1-3. 1) ¿Bibliax kuna chiqa yatichäwsa qhanañchi? 2) ¿Aski jaqinakampi sarnaqañatakix kunsa lurañasa?

 JAQINAKAX qhiya tʼarwar uñtasitätanwa, kunjamtï um chʼamthapkixa, ukhamarakiw jiwas jakʼankirinakat yatiqastanxa, umsa chʼamthapksna ukhama. Chiqpachansa, jiwasamp chik sarnaqapki uka jaqinakatwa jan amuytʼasisa kuns jankʼaki yatiqastanxa. Jupanakjamaw kuns amttanxa ukat kunsa luraraktanxa.

² Biblian aka arunakapax chiqäskapuniwa, “yatiñan jaqinakamp chika sarnaqirixa, suma yatiñanirakïniwa; jan amuytʼan jaqinakamp chika sarnaqiristi, jan waltʼañaruwa purirakini” sasaw qhanañchi (Proverbios 13:20). “Chika sarnaqiri” siski uka arunakax janiw awisaki jikisiñ tuqit parlkiti, jan ukasti yatthaptañ tuqit parli. a Biblia tuqit mä qillqatax akham sasaw uka jiskʼa tʼaqat saraki: “Sarnaqañ siski uka aruxa munasiña ukat yatinuqtaña sañ munaraki” sasa. Chiqpachansa, ¿janit mä jaqir munasax jupjam sarnaqkaraktanxa? Ukhamawa, maynir wal jakʼachastan mä arunxa, jupampipun sarnaqtan ukhaxa, jupatwa kuna askinaksa jan ukax jan walinaksa yatiqastanxa.

³ Diosan munasiñapantï jakasiñ munstanxa, aski jaqinakamp sarnaqañasawa. ¿Ukham jaqinak jikxatañatakix kamachañasasa? Ukax janiw chʼamäkiti, khitinakarutï Diosax  munaski ukanakar munasiñasarakiwa, khitinakatï Diosampi sum apasipki uka jaqinakampiw sarnaqañasa. Sum amuytʼañäni: kunjam jaqïpxañapsa Diosax muni ukhamäpxiwa. Uka kast jaqinakampiw chikachasiñasa. Ukhamasti, kunjam jaqïpxisa uk jichhax uñjañäni. Jehová Diosax kamsisa, uk sum amuytʼañäni ukhaxa, aski jaqinak jikxatañax janiw chʼamäkaniti.

4. ¿Kunatsa Jehová Diosax khitimpis wali sum apasini uk ajllispa, ukat kunatsa Abrahamar “nayan munata[jaw]” sänxa?

⁴ Jehová Diosax niyakixay taqi kunxaru Munañani Diosächixa, khitimpis sum apasini ukxa wali sum ajlli, Jupamp sum apasiñax wali askipuniwa, janiw Jupjam yaqhax utjkaspati. Ukhamaxa, ¿kunjam jaqinakarus ajlli? Khitinakatix taqi chuyma iyawsapki ukanakarukiw Jehová Diosax jakʼachasi. Maynisti Abraham satänwa, jupax wali iyawsäwin jaqit uñtʼatänwa. Wawamar jiwayasin luqtita sasaw Jehová Diosax jupar satayna. b Uka yantʼäwisti mä awkitakix jan phuqkañjam wali chʼamawa. Ukampisa, Abrahamax ‘Isaac wawapar sacrificiotsa luqtkaspa’ ukhamwa luräna, ‘Diosax jiwatanak jaktayañatakis chʼamaniwa’ sasaw taqi chuyma atinisïna (Hebreos 11:17-19). Ukham yatiqaskañwa Abrahamax Diosar istʼäna ukat iyawsäwip uñachtʼayarakïna, ukatwa Jehová Diosax jupat wali sum parläna, “nayan munata[jaw]” sasaw säna (Isaías 41:8; Santiago 2:21-23).

5. ¿Kamachinakap taqi chuyma istʼir jaqinakarux kunjamsa Jehová Diosax uñji?

⁵ Jehová Diosax chiqa chuyman ukat istʼasir jaqinakarux wal munasi. Chiqpachansa, khitinakatix jupar taqi chuyma jan waltʼäwinakans luqtasipki ukanakarux wal munasi (2 Samuel 22:26). Kunjamtï 1 yatichäwin uñjktanxa, khitinakatï  munasiñat kamachinakap phuqapki ukanakarux wali sum uñji. Ukat Jehová Diosax “aski jaqinakampiwa parlasi”, sasaw Proverbios 3:32 qillqatanxa qhanañchi, mä arunxa, khitinakatï kamachinakap taqi chuyma phuqapki uka aski chachanakampi ukat aski warminakampiw wali sum apasi. Uka aski jaqinakaruw Jehová Diosax wali munasiñampi ‘utapar’ jawsi; mä arunxa, jupanakampiw yupaychayasi, ukatxa kunapachas mayisipxakitasmawa sasaw jupanakar saraki (Salmo 15:1-5).

6. ¿Kunjamatsa Jesusar munasitas uñachtʼaytanxa, uk uñjasax kunjamsa Jehová Diosax jikxatasi?

⁶ Khitinakatï sapa Yuqapar munasipki ukanakaruw Jehová Diosax munasiraki. Uka tuqitxa Jesús pachpaw akham sarakïna: “Khititix munaskitu ukaxa, kuntix nayax siskta ukwa luri; Awkixasti [jupar] munasiniwa, Awkixampi nayampix jupamp jakiriw jutapxä” sasa (Juan 14:23). Uka arunakarjamaxa, ¿kunjamsa Jesusar munasitas uñachtʼaysna? Kuntï jupax siski uk lurañasawa, mä arunxa, taqi kamachinakap istʼañasawa, mayaxa akäspawa: jaqinakar suma yatiyäwinak yatiyaña ukat yatichaña (Mateo 28:19, 20; Juan 14:15, 21). Ukatxa ‘kayup sum arkasarakiw’ Jesusar munasitas uñachtʼaysna (1 Pedro 2:21). Ukhamaxa, juchanïkasas taqi chʼamampiw jupat yatiqasiñasa, ukarjamaw parlañasa ukat kunsa lurañasaraki. Ukat Yuqapar munasitas layku cristianjam sum sarnaqtan ukhaxa, Jehová Diosax wal kusisi.

7. ¿Jehová Diosan munasitanakapampi chikachasiñax kunatsa wali askixa?

⁷ Kunjamtï uñjktanxa, khitinakatï Jehová Diosampi sum apasiñ munapki ukanakax iyawsäwini, chiqa chuymani, istʼasiri ukhamäpxañapawa, ukat Jesusaruw munasipxañaparaki, kunjamtï yatichkäna ukarjamaw sarnaqapxañaparaki. Ukhamasti akham jisktʼasiñasawa: “¿Khitinakampitï nayax wali yatitäktxa ukanakax kunjam jaqïpxisa? ¿Ukham aski jaqïpxiti ukat ukarjamati sum sarnaqapxi? ¿Chiqpachapunit Jehová Diosamp sum apasipxi?” sasa. Chiqpachansa, khitinakatï cristianjam sum sarnaqapki ukat Diosan  arunakap taqi chuyma yatiyapki ukanakampiw sarnaqañasa, ukhamatwa yatiñanïtas uñachtʼayañäni. Wali askinakwa jupanakat yatiqsna, Diosatakjam sarnaqañ amtatas phuqañsa yanaptʼapxarakistaniwa (“ ¿Khitis wali aski munat masixa?” sat recuadro uñxattʼäta).

8. 1) ¿Noemí mamampi Rut tawaqumpix apasipkäna uka tuqit kamsasmasa? 2) ¿Kimsa hebreo waynanakax apasipkäna uka tuqit kamsasmasa? 3) ¿Ukat Pablompi Timoteompix apasipkäna uka tuqit kamsarakismasa?

⁸ Diosan nayra luqtirinakapax aski jaqinakar ajllisaw sum sarnaqasipxarakirïna, chiqasa, waljanit Bibliax parli. Ukhamasti, Noemí warmimpi Rut sat yuxchʼapampix kunjamsa apasipxäna uka tuqitwa Biblian yatxatsna, ukat Babiloniar apat chiqa chuymani kimsa hebreo waynanakatsa, Pablompi Timoteompix kunjamsa apasipxäna, ukanakatsa yatxataraksnawa (Rut 1:16; Daniel 3:17, 18; 1 Corintios 4:17; Filipenses 2:20-22). Ukampis kunjamsa Davitampi Jonatanampix apasipxäna uka tuqit jichhax uñjañäni, wali sumpun apasipxäna.

9, 10. ¿Kunatsa Davitampi Jonatanampix wali sum apasipxäna?

⁹ Davitax Goliatar jiwaykäna ukhaxa, “wali suma amigonakapuniw [Jonatanampi] tukupxäna, ukatsti Jonatanax jupa kipkarjamaw munasina” sasaw Bibliax qhanañchi (1 Samuel 18:1). Ukhamatwa wali sum apasiñ qalltapxäna, Jonatanax Davitat wali jilïrïkchïnsa, janiw khitis jupanakar jaljtaykaspänti. Jonatanan mä chʼaxwäwin jiwañapkamaw wali sum apasipxäna (2 Samuel 1:26). c ¿Kunatsa ukham wali sum apasipxäna?

¹⁰ Davitas Jonatanas wal Jehová Diosar munasipxäna ukat taqi chuymaw yupaychapxäna, ukatwa purapat wali sum  apasipxarakïna. Panpachaniw Diosar kusisiyañ munapxäna. Wali suma jaqïpxänwa, ukhamatwa purapat wal yatthaptapxäna. Chiqansa, Davitax jan axsartʼasaw Jehová Diosan sutip taqi chuyma arxatäna, uk uñjasax wal Jonatanax muspharpachäna. Maysa tuqitsti, Jonatanax janiw Jehová Diosat jithiqtkänti, jan ukasti amuytʼasir jaqjamax taqi chuymaw kamachinakapar istʼäna, jupa pachpan askip thaqhañat sipansa jan pächasisaw Davitan askip thaqhäna, uk uñjasaw  Davitax jupat wal musphararakpachäna. Davitax jan walin mä kutix uñjasïna, uka tuqit amuytʼañäni, Saúl sat apnaqiriw (Jonatanan tatapaw) jupar jiwayañataki arknaqäna, ukatwa qullunakar imantasir sarxäna. Jonatanax “Davidar uñjiriw saräna”, wal munasitap laykuw ‘Diosar atinisiñapataki chuymachtʼir’ saräna (1 Samuel 23:16). ¡Wali munat masipaw jupar yanaptʼir saratayna, uk uñjasax walpun Davitax kusispachäna! d

11. ¿Davitampin Jonatanampi sarnaqäwipax kunsa maynimp sarnaqañ tuqit yatichistu?

¹¹ ¿Kunsa Davitampin Jonatanampin sarnaqäwipat yatiqtanxa? Chiqpachansa, maynimpi sum apasiñatakix panpachaniw  Diosamp sum apasiñataki mä amtanikïñasa, ukaw taqi kunat sipansa wali askixa. Khitinakatï Diosar jiwasjam yupaychapki, kamachinakaparjam sarnaqapki ukat taqi chuyma luqtañ munapki ukanakampi chikachasiñax wali askiwa. Ukhamatwa purapat chuymachtʼastansa, kunjams jikxatastan ukat kuns lurawaytan uka tuqinakat parltʼasisaw chʼamachastanxa (Romanos 1:11, 12). Khitinakatï Diosat jan jithiqtañ munapki uka jilat kullakanakaw ukham wali sum apasipxi. Ukhamaxa, ¿khitinakatï Tantachasiñ Utar sarapki ukanakampix chikachasiñasakïspati?

12, 13. 1) ¿Kunatsa tama taypinsa yaqhanakar wal jakʼachasiñ tuqitxa amuyasiñasa? 2) ¿Khä nayra patak maranakanxa kuna jan walinakas utjäna, ukat Pablox kamsänsa?

¹² Tama taypinsa wali amuyumpiw khitimpis sarnaqañäni ukxa ajlliñasa, janiw taqinis Diosar jakʼachasiñ yanaptʼkistaspati. ¿“Kamisaraki ukhamäspasti” sañäniti? Janiwa. Amuytʼañäni, mä quqanxa janiw taqi achunakas mäki puqurapkiti, yaqhip jilat kullakanakax ukhamarakiwa, janïraw iyawsäwi tuqinxa sum amuytʼasirïpkiti. Ukhamax taqi tamanakansa janiw jilat kullakanakax sum amuytʼasirkamäpkiti (Hebreos 5:12–6:3). Ukhamasti, machaqanakatakis jan ukax aynachtʼatanakatakis wali llampʼu chuymanïñasawa, munasiñ uñachtʼayañasawa, ukhamatwa cristianjam jiltapxañapatakix yanaptʼañäni (Romanos 14:1; 15:1).

¹³ Awisax inas tama taypin jukʼamp amuyasiñax wakischispa. Inas maynix jan wali sarnaqiri, jan ukax wali phiñasit sarnaqasin yaqhanakat jan wal parliri utjchispa. Khä nayra patak maranakanxa niya ukhamarakiw utjäna. Jilat kullakanakax wali sum sarnaqasipkäna, ukampis mä qhawqhaniw jan walinak lurapxäna. Corinto markankir tamanxa, yaqhipax janiw mä qhawqha yatichäwinak istʼañ munapkänti, ukatwa Pablox akham säna: “Jan sallqjayasipxamti [...]: ‘Jan wali jaqinakampi sarnaqañax suma luräwinaka chhaqhayañawaʼ ” sasa (1 Corintios 15:12, 33). Ukatxa yaqhip jilat  kullakanakax janiw sum sarnaqapkaniti sasaw Timoteor sarakïna, ukatwa Timoteox uka jilat kullakanakampix jan sarnaqañapäkänti, mä arunxa, janiw sinti chikachasiñapäkänti (2 Timoteo 2:20-22).

14. ¿Yaqhanakamp chikachasiñ tuqitxa kunsa Pablox yatichistu?

¹⁴ Pablon uka arunakapax wali qhanawa: maynix tama taypinsa jan walinakar puriyirjam sarnaqani ukhaxa, janiw uka jilatarus ni kullakarus sinti jakʼachasiñasäkiti (2 Tesalonicenses 3:6, 7, 14). Jehová Diosampi sum apasiñwa aptʼassna. Jan armañäniti, qhiya muruqʼur uñtasitätanwa, kuntï jiwasamp chika sarnaqirinakax lurapki, kuntï amuyapki ukanak yatiqasirïtanwa. Mä qhiya muruqʼur aceitimpi jawikipsna ukhaxa, janiw umax chʼachʼantkaspati. Ukhamjamarakiwa, jan wali jaqinakamp sarnaqañäni ukhaxa, janiw kuna askinaksa yatiqkañäniti (1 Corintios 5:6).

15. ¿Tama taypinxa kunjamatsa Diosar yupaychañ muniri suma jaqinakampix chikachassna?

¹⁵ Ukampis jilat kullakanak taypin suma jaqinak jikxatañax janiw chʼamäkiti (Salmo 133:1). ¿Kunjamatsa Jehová Diosar luqtañ munir suma jaqinakar jikxatsna? Diosan munat jaqinakax kunjamäpxisa, kunsa lurapxi ukanak amuyañasawa ukat jupanakjamäñasarakiwa. Ukhamatwa uka suma jaqinakax jiwasar jakʼachasipxarakini. Maysa tuqitxa, jiwasaw jakʼachasiñasaraki (“ Kunjamatsa aski jaqinakar uñtʼapxäna” sat recuadro uñxattʼäta). Khitinakatï suma amuyunïpki, sumanak lurapki ukanakar jakʼachasiñasawa. Ukampis cristianonakax ak amtañasawa: “Taqinirus suman uñjapxam, jilatanakarusti munasipxarakim” sasaw Bibliax iwxtʼistu. Chiqpachansa, janiw mä qhawqhanimpik sum apasiñ munktanti. Inas yaqhipax yaqha markatächi, yaqha kasta jañchinïchi jan ukax yaqha kasta sarnaqäwinïchi, ukampis jan khitir yaqhachasaw walja jilat kullakanakar jakʼachasiñ muntanxa (1 Pedro 2:17). Janirakiw mitanakasarukix jakʼachasiñasäkiti. Amtañäni, Jonatanax Davitat wali jilïrïnwa. Khitinakatix jila maranïxapxi ukanakax wali yatxattʼatäpxiwa.

16, 17. Mä cristiano masisax chuym ustʼayistani ukaxa, ¿kunatsa tamat jan sarxañasäki?

¹⁶ Taqinis mayj mayja sarnaqasirïtanwa, janiw mä kikpa amuyunïktanti, ukhamax jiwaskam jan waltʼayasiñax utjakipunispawa. Ukhamaxa, inas awisax mä jilatas jan ukax mä kullakas arunakamp jan ukax kun lurasas chuym ustʼaychistaspa, jan ukax jan waltʼayasiñanakaw utjarakispa ukat jan mä amuyunïkasin mayjtʼasiñaw utjarakispa (Proverbios 12:18). Ukampis ¿ukhaman jikxatasisax kun lurañas wakisispa? ¿Jachjasinti tamat sarxañäni? Janipuniw ukax walïkaspati, Jehová Diosarus ukat jupan munat jaqinakarus taqi chuymaw munastanxa.

¹⁷ Jehová Diosaw Luririsaxa, ukat jupaw jakayasirakistu, ukhamasti taqi chuymaw Jupar yupaychañasa ukat munasiñasa (Apocalipsis 4:11). Ukampisa, aka Uraqinkir markap  tuqiw yaticharakistu, ukhamax janipuniw jithiqtañasäkiti, jan ukasti yanaptʼañasawa (Hebreos 13:17). Ukhamasti, mä jilatamp jan ukax mä kullakamp jan waltʼayasisaxa, ¿tamat sarxasati phiñasitas uñachtʼayañäni? Uk lurañax janipuniw walïkaspati, Jehová Diosax janiw kuna juchanïkisa. Ukat Jupar wal munasitas laykux janipuniw Juparus ni markaparus apanukkañäniti (Salmo 119:165).

18. 1) ¿Tama taypin sumankañ utjañapatakix kunsa lurañasa? 2) ¿Jiwasan pampachañjamächi uka juchanak pampachasax kuna askinaksa katuqtanxa?

¹⁸ Jilat kullakanakar munatas laykurakiw tama taypinxa taqinimpi sum apasiñ muntanxa. Inas pantjasipxchispa, ukampis janiw ukanak amxäsiñasäkiti. Amtañäni, taqiniw pantjasirïtanxa (Proverbios 17:9; 1 Pedro 4:8). Chiqpachansa, Jehová Diosax janiw munat luqtirinakapan jan pantjasiñapxa suykiti, ukhamasti janirakiw jiwasax mayninakan jan pantjasiñapxa suyañasäkiti. Ukat munasiñarakiw ‘taqi chuym perdonañ’ yanaptʼistu, mä arunxa khuyapayasiñampiw yaqhanakan pantjasitanakapxa pampachañasa (Efesios 4:32). Ukampis uka arunak phuqañax chʼamakïspawa. Inas awisax colerampi atipayassna, ukat chuym ustʼatax “yatpan” sasa uka jilatamp jan ukax uka kullakamp jan parlañ munxsnati. Chiqpachansa, khititï phiñasitäki uka jaqiw jukʼampi jan walin uñjasini. Ukhamax jiwasan perdonañjamächi ukhaxa, jankʼakiw pampachxañasa (Lucas 17:3, 4). Ukham pampachasax jiwaspachas wali sum jikxatasiñäni, jilat kullakanakampis ukat Jehová Diosampis sum apasirakiñäni, ukham suma bendicionanakwa katuqañäni (Mateo 6:14, 15; Romanos 14:19).

19. ¿Kun utjipansa maynimpi sarnaqxañax jan wakiskaspa?

¹⁹ Khitinakatix cristiano tamankapxäna ukanakampix janiw chikachasiñasäxiti. Khititix Diosan kamachinakap pʼakintasin jan arrepentiski ukat tama taypit jaqsutäpki ukanakampix janiw sarnaqañasäxiti. Ukat khitinakatï Diosar jan iyawsxasin kʼarinak yatichxapxi, jan ukax yatkasin cristiano  tamat saraqxapxi ukanakampix janirakiw sarnaqañasäxiti. Diosan Arupax wali qhanwa akham yatichistu: “Jan [jupanakampix] chikachasipxamti” sasa (1 Corintios 5:11-13; 2 Juan 9-11). e Ukampis jupanakar jaytañax wali chʼamäspawa, inas mä familiarasächi jan uka wali munat masisächi. Ukhamaxa, ¿kuns lurañäni? ¿Jehová Diosar taqi chuym istʼatas uñachtʼayañatakix kuntï kamachinakapax siski ukhamarupunit lurañäni? Amtañäni, Jehová Diosar taqi chuyma istʼañäni ukhaxa, jupax wal munasistani.

20, 21. 1) ¿Diosax juchaninakar tama taypit jaqsupxam siski uka kamachix kunjamsa munasiñ uñachtʼayi? 2) ¿Khitimpis sarnaqañäni ukaxa kunatsa wali amuyumpi ajlliñasaxa?

²⁰ Chiqpachansa, juchanakapat jan arrepentisiñ munirinakar tamat jaqsuñax munasiñat utji. ¿Kunatsa ukhamaxa? Nayraqatxa, Diosan qullan sutiparus ukat kuntï uka sutix sañ muni ukarus ukhamatwa munasiñ uñachtʼayasi (1 Pedro 1:15, 16). Maysa tuqitsti, ukhamatwa cristiano tamax suman uñjasiraki. Chiqa chuyman jilat kullakanakax jan wal sarnaqañ munir jaqinakat jarkʼaqatäpxiwa. Ukhamatwa, tama taypin wali sum luqtasipki. Uka tamax aka jan wali urunakanxa mä samarañäkaspas ukhamawa (1 Corintios 5:7; Hebreos 12:15, 16). Ukxarusti, pachpa juchaninakarus ukhamatwa munasiñax uñachtʼayasiraki. Jupanakan amuytʼasipxañapatakiwa, inas ukhamata Jehová Diosar kuttʼxañataki askinak lurxapxchispa (Hebreos 12:11).

²¹ Chiqpachansa, khitinakampitï sarnaqktanxa ukhamwa sarnaqaraktanxa. Ukhamax uka tuqit wal amuyasiñasawa. Khitinakatï Jehová Diosan munatäpki ukanakampi sarnaqañasawa, mä arunxa khitinakarutï Diosax munaski ukanakar munasiñasawa, ukhamatwa wali aski jaqinakampi sarnaqañäni. Ukatxa, wali sumanakwa jupanakat yatiqarakiñäni, Jehová Diosatakjam sarnaqañ amtawayktan ukanak phuqañatakisa yanaptʼapxarakistaniwa.