéñ témb yak kiñe Hérôdé inyu kal nye le ba ntehe mañge. Ndi Yéhôva a nkéñ bo njel i boñ hala. Ni njel eem, a nkal bayitjôdôt le ba yoñ njel ipe inyu témb i loñ yap.​—Añ Matéô 2:1-12.

¹⁰ Ndék ngéda i mbus le bayitjôdôt ba nke, añgel i Yéhôva i mbéhe Yôsep, i kal nye le: “Nyodi, u yoñ nkéñéé man bo nyañ, u ke ngwéé Egiptô, u yén nyoo letee me kal we; inyule Hérôdé a’ yéñ nkéñéé man le a nol wo.” (Matéô 2:13) Ndi kiki di ntoñol i bibôdle, Yôsep a nlep bé ngéda. A yé bebee i boñ to kii i nsômbla inyu sôñ niñ i mañge nunu, jon a nkena lihaa jé i Egiptô. Nano kii bayitjôdôt ba nti nye makébla ma nhee diye, Yôsep a gwé bigwel moo bi nla hôla nye i tééda lihaa jé nyoo homa ba nke.

¹¹ Bôt bahogi ba nyik bot dingaana ni miñañ mi mbuma ñañ inyu nés liké li Yôsep ni lihaa jé i Egiptô. Ba nkal le Yésu nye mañge, a boñ hélha jam inyu hubus liké jap, a kiha bôt ba wip i ngwéé, a kônd ki lién li ñoñ le li hôdôp inyu boñ le nyañ a ket matam mu. * Maliga ma yé le, liké jap li bé ndutu kiyaga.

12. Mambe mam ndémbél i Yôsep i nla niiga bagwal ba ba néñés bon munu béba nkoñ isi ini?

¹² Ndémbél i Yôsep i niiga bagwal ngandak mam. A mbii bôlô yé ni loñge yé ipañ inyu sôñ lihaa jé. Ibabé pééna, a ntehe lihaa jé kiki likébla lilam li nlôl ni Djob. I len ini, bagwal ba néñés bon bap ikété nkoñ isi u mam mabe, u u yé nyonok ni mam ma nla nôgha boñ bap njôghe, ma ôbôs ki biniñ gwap. Kinje loñge jam ngéda banyañ ni basañ ba nyoñ bitelbene bi ngui kiki Yôsep, ba boñok biliya bi ngui inyu sôñ bon bap ikolba bilôñ bibe!

13, 14. Inyuki Yôsep bo Maria ba ntémb i Nasaret inyu néñés bon bap?

¹³ I nene le lihaa li Yôsep li nyén bé i Egiptô ntandaa ngéda, inyule i mbus ndék ngéda, añgel i nkal Yôsep le Hérôdé a  nwo. Jon Yôsep a ntémbna lihaa jé i loñ yé. Hala a nyônôs nlômbi mbañ het Yéhôva a bôk pot le: “Me sébél man wem le a nyodi Egiptô.” (Matéô 2:15) Ndi hee ni Yôsep a’ kena lihaa jé hanano?

¹⁴ Yôsep a yé mut yihe. A nkon woñi inyule yak Arkélaô, nu a nyoñ tel i Hérôdé, a yé béba mut, a bak ki mut manola. Yéhôva a nkal Yôsep le a témbna lihaa jé i ñombok, i tison i Nasaret, kayéle ba ba haa ni bôt ba Yérusalem, yak ni bipék gwap bibe. Nyoo i Galiléa nyen Yôsep bo Maria ba néñés bon bap.​—Añ Matéô 2:19-23.

15, 16. (a) Lelaa u nla toñol bôlô i Yôsep? (b) Bimbe bisélél a bi lama gwélél?

¹⁵ Yôsep bo Maria ba gwé bé ngandak nkus. Ba nkéi bot i ntel wap, ndi niñ yap i ntomb bé. Yôsep a yé kapinda. I ngéda kôba, kapinda i bé sal ngandak bibôlô loñni bikék, kiki bo i kek bie, i ôt minkok ni i numus nwo inyu oñ mandap, bisitima, bon ba minyaañga, bikak, bikop bi nson, ni bisélél bipe. (Matéô 13:55) Bôlô i kapinda i mbat ngui minsôn. Ha ngéda i, kapinda i bé béna sélél i ndap yé, tole i bééna homa wé bôlô ipañ ndap yé.

¹⁶ Yôsep a ngwélél ngandak mintén mi bisélél, mi isañ a bi lama yigle nye. Bebeg le a ngwélél gwom kiki bo hégél i makas, nkôô inyu hégél, nkôô inyu tand, man nkuleñ, soo, hama, hama i kék, tubul, mpogo. I nla ki ba le a ngwélél manyuñ inyu at bikék, a gwélak yak batone, to hala kiki ba nhee diye.

17, 18. (a) Imbe bôlô isañ lihôlôs nu Yésu a niiga nye? (b) Inyuki Yôsep a nlama kônde sal ni ngui mu bôlô yé?

¹⁷ Hégda ki Yésu a mbéñge isañ lihôlôs kiki a ngwel nson. A nyaa mis, a béñgege hiki jam isañ a mboñ. A mbeñge ki mimpémba nwé mi bituu, ngui i minsôn nwé, ni likeñge jé li bôlô. Bebeg le Yôsep a mbôdôl unda man wé disiina bi gwom, kiki bo i se bikék loñni kôgôô i minumuk mi tjobi. I nla ki ba le a ntoñle Yésu mahéñha ma yé ipôla mintén mi bikék a mbôñôl, kiki bo kék i sikômor, kék i faigé, ni kék i ôlivé.

 ¹⁸ Yésu a nsôk a léba ki le mimpémba mi moo mi isañ, mi mi nkek bie, mi kanak bikék, mi gwéélak hama inyu tômôl mabam, mi nla ki siinga nye limañ inyu hôgbaha nye, nyañ, loñni bilôk binyañ bi bôlôm ni bi bôda. Bilôk binyañ? Ñ, Yôsep bo Maria ba mbana i ndék yosôna bon basamal i mbus Yésu. (Matéô 13:55, 56) Yôsep a nlama kônde sal ni ngui inyu jés ni tôñ lihaa jé.

19. Lelaa Yôsep a ñunda le a ntôñ lihaa jé i pes mbuu?

¹⁹ Ndi Yôsep a nyimbe le a nlama ndugi tôñ lihaa jé i pes mbuu. Jon a ntégbaha ngandak ngéda ni lihaa jé inyu niiga jo i yi Yéhôva Djob ni mambén mé. Nye ni Maria ba gwé lem i ke i ndap mitiñ, i het Mbén Môsé i ñéña makeñi, ba toñlak ki yo. Bebeg le i ngéda ba nyodi i ndap mitiñ, Yésu a gwé ngandak mambadga. Yôsep a mboñ biliya gwobisôna inyu timbhe mambadga ma man wé. Yôsep a nkena ki lihaa jé i mangand makeñi i Yérusalem. Kiki liké li 120 kilôméta li yé ipôla Nasaret ni Yérusalem, bebeg le hiki ñwii i ngand Pasa, i mbéda Yôsep sonde iba inyu ke, lôôs ngand ni témb i nyeni.

20. Lelaa bikristen bi bi yé basañ mbai bi nla noñ ndémbél i Yôsep?

²⁰ I len ini, basañ mbai ba mboñ nlélém inyu mahaa map. Ba nyoñ ngéda inyu bon bap. Ba nyi le i niiga bon bap i yi Yéhôva li yé nseñ iloo i yéñ moni. Ba mboñ biliya gwobisôna inyu tégbaha yigil i ndap lihaa ni inyu kena bon bap i makoda, ni i makoda makeñi. Kiki Yôsep, ba nyi le jam lipe li ta bé nseñ iloo i niiga bon bap i yi Yéhôva.

21. (a) Lelaa mam ma ntagbe inyu lihaa li Yésu i ngéda ngand Pasa? (b) Imbe ngéda Maria bo Yôsep ba nsôk léba le Yésu a nyoi?

²¹ Ngéda Yésu a mpam 12 ñwii, Yôsep a nkena lihaa jé i Yérusalem kiki lem. Ngéda ngand Pasa i yé ngéda maséé. Mbéñ i yé mal. Ngandak mahaa i nyoñ njel i Yérusalem ntôñ. Ngéda ma mpam bebee ni dikôa i het tison ini i nyôgi, ba mbôdôl tôp tjémbi di mabet, di bôt bobasôna ba nyi. (Tjémbi 120-134) Tison i yé nyonok ni bôt, to litjôlne li matai li ta bé. I mbus ngand, hiki mut a ntémb i tison yé. Bebeg le kii  Yôsep bo Maria ba gwé ngandak mam i boñ, ba nhoñol le Yésu a yé i kiha ni bôt bape, bebeg ni bôt bap ba lihaa. Ndi i mbus hilo hiada hi liké nyen ba nsôk léba le Yésu a nene bé!​—Lukas 2:41-44.

22, 23. (a) Kii Maria bo Yôsep ba mboñ inyu léba Yésu? (b) Kii Maria a nkal ngéda ba nsôk ba léba nye?

²² Yôsep bo Maria bana ñem u nsagi, ba ntémb ni mbus i Yérusalem. Noode hégda Yôsep bo Maria ba yé lond jôl li Yésu i minloñ mi Yérusalem mi mi yé hôlô. Hee mañge nunu a nla ba? Mbus dilo daa le ba nyéñ nye homa nyensôna, bebeg le Yôsep a mbôdôl kalba le Yéhôva a nti nye bôlô i néñés i man nunu, ndi i nyémbél nye. Sôk i nsôk, ba nke i témpel. Ba nyéñ  nye nyoo homa nyensôna, ndi ba sôk léba nye a yii ñemkété u balét ba Mbén. Hégda lelaa hala a nhôyôs Yôsep bo Maria ñem!​—Lukas 2:45, 46.

²³ Yésu a ñemble balét, a mbat ki bo ngandak mambadga. Yi ni mamdimbhe ma mañge nunu ma nhélés balét. Yak Maria bo Yôsep ba yé nhelek kiyaga. Bibel i nkal bé bés i jam Yôsep a mboñ. Ndi bibañga bi Maria bi ntoñle bés mahoñol bo iba ba nlama bana, a nkal le: “A man wem, kii u nleñ bés hala? Nun-ki, béhna isoñ di yéñék we ni ndutu.”​—Lukas 2:47, 48.

24. Lelaa Bibel i ntibil unda mbegee bagwal ba gwé?

²⁴ Ni njel man ñañ unu, Bañga i Djob i ntibil unda bés  mbegee bagwal ba gwé. I néñés mañge i ntina nduña, to ibale a yé peles! Ngandak bagwal i i néñés mahaa map munu béba nkoñ isi ini, i nla ba ikété nduña tole i nôgda “ndutu” ngim mangéda. Ndi bagwal ba nlama ba nkwoog nkaa le Yéhôva a nok bo.

25, 26. (a) Lelaa Yésu a ntimbhe bagwal bé? (b) Lelaa Yôsep a nyoñ bibañga bi?

²⁵ Yésu a mpohol i yén het a ntibil nôgda le a yé bebee ni Isañ nu ngii le Yéhôva, a bak ki maséé i nigil Bañga yé. A nyan bé bagwal bé, ndi a ntimbhe bo ni ñem wé wonsôna, a kal bo le: “Lelaa ni yéñék me? Baa ni yik bé le me nlama bane ndap Tata?”​—Lukas 2:49.

²⁶ Ibabé pééna, Yôsep a ntémb a hoñol bibañga bini ngandak ngélé. Bebeg ki le hala a nti nye ngandak maséé. Ngo a nsal ni ngui ngandak inyu niiga man wé lihôlôs i gwés Yéhôva Djob. To hala kii a yé ndik ndék mañge, Yésu a ngwélél ini buk le “tata,” inyu unda maada ma bas bas a gwé ni Djob, jam le Yôsep a niiga nye mu ñwii a ntégbaha ni nye.

27. (a) Bimbe bisai u gwé ibale u yé isañ mbai? (b) Inyuki u nlama bé hôya ndémbél i Yôsep?

²⁷ Ibale u yé isañ man, baa u ntehe bisai bikeñi u gwé i hôla bon boñ i yi kii i yé i ba bañga isañ mbai? Baa ba nyi le bañga isañ mbai a yé mut nu a ngwés lihaa jé, a tôñôk jo? Ibale u yé mbiibaga ni mut nu a gwé bon, tole ngomin a nti we kunde i néñés man nu a ta bé woñ, u hôiga bañ le hiki mañge a gwé jé libak. Hôla i boñge ba i kôôge bebee ni Yéhôva Djob, Isañ wap nu ngii.​—Añ  Efésô 6:4.

28, 29. (a) Kii bibañga bi Lukas 2:51, 52 bi niiga bés inyu Yôsep? (b) Lelaa Yôsep a nhôla man wé nu munlôm i hôlôs pék yé?

²⁸ Bibel i mpot ndik ndék mam inyu niñ Yôsep. Ndi mam  ma, ma yé nseñ. Kiki héga, i nkal le Yésu a nke ni bisu “i suhus nyemede isi bagwal bé.” Di ñañ ki le “Yésu a ba hol i pék, ni i nyuu, a lémlak Nyambe ni bôt.” (Añ Lukas 2:51, 52.) Kii bini bibuk bi niiga bés inyu Yôsep? Bi niiga bés ngandak mam. Di nyi le Yôsep a nke ni bisu i éga lihaa jé inyule man wé numpubi a nke ni bisu i ti nye lipém jé li isañ mbai, a sôhôk isi yé.

²⁹ Di nigil ki le Yésu a nkônde hôlôs pék yé. Ibabé pééna, Yôsep a nlôôha hôla Yésu i bana pék. Ha ngéda i, Lôk Yuda i bééna ngén yada ngandak bôt i bé diihe. Bibuk bi ngén i, bi nla ki kéla i len ini. Bi nkal le ndik bôlôm ba ba gwé ngandak ngéda, bon ba nla toi bana bañga pék. Bi nkal ki le bôt kiki bo bôt ba nyuñga, bikapinda, basal nwom, ni baôô bikei, “ba gwé bé ngap i bagal minkaa ni telepsép to toñol mangéni.” I mbus ngéda, Yésu a ñunda le i ngén ini i ta bé maliga. I ngéda a bé mañge, ibabé pééna, a bi nok isañ lihôlôs a niiga nye kii i yé ‘béba ni kii i yé loñge’ i mis ma Yéhôva. To hala kii Yôsep a bé ndik kapinda, a bi lama boñ hala ngandak ngélé.

30. Imbe ndémbél Yôsep a nti basañ mbai i len ini?

³⁰ Di ntehe le Yôsep a nhôla Yésu i hol i pes minsôn. Kiki isañ a ntibil néñés nye, Yésu a nyila njohok mañge munlôm. U héya hala, Yôsep a niiga man wé i yi gwel bôlô i moo. Yésu a nyiba ndik bé kiki man kapinda, ndi bôt ba mbôdôl sébél yak nye le “kapinda.” (Markô 6:3) Hala a ñunda le Yôsep a néñés man i nya i kôli. Basañ mbai ba ba gwé pék ba nkôna ndémbél i Yôsep. Ba ntôñ bon bap, ba niiga ki bo i boñ biliya inyu bana likala li kel.

31. (a) ii Bitilna bi nyis bés inyu nyemb Yôsep? (Béñge  nkéñék matila.) (b) Kii ndémbél Yôsep i niiga bés?

³¹ Mbus sôble i Yésu, ngéda a bééna jam kiki bo 30 ñwii, Bibel i nsima ha bé jôl li Yôsep. Ngandak mam i ñunda le Maria a bé yik muda ngéda Yésu a bi bôdôl nson wé. (Béñge nkéñég matila le “ Imbe ngéda Yôsep a bi wo?”) Ndi Yôsep a nyigle toi bés loñge ndémbél. A yé isañ mbai nu a bi sôñ lihaa jé, a tôñ jo, a téñbe ki ni nson wé ipam lisuk. Hiki isañ mbai, hiki isañ bon, ni hiki kristen i nlama yoñ makidik i kôna hémle i Yôsep