1. Trɔtrɔ ci yí va le eju ɖewo mɛ so exwe ɖewo keɔ?

EXWE kotokun nɛniɖe vayi le xexeɛ pleŋ mɛɔ, amɛ sugbɔtɔ le sɛnsɛnhawo mɛ. Vɔ trɔtrɔ gangan ɖeka va so xwe ɖewo ke. Mɛ ciwo yí dele sɛnsɛnha ɖe mɛ vasugbɔ doji. Le eju ɖewo mɛɔ, amɛ sugbɔtɔ nukɔ mɔ yewodele sɛnsɛnha ɖe mɛ o. *​—Mt. 24:12.

2. Nyi gbɔ aso yí amɛ sugbɔ dejinɔ mɔ yewoanɔ sɛnsɛnha ɖe mɛɔ?

² Nyi yí taɖo mɛ ciwo yí deji mɔ yewoanɔ sɛnsɛnha ɖe mɛ vasukɔgbɔ ahan ɔ? * Etɛnŋ nyi mɔ munumumu koɖo cukaɖawo yí xɔ susumɛ nɔ wo. (Luiki 8:14) Wowo ɖewo vatrɔ mawujimaxɔsetɔwo. Mɛbuwo xɔ Mawu ji se, vɔ wobui mɔ sɛnsɛn nyi blema nu, edo xoxui yí dewa ɖeka koɖo jɔjɔmɛnununya o. Wogbebui mɔ yi nyɔwo desɔgbe o. Taŋfuin wowo xlɔwo koɖo cicawo alo nyɔtakankan natɔwo kpla wo mɔ agbe lɔ jɔ le yiɖeki shi yí wodekpla wo enu ci yí taɖo woɖo axɔ Mawu ji se o. Lé eho koɖo ŋsɛntɔxu nɔnɔ cinɔ ŋmɛ nɔ sɛnsɛnŋkɔnɔtɔwo ɖenɔ fun nɔ mɛɖewo. Le texwe ɖewoɔ, fyɔhawo deɖe mɔ do Mawu sɛnsɛn nu teŋ o.

3. Susu vevi ci yí le nyɔta cɛ shiɔ?

³ Yesu dɔ edɔ mì mɔ: “Mí yì yi a ɖo [nukplaviwo] le jukɔnwo pleŋ mɛ.” (Mt. 28:19) Lé mìawɛ akpedo mɛ ciwo yí dele sɛnsɛnha ɖe mɛ nu nɔ woalɔn Mawu keŋ atrɔ Kristo nukplaviwoɔ? Mìɖo anya mɔ lé mɛɖe awa nu do eŋɛnywi lɔ nu atɛnŋ aso ekpla ci exɔ gbɔ. Le kpɔwɛ mɛ, lé mɛ ci yí so Europe  aɖo to eŋɛnywi lɔ ato akpo nɔ lé mɛ ci yí so Asie aɖo to yi. Nyi yí taɖoɔ? Ðo amɛ sugbɔ jeshi Bibla ɖɛ le Europe yí gbesenɔ mɔ Mawu yí wa nuwo pleŋ. Vɔ amɛ sugbɔtɔ denya nyɔ ɖe so Bibla nu le Asie o yí taŋfuin wodexɔ Mawu ji se o. Susu vevi ci yí le nyɔta cɛ shi yí nyi mɔ, akpedo mì nu nɔ mìadra eŋɛnywi lɔ yí aɖo ji mɛ nɔ mɛ ciwo mìdonɔ go le kunuɖeɖedɔ lɔ mɛ, nɔ woso fiɖekpokpui alo xɔ ŋɖekpokpui ji se can.

4. Nyi yí taɖo mìaɖo susu nywi do amɛwo nuɔ?

⁴ Ðo susu nywi. Mɛ ciwo dele sɛnsɛnha ɖe mɛ trɔnɔ Yehowa Kunuɖetɔ xweshiaxwe. Gbɔxwe woatrɔ Kunuɖetɔɔ, sugbɔtɔ nɔnɔ agbe nywi yí ayemɛnuwawa sɛnsɛnŋkɔnɔtɔwo tɔ venɔ wo nu. Ebuwo denɔnɔ agbe nywi sa o, vɔ woje agbla trɔ adɛn dɔndɔn ci yí le wo shi. Eyi taɖo to Yehowa kpekpedonu mɛɔ, mìatɛnŋ akando ji mɔ mìakpɔ “mɛ ciwo shi yí eji nɔnɔmɛ nywi le nɔ agbe mavɔ kpɔkpɔ.”​—Edɔ. 13:​48, nwt; 1 Tim. 2:​3, 4.

5. Nyi yí na amɛwo sɔnɔ ɖe le mìwo ŋɛdu lɔ mɛ nywiɖeɔ?

⁵ Sɔ ayexa xo nuxu koɖo xomɛfafa. Le nɔnɔmɛ sugbɔtɔ mɛɔ, denyi enyɔ ci mìnu yí nanɔ amɛwo sɔnɔ ɖe le mɛ o, vɔ lé mìnui do yí nanɔ. Nɔ mìsɔ ayexa xo nuxu koɖo xomɛfafa yí sɔ ɖe le mɛ nɔ woɔ, ana woaxɔ nyɔ lɔ. Mìdeʒinnɔ wo ji nɔ woaxɔ gbe do mìwo susu ji o. Vɔ mìte kpɔ yí mɔnɔŋje susu ci woɖo do sɛnsɛnhawo nu mɛ. Le kpɔwɛ mɛ, mɛɖewo dejinɔ mɔ yewoaxo nuxu so sɛnsɛn nu koɖo mɛdruwo o. Nɔ wobiɔ mɛɖewo se mɔ nyi yí nyi wowo susu so Mawu nu maɔ, dejɔnɔ ji nɔ wo o. Ewanɔ ŋkpɛn nɔ mɛɖewo nɔ wokpɔ wo yí wohlɛnkɔ Bibla, vevitɔ koɖo Yehowa Kunuɖetɔwo. Le nɔnɔmɛ ɖekpokpui mɛɔ, mìte kpɔ yí mɔnɔŋje wowo seselelanmɛwo mɛ.​—2 Tim. 2:24.

6. Lé apostolo Pɔlu dasɛ do mɔ yewa nu esɔnɔ koɖo nɔnɔmɛ lɔwoɔ, yí lé mìatɛnŋ asran yi kpɔwɛ lɔ doɔ?

⁶ Nɔ mìzan enyɔgbe shigbe “Bibla,” “Enuwowatɔ,” “Mawu,” alo “sɛnsɛn” nɛ yí eɖenɔ fun nɔ mɛɖewo ɖe, lé mìatɛnŋ awa nu doɔ? Mìatɛnŋ asran apostolo Pɔlu keŋ axonɔ nuxu asɔ koɖo nɔnɔmɛ lɔwo. Nɔ Pɔlu xokɔ nuxu nɔ Ʒuifuwoɔ, ézannɔ Ŋwlɛnŋwlɛn lɔwo. Vɔ hwenu exokɔ nuxu nɔ Grɛki xexeɛmɛnunyatɔwo le Aeropaʒiɔ, deyɔ Bibla tiin o. (Edɔ. 17:​2, 3, 22-31) Lé mìatɛnŋ asran Pɔlu kpɔwɛ lɔ doɔ? Nɔ èdo go mɛ ci yí dexɔ Mawu ji seɔ, anyɔ mɔ dayɔ Bibla tiin nɔ èxokɔ nuxu koɖi o. Nɔ èdo jeshi mɔ ŋkpɛn awa mɛɖe, nɔ amɛwo kpɔɛkɔ hwecinu ale Bibla hlɛnkɔɔ, ŋgbedasɛ kpukpui lɔ ni le amɛwo ŋmɛ o, àtɛnŋ adasɛ yi ni le telefonu alo tablɛti ji.

7. Nyi mìɖo awa asran Pɔlu kpɔwɛ ci wodre do 1 Korɛntitɔwo 9:​20-23 mɛɔ?

⁷ Nyi enugɔnmɛsetɔ koɖo etoɖotɔ. Mìɖo aje agbla ase nu ci yí taɖo mɛɖewo ɖonɔ susu ɖewo gɔnmɛ. (Elo. 20:5) Mìagbesɔ Pɔlu kpɔwɛ. Ʒuifuwo mɛ yí eshin le. Vɔ étrɔ do nɔnɔmɛ lɔ nu ci eɖekɔ kunu nɔ Amɛmanyiʒuifuwo, ɖo wodejeshi enu sugbɔ alo ŋɖe so Yehowa koɖo Ŋwlɛnŋwlɛn lɔwo nu o. Taŋfuin mìɖo awa numɛkuku alo abiɔ nyɔ amɛkpɔnutɔxu ciwo yí le mìwo hamɛ mɛ se kudo mɛ ciwo yí le mìwo nyigbanmama mɛ nu. Ecɛ ana mìatɛnŋ ase nu gɔnmɛ nɔ wo nywiɖe.​—Hlɛn 1 Korɛntitɔwo 9:​20-23.

8. Emɔ ɖeka ci ji mìatɛnŋ ato yí atɔ seŋ kankan koɖo amɛwo so Bibla nuɔ?

⁸ Mìwo tajinu yí nyi mɔ mìakpɔ mɛ ciwo yí “je.” (Mt. 10:​11, nwt) Gbɔxwe mìatɛnŋ  awɛɔ, ele mɔ mìabiɔ amɛwo nɔ woanu wowo susuwo nɔ mì yí mìaɖo to wo nywiɖe. Nɔviŋsu ɖeka ci yí le Angleterre biɔnɔ amɛwo nɔ woanu wowo susuwo kudo lé woawɛ jijɔkpɔkpɔ anɔ xomu mɛ, ahɛn ɖeviwo alo akpanŋkɔ enumajɔmajɔwawa do. Nɔ éɖo to yí se wowo nyɔwo ɖegbɔɔ, énunɔ mɔ: “Lé èkpɔ aɖaŋ ci woŋwlɛn do lɛ so exwe 2 000 hannɛ doɔ?” Le yi goduɔ, édanasɛ kpukpui ci ecan ɖɛ le yi telefonu ji yí dezannɔ nyɔgbe “Bibla” o.

9. Lé mìawɛ akpedo mɛ ciwo yí dejinɔ mɔ yewoaxo nuxu so Mawu nuɔ?

⁹ Nɔ mìxonɔ nuxu so enu ciwo yí trɔdo mɛ ciwo yí dejinɔ mɔ yewoaxo nuxu so Mawu nuɔ, mìatɛnŋ anu nyɔ ciwo yí aɖo ji mɛ nɔ wo. Enuwawawo jinɔŋ nɔ amɛ sugbɔ. Eyi taɖo mìatɛnŋ anu mɔ: “Taŋfuin ènya mɔ jɔjɔmɛnununyatɔwo kpɔnɔ do enuwawawo nu keŋ sɔ ɖenɔ enu yoyuwo ti. Le kpɔwɛ mɛ, mɛ ciwo yí wa mikro kpla nu so etowo nu yí mɛ ciwo yí wa fotoɖenu kpla nu so ŋkuviwo nu. Nyi yí vanɔ susumɛ nɔ eo, nɔ èkpɔ enuwawa ciwo yí le xexe lɔ mɛɔ? Èkpɔnɔ mɔ wojɔ le wowoɖekiwo shi yɔa, agbetɔ ɖe yí wa woa alo mɛbuɖe yɔ?” Nɔ mìɖo to yi nywiɖe ɖegbɔɔ, mìatɛnŋ anu mɔ: “Ci mɛ ciwo yí ɖenɔ enuwo ti kpla nu so eto koɖo ŋkuviwo nu ɖe, mìatɛnŋ abiɔ se mɔ mi gbɔ yí wokplakɔ nu soɔ? Enu ci ehajitɔ ɖeka ŋwlɛn le blema wa dɔ do ŋji sugbɔ. Énu mɔ: ‘Mawu wa mìwo towo, eyi le kandoji mɛ ɔ, Á tɛnŋ se enu ci yí jɔjɔ. Mawu wa mìwo ŋkuviwo, eyi le kandoji mɛ ɔ, Á tɛnŋ kpɔ enu ci yí jɔjɔ . . . Mawu a kpla amɛwo enu ciwo yí wo ɖo a wa.’ Jɔjɔmɛnununyatɔ sugbɔ lɔn do enyɔ cɛ ji.” (Eha. 94:​9, 10) Le yi goduɔ, mìatɛnŋ adasɛ video ɖeka ni le jw.org^® ji le “Points de vue sur l’origine de la vie” ci yí le gɔnmɛ nɔ “Interviews et témoignages” kpaxwe. (Kpɔɛ le PUBLICATIONS > VIDEOS kpaxwe.) Alo mìatɛnŋ ani wemagbaja ci yí nyi La vie a-t-elle été créée? alo Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie.

10. Lé mìatɛnŋ atɔ seŋ kankan ji koɖo mɛ ciwo yí dejinɔ mɔ yewoaxo nuxu so Mawu nu doɔ?

¹⁰ Amɛ sugbɔtɔ jinɔ mɔ esɔmɛ le nyɔ nɔ yewo. Vɔ wovɔnnɔ mɔ woavagu nyigban lɔ alo wodatɛnŋ agbevanɔ agbe le ji o. Ekán lɔ mɛ hamɛwo jikpɔtɔ ɖeka ci yí le Norvège nu mɔ, mɛɖewo dejinɔ mɔ yewoaxo nuxu so Mawu nu o, vɔ wojinɔ mɔ yewoaxo nuxu so enu ciwo yí jɔjɔ le xexeɛ mɛ  nu. Nɔ édo gbe nɔ amɛwo ɖegbɔɔ, énunɔ mɔ: “Lé míkpɔɛ doɔ, enuwo avanyɔ le esɔmɛa? Acɛkpatɔwo, jɔjɔmɛnununyatɔwo alo mɛbuɖe yí ana esɔmɛ anyɔ nɔ mìa?” Nɔ éɖo to amɛ lɔ nywiɖe ɖegbɔɔ, éhlɛnnɔ alo yɔnɔ kpukpui ci yí xo nuxu so esɔmɛ nywi nu. Bibla mɛ gbeɖu ci yí nyi mɔ nyigban dagu gbeɖe o yí amɛjɔjɔɛwo anɔ ji tɛgbɛɛ, wanɔ dɔ do mɛɖewo ji.​—Eha. 37:29; Ŋun. 1:4.

11. Nyi yí taɖo mìɖo azannɔ seŋkankan mɔnu vovovowoɔ, yí lé mìatɛnŋ asran Pɔlu kpɔwɛ ci wodre do Rɔmatɔwo 1:​14-16 mɛ doɔ?

¹¹ Anyɔ mɔ mìazannɔ seŋkankan mɔnu vovovowo koɖo mɛ ciwo mìdonɔ go. Nyi yí taɖoɔ? Ðo mɛɖekamɛɖeka to vo. Enu ci yí jɔ ji nɔ mɛɖe tɛnŋ ɖe fun nɔ mɛbu. Mɛɖewo jinɔ mɔ yewoaxo nuxu so Mawu alo Bibla nu, vɔ mɛbuwo jinɔ mɔ yewoaxo nuxu so nubuwo nu doŋkɔ. Ðekpokpuiɖe ci anyi can ɔ, mìɖo aji mɔnu ɖekpokpui yí axo nuxu nɔ amɛshiamɛ. (Hlɛn Rɔmatɔwo 1:​14-16.) Ele mɔ mìaɖonɔ ŋwi mɔ Yehowa yí na nyɔnɔnwi lɔ shinnɔ le ji mɛ nɔ mɛ ciwo yí lɔnnɔ enujɔjɔɛ.​—1 Kor. 3:​6, 7.

12. Nɔ mìdo go mɛ ciwo yí so Asie juwo mɛ ciwo yí denya mɔ Enuwowatɔ ɖe li ɖe, lé mìadra eŋɛnywi lɔ do nɔ aɖo ji mɛ nɔ woɔ?

¹² Le xexeɛ pleŋ mɛɔ, eŋɛnywidratɔ sugbɔ donɔ go mɛ ciwo yí so Asie. Eɖewo so eju ciwo mɛ fyɔhawo deɖe mɔ do sɛnsɛnhawo nu le teŋ o. Le Asie ju ɖewo mɛɔ, amɛ sugbɔ deji mɔ yewoanya kpetii mɔ Enuwowatɔ ɖe li alo deli ma o. Mɛɖewo jinɔ dui nɔ nu yí lɔn tɔnɔ Bibla kplakpla, vɔ ɖewo desɔnɔ ɖe le enukplamu yoyuwo mɛ le tɔtɔmɛ o. Lé mìawɛ akpedo wo nuɔ? Eŋɛnywidratɔ bibi ɖewo tɔnɔ seŋkankan ji nywiɖe koɖo wo so nyɔ buwo nu doŋkɔ, sɔnɔ ɖe le mɛ nɔ wo yí nɔ nɔnɔmɛ lɔ ɖe mɔɔ, woxonɔ nuxu so lé wowo gbenɔnɔ vanyɔ doji ci wotɔ wawa do Bibla gɔnmɛɖosewo ji nu.

13. Nyi yí atɛnŋ akpedo amɛwo nu woasɔ ɖe le Bibla nyɔwo mɛɔ? (Kpɔ foto ci yí le akpa lɔ ji.)

¹³ Nunya ci yí le Bibla gɔnmɛɖosewo mɛ wanɔ dɔ do amɛ sugbɔ ji le tɔtɔmɛ. (Ŋun. 7:12) Nɔvinyɔnu ɖeka ci yí ɖenɔ kunu nɔ Mandarin gbedotɔwo le New York nu mɔ: “Ŋte kpɔ yí sɔnɔ ɖe le mɛ nɔ wo yí ɖonɔ to wo. Nɔ ŋse mɔ wowo domɛtɔ ɖe hun va ci lɛ dejinjin ɔ, ŋbiɛni se mɔ: ‘Lé ètokɔ nɔnɔmɛ yoyu lɔwo mɛ doɔ? Ètɛnŋ kpɔ dɔ ɖea? Elɛtɔwo wakɔ nu do eo nu nywiɖea?’ ” Hweɖewonuɔ, ena etɔnɔ Bibla kplakpla koɖo amɛwo. Nɔ nɔnɔmɛ lɔ ɖe mɔɔ, nɔvinyɔnu lɔ nunɔ kpi mɔ: “Nyi yí nyi enuvevitɔ ci mìatɛnŋ awa keŋ aɖo exlɔ nywiwoɔ? Ŋji mɔ nadasɛ elododo ɖeka nɔ eo le Bibla mɛ. Énu mɔ: ‘Nɔ́ e tɔ́ enyɔ dɔndɔn é le shigbe e ŋɛ eto ɛnɛ. Ðote enyɔ dɔndɔn lɔ gbɔxwe á va gangan doji.’ Èkpɔɛ mɔ aɖaŋɖoɖo cɛ atɛnŋ akpedo mì nu yí mìanɔ fafa mɛ koɖo mɛbuwoa?” (Elo. 17:14) Seŋkankan cɛ hanciwo atɛnŋ akpedo mì nu mìado jeshi mɛ ciwo yí ji mɔ yewoakpla nu doji.

14. Lé nɔviŋsu ɖeka kpenɔdo mɛ ciwo yí nunɔ mɔ yewodexɔ Mawu ji se nu le Asie wezexu ɖaa doɔ?

¹⁴ Enyɔ ci mìatɛnŋ anu nɔ mɛ ciwo yí nunɔ nɔ mì mɔ, yewodexɔ Mawu ji seɔ? Nɔviŋsu ɖeka ɖenɔ kunu nɔ amɛ ciwo dexɔ Mawu ji se le Asie wezexu ɖaa; étɔɛ ji yɛ desɔ o. Énu mɔ: “Le nyɔnɔnwi mɛɔ, nɔ mɛɖe nu le lɛ mɔ, ‘ŋdexɔ Mawu ji seɔ,’ éjikɔ anu mɔ yedexɔ mawu ciwo yí amɛwo sɛnkɔ le nutwi lɔ mɛ ji se o. Eyi taɖo ŋlɔnnɔ do ji mɔ mawu ci amɛwo sɛnkɔ nyi enu ci wowa koɖo alɔ yí wodeli nyao o. Le nɔnɔmɛ sugbɔtɔ mɛɔ, ŋhlɛnnɔ Ʒeremi 16:20 (nwt) ci yí mɔ: ‘Agbetɔ  atɛnŋ awa mawuwo nɔ yiɖekia? Wodenyi mawu ɖekpokpui o!’ Le yi goduɔ, ŋbiɔnɔ se mɔ: ‘Lé mìawɛ ajeshi Mawu adodwitɔ lɔ ci yí to akpo nɔ mawu ciwo agbetɔwo waɔ?’ Ŋɖonɔ to ɖoŋci ci ana nywiɖe keŋ hlɛnnɔ Ezai 41:23 (nwt), ci yí nu mɔ: ‘Mínu enu ciwo yí ajɔ le esɔmɛ nɔ mì, eyi mìanya mɔ mínyi mawuwo nyao.’ Eyi ŋnanɔ kpɔwɛ ɖeka ci yí dasɛ lé Yehowa nu esɔmɛ ɖɛ do.”

15. Nyi mìatɛnŋ akpla so nɔviŋsu ci yí le Asie wezexu kpɔwɛ mɛɔ?

¹⁵ Nɔviŋsu ɖeka ɖo mɔnu ɖeka ci ji eto yí wanɔ trɔtrɔyiwo le Asie wezexu. Énu mɔ: “Ŋnanɔ kpɔwɛ ciwo yí dasɛ Bibla mɛ nunya, enyɔnuɖɛ Bibla mɛ tɔ ciwo yí vamɛ koɖo ese ciwo yí kplɔnɔ xexegbɛ lɔ. Le yi goduɔ, ŋnunɔ nɔ wo mɔ enu cɛwo pleŋ dasɛ mɔ Enuwowatɔ nyaŋɖɛ ɖeka li. Nɔ amɛ lɔ lɔn do ji mɔ taŋfuin Mawu liɔ, ŋtɔnɔ enyɔ ci Bibla nu so Yehowa nu dadasɛ ni.”

16. Sɔ koɖo Ebretɔwo 11:6 ɖe, nyi yí taɖo Bibla nukplaviwo ɖo axɔ Mawu koɖo Bibla ji seɔ, yí lé mìatɛnŋ akpedo wo nu nɔ wowo xɔse asɛnŋ dojiɔ?

¹⁶ Nɔ mìkplakɔ Bibla koɖo mɛ ciwo yí so fini amɛwo dele sɛnsɛnha ɖe mɛ leɔ, mìɖo akpɔtɔ adokɔ ŋsɛn wowo xɔse mɔ Mawu li. (Hlɛn Ebretɔwo 11:6.) Mìɖo agbekpedo wo nu nɔ xɔse ci woɖo do Bibla nu asɛnŋ doji. Ecɛ wawa tɛnŋ ʒan mɔ mìatrɔ to nukplakpla ɖewo mɛ koɖo wo zenɛniɖe. Hweɖekpokpuinu ci mìakpla nu koɖo woɔ, etɛnŋ ʒan mɔ mìagbeje susu ciwo yí dasɛ mɔ Mawu Nyɔ yí Bibla nyi mɛ. Etɛnŋ nyi enyɔnuɖɛ Bibla mɛ tɔ ciwo yí vamɛ, enu ciwo yí dasɛ mɔ Bibla wa ɖeka koɖo jɔjɔmɛnununya koɖo exolɔlɔwo alo lé Bibla kpekɔdo mì nu le agbemɛ do.

17. Ŋsɛn ci yí lɔnlɔn ci mìɖo nɔ amɛwo atɛnŋ akpɔ do wo jiɔ?

¹⁷ Nɔ amɛwo le sɛnsɛnha ɖe mɛ alo wodele ɖe mɛ can ɔ, mìakpedo wo nu woatrɔ Kristo nukplaviwo nɔ mìdasɛ nɔ wo mɔ mìlɔn wo. (1 Kor. 13:1) Nɔ mìkplakɔ nu koɖo woɔ, mìwo tajinu yí nyi mɔ mìadasɛ nɔ wo mɔ Mawu lɔn mì yí ji mɔ mìwo le lɔn ye. Xweshiaxweɔ, amɛ sanŋdi nɛniɖe ciwo yí dele sɛnsɛnha ɖe mɛ sa o wanɔ ʒinʒindoshimɛ, ɖo wovalɔn Mawu to nukplakpla ji. Eyi taɖo susu nywi le nɔ eo shi yí nadasɛ nɔ amɛshiamɛ mɔ yelɔn wo yí gbesɔ ɖe le mɛ nɔ wo. Ðo to wo. Te kpɔ asenɔ nu gɔnmɛ nɔ wo. Kpla wo lé woanyi Kristo nukplaviwo do to eoŋtɔ kpɔwɛ nywi ɖoɖo mɛ.