1, 2. Mɛni he je nɛ e sa nɛ wa susu blɔ nɛ wa maa gu nɔ kɛ wo nihi nɛ a suɔli gbo ɔ a bua a he ɔ? (Moo hyɛ foni nɛ ngɛ ní kasemi ɔ sisije ɔ.)

NYƐMIYO ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Susi de ke, “Ngɛ wa binyumu ɔ gbenɔ se maa pee jeha kake po ɔ, wa ya nɔ nɛ wa ye aywilɛho wawɛɛ.” Nyɛminyumu ko hu tsɔɔ kaa benɛ e yo gbo tlukaa a, e “he womi mi ye lɛ wawɛɛ.” Aywilɛho sane ji kaa nihi fuu kɛ si fɔfɔɛ nɛ ngɛ aywilɛho nɛ ɔ kpeɔ. Nyɛmimɛ fuu hyɛ we blɔ kaa a suɔli ma gbo loko Harmagedon maa ba. Ke mo nitsɛ o suɔlɔ ko gbo, aloo o le nɔ ko nɛ e suɔlɔ ko gbo ɔ, eko ɔ, o ma bi o he ke, ‘Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ wo nihi nɛ a ngɛ aywilɛho yee ɔ a bua?’

² Eko ɔ, o nuɔ nɛ a deɔ ke, ke nɔ ko ngɛ aywilɛho yee nɛ be pue mi ɔ, aywilɛho ɔ se poɔ. Se anɛ munyu nɛ ɔ tsɔɔ kaa ke be pue mi ɔ, lɔ ɔ kɛkɛ ma ha aywilɛho ɔ se maa po lo? Yalɔyo ko de ke, “Nɔ́ nɛ i ba yɔse ji kaa, nɔ́ nɛ nɔ ɔ kɛ e be ma tsu ɔ lɛ maa wo e bua.” Niinɛ, kaa bɔ nɛ e ma bi nɛ a tsɔɔ pa bɔɔbɔɔbɔɔ loko e ma gbo ɔ, jã kɛ̃ nɛ e ma he be kɛ bua womi loko aywilɛho ɔ maa ba si. Mɛni ji nɔ́ titli nɛ ma nyɛ maa ye bua nihi nɛ a suɔli gbo ɔ konɛ a nyɛ nɛ a da aywilɛho ɔ nya?

3, 4. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yehowa le kaa nihi nɛ a suɔli gbo ɔ hia bua womi ɔ?

³ Atsinyɛ jemi ko be he kaa Yehowa, wa hiɔwe Tsɛ nɛ ngɛ mi mi sami ɔ ji nɔ nɛ woɔ wa bua nitsɛnitsɛ. (Kane 2 Korinto Bi 1:3, 4.) Yehowa ji nɔ nɛ nuɔ nɔ́ he haa nɔ pe nɔ fɛɛ nɔ, nɛ e wo e we bi si ke: “Imi ji nɔ nɛ woɔ mo he wami.”​—Yes. 51:12; La 119:50, 52, 76.

⁴ Wa Tsɛ nɛ naa nɔ mɔbɔ wawɛɛ ɔ nitsɛ hu suɔli gbo hyɛ. E suɔli nɛ ɔmɛ ekomɛ ji Abraham, Isak, Yakob, Mose, kɛ Matsɛ David. (4 Mose 12:6-8; Mat. 22:31, 32; Níts. 13:22) Mawu Munyu ɔ haa nɛ wa náa nɔ mi mami kaa Yehowa ngɛ be nɛ e kɛ ma tle e suɔli nɛ ɔmɛ si kɛ ba wami mi ekohu ɔ blɔ hyɛe wawɛɛ. (Hiob 14:14, 15) Ke e tle mɛ si ɔ, a bua maa jɔ, nɛ a ma ná nɔmlɔ tso mi he wami nitsɛ. Jehanɛ hu ɔ, mo susu Mawu Bi nɛ e suɔ lɛ wawɛɛ ɔ gbenɔ ɔ he nɛ o hyɛ. Mawu ‘bua jɔɔ Yesu he daa nɛ’ ɔ, se Yesu gbo gbenɔ yeyee. (Abɛ 8:22, 30) Wa be nyɛe maa kale bɔ nɛ e gbenɔ ɔ dɔ Yehowa ha a.​—Yoh. 5:20; 10:17.

5, 6. Mɛni blɔ nɔ Yehowa guɔ kɛ woɔ wa bua?

⁵ Wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami wawɛɛ kaa Yehowa maa ye bua wɔ. Enɛ ɔ he ɔ, ke wa ngɛ aywilɛho yee ɔ, e sɛ nɛ waa to tsle kaa wa maa je wa tsui mi kɛ de Yehowa bɔ nɛ e peeɔ wɔ ha. Lemi nɛ wa le kaa Yehowa nuɔ wɔ sisi, nɛ e haa wɔ bua womi nɛ wa hia a haa nɛ wa bua jɔɔ wawɛɛ! Se mɛni blɔ nɔ Yehowa guɔ kɛ peeɔ jã?

⁶ Blɔ kake nɛ Mawu guɔ nɔ kɛ peeɔ jã ji kaa e kɛ ‘Mumi Klɔuklɔu ɔ woɔ wɔ he wami.’ (Níts. 9:31) Mawu he wami nɛ e kɛ tsuɔ ní ɔ woɔ nɔ bua wawɛɛ. Yesu wo si kaa e Tsɛ nɛ ngɛ hiɔwe ɔ “maa ngɔ Mumi Klɔuklɔu ɔ kɛ ha nihi nɛ biɔ lɛ ɔ.” (Luka 11:13) Susi nɛ wa wo e ta kɛ sɛ hlami ɔ de ke: “Behi fuu ɔ, nɔ́ nɛ wa peeɔ kɛkɛ ji kaa wa kplaa si nɛ wa sɔleɔ kɛ biɔ Yehowa kaa e wo wa bua. Be fɛɛ be nɛ wa maa pee jã a, Mawu he jɔmi ɔ buɔ wa tsui kɛ wa juɛmi ɔ he.”​—Kane Filipi Bi 4:6, 7.

7, 8. Mɛni he je nɛ wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yesu maa wo wa bua?

⁷ Benɛ Yesu nɛ ji Mawu Bi nɛ ngɛ mi mi sami ɔ ngɛ zugba a nɔ ɔ, e kɛ e munyu tutui kɛ e ní peepee tsɔɔ bɔ nɛ Yehowa nuɔ nɔ́ he haa nɔ ha. (Yoh. 5:19) Yehowa tsɔ Yesu kɛ ba zugba a nɔ konɛ e ba wo “kɔmɔ yeli a bua.” (Yes. 61:1, 2; Luka 4:17-21) Enɛ ɔ he ɔ, a ba le Yesu kaa nɔ ko nɛ ngɛ mi mi sami wawɛɛ. E naa nihi nɛ a ngɛ nɔ́ nae ɔ mɔbɔ, nɛ e suɔ kaa e maa ye bua mɛ.​—Heb. 2:17.

⁸ Benɛ Yesu ji niheyo wayoo ɔ, atsinyɛ jemi ko be he kaa e weku li komɛ kɛ e huɛmɛ komɛ gbo, nɛ e ye aywilɛho. Eko ɔ, Yosef nɛ ji Yesu papaa gbo benɛ Yesu ji niheyo wayoo ɔ. * Mo susu he nɛ o hyɛ. Eko ɔ, jamɛ a be ɔ, Yesu yi jeha 20 lolo, aloo e ye maa pee jeha 20 kɛ se bɔɔ, se kɛ̃ ɔ, e ma bi nɛ e da aywilɛho nɛ lɛ nitsɛ e ngɛ yee ɔ nya, nɛ́ e wo e yayo, kɛ e nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yi ɔmɛ hu a bua.

9. Benɛ Lazaro gbo ɔ, mɛni Yesu pee nɛ tsɔɔ kaa e nuɔ nɔ́ he haa nɔ?

⁹ Benɛ Yesu ngɛ e sɔmɔmi ní tsumi ɔ tsue ɔ, e tsɔɔ kaa e nuɔ nɔ́ sisi, nɛ e nuɔ  nɔ́ he haa nɔ. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, mo susu benɛ e huɛ Lazaro gbo ɔ he nɛ o hyɛ. E ngɛ mi kaa Yesu le kaa e ma tle Lazaro si mohu lɛɛ, se aywilɛho nɛ Maria kɛ Marta ngɛ yee ɔ pee lɛ mɔbɔ wawɛɛ. E nu he ha mɛ wawɛɛ, nɛ e mi mi sã lɛ, nɛ e fo ya.​—Yoh. 11:33-36.

10. Mwɔnɛ ɔ hu ɔ, mɛni he je wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa Yesu ma je mi mi sami kpo ɔ?

¹⁰ Ngɛ mɛni blɔ nɔ Yesu mɔbɔ nami ɔ kɛ e bua womi munyu ɔmɛ ma nyɛ maa ye bua wɔ mwɔnɛ ɔ? Ngmami ɔ ha nɛ wa ná nɔ mi mami kaa “Yesu Kristo ɔ, bɔ nɛ e ngɛ hiɛ ɔ, jã nɔuu e ngɛ mwɔnɛ ɔ; nɛ e ngɛ jã nɔuu kɛ yaa neneene.” (Heb. 13:8) Akɛnɛ lɛ ji “Wami matsɛ,” nɛ e le bɔ nɛ aywilɛho yemi ngɛ ha he je ɔ, “nihi tsuo nɛ ngɛ ka mi ɔ, e ma nyɛ maa wo mɛ he wami.” (Níts. 3:15; Heb. 2:10, 18) Enɛ ɔ he ɔ, wa ma nyɛ ma ná nɔ mi mami kaa ke nihi ngɛ aywilɛho yee ɔ, loloolo ɔ, Kristo nuɔ he haa mɛ, e nuɔ mɛ sisi, nɛ e woɔ a bua “ngɛ be nɛ sa mi.”​—Kane Hebri Bi 4:15, 16.

11. Mɛni ngmamihi lɛ woɔ o bua wawɛɛ?

¹¹ Bɔ nɛ Yesu ye aywilɛho wawɛɛ ha benɛ Lazaro gbo ɔ ji bua womi munyuhi nɛ ngɛ Mawu Munyu ɔ mi ɔ a kpɛti kake pɛ. Atsinyɛ jemi ko be he kaa “níhi tsuo nɛ a ngma ngɔ to ɔ, a ngma kɛ ha wɔ ní tsɔɔmi, konɛ kɛ gu wa si fimi kɛ jehanɛ se hu, kɛ gu bua womi nɛ jeɔ Ngmami ɔ mi ɔ nɔ ɔ, wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi.” (Rom. 15:4, NW) Ke o ngɛ aywilɛho yee ɔ, ngmamihi nɛ nyɛɛ se nɛ ɔ ma nyɛ maa wo o bua:

• ‘Nihi nɛ a kɔni mi jɔ̃, kɛ nihi nɛ a be hɛ nɔ kami ɔ, Yehowa hii a kasa nya, konɛ e wo mɛ he wami.’​—La 34:18, 19.

• “Ke yi mi susumi tsɔ ha nɛ i pee basaa kikɛ nɛ ɔ, mo [Yehowa] lɛ o haa mi bua jɔmi, nɛ ye nɔ gbagba tee ekohu.”​—La 94:19.

• “Wa Nyɔmtsɛ Yesu Kristo nitsɛ, kɛ wa Tsɛ Mawu, nɔ nɛ suɔ wɔ kikɛ nɛ ɔ, nɛ e gu e dloomi ɔ nɔ, nɛ e wo wɔ he wami, nɛ e ha wɔ hɛ kɛ nɔ fɔmi nɛ nya wa a, e wo nyɛ bua, nɛ e ha nyɛ he wami.”​—2 Tes. 2:16, 17. *

12. Mɛni wa ma nyɛ maa pee kɛ wo nihi a bua?

¹² He ko hu nɛ wa ma nyɛ ma ná bua womi ngɛ ji Kristofohi asafo ɔ mi. (Kane 1 Tesalonika Bi 5:11.) Kɛ wa ma plɛ kɛ wo nihi nɛ a “pee vii” ɔ he wami, nɛ waa wo a bua ha kɛɛ? (Abɛ 17:22) O hɛ nɛ ko je nɔ kaa “dii peemi be ngɛ, nɛ munyu tumi be ngɛ.” (Fiɛlɔ 3:7) Yalɔyo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Dalene ɔ de ke: “E sa nɛ nihi nɛ a suɔli gbo ɔ nɛ a je a susumi kpo, nɛ a tsɔɔ bɔ nɛ e peeɔ mɛ ha. Enɛ ɔ he ɔ, nɔ́ nɛ he hia wawɛɛ nɛ o ma nyɛ maa pee ha nɔ ko nɛ e suɔlɔ gbo ji kaa o maa bu lɛ tue saminya, nɛ o be e nya nɔ poe.” Junia nɛ e nyɛminyumu gbe e he ɔ de ke: “E ngɛ mi kaa o be bɔ nɛ e peeɔ mɛ ha a sisi nue saminya mohu lɛɛ, se nɔ́ nɛ he hia ji kaa o suɔ kaa o maa nu mɛ sisi.”

13. Mɛni nɛ e sa kaa wa kai ngɛ aywilɛho yemi he?

¹³ E sa nɛ wa kai hu kaa e slo bɔ nɛ wa ti nɔ tsuaa nɔ yeɔ aywilɛho ha. Be komɛ ɔ, ni komɛ yeɔ aywilɛho wawɛɛ ngɛ a tsui mi, se a nyɛ we nɛ a deɔ nihi bɔ nɛ e peeɔ mɛ ha a. Mawu Munyu ɔ de ke: “Mo nitsɛ nɛ o le o hɛdɔ be, kɛ be nɛ o naa bua jɔmi; nɔ kpa ko li.” (Abɛ 14:10) Ke nɔ ko tsɔɔ bɔ nɛ e peeɔ lɛ ha po ɔ, pi be tsuaa be nɛ wa ma nyɛ maa nu nɔ́ nɛ e ngɛ lɛ pee ɔ sisi.

14. Mɛni wa ma nyɛ ma de kɛ wo nihi nɛ a ngɛ aywilɛho yee ɔ a bua?

 ¹⁴ Ke jã a, lɛɛ e he maa wa kaa wa maa le nɔ́ nɛ wa ma de nɔ ko nɛ e ngɛ aywilɛho yee ɔ. Se kɛ̃ ɔ, Baiblo ɔ tsɔɔ kaa “ní lelɔ nya mi munyu tsaa nɔ.” (Abɛ 12:18) Nihi fuu na bua womi munyuhi ngɛ womiyo nɛ ji When Someone You Love Dies ɔ mi, nɛ a kɛ wo nihi a bua. * Se behi fuu ɔ, nɔ́ nɛ yeɔ bua wawɛɛ nɛ wa ma nyɛ maa pee ji kaa ‘nihi nɛ ngɛ ya foe ɔ, waa kɛ mɛ ma fo.’ (Rom. 12:15) Gaby nɛ e huno gbo ɔ hu tsɔɔ kaa behi fuu ɔ, nɔ́ nɛ e peeɔ kɛ woɔ e bua pɛ ji kaa e foɔ ya. E de ke: “Enɛ ɔ he je nɛ ke ye huɛmɛ piɛɛ ye he kɛ fo ya a, e woɔ ye bua a nɛ. Ke e ba lɛ jã a, i naa lɛ kaa nɔ ko piɛɛ ye he.”

15. Ke wa li nɔ́ nɛ wa ma de kɛ wo nɔ ko bua a, mɛni wa ma nyɛ maa pee? (Moo hyɛ daka nɛ ji “ Munyuhi Nɛ Woɔ Nɔ Bua.”)

¹⁵ Ke o li nɔ́ nɛ o ma de kɛ wo nɔ ko bua a, e maa hi kaa o ma ha lɛ kaadi nɛ bua womi munyuhi ngɛ nɔ, o ma nyɛ maa mane lɛ sɛ gbi kɛ gu Intanɛti ɔ aloo fon nɔ, aloo o ma nyɛ maa ngma lɛ sɛ womi. O ma nyɛ maa tsɛ ngmami ko se kɛ wo nɔ ɔ bua, aloo o kɛ lɛ maa sɛɛ su kpakpa komɛ nɛ nɔ nɛ gbo ɔ ngɛ ɔ he ní, aloo nyɛ ma nyɛ ma kai nyɛ he be ko nɛ e piɛɛ nyɛ he kɛ pee nɔ́ ko nɛ nyɛ bua jɔ wawɛɛ ɔ. Junia de ke: “Ke nɔ ko ngma mi bua womi munyu kpiti ko, aloo nyɛmi ko fɔ mi nine nɛ i ya slaa lɛ ɔ, ye bua jɔɔ wawɛɛ. Jamɛ a ní ɔmɛ nɛ nyɛmimɛ peeɔ ɔ haa nɛ i naa kaa a suɔ mi, nɛ a susuɔ ye he.”

16. Mɛni ji blɔ kpa ko nɛ nuɔ tso nɛ wa ma nyɛ maa gu nɔ kɛ wo nihi a bua?

¹⁶ Koo bu sɔlemi nɛ o kɛ nɔ ko nɛ e suɔlɔ gbo ɔ ma bla kɛ sɔle, kɛ kaimi nɛ o ma  kai lɛ ngɛ o sɔlemi mi ɔ kaa nɔ́ ko nyafii. E ngɛ mi kaa akɛnɛ mohu o ngɛ aywilɛho yee he je ɔ, eko ɔ, e he maa wa ha mo kaa o ma de nɔ́ tutuutu nɛ ngɛ o juɛmi mi mohu lɛɛ, se ke o ngɛ ya foe, nɛ o je o tsui mi kɛ sɔle be mi nɛ o gbi ngɛ kpokpoe po ɔ, lɔ ɔ ma nyɛ maa wo nɔ ɔ bua wawɛɛ. Dalene de ke, “Be komɛ ɔ, ke nyɛmimɛ yihi ba wo ye bua a, i biɔ mɛ ke ji a ma nyɛ nɛ a kɛ mi nɛ pee kake kɛ sɔle lo. Behi fuu ɔ, ke a je sɔlemi ɔ sisi ɔ, munyu ɔ bɛ kpakpa ko, se kɛ yaa kɛ yaa a, kɛkɛ a gbi ɔ mi tsɔ, nɛ a sɔleɔ kɛ jeɔ a tsui mi. A hemi kɛ yemi nɛ mi wa, suɔmi nɛ a jeɔ kpo kɛ tsɔɔ mi, kɛ bɔ nɛ a susuɔ ye he ha a woɔ ye hemi kɛ yemi ɔ mi he wami wawɛɛ.”

17-19. Mɛni he je nɛ e sa kaa waa wo nihi a bua be fɛɛ be ɔ?

¹⁷ Ni komɛ yeɔ aywilɛho be kɛkɛɛ pe ni komɛ. Behi fuu ɔ, ke nɔ ko suɔlɔ gbo nɛ a pee ya a ta a, kɛkɛ weku li kɛ huɛmɛ tsuo je nɔ ɔ he, se pi jamɛ a be ɔ mi pɛ nɛ e sa nɛ o slaa lɛ. E sa nɛ o ya nɔ nɛ o slaa lɛ nyɔhiɔhi nɛ nyɛɛ se ɔ hulɔ. ‘Huɛmɛ suɔ a he be tsuaa be, haomi be mi tete po a si we a sibi.’ (Abɛ 17:17) Ke e ma he be loko nɔ ko ma kpa aywilɛho yemi po ɔ, wa nyɛmimɛ Kristofohi pee klaalo kaa a maa wo nɔ ɔ bua kɛ yaa si e ma kpa aywilɛho ɔ yemi.​—Kane 1 Tesalonika Bi 3:7.

¹⁸ O hɛ nɛ ko je nɔ kaa ke nihi nɛ a suɔli gbo ɔ kai a nyami be ko, la ko, nɔ́ ko nɛ a peeɔ kɛ blaa, kɛ be pɔtɛɛ ko ngɛ jeha a mi, aloo a na foni ko, a nu nɔ́ pɔtɛɛ ko he via, kɛ nɔ́ ko pɛmi ɔ, e haa nɛ a yeɔ aywilɛho wawɛɛ. Ke nɔ ko huno aloo e yo gbo ɔ, lɛ nɔ kake nɛ e peeɔ ní komɛ. Lɛ nɔ kake nɛ e maa ya kpehi kɛ Kaimi ɔ, nɛ enɛ ɔ ngɛ aywilɛho wawɛɛ. Nyɛminyumu ko nɛ e yo gbo ɔ de ke, “I le kaa ke be nɛ waa kɛ kaiɔ ligbi nɛ wa sɛ gba si himi mi ɔ su ɔ, i be lɛ nae gbɔjɔɔ, nɛ niinɛ, i nɛ́ lɛ gbɔjɔɔ. Se nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yi komɛ to he nya buami ko he blɔ nya, nɛ a fɔ ye huɛmɛ nɛ nyu bi ngɛ i kɛ mɛ wa kpɛti ɔ nine, bɔ nɛ pee nɛ ma ko ye aywilɛho tsɔ.”

¹⁹ Se mo kai kaa nihi nɛ a suɔli gbo ɔ hia he wami womi be fɛɛ be, pi be pɔtɛɛ komɛ a mi pɛ. Junia de ke: “Behi fuu ɔ, ke wa hɛ wɔ kɛ su a he, nɛ wa ye bua mɛ ɔ, e hi wawɛɛ pe nɛ wa maa mlɛ kɛ ya si be nɛ wa ngɛ he nya buami pɔtɛɛ ko pee. Nihi nɛ a ngɛ aywilɛho ɔ yee ɔ kaiɔ be nɛ ɔ wawɛɛ, nɛ e woɔ a bua.” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, wa be nyɛe ma ha nɛ aywilɛho ɔ se nɛ po mohu lɛɛ, se wa ma nyɛ maa wo a bua kɛ ya si he ko ke wa bɔ mɔde nɛ wa pee ní pɔtɛɛ komɛ kɛ ye bua mɛ ɔ. (1 Yoh. 3:18) Gaby de ke: “Ye bua jɔ wawɛɛ kaa Yehowa ha wɔ asafo mi nikɔtɔmahi, nɛ a ye bua mi nɛ i gblee si fɔfɔɛ nɛ mi wa nɛ ɔ mi. A ha nɛ i nu he kaa nɔ́ nɛ Yehowa ngɔ e nine kɛ fɔ ye kuɛ mi.”

20. Mɛni he je nɛ Yehowa si womi ɔmɛ woɔ wa bua a?

²⁰ Hyɛ bɔ nɛ wa bua jɔ ha kaa wa ba le kaa e be kɛe nɛ Yehowa, Mawu nɛ woɔ nɔ bua ngɛ nɔ́ tsuaa nɔ́ mi ɔ, ma ha nɛ aywilɛho yemi se maa po! Jamɛ a be ɔ, wa ma ná bua womi nɛ ngɛ kɛ yaa neneene, ejakaa ‘gbogboehi tsuo maa nu Kristo gbi, nɛ a maa je kpo kɛ je a yɔkɔ ɔmɛ a mi.’ (Yoh. 5:28, 29) Mawu wo si, nɛ e de ke, “Nyɔmtsɛ Mawu maa ye gbenɔ nɔ kunimi; e ma tsu nɔ tsuaa nɔ hɛ mi vo nyu.” (Yes. 25:8) Kɛkɛ ɔ, benɛ e sa kaa waa kɛ ‘nihi nɛ ngɛ ya foe ɔ nɛ fo’ ɔ, waa kɛ nihi tsuo nɛ a ngɛ zugba a nɔ nɛ ‘a ngɛ nyae ɔ ma nya mohu.’​—Rom. 12:15.