1, 2. Lelaa liké li Bétléhém li ntagbe inyu Maria?

MARIA a yé ngii jagas li li bééga nye hala a yé jôga li ngéda nano. Ndi a yii nkoda. Yôsep a mbôk nye bisu, a kenek ni makôô mu mbôñgô njel u nkena bo i Bétléhém. Kunda yada, man a ntémb a nyiñgha nye ikété libum.

² Gwal u yé bebee inyule jém li Maria li yé nhôôlak ngandak. (Lukas 2:5, MN) Kiki Maria bo Yôsep ba ntagbe nwom mu njel yap, bebeg le basal nwom ba ntelep inyu béñge bo, ba bak nhelek i tehe muda a nke liké ni nhôôlak jém hala. Ndi kii i nyéksa Maria i ke haa ni Nasaret, mbai yé?

3. (a) Umbe nson Maria a nkôhna? (b) Kii ñañ wé u ga niiga bés?

³ Hala a yé ndék sôñ nano le hingonda hi Lôk Yuda hini, hi bi kôs nson u yé tôbôtôbô i niñ i bôt ba binam. Nyen a’ gwal i man a nlama yila Mésia, Man Nyambe! (Lukas 1:35) Gwal u yé bebee, ndi Maria a nlama ke mbôñgô liké. A nke kôhna ngandak manoodana. Ndi di béñge kii i nhôla nye i tééda hémle i ngui.

4, 5. (a) Inyuki Yôsep bo Maria ba yé ke i Bétléhém? (b) Oda i Kaisa i nhôla le imbe mbañ i yon?

⁴ Yôsep bo Maria botama bé bon ba nke liké. Kaisa Augustô a ntip ti oda le ñañga bôt u bôña i loñ yosôna, ni le hiki mut a nlama ke i tison i ligwééne jé inyu tila jôl i kaat. Lelaa Yôsep a nyoñ jam li? Bibel i nkal le: “Yak Yôsep a nyodi Galiléa, nkoñ Nasaret, a bet Yudéa, nkoñ David, jôl jé le Bétléhém, inyule a ba i ndap i David ni litén jé.”​—Lukas 2:1-4.

⁵ Yañga bé nyen Kaisa i mbat le ñañga bôt u bôña ha ngéda i. Hala a bé 700 ñwii le mbañ yada i bé kal le Mésia a’ gwééne i Bétléhém. Tison yada i bééna jôl le Bétléhém, i bé yom kiki bo jôm li kilôméta haa ni Nasaret. Ndi mbañ i ntibil  yigye le Mésia a’ gwééne i “Bétléhém-Éfrata.” (Añ Mika 5:1.) Ibale mut a yé i Nasaret le a nke i Bétléhém-Éfrata, a nlama lôô i ngii dikôa di Samaria. Hala a yé liké li 130 kilôméta. Nyoo i Bétléhém nu nyen Yôsep a nlama ke, inyule nyoo nyen a yé ndap lihaa i Kiñe David. Mu lihaa li nyen yak Yôsep bo Maria ba nlôl.

6, 7. (a) Inyuki liké li Bétléhém li nlama ba ndutu inyu Maria? (b) Nano kiki Maria a mbiiba, lelaa a nyoñ makidik mé? (Béñge yak buk isi lipep.)

⁶ Yôsep a nkit le a nôgôl oda i Kaisa. Baa Maria a ga nit makidik ma Yôsep? I pot maliga, liké li ga ba bé isii jam inyu Maria. I nene le hala a yé i mamélél ma sép ni bibôdle bi mbéñ, jon nop a nla nôl bo. Jam lipe li yé le, ngéda Bibel i nkal le Yôsep “a bet i Yudéa,” hala a yé nseñ inyule tison i Bétléhém i nyôgi bebee le 760 ma méta i ngii dikôa. Liké li ga yoñ bo ngandak dilo, ba nlama ki bet hikôa hi nsôk ilole ba mpam. Ndi hikôa hi, hi téé le pet. Bebeg yak le liké jap li ga kônde nom, inyule jém li Maria li ga boñ bo le ba telbak ngim bahoma. I yé ki maliga le ngéda muda a yé bebee ni gwal, a nla tehe nseñ i yén i ndap yé, het lihaa jé lôñni mawanda mé ba nla hôla nye ibale nkôôga u mbôdôl. Jon Maria a nlama ban ñem inyu neebe liké li.

 ⁷ Ndi to hala, kaat i Lukas i nkal le Yôsep a nke i “ha jôl jé i kaat bona Maria.” Ha ngéda i, ‘Yôsep a ma yoñ nye libii kiki ba bi yegna.’ (Lukas 2:4, 5, MN) Hala kiki Maria a yé mbiibaga nano, a nyoñ ha bé makidik mé nyetama. A nyi le nlôm nyen a ñéga lihaa i pes mbuu, nye a nidik makidik mé kiki nhôla inoñnaga ni i tel Djob a bi ti muda ipañ munlôm. * Maria a yé bebee i nôgôl nlôm, hala a ñunda le a gwé hémle.

8. (a) Kii ipe i nlama tinde Maria i ke i Bétléhém? (b) Inyuki Maria a yé ndémbél ilam kiyaga inyu bôt ba hémle?

⁸ Kii ipe i ntinde Maria i nôgôl Yôsep? Baa a nyi i mbañ i nkal le Mésia a nlama gwéé i Bétléhém? Bibel i ntimbhe bé mbadga i. Ndi i nla ki ba hala inyule mbañ ini i nyiba lôñni biprisi ni bayimbén bobasôna, yak lôñni ngandak bôt ipe. (Matéô 2:1-7; Yôhanes 7:40-42) Jam lipe li yé le Maria a nyi Bitilna ngandak. (Lukas 1:46-55) Too Maria a neebe i ke inyu nôgôl nlôm, inyu nôgôl oda i Kaisa, inyu yônôs mbañ i Yéhôva, tole a mboñ hala inyu manjom ma momasôna, di nyi bé. Di nyi ndik le Maria a nti bés ndémbél ilam kiyaga.  Yéhôva a nlôôha diihe bôt ba manôgla ni ba suhulnyu, bôlôm kiki bôda. Maria a yé ndémbél ilam inyu bôt ba hémle ba ngéda yosôna, ndi téntén inyu bôt ba hiai hiés ba ba ntehe le i sôs isi énél yo ki yo i yé bibomb.

9, 10. (a) Kii Maria bo Yôsep ba nlama hoñol ngéda ba mpam bebee ni Bétléhém? (b) Inyuki Yôsep bo Maria ba nke yééne i ndap bilém?

⁹ Ngéda Maria a ntehe Bétléhém, a nhép le peem. Kiki bo Yôsep ba ntagbe ipôla dikôa, ba tehge nwom mi Ôlivé mi bôt ba ga sôk bumbul, bebeg le ba nhoñol ñañ u Bétléhém, nu a yé ntitigi ngandak kayélé a ñéña bé to ikété nsoñgi u bitison bi Yudéa kiki mpôdôl Mika a kal. Ndi ha nyen Bôas, Naômi ni David ba bi gwéé hala a yé dikôô di ñwii i len ini.

¹⁰ Maria bo Yôsep ba nkoba le tison i yé nyonok. Bôt bape ba nlo inyu tila môl i kaat. Inyu hala nyen ba nkôhna bé linañle i ndap bakén. * Njel ipe i ta bé, ba yé nyéksaga i lal i ndap bilém. Noode le hégda nduña i Yôsep ngéda nkôôga u mbôdôl nwaa nu a yé i gwal wé u bisu. Mbus, njôghe i nkôôga i mpam nye i héya bitamb. Hana i homa a mpohol bé, nyen man wé a ngwéé.

11. (a) Inyuki bôda bobasôna ba nla nok Maria? (b) Inyuki di nkal le Yésu a yé “mbôkgwéé”?

¹¹ Bôda ba nla pala nok Maria. Dikôô di ñwii dina i bisu bi ngéda, Yéhôva a kal le bôda bobasôna ba ga nok njôghe ngéda ba mba ba ngwal, inyule bésbobasôna di bi kôdôl béba i Adam. (Bibôdle 3:16) Jam jo ki jo li ñunda bé le Maria a bi les njôghe i. Mukété kaat yé, Lukas a mpôdôl bé njôghe i Maria, ndi a nkal ndik le: “Ni nye a gwal man wé munlôm nu jém li likond.” (Lukas 2:7) Man jém li likond, hala wee “man wé nu bisu.” Hala a ñunda le a bi gwal bon bape, i ndék yosôna ba bé basaambok. (Markô 6:3) Ndi nunu man a yé maselna lôñni bana bape. A ta ndik bé mbôkgwéé nu Maria, ndi “a yé mbôkgwéé ikété bihégél gwobisôna,” pombe Man Djob!​—Kôlôsé 1:15.

12. (a) Hee Maria a ñiñi man? (b) Lelaa mahéñha ma yé ipôla bititii bi ngand i Kristak lôñni jam li bi tagbe toi?

¹² Hana homa nunu nyen ñañ u mpôdôl jam ngandak  bôt i nyi, le “a hôô nye mabadô, a niñi nye i jéhne bilém.” (Lukas 2:7) Ngéda ngand i Kristak i nkola, bôt ba ñôt biloñge bi bititii, ba boñok ki mintuk mi mi ñunda bé loñge lelaa mam ma bi tagbe. Maliga ma yé le jéhne bilém i yé ngim séya ikeñi het ba nha bijek inyu boñ le bilém bi je. U hôya bañ le di mbôk di kal le ba nyééne i ndap bilém, homa nu a yé mahindi, a numbuk béba njiñ. Hala a yé nlélém len kiki ngéda koba. I pot maliga, isañ man to wada a nla bé neebe le man wé a gwéé nya homa i, handugi le a bana bé njel ipe. Bagwal ba nsômbôl ndik mam ma yé loñge inyu bon bap. Bôô ni ngélé yañen inyu Maria bo Yôsep ba ba nlama néñés Man Djob!

13. (a) Inyuki di nkal le Maria bo Yôsep ba mboñ biliya gwap gwobisôna? (b) I len ini, lelaa bagwal ba gwé pék ba nla kôna Maria bo Yôsep?

¹³ Maria bo Yôsep ba nwas bé le hala a tômbôs bo kayéle ba nimis makénd map. Ba mboñ biliya gwap gwobisôna inoñnaga ni gwom ba gwé. Kiki hihéga, Maria nyemede nyen a mbôñgôl nkéñéé man, a lép nye ni mabadô, a niñi nye i jéhne bilém, a yoñok yihe le jam libe to jada li tééñga bañ man. Maria a nwas bé le nduña i yoña nye kayéle a yoñ ha bé ngéda ni man wé. Maria bo Yôsep ba nyi le i bôñgôl man nunu i pes mbuu jon li yé nseñ inyu man wap iloo mana mam momasôna. (Añ Ndiimba Mbén 6:6-8.) I len ini, i bagwal ba gwé pék ba mbii mam ma mbuu i bisu i ngéda ba ñéñés bon bap munu nkôñ isi unu u nkôm Djob mbus.

14, 15. (a) Inyuki batééda mintômba ba gwé ngôñ i tehe nkéñéé man? (b) Kii batééda mintômba ba mboñ ngéda ba nyodi i ndap bilém?

¹⁴ Kunda yada, liyôgbe likeñi li mbôña, li tééñga nsañ u bôt ba yé ikété ndap bilém. Batééda mintômba ba nyek ngélé yada i ndap bilém inyu tehe lihaa, ndi téntén nkéñéé man. Batééda mintômba ba nyamnda ni maséé. Ba nyodne ngii dikôa het ba tadak bibémba gwap. * Ba ñtoñle Yôsep bo Maria i jam li hélha li mpémél bo. I ñem mau, ba bak ba ntééda bibémba gwap. Kunda yada, añgel yada i pémél bo.  Lipém li Yéhôva li bai homa nyensôna. Añgel i kal bo le Kristô, tole Mésia, a ntip gwé i Bétléhém. Añgel i kal ki bo le ba nkoba nkéñéé man u niñi i jéhne bilém, nlébék lôñni mabadô. Ha nyen jam li hélha lipe li mbôña. Ntôñ nkeñi u biañgel u mpémél bo, u béghak Djob!​—Lukas 2:8-14.

¹⁵ Hala a nhélés bé bés le batééda mintômba bana ba ñôt ngwéé i Bétléhém! Ba nlama ba maséé i tehe nkéñéé man u niñi i homa añgel i nkal bo. Ba ntééda bé ñañ nlam unu inyu yap botama. Bibel i nkal le: “Ba añal jam li kéla bo . . . Ba bobasôna ba nok hala, ba hel inyu mam batééda mintômba ba kal bo.” (Lukas 2:17, 18) Baéga bibase ha ngéda i, ba nyan batééda mintômba. Yéhôva, nye a ndiihe bôt ba suhulnyu ni ba hémle. Ndi mayuuga map ma nlona kii Maria?

16. (a) Imbe lem Maria a gwé? (b) Lelaa i nhôla nye i bana hémle i ngui?

¹⁶ Gwal u ntômbôs Maria, ndi to hala, a nsédi maôô inyu emble hiki jam li mpôda. Iloo yak hala, Bibel i nkal le: “Maria a tééda mam mana momasôna, a bigdaga mo ñem wé.” (Lukas 2:19) Maria a yé muda yi. A nyi le ñwin u biañgel u yé nseñ ngandak. Yéhôva Nyambe wé a nsômbôl le a yi, a tibil ki nok njee a yé toi i man a ngwal, ni nson nkeñi man nu a nlama boñ. Jon a ñemble ndik bé, emble yotama. A ntééda i mam a ñemble ikété ñem wé inyu boñ le a tiimba soñda mo i sôñ i nlo, ni ñwii mi nlo. Jam lini jon li mboñ le Maria a mbana hémle ngui niñ yé yosôna.​—Añ Lôk Héber 11:1.

17. Lelaa u nla noñ ndémbél i Maria inyu soñda bibañga bi maliga?

¹⁷ Baa w’a kôna ndémbél i Maria? Lipôdôl li Yéhôva li yé nyonok ni bibañga bi maliga. Ndi maliga ma mbane ndik bés nseñ ibale di nyoñ ngéda ni mo. Di nla boñ hala ibale di ñañ Bibel hiki ngéda, ha kiki yañga kaat bé, ndi kiki Bañga i nlôl ni Djob. (2 Timôtéô 3:16) Kiki Maria, yak we tééda bibañga bi maliga ikété ñem woñ, u soñda gwo, u yoñ ki makidik. Ibale u nsoñda mam u ñañ ikété Bibel, u wanak inyu yi lelaa u nla bii maéba ma Yéhôva i bisélél, u ga hôlôs hémle yoñ.

18. (a) Lelaa Maria bo Yôsep ba nôgôl Mbén Môsé ngéda Yésu a ntip gwéé? (b) Kii likébla li Maria bo Yôsep li nyelel?

¹⁸ Ngéda nkéñéé man u mpamna dilo juem, Maria bo Yôsep ba nkwee nye inoñnaga ni Mbén Môsé, ba o ki nye jôl le Yésu kiki añgel i ti bo oda. (Lukas 1:31) Môm mana ma dilo mbus ligwéé li man, ba nyodna nye i Bétléhém, ba kena nye i témpel i Yérusalem. Hala a yé liké li jôm li kilôméta. Ba mboñ hala i ti bisesema inyu pubha yap. Ndi kiki ba yé liyep, ba nti kuku iba tole dibeñ diba. Baa ba nwo nyuu inyule ba nti bé ntômba lôñni hibeñ kiki bagwal bape? Ibale ñ, ba mbii wonyu ipañ. To i ba yaga lelaa, ba nkôhna ngandak makénd nyoo i témpel.​—Lukas 2:21-24.

19. (a) Bimbe bibañga bi Siméôn Maria a ntééda ikété ñem wé? (b) Kii Ana a mboñ ngéda a ntehe Yésu?

¹⁹ Mañ mut wada le Siméôn u ntiige bo bebee, u kal Maria bibañga bipe bi a ga tééda ikété ñem wé. Mañ mut unu, u bi kôs mbônga le a ga tehe Mésia ilole a nwo. Mbuu mpubi u Yéhôva u ñunda nye le Yésu nyen a yé Ntohol nu a nlama lo. Siméôn a nkal ki Maria i ndutu a nke nok kel yada. A nkal nye le a ga nôgda wengoñle pansoñ i njôp nye ikété minsôn. (Lukas 2:25-35) To hala kiki bibuk bi, bi ta bé bilam  i maôô, bi nhôla Maria i hônba ndutu i, ngéda i ga pémél nye mbus môm maa ma ñwii. Mbus Siméôn, mpôdôl nu muda wada le Ana a ntehe Yésu, a bôdôl añle bôt bobasôna ba ba mbem kobla i Yérusalem ñañ u Yésu.​—Añ Lukas 2:36-38.

20. Inyuki hala a yé makidik malam i kena Yésu i témpel?

²⁰ Kinje makidik malam Yôsep bo Maria ba nyoñ i lona man wap i témpel i Yéhôva, i Yérusalem! Ba nti nye lem ilam i lo i témpél i Yéhôva hiki ngéda. Nyoo i témpel, ba nti Yéhôva likébla jolisôna ba gwé, ba kôs ki ngandak biniigana lôñni makénd. Ibabé pééna, ngéda Maria a nyodi i témpel i kel i, hémle yé i nkônde let, ñem wé u yé nyonok lôñni bibañga bi maliga le a nla soñda ni añle bôt bape.

21. Kiki Maria, lelaa di nla kônde lédés hémle yés?

²¹ Hala a yé loñge jam i tehe bagwal ba noñ i ndémbél i. Bagwal ba ba yé Mbôgi Yéhôva, ba ntéñbe i kena bon bap i makoda. Nya bagwal i, i mboñ biliya gwap gwobisôna i ti lôktata yap makénd. Ngéda ba nyodi i makoda, ba nkônde bana ngui ni maséé, nyonok ni biloñge bi mam i añle bôt bape. Kinje maséé i kodba lôñni bo! I boñ hala i nlédés hémle yés kiki i lédés i Maria.