A fɔ mi ngɛ jeha 1937 ɔ mi ngɛ ngmɔ ko nɛ a tsɛɛ ke kolkhoz ɔ nɔ. E ji ngmɔ agbo nɛ nihi fuu blaa kɛ huɔ. Lejɛ ɔ kɛ Tokmok ma nɛ e ngɛ Kyrgyzstan ɔ kɛ we. Wa weku ɔ je Kyrgyz wɛtso ɔ mi, nɛ wa tuɔ Kyrgyz gbi ɔ. Ye fɔli ji ngmɔ huli, nɛ a tsuɔ ní ngɛ kolkhoz ɔ nɔ kɛ jeɔ makɛ kɛ ya siɔ gbɔkuɛ. A haa ngmɔ huli ɔmɛ niye ní daa ligbi, se a woɔ mɛ hiɔ si kake pɛ ngɛ jeha mi. Ye yayo gbo dengme kɛ hyɛ i kɛ ye senɔ yoyo ɔ tsuo wa nɔ. I ya sukuu jeha enuɔ pɛ, nɛ lɔ ɔ se ɔ, imi hu i bɔni ní tsumi ngɛ ngmɔ ɔ mi.

Nihi yeɔ ohia ngɛ ye ma a mi, nɛ a gboɔ dengme kɛ tsuɔ ní wawɛɛ loko a náa a nya mi ngma. Benɛ i ji niheyo ɔ, i susuu we nɔ́ he je nɛ i ngɛ wami mi aloo ye hwɔɔ se he tsɔ. I susuu we gblee kaa ma ba le Yehowa Mawu he anɔkuale kɛ e yi mi tomi kɛ ha adesahi, nɛ ye si himi ma tsake. Bɔ nɛ sɛ gbi nɛ ɔ pee ha kɛ ba su Kyrgyzstan, nɛ e gbɛ fia a ngɛ bua jɔmi wawɛɛ. E je sisi ngɛ ye ma a mi ngɛ Kyrgyzstan yiti je.

Ngɛ jeha 1950 jeha amɛ a mi ɔ, Yehowa Mawu he anɔkuale ɔ ba su Kyrgyzstan ma a mi. Se ma a mi bi ɔmɛ a bua jɔ Kɔmiunisi tsɔɔmi ɔmɛ a he, enɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ nyɛmimɛ ɔmɛ nɛ a bɔ a he mɔde wawɛɛ kɛ tsɔɔ nihi anɔkuale ɔ. Mɛni he je? Ejakaa sa a, Union of Soviet Socialist Republics (USSR) ɔ ji nihi nɛ a ngɛ Kyrgyzstan ma a nɔ yee. Yehowa Odasefohi nɛ a ngɛ mahi nɛ USSR ngɛ a nɔ yee ɔ mi ɔ kɛ a he wui ma kudɔmi sanehi a mi. (Yoh. 18:36) Enɛ ɔ he ɔ, Kɔmiunisi nɔ yemi ɔ bu mɛ kaa he nyɛli, nɛ a wa mɛ yi mi. Se nɔ yemi ko  be nyɛe nɛ e tsi Mawu Munyu ɔ nya konɛ tsui kpakpatsɛmɛ a nine nɛ ko su nɔ. Ngɛ anɔkuale mi ɔ, i kase nɔ́ ko nɛ he hia wawɛɛ. I kase kaa Yehowa lɛɛ e “nyɛɔ peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́.”​—Maak. 10:27.

Yi mi nɛ a wa Yehowa Odasefohi ngɛ Kyrgyzstan ɔ ha nɛ a he ba hiɛ. Ngɛ mɛni blɔ nɔ? Jinɛ Siberia ma a ngɛ USSR nɔ yemi ɔ sisi, nɛ lejɛ ɔ ji he nɛ a ngɔɔ nihi nɛ ma a buɔ mɛ kaa he nyɛli ɔ kɛ yaa. Benɛ a ngmɛɛ nimli nɛ ɔmɛ a he ɔ, nihi fuu ba Kyrgyzstan, nɛ a ti ni komɛ ngɔ anɔkuale ɔ kɛ ba. A kpɛti nɔ kake ji Emil Yantzen. A fɔ lɛ ngɛ Kyrgyzstan ngɛ jeha 1919 ɔ mi. A ngɔ Emil kɛ ya tsu womi he ko, nɛ e ya na Odasefohi ngɛ lejɛ ɔ. E pɛtɛ anɔkuale ɔ he, nɛ e kpale kɛ ba we mi ngɛ jeha 1956 mi. Emil ba hi ma ko nɛ e ngɛ Sokuluk kasa nya a mi. Lejɛ ɔ kɛ ye ma a mi kɛ we. Sokuluk ji he nɛ a to asafo ɔ sisi ngɛ kekle ngɛ Kyrgyzstan ngɛ jeha 1958 ɔ mi.

Maa pee jeha kake se ɔ, nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Victor Vinter a hia kɛ ya hi Sokuluk. A wa nyɛminyumu anɔkualetsɛ nɛ ɔ yi mi si abɔ. Akɛnɛ e kɛ e he wui ma kudɔmi sanehi a mi he je ɔ, a wo lɛ tsu jeha etɛ, nɛ pee se ɔ, a kpale wo lɛ tsu jeha etɛ ekohu. Lɔ ɔ se ɔ, a kpale wo lɛ tsu jeha nyɔngma, nɛ a fiee lɛ kɛ je e ma a mi nɛ e ya ye jeha enuɔ ngɛ ma se. Se kɛ̃ ɔ, yi mi wami nɛ a kɛ ba nyɛmimɛ ɔmɛ a nɔ ɔ tsi we anɔkuale jami nya.

Ngɛ jeha 1963 ɔ mi ɔ, Odasefohi maa pee 160 nɛ a ngɛ Kyrgyzstan. A kpɛti nihi fuu je Germany, Ukraine, kɛ Russia. A kpɛti nɔ kake ji Eduard Varter nɛ a baptisi lɛ ngɛ Germany ngɛ jeha 1924 ɔ mi ɔ. Ngɛ jeha 1940 jeha amɛ a mi ɔ, Nazi nɔ yemi ɔ wo lɛ tsu, nɛ jeha bɔɔ se ɔ, Kɔmiunisi bi ɔmɛ hu fiee lɛ kɛ je e ma a mi. Ngɛ jeha 1961 ɔ mi ɔ, nyɛminyumu nɛ e yeɔ anɔkuale nɛ ɔ hia kɛ ya hi ma ko nɛ a tsɛɛ ke Kant nɛ e kɛ ye ma a he kɛ we ɔ mi.

Yehowa sɔmɔlɔ anɔkualetsɛ ko hu hi Kant ma a mi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Elizabeth Fot. Ní kpɛlɔ ji lɛ. Akɛnɛ e le ní kpɛmi saminya he je ɔ, nimli nguahi kaa dɔkitahi kɛ tsɔɔli haa nɛ e kpɛɔ ní kɛ haa mɛ. Yo ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Aksamai Sultanalieva hu haa lɛ ní kpɛmi. Yo nɛ ɔ huno tsuɔ ní ngɛ kojomi he ko. Ligbi ko nɛ Aksamai ma e tadehi ngɔmi ngɛ Elizabeth ngɔ ɔ, Aksamai bi sanehi fuu kɛ kɔ nɔ́ he je nɛ adesahi ngɛ wami mi kɛ si fɔfɔɛ nɛ ni gbogboehi ngɛ mi ɔ he. Elizabeth da Baiblo ɔ nɔ kɛ ha e sane bimi ɔmɛ tsuo a heto. Pee se ɔ, Aksamai kɛ kã bɔni sane kpakpa a fiɛɛmi wawɛɛ nitsɛ.

Jamɛ a be ɔ mi ɔ, a hla nyɛminyumu ko nɛ a tsɛɛ lɛ ke Nikolai Chimpoesh nɛ e je Moldova a kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ. E sɔmɔ kaa kpɔ mi nɔ hyɛlɔ maa pee jeha 30. Nyɛminyumu Nikolai ya slaa asafohi, nɛ e toɔ blɔ nya nɛ a fiaa wa womi ɔmɛ, nɛ a gbaa ha asafo ɔmɛ. Ma nikɔtɔma amɛ to he hɛ. Enɛ ɔ he ɔ, Nyɛminyumu Eduard Varter wo Nikolai ga ke: “Ke KGB nɔkɔtɔma a bi mo sane ɔ, moo hyɛ e hɛ mi totooto nɛ o de lɛ ke, wa náa wa womi ɔmɛ kɛ jeɔ wa asafo ɔ ní tsumi yi ɔ ngɛ Brooklyn. Koo ye gbeye.”​—Mat. 10:19.

Benɛ a sɛɛ ní ɔ ta a, e kɛ we nɛ a sama nyɛminyumu Nikolai ngɛ KGB ní tsumi yi ɔ ngɛ Kant ma a mi. Pee se ɔ, Nikolai de wɔ nɔ́ nɛ ba ngɛ lejɛ ɔ. E de ke: “KGB nɔkɔtɔma a bi mi he nɛ wa náa wa womi ɔmɛ kɛ jeɔ. I de lɛ ke wa náa kɛ jeɔ Brooklyn. Kɛkɛ nɛ e li nɔ́ nɛ e ma de hu. E ngmɛɛ ye he, nɛ e tsɛ we mi hu gblegbleegble.” Odasefohi  kãtsɛmɛ nɛ ɔmɛ kɛ hɛ si kami fiɛɛ sane kpakpa a ngɛ ye ma a mi ngɛ Kyrgyzstan yiti je. Ye yo Mairambubu lɛ e nu anɔkuale ɔ kekle ngɛ ye weku ɔ mi ngɛ jeha 1980 jeha amɛ a mi.

Mairambubu je Naryn Kpokpa a nɔ ngɛ Kyrgyzstan. Ngɛ August jeha 1974 ɔ mi ɔ, Mairambubu ya slaa ye senɔ ɔ, nɛ lejɛ ɔ ji he nɛ wa kpe ngɛ kekle. Ye bua jɔ Mairambubu he amlɔ nɔuu, nɛ wa sɛ gba si himi jamɛ a ligbi ɔ nɔuu.

Ngɛ January 1981 ɔ mi ɔ, Mairambubu ngɛ lɔle mi kɛ yaa jua nɔ ligbi ko, nɛ e nu ní sɛɛmi nɛ ngɛ munyu nɛ ɔ sisije ɔ. Ye yo ɔ suɔ nɛ e le níhi fuu, lɔ ɔ he ɔ, e bi yo ɔ biɛ kɛ e adrɛs. E de ye yo ɔ ke a tsɛɛ lɛ Apun. Se Apun kɛ hɛ si kami tsu ní ejakaa ngɛ jeha 1980 jeha amɛ a mi ɔ, a tsi Odasefo ɔmɛ a nya. Nyɛmiyo Apun ha we ye yo ɔ e adrɛs, mohu ɔ, e ngɔ ye yo ɔ adrɛs. Ye yo ɔ ba we mi kɛ bua jɔmi.

Mairambubu ba de mi ke: “I nu bua jɔmi níhi fuu. Yo ko de mi ke e piɛ bɔɔ nɛ adesahi be gboe hu. Nɛ lohwe awi yeli po a he maa jɔ.” Imi lɛɛ e pee mi kaa nyazia ko nɛ i ngɛ nue. Lɔ ɔ he ɔ, i de lɛ ke: “Ha nɛ waa mlɛ kɛ ya si be nɛ yo ɔ ma ba tsɔɔ wɔ níhi a nya saminya.”

Nyɔhiɔ etɛ se ɔ, Apun ba slaa wɔ. Lɔ ɔ se ɔ, e ba slaa wɔ si abɔ. Enɛ ɔ ha nɛ wa ba le Odasefohi nɛ a ji Kyrgyz bi nɛ a na anɔkuale ɔ kekle ɔ a kpɛti ni komɛ. Nyɛmimɛ yi nɛ ɔmɛ tsɔɔ wɔ Yehowa he anɔkualehi kɛ e yi mi tomi kɛ ha adesahi. A kɛ wɔ kase womi nɛ ji From Paradise Lost to Paradise Regained  * [Paradeiso Nɛ Laa a Maa Kpale Kɛ Ba]. Akɛnɛ womi ɔ nɛ waa kɛ kaseɔ ní ngɛ Tokmok gbi ɔ mi ɔ kake pɛ lɛ nyɛmimɛ ɔmɛ hɛɛ he je ɔ, wɔ nitsɛmɛ wa ngɔ wa nine kɛ ngma eko.

Níhi nɛ wa kase sisije ɔ eko ji gbami nɛ ngɛ 1 Mose 3:15 ɔ. Gbami nɛ ɔ maa ba mi kɛ gu Yesu nɛ ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya matsɛ ɔ nɔ. Enɛ ɔ ji sɛ gbi nɛ he hia nɛ e sa kaa nɔ fɛɛ nɔ nɛ e nu! Enɛ ɔ he ɔ, wa na kaa e sa nɛ wɔ hu waa fiɛɛ. (Mat. 24:14) E kɛ we nɛ Baiblo mi anɔkuale ɔ bɔni wa si himi tsakemi.

Nyɛminyumu ko nɛ e ngɛ Tokmok ɔ fɔ wɔ nine kɛ ya yo kpeemi ko sisi. I kɛ ye yo ɔ wa yɔse kaa Odasefo ɔmɛ je kpa kulaa. A kɛ dã nɛ nya wa ko  bɛ yo kpeemi ɔ sisi, nɛ a pee nɔ́ fɛɛ nɔ́ ngɛ blɔ nya tomi nya. Yo kpeemi nɛ ɔ ngɛ slɔɔto ngɛ yo kpeemi kpahi nɛ wa ya a he. Ma a mi bi ɔmɛ a yo kpeemi ɔmɛ lɛɛ nihi tɔɔ dã, a peeɔ basabasa, nɛ a tsuaa yakayaka ní.

Jehanɛ hu ɔ, wa ya asafo mi kpehi nɛ a peeɔ ngɛ Tokmok gbi ɔ mi ɔ eko. A pɔɔ kpe nɛ ɔmɛ peemi ngɛ hwue tsohi a mi. Nyɛmimɛ ɔmɛ le kaa polisi ɔmɛ a hɛ ngɛ a he, enɛ ɔ he ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ haa nɛ nɔ ko hwɔɔ. Ke e su ahlabata be ɔ, wa yaa asafo mi kpe ngɛ nyɛmi ko we mi. Polisi ɔmɛ ba we ɔ mi maa pee si enyɔ, nɛ a ba bi wɔ nɔ́ nɛ wa ngɛ pee. Benɛ a maa baptisi i kɛ Mairambubu ngɛ July 1982 ɔ mi ngɛ Chüy Pa a mi ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ kɛ hɛ si kami tsu ní saminya. (Mat. 10:16) Nyɛmimɛ ɔmɛ gba a he kɛ wo kuu nyafinyafihi a mi, nɛ a ba bua a he nya ngɛ hwue tso ɔ mi. Wa la Matsɛ Yemi la kake, nɛ wa bu baptisimi munyu ɔ tue.

Ngɛ jeha 1987 ɔ mi ɔ, nyɛminyumu ko ha nɛ i ya slaa nɔ ko nɛ e bua jɔ anɔkuale ɔ he ngɛ Balykchy. Kɛ je wa we ɔ mi kɛ yaa lejɛ ɔ heɔ ngmlɛfia eywiɛ. Loko wa ma nyɛ maa ya lejɛ ɔ, ja wa sɛ tlee mi. Benɛ wa ya fiɛɛ ngɛ Balykchy si abɔ ɔ, wa yɔse kaa nihi fuu a bua jɔ anɔkuale ɔ he. Wa na kaa e ji he blɔ nɛ wa ná nɛ waa kɛ ma bli wa sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi.

I kɛ Mairambubu ya Balykchy si abɔ. Behi fuu ɔ, wa hiɔ lejɛ ɔ hɔ kɛ hɔgba. Wa yaa fiɛɛmi, nɛ wa peeɔ asafo mi kpehi. Nihi fuu biɔ nɛ wa ba ha mɛ wa womi ɔmɛ eko. Wa ngɔɔ womi ɔmɛ kɛ woɔ mishok nɛ ji kotoku ko nɛ a ngɔɔ anago kɛ woɔ mi ɔ mi kɛ jeɔ Tokmok kɛ yaa. Ngɛ nyɔhiɔ kake mi ɔ, ke wa ngɔ womi kotoku enyɔ kɛ ya po ɔ, e sui mɛ. Ke wa yaa Balykchy ɔ, wa yeɔ nihi odase ngɛ tlee ɔ mi, nɛ ke wa ma hu ɔ, wa peeɔ jã.

Benɛ wa bɔni Balykchy yami ɔ, jeha kpaanyɔ se ngɛ jeha 1995 ɔ mi nɛ a to asafo sisi ngɛ lejɛ ɔ. Blɔ nɛ wa hia si abɔ kɛ je Tokmok kɛ ya Balykchy ɔ ha nɛ wa puɛ sika fuu. Wa be sika tsɔ, se kɛ wa peeɔ kɛɛ kɛ yaa nɛ wa baa? Nyɛminyumu ko yeɔ bua wɔ kɛ sika. Yehowa na kaa wa suɔ nɛ wa bli wa sɔmɔmi ní tsumi ɔ mi, enɛ ɔ he ɔ, e ‘bli hiɔwe saflɛ ɔmɛ’ a nya ha wɔ. (Mal. 3:10) Niinɛ, Yehowa lɛɛ e nyɛɔ peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́!

Ngɛ jeha 1992 ɔ mi ɔ, i ba pee kekleekle Kyrgyz no nɛ a hla kaa asafo mi nɔkɔtɔma. Sɔmɔmi he blɔhi fuu ba bli ngɛ Tokmok asafo ɔ mi. Wa yaa sukuuhi a mi nɛ waa kɛ nihewi kɛ yihewi fuu nɛ a ji Kyrgyz bi ya kaseɔ Baiblo ɔ. Amlɔ nɛ ɔ, a kpɛti nɔ kake piɛɛ Asafo ɔ Ní Tsumi Kɔni ɔ Ajla Toli ɔmɛ a he, nɛ a kpɛti nihi enyɔ hu ngɛ sɔmɔe kaa blɔ gbali klɛdɛɛ. Jehanɛ hu ɔ, ke wa ya asafo mi kpehi ɔ, wa bɔɔ mɔde kaa wa maa ye bua ni kpahi. A bɔni wa womi ɔmɛ kɛ kpehi peemi ngɛ Russia gbi mi kɛ je jeha 1990 jeha amɛ a mi. Se nihi babauu nɛ a ngɛ asafo ɔ mi ɔ tuɔ Kyrgyz gbi nɛ ji a je gbi ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, i tsɔɔ munyu sisi kɛ je Russia gbi mi kɛ ya Kyrgyz gbi ɔ mi, nɛ lɔ ɔ ye bua mɛ nɛ a nu anɔkuale ɔ sisi mla.

I kɛ ye yo ɔ wa fɔ bimɛ nɛ e sa kaa wa tsɔse mɛ hulɔ. Waa kɛ wa bimɛ ɔmɛ yaa fiɛɛmi kɛ asafo mi  kpehi. Wa biyo Gulsayra nɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, e ye jeha 12 pɛ ɔ kɛ nihi tuɔ Baiblo ɔ he munyu ngɛ gbɛjegbɛ ɔmɛ a he. Wa bimɛ ɔmɛ kase ngmamihi fuu kɛ wo a yi mi. Enɛ ɔ ye bua wa bimɛ ɔmɛ kɛ mɛ hu a bimɛ, nɛ a kɛ asafo mi kpehi kɛ fiɛɛmi yami fiɛ we. Wa bimɛ 9 kɛ wa bibimɛ 11 ngɛ je mi amlɔ nɛ ɔ, nɛ a kpɛti nihi 16 ngɛ Yehowa sɔmɔe. A baptisi a kpɛti ni komɛ, nɛ ni komɛ hu kɛ a fɔli yaa asafo mi kpehi.

Ke nyɛmimɛ nɛ a je fiɛɛmi ní tsumi ɔ sisi ngɛ wa ma a mi ngɛ jeha 1950 jeha amɛ a mi ɔ na jɔɔmihi nɛ wa ná a, a bua maa jɔ wawɛɛ. Kɛ je jeha 1990 ɔ mi ɔ, wa fiɛɛ sane kpakpa a faa, nɛ wa buaa wa he nya fuu kɛ peeɔ kpehi nɛ nɔ ko gba we wa nya.

Ngɛ jeha 1991 ɔ mi ɔ, i kɛ ye yo ɔ ya wa kekle kpokpa nɔ kpe ngɛ Alma-Ata ngɛ Kazakhstan. Amlɔ nɛ ɔ, a tsɛɛ ma nɛ ɔ ke Almaty. Ngɛ jeha 1993 ɔ mi ɔ, nyɛmimɛ ɔmɛ pee a kekleekle kpokpa nɔ kpe ngɛ bɔɔlu fiami he ko nɛ a tsɛɛ ke Spartak ngɛ Bishkek ma a mi. Fiɛɛli nɛ a ngɛ lejɛ ɔ sɛ hlami nɛ a ya dla bɔɔlu fiami he ɔ. Bɔ nɛ wa dla lejɛ ɔ ha a muɔ bɔɔlu fiami he nɔ hyɛlɔ ɔ hɛ wawɛɛ, enɛ ɔ he ɔ, e ha we nɛ waa wo he hiɔ.

Ngɛ jeha 1994 ɔ mi ɔ, wa bua jɔ wawɛɛ, ejakaa jamɛ a be ɔ ji kekle be nɛ a tsɔɔ wa womi ɔmɛ ekomɛ a sisi kɛ ya Kyrgyz gbi mi. Amlɔ nɛ ɔ, a to gbi sisi tsɔɔmi kuu ko sisi ngɛ asafo ɔ ní tsumi kɔni nɛ ngɛ Bishkek ɔ, nɛ a tsɔɔ wa womi ɔmɛ a sisi kɛ yaa Kyrgyz gbi ɔ mi. Ngɛ jeha 1998 ɔ mi ɔ, a ngɔ wa ní tsumi ɔ kɛ wo mlaa sisi ngɛ Kyrgyzstan. Amlɔ nɛ ɔ, asafo ɔ yi bli, nɛ fiɛɛli nɛ a ngɛ Kyrgyzstan ɔ hiɛ pe 5,000. Mwɔnɛ ɔ, wa ngɛ asafohi 83, kɛ kuuhi 25 nɛ a tuɔ Chinese gbi, Blɛfo gbi, Kyrgyz gbi, Russia gbi, Russia Mumuihi A Gbi, Turkey gbi, Uighur gbi, kɛ Uzbek gbi. Nyɛmimɛ nɛ ɔmɛ je ma ekpaekpahi a nɔ, se mɛ tsuo a peeɔ kake kɛ sɔmɔɔ Yehowa. Yehowa lɛ ha nɛ tsakemi kpakpa nɛ ɔmɛ tsuo ba.

Jehanɛ hu ɔ, Yehowa tsake ye si himi kulaa. Ye fɔli ji ngmɔ huli, nɛ i ya sukuu jeha enuɔ pɛ. Se kɛ̃ ɔ, Yehowa kɛ mi tsu ní kaa asafo mi nɔkɔtɔma, nɛ i tsɔɔ nihi nɛ a ya sukuu kɛ ya tsitsaa a po Baiblo ɔ mi anɔkuale ɔ. Niinɛ, níhi nɛ be hie peemi kɔkɔɔkɔ ɔ, Yehowa lɛɛ, e nyɛɔ peeɔ. Imi nitsɛ ye níhi a si kpami ɔ woɔ mi he wami kaa ma ya nɔ nɛ ma ye Yehowa, nɔ nɛ ‘nyɛɔ peeɔ nɔ́ fɛɛ nɔ́’ ɔ he odase.​—Mat. 19:26.