1-2. Kɛ ni komɛ naa nyɛɛmi kɛ ha gba si himi mi sɛmi ha kɛɛ?

 NYƐƐMI kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ ma nyɛ maa pee bua jɔmi. Ke o kɛ nɔ ko ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi amlɔ nɛ ɔ, e ngɛ heii kaa o suɔ nɛ o ná bua jɔmi. Ngɛ nihi fuu a blɔ fa mi ɔ, a bua jɔɔ. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Tsion a nɛ e ngɛ Ethiopia a de ke: “Benɛ i kɛ ye huno ɔ ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ, wa bua jɔ wawɛɛ. Wa susuɔ níhi nɛ hɛdɔ ngɛ a he ɔ he. Se be komɛ hu ngɛ nɛ wa muɔɔ. Benɛ i yɔse kaa i ná nɔ ko nɛ e suɔ mi nɛ imi hu i suɔ lɛ ɔ, ye bua jɔ saminya.”

² Nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ Netherlands nɛ a tsɛɛ lɛ ke Alessio ɔ hu de ke, “Ye bua jɔ kaa i ná he blɔ kɛ le ye yo ɔ saminya benɛ wa ngɛ nyɛɛe ɔ. Se kɛ̃ ɔ, waa kɛ nyagbahi hu kpe.” Ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, wa maa hyɛ nyagba komɛ nɛ nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ ma nyɛ ma kɛ kpe, kɛ Baiblo sisi tomi mlaahi nɛ ma nyɛ maa ye bua mɛ nɛ a ye manye. Jehanɛ hu ɔ, wa maa na nɔ́ nɛ nyɛmimɛ ngɛ asafo ɔ mi ɔ ma nyɛ maa pee kɛ ye bua mɛ.

YI MI TOMI HE JE NƐ A NYƐƐƆ KƐ HAA GBA SI HIMI MI SƐMI

3. Mɛni yi mi tomi he je nɛ a nyɛɛɔ kɛ haa gba si himi mi sɛmi? (Abɛ 20:25)

³ Nyɛɛmi kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ ma nyɛ maa pee bua jɔmi, se kɛ̃ ɔ, e ji nɔ́ ko nɛ hɛdɔ ngɛ he, ejakaa e ma nyɛ ma ha nɛ ni ɔmɛ nɛ a sɛ gba si himi mi. Ngɛ yo kpeemi ligbi ɔ nɔ ɔ, nyumu ɔ kɛ yo ɔ kãa kita ngɛ Yehowa hɛ mi kaa a maa suɔ a he, nɛ a ma je bumi kpo kɛ tsɔɔ a sibi be abɔ nɛ a maa hi wami mi. Loko wa ma kã kita ko ɔ, e sa nɛ wa susu he saminya. (Kane Abɛ 20:25.) Jã nɛ e ji ngɛ gba si himi kita hu blɔ fa mi. Nyɛɛmi nɛ a nyɛɛɔ kɛ haa gba si himi mi sɛmi ɔ yeɔ buaa nyumu ɔ kɛ yo ɔ konɛ a le a sibi nɛ a mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. Be komɛ ɔ, a mwɔɔ yi  mi kpɔ kaa a maa sɛ gba si himi mi, nɛ be komɛ hu ɔ, a mwɔɔ yi mi kpɔ kaa a maa po nyɛɛmi ɔ mi. Ke nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ po a nyɛɛmi ɔ mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa a pee nɔ́ ko nɛ dɛ loo a yi manye. Mohu ɔ, e tsɔɔ kaa a nyɛɛmi ɔ tsu e yi mi tomi ɔ he ní, e ye bua mɛ nɛ a mwɔ yi mi kpɔ nɛ da.

4. Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa ná juɛmi nɛ da ngɛ nyɛɛmi kɛ ha gba si himi mi sɛmi he ɔ?

⁴ Mɛni he je nɛ e sa kaa nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ nɛ a ná juɛmi nɛ da a? Ke a ná juɛmi nɛ da a, a kɛ nɔ ko be nyɛɛe be mi nɛ a pee we a juɛmi kaa a kɛ nɔ ɔ maa sɛ gba si himi mi. Tsa pi nihi nɛ a sɛ we gba si himi mi ɔ pɛ nɛ e sa kaa a ná juɛmi nɛ da, e sa nɛ wɔ tsuo waa pee jã. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ni komɛ susuɔ kaa ke nyumu ko kɛ yo ko ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ, lɛɛ e sa nɛ a sɛ gba si himi mi kokooko. Kɛ susumi nɛ ɔ náa Kristofohi nɛ a sɛ we gba si himi mi ɔ a nɔ he wami ha kɛɛ? Melissa nɛ e ngɛ United States nɛ e sɛ we gba si himi mi ɔ de ke: “Ke nyɛminyumu ko kɛ nyɛmiyo ko ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ, nyɛmimɛ komɛ hyɛɛ blɔ kaa doo ɔ, e sa nɛ a sɛ gba si himi mi. Enɛ ɔ he ɔ, ke ni komɛ ngɛ nyɛɛe nɛ níhi yɛ nɔ saminya po ɔ, a sume nɛ a poɔ mi, nɛ a tsaa nɔ. Enɛ ɔ haa nɛ ni komɛ sume nɛ a nyɛɛɔ kɛ haa gba si himi mi sɛmi kulaa, nɛ e ma nyɛ maa ngɔ haomihi fuu kɛ ba.”

NYƐƐ LE NYƐ SIBI SAMINYA

5-6. Mɛni e sa nɛ nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ nɛ a le ngɛ a sibi a he? (1 Petro 3:4)

⁵ Ke o kɛ nɔ ko ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ, mɛni maa ye bua nyɛ konɛ nyɛɛ mwɔ yi mi kpɔ kaa nyɛɛ maa sɛ gba si himi mi aloo nyɛ be mi sɛe? E he hia nɛ nyɛɛ le nyɛ sibi saminya. Eko ɔ, nyɛ le ní komɛ ngɛ nyɛ sibi a he loko nyɛ je nyɛ nyɛɛmi ɔ sisi. Se amlɔ nɛ ɔ lɛɛ, nyɛ ná he blɔ kaa nyɛ maa le “tsui mi nɔmlɔ nɛ a nɛ ɔ.” (Kane 1 Petro 3:4.) O ma nyɛ maa na ke ji huɛ bɔmi kpakpa ngɛ nɔ ɔ kɛ Yehowa a kpɛti. Jehanɛ hu ɔ, o ma nyɛ maa na bɔ nɛ e susuɔ níhi a he ha kɛ bɔ nɛ e peeɔ e ní ha. Benɛ be ngɛ mi puee ɔ, e sa nɛ o nyɛ nɛ o ná sane bimihi nɛ nyɛɛ se ɔ a heto: ‘Anɛ e ji nɔ nɛ sa nɛ i kɛ lɛ ma nyɛ maa sɛ gba si himi mi lo?’ (Abɛ 31:​26, 27, 30; Efe. 5:33; 1 Tim. 5:8) ‘Anɛ e ma nyɛ ma ná ye he deka nɛ e suɔ mi lo? Anɛ imi hu ma nyɛ ma ná deka kɛ ha lɛ nɛ ma suɔ lɛ lo? Anɛ ma nyɛ ma ma ye hɛ kɛ fɔ e gbɔjɔmi ɔmɛ a nɔ lo? Anɛ lɛ hu e ma nyɛ maa pee jã lo?’ b (Rom. 3:23) Be mi nɛ nyɛ ngɛ nyɛ sibi lee ɔ, nyɛ ko ngɔ nyɛ juɛmi kɛ ma níhi nɛ nyɛ ni enyɔ ɔmɛ tsuo nyɛ bua jɔ he ɔ pɛ nɔ,  mohu ɔ, nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ ji kaa nyɛ ma ma nyɛ hɛ kɛ fɔ nyɛ sibi a gbɔjɔmihi a nɔ.

⁶ Mɛni ji ní kpa komɛ nɛ e sa nɛ o le ngɛ nɔ nɛ o kɛ lɛ ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ he? Loko o ma ná suɔmi nɛ mi wa kɛ ha lɛ ɔ, bɔɔ mɔde kaa o maa le ní komɛ nɛ a he hia ngɛ e he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, e sa nɛ o le otihi nɛ e kɛ ma e hɛ mi. Se ngɛ laami sane komɛ kaa hiɔ ko nɛ ngɛ e he, sika he nyagba loo nɔ́ yaya ko nɛ ya nɔ ngɛ e si himi mi ɔ hu nɛɛ? Ngɛ anɔkuale mi ɔ, ke nyɛ bɔni nyɛɛmi kɛ ha gba si himi mi sɛmi pɛ ɔ, e he hia we nɛ nyɛ susu nɔ́ fɛɛ nɔ́ he. (Kɛ to Yohane 16:12 ɔ he.) Ke o susu kaa kpaako nyɛ bɔni nyɛɛmi, lɔ ɔ, o be nyɛe ma de nɔ ɔ o laami sane komɛ ɔ, lɛɛ ha nɛ e le. Se ke be pue mi ɔ, e he maa hia nɛ o de lɛ konɛ e nyɛ nɛ e mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. Ke e su he ko ɔ, e he maa hia nɛ o je o tsui mi nɛ o de lɛ nɔ́ fɛɛ nɔ́.

7. Mɛni nɛ nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ ma nyɛ maa pee konɛ a le a sibi saminya? (Hyɛ daka nɛ ji, “ Ke O Kɛ Nɔ Ko Nɛ E Kɛ O He Kɛ ɔ Ngɛ Nyɛɛe” ɔ hulɔ.) (Hyɛ foni ɔmɛ hulɔ.)

⁷ Kɛ o ma plɛ kɛ le bɔ nɛ nɔ ɔ ngɛ ha tutuutu kɛɛ? Nɔ́ kake nɛ he hia nɛ nyɛ ma nyɛ maa pee ji kaa nyɛ maa je nyɛ tsui mi kɛ sɛɛ ní faa, nɛ nyɛ bi sanehi, nɛ nyɛɛ bu nyɛ sibi tue saminya. (Abɛ 20:5; Yak. 1:19) Nyɛ ma nyɛ maa pee níhi nɛ ma ha nɛ nyɛ ná he blɔ kɛ sɛɛ ní. Ní nɛ ɔmɛ ekomɛ ji kaa nyɛ maa pee kake kɛ ya fiɛɛmi, loo nyɛ maa ye ní kɛ bla, aloo nyɛ ma ya slaa si ngɛ hehi nɛ nihi maa na nyɛ ngɛ. Ke nyɛɛ kɛ nyɛ huɛmɛ kɛ nyɛ weku li pɔɔ bɔmi ɔ, nyɛ ma nyɛ ma ná he blɔ kɛ le nyɛ sibi saminya hulɔ. Jehanɛ hu ɔ, nyɛ ma nyɛ maa pee níhi nɛ ma ha nɛ nyɛɛ le bɔ nɛ nyɛ ni enyɔ ɔmɛ nyɛ peeɔ nyɛ ní ha ngɛ si fɔfɔɛ slɔɔtoslɔɔtohi a mi, kɛ bɔ nɛ nyɛɛ kɛ ni slɔɔtoslɔɔtohi hiɔ si ha. Mo kadi nɔ́ nɛ Aschwin nɛ e je Netherlands ɔ bɔ mɔde nɛ e pee benɛ e kɛ Alicia ngɛ nyɛɛe konɛ a sɛ gba si himi mi ɔ. E de ke: “Wa bɔ mɔde kaa wa maa pee níhi nɛ maa ye bua wɔ konɛ waa le wa sibi saminya. Behi fuu ɔ, wa hooɔ ní kɛ blaa, loo wa tsuɔ we mi ní tsumi komɛ kɛ blaa. Be mi nɛ wa ngɛ ní nɛ ɔmɛ pee ɔ, wa naa wa sibi a nyɛmihi kɛ gbɔjɔmihi.”

8. Ke nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ pee kake kɛ kase ní ɔ, kɛ a ma ná he se ha kɛɛ?

⁸ Jehanɛ hu ɔ, nyɛ ma nyɛ maa le nyɛ sibi saminya ke nyɛ pee kake kɛ kase Baiblo mi munyu komɛ. Ke nyɛ sɛ gba si himi mi ɔ, e he maa hia nɛ nyɛ ná be kɛ pee weku Mawu jami, konɛ Mawu jami nɛ pee nɔ́ titli ngɛ nyɛ gba a mi. (Fiɛɛ. 4:12) Ke jã a, lɛɛ mɛni he je nɛ nyɛ tui blɔ nya amlɔ nɛ ɔ konɛ nyɛɛ pee jã ngɛ nyɛ nyɛɛmi ɔ mi? Se kɛ̃ ɔ, mo kadi kaa nihi nɛ a ngɛ  nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ pee we weku lolo, enɛ ɔ he ɔ, nyɛminyumu ɔ ba pee we nyɛmiyo ɔ yi lolo. Se ke nyɛ peeɔ kake kɛ kaseɔ ní be fɛɛ be ɔ, e maa ye bua nyɛ konɛ nyɛɛ le bɔ nɛ huɛ bɔmi nɛ ngɛ nyɛɛ kɛ Yehowa nyɛ kpɛti ɔ ngɛ ha. Max kɛ e yo Laysa nɛ a ngɛ United States ɔ tsɔɔ nɔ́ kpa ko nɛ maa ye bua. Max de ke: “Benɛ wa bɔni nyɛɛmi kɛ ha gba si himi mi sɛmi pɛ ɔ, wa je sisi nɛ wa bɔni asafo ɔ womi ɔmɛ nɛ tu nyɛɛmi kɛ ha gba si himi mi sɛmi, gba si himi, kɛ weku si himi he munyu ɔ kasemi. Enɛ ɔ ye bua wɔ nɛ wa nyɛ nɛ wa susu sanehi nɛ a he hia nɛ jinɛ e he ko wa ha wɔ kaa wa ma susu a he ɔ he.”

NÍ KPAHI NƐ A HE HIA

9. Ke ni komɛ suɔ nɛ a ha nɛ nɔ ko nɛ le kaa a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ, mɛni he nɛ e sa nɛ a susu?

⁹ Mɛnɔmɛ lɛ nyɛ suɔ kaa a le kaa nyɛ ngɛ nyɛɛe? Nyɛ ni enyɔ ɔmɛ lɛ nyɛ ma susu he. Ke nyɛ bɔni nyɛɛmi pɛ ɔ, eko ɔ, nyɛ maa suɔ kaa nyɛ ma ha nɛ nihi bɔɔ pɛ nɛ a le. (Abɛ 17:27) Enɛ ɔ maa ye bua nyɛ konɛ nihi nɛ a ko hi nyɛ nɔ nyɛe nɛ a hi nyɛ sanehi bie. Se ke nyɛ ha we nɛ nɔ ko nɛ le ɔ, be fɛɛ be ɔ, nyɛ maa suɔ kaa nyɛ pɛ nyɛ ma ya hi he ko konɛ nɔ ko nɛ ko na nyɛ. Enɛ ɔ ma nyɛ maa pee oslaa. Enɛ ɔ he ɔ, nile ngɛ mi kaa nyɛ ma de nihi nɛ a ma nyɛ maa wo nyɛ ga kpakpa konɛ a ye bua nyɛ. (Abɛ 15:22) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nyɛ ma nyɛ ma de nyɛ weku no ko, Kristofo no ko nɛ e nane pi si, aloo asafo mi nɔkɔtɔma ko.

10. Mɛni nɛ nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ ma nyɛ maa pee konɛ a nyɛɛmi ɔ nɛ wo Yehowa hɛ mi nyami? (Abɛ 22:3)

¹⁰ Mɛni ma nyɛ maa ye bua nyɛ konɛ nyɛ nyɛɛmi ɔ nɛ wo Yehowa hɛ mi nyami? Benɛ be ngɛ mi puee ɔ, nyɛ maa nu he kaa suɔmi nɛ ngɛ nyɛ kpɛti ɔ mi ngɛ wae. Ke e ba jã a, mɛni maa ye bua nyɛ konɛ nyɛ ko pee nɔ́ ko nɛ sɛ Yehowa hɛ mi? (1 Kor. 6:18) Nyɛ ko sɛɛ ajuama bɔmi he ní, nyɛ pɛ nyɛ ko hi he ko, nɛ nyɛ ko nu dã fuu hulɔ. (Efe. 5:3) Ní nɛ ɔmɛ ma nyɛ ma tle nyɛ we akɔnɔ si, nɛ e ma ha nɛ e he nɛ wa kaa nyɛ maa pee nɔ́ nɛ da. Nile ngɛ mi kaa be fɛɛ be ɔ, nyɛ ma susu níhi nɛ maa ye bua nyɛ konɛ nyɛ nyɛɛmi ɔ nɛ wo Yehowa hɛ mi nyami ɔ he. (Kane Abɛ 22:3.) Mo kadi nɔ́ nɛ ye bua Dawit kɛ e yo Almaz nɛ a je Etiopia a. A de ke: “Wa pɔɔ hehi nɛ nihi fuu ngɛ ɔ yami, aloo wa hiɔ wa huɛmɛ kpahi a kpɛti kɛ jeɔ wa hɛja. Wɔ ni enyɔ ɔmɛ pɛ wa hí lɔle loo we ko mi gblee. Enɛ ɔ ye bua wɔ nɛ wa yu wa he ngɛ si fɔfɔɛhi nɛ ma nyɛ maa pee ka kɛ ha wɔ ɔ he.”

11. Ke nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ suɔ kaa a je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ a sibi ɔ, mɛni ji ní komɛ nɛ e sa nɛ a susu he?

¹¹ Anɛ nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ ma nyɛ ma je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ a sibi lo? Be mi nɛ suɔmi nɛ ngɛ nyɛ kpɛti ɔ mi ngɛ wae ɔ, eko ɔ, nyɛ maa suɔ kaa nyɛ ma je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ nyɛ sibi ngɛ blɔ nɛ sa nɔ. Se e sa nɛ nyɛɛ hyɛ nɛ hi, ejakaa ke nyɛ we akɔnɔ ɔ nya ngɛ wae ɔ, e he maa wa kaa nyɛ maa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. (Lahi 1:2; 2:6) Jehanɛ hu ɔ, ke nyɛ ngɛ suɔmi kpo jee kɛ ngɛ nyɛ sibi tsɔɔe ɔ, eko ɔ, nyɛ be nyɛe maa ye nyɛ he nɔ, nɛ nyɛ maa pee nɔ́ ko nɛ sɛ Yehowa hɛ mi. (Abɛ 6:27) Enɛ ɔ he ɔ, ke nyɛ bɔni nyɛɛmi pɛ ɔ, nyɛɛ da Baiblo sisi tomi mlaahi a nɔ kɛ susu níhi nɛ nyɛ maa pee kɛ je suɔmi kpo kɛ tsɔɔ nyɛ sibi, kɛ níhi nɛ nyɛ be pee ɔ he. c (1 Tɛs. 4:​3-7) Nyɛ bi nyɛ he ke: ‘Anɛ ngɛ wa kusumi nya a, ke nihi na kaa wa ngɛ suɔmi kpo jee kɛ ngɛ wa sibi tsɔɔe ɔ, kɛ a maa nu he ha kɛɛ? Anɛ níhi kaa jã a ma nyɛ ma ha nɛ wa ná akɔnɔ nɛ mi wa kɛ ha wa sibi lo?’

12. Ke nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ kɛ a sibi kpã we gbi ɔ, mɛni nɛ e sa nɛ e hi a juɛmi mi?

 ¹² Ke nyagba ko ba, loo nyɛ kpã we gbi ngɛ níhi a he ɔ, mɛni nyɛ ma nyɛ maa pee? Ke nyɛ pɔɔ nya sami ngɛ níhi a he hu nɛɛ? Anɛ lɔ ɔ tsɔɔ kaa nyɛ nine nyɛ si lo? Pi doo. Mɛni he je? Ejakaa tsa pi be fɛɛ be nɛ nyumu kɛ yo kpãa gbi. Loko bua jɔmi ma nyɛ maa hi gba si himi ko mi ɔ, ja ni enyɔ ɔmɛ pee kake kɛ tsu nyagbahi a he ní. Enɛ ɔ he ɔ, bɔ nɛ nyɛ tsuɔ nyagbahi a he ní ha amlɔ nɛ ɔ, lɛ maa tsɔɔ kaa nyɛ gba si himi ɔ maa ye manye loo e be manye yee. Nyɛ ma nyɛ ma bi nyɛ he ke: ‘Anɛ wa ma nyɛ maa je bumi kɛ he si bami mi kɛ susu níhi a he lo? Anɛ wɔ ni enyɔ ɔmɛ tsuo wa kplɛɛɔ wa tɔmi ɔmɛ a nɔ, nɛ wa bɔɔ mɔde kaa wa maa pee tsakemihi lo? Anɛ wa nuɔ he kɛ haa wa sibi, nɛ ke wa tɔ̃ ɔ, wa kpaa he pɛɛ amlɔ nɔuu nɛ waa kɛ keɔ wa sibi lo?’ (Efe. 4:​31, 32) Ke nyɛ ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi, nɛ nyɛ pɔɔ nya sami ɔ, jã nɔuu kɛ̃ nɛ ke nyɛ sɛ mi ɔ nyɛ maa hi pee. Ke o yɔse kaa nɔ nɛ o kɛ lɛ ngɛ nyɛɛe ɔ be nyɛe maa pee yo loo huno kpakpa kɛ ha mo ɔ, nile ngɛ mi kaa nyɛ maa po nyɛ nyɛɛmi ɔ mi.

13. Mɛni maa ye bua nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ konɛ a le be abɔ nɛ e sa kaa a kɛ nyɛɛ?

¹³ Ke nyɛ ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ, be enyɛmɛ e sa nɛ e ye? Ke o kɛ oya yemi mwɔ yi mi kpɔ ɔ, o ma nyɛ maa na mi nɔ́. (Abɛ 21:5) Enɛ ɔ he ɔ, nyɛ ha nɛ be nɛ pue mi saii konɛ nyɛɛ le nyɛ sibi saminya. Se kɛ̃ ɔ, e sɛ nɛ nyɛ ha nɛ be nɛ pue mi tsɔ. Baiblo ɔ tsɔɔ kaa: “Ke nɔ ko ngɛ nɔ́ ko blɔ hyɛe nɛ e bɛ mi mla a, e haa nɛ nɔ yeɔ tsui.” (Abɛ 13:12) Jehanɛ hu ɔ, benɛ be ngɛ mi puee ɔ, e he ma nyɛ maa wa kaa nyɛ maa yu nyɛ he ngɛ ajuama bɔmi he. (1 Kor. 7:9) Koo ngɔ o juɛmi kɛ ma be abɔ nɛ nyɛ kɛ nyɛɛ ɔ nɔ, mohu ɔ, o ma nyɛ ma bi o he ke, ‘Mɛni nɛ e piɛ nɛ e sa nɛ ma le ngɛ nɔ nɛ i kɛ lɛ ngɛ nyɛɛe ɔ he konɛ ma da nɔ kɛ mwɔ yi mi kpɔ nɛ da?’

MƐNI NI KPAHI MA NYƐ MAA PEE KƐ YE BUA?

14. Mɛni ji ní komɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ ye bua nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi? (Hyɛ foni ɔ hulɔ.)

¹⁴ Ke wa le ni komɛ nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ, mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ ye bua mɛ? Wa ma nyɛ maa fɔ mɛ nine konɛ a ba piɛɛ wa he kɛ ye ní, a kɛ wɔ nɛ ba pee weku Mawu jami loo waa kɛ mɛ nɛ ya je wa hɛja. (Rom. 12:13) Enɛ ɔ ma nyɛ ma ha nɛ a ná he blɔ kɛ le a he saminya. Anɛ e he hia nɛ a ha nɛ nɔ ko nɛ piɛɛ a he, loo nɔ ko nɛ ba wo mɛ kɛ lɔle kɛ ya he ko lo? Anɛ e he hia nɛ a ná he ko nɛ mɛ pɛ a ma nyɛ maa sɛɛ ní ngɛ lo? Ke jã a, anɛ o ma nyɛ maa ye bua lo? (Gal. 6:10) Alicia nɛ wa wo e ta kɛ sɛ hlami ɔ kai nɔ́ nɛ e kɛ  Aschwin a bua jɔ he benɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ. E de ke: “Wa bua jɔ kaa nyɛmimɛ komɛ de wɔ kaa wa ma nyɛ ma ba slaa mɛ ke wa ngɛ he ko hlae nɛ waa sɛɛ ní ngɛ.” Ke ni komɛ ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi, nɛ a ha mo he blɔ kaa ke a yaa he ko ɔ, o piɛɛ a he ɔ, moo na lɛ kaa e ji yemi kɛ buami nɛ se be nɛ o kɛ ngɛ mɛ hae. E ngɛ mi kaa e sɛ nɛ o si mɛ ni enyɔ ɔmɛ pɛ ngɛ he ko mohu lɛɛ, se moo to níhi a he hɛ nɛ o yɔse kaa be komɛ ngɛ nɛ e sa nɛ mɛ pɛ a sɛɛ ní.—Filip. 2:4.

15. Mɛni ji nɔ́ kpa ko nɛ wa ma nyɛ maa pee kɛ ye bua nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ? (Abɛ 12:18)

¹⁵ Jehanɛ hu ɔ, wa ma nyɛ maa ngɔ wa munyu tutui kɛ ye bua nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ. Be komɛ ɔ, e ma bi nɛ waa ye wa he nɔ nɛ wa ko de nɔ́ ko kulaa. (Kane Abɛ 12:18.) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, eko ɔ, wa maa suɔ nɛ wa de ni kpahi kaa asimasi nɛ ɔmɛ ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi, be mi nɛ a de we wɔ kaa wa de nɔ ko. E sɛ nɛ waa ye nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ a he sieku, loo waa tu a hɛ mi munyu ngɛ ní komɛ nɛ a peeɔ ɔ he. (Abɛ 20:19; Rom. 14:10; 1 Tɛs. 4:11) Jehanɛ hu ɔ, e sɛ nɛ wa de níhi loo wa bi mɛ sane komɛ nɛ ma ha nɛ a kɛ oya yemi nɛ sɛ gba si himi mi. Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Elise kɛ e huno ɔ kaiɔ nɔ́ ko nɛ ya nɔ ngɛ a si himi mi. A de ke, “Benɛ nihi bi wɔ kaa mɛni blɔ nya nɛ wa ngɛ toe kɛ ha wa wedding ɔ be mi nɛ wɔ nitsɛmɛ po wa susu we he ɔ, e pee wɔ zo wawɛɛ.”

16. Ke ni komɛ ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi nɛ a po mi ɔ, kɛ e sa nɛ waa pee wa ní ha kɛɛ?

¹⁶ Ke nihi ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi, nɛ a ma nya si kaa a maa po mi hu nɛɛ? E sɛ nɛ waa hi a nya mi kolie, loo wa pia a ti nɔ kake. (1 Pet. 4:15) Nyɛmiyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Lea de ke: “Benɛ i nu nɛ nihi ngɛ munyuhi gbɛe kɛ ngɛ fĩae ngɛ nɔ́ he je nɛ wa po wa nyɛɛmi ɔ mi ɔ, e dɔ mi wawɛɛ.” Kaa bɔ nɛ wa de kɛ sɛ hlami ɔ, ke nihi ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi nɛ a po mi ɔ, lɔ ɔ tsɔɔ we kaa a nine nyɛ si. Mohu ɔ, e tsɔɔ kaa a nyɛɛmi ɔ tsu e yi mi tomi he ní, nɛ tsɔɔ kaa e ye bua mɛ nɛ a mwɔ yi mi kpɔ nɛ da. Se kɛ̃ ɔ, ke a mwɔ yi mi kpɔ ko kaa jã a, e ma nyɛ ma jɔ̃ a kɔni mi nɛ a maa ye aywilɛho. Enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ waa hyɛ blɔ nɔ nɛ wa maa gu kɛ ye bua mɛ.—Abɛ 17:17.

17. Mɛni e sa kaa nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ nɛ a ya nɔ nɛ a pee?

¹⁷ Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ ní kasemi nɛ ɔ mi ɔ, nihi nɛ a ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ kɛ nyagbahi ma nyɛ maa kpe, se a ma nyɛ ma ná bua jɔmi hulɔ. Jessica de ke: “Ngɛ anɔkuale mi ɔ, nyɛɛmi kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ biɔ mɔde bɔmi nitsɛnitsɛ. Se ye bua jɔ kaa wa ngɔ jamɛ a be ɔ kɛ le wa sibi saminya.” Ke o kɛ nɔ ko ngɛ nyɛɛe kɛ ha gba si himi mi sɛmi ɔ, nyɛɛ ya nɔ nɛ nyɛɛ pee níhi nɛ ma ha nɛ nyɛɛ le nyɛ he saminya. Ke nyɛ pee jã a, nyɛ ma ná bua jɔmi, nɛ nyɛ maa mwɔ yi mi kpɔ nɛ da.