1, 2. (a) Pingo dano mapol giwaco ni kwo pa ngat moni nongo owok maber? (b) Itwero niang kit ma in ineno kwede lok man nining?

 TYEN lokke ngo ka kiwacci kwo pa ngat moni owok maber? Ka ipenyo dano mapat pat ki lapeny man, ci ibinongo ni lagamgi pe bedo ma rom. Me lapore, jo mapol gitamo ni ngat ma kiwacci kwone owok maber nongo tye ki lim, diro me tic, nyo okwano matut. Tyen lok mukene ma gimiyo kwako wat maber ma ngat moni bedo kwede ki jo me ode, lureme, ki dong lutic luwote. Latic pa Lubanga romo kubone ki mot me tic i kacokke nyo nongo adwogi maber i ticwa me pwony.

² Me niang kit ma in ineno kwede lok man, coo piny nying jo ma itamo ni kwogi owok maber​—jo ma imaro dok iworogi. Kodi kit ango ma gitye kwede? Tika gulony nyo guywek? Tika gingene adada? Lagam pi lapeny magi twero nyuto gin ma tye i cwinyi, dok man romo doro in i yero jami ma imito i kwoni kacel ki yub ma itye kwede.​—Luka 6:45.

3. (a) Yocwa onongo myero otim gin ango wek kwone owok maber? (b) Ngo ma wabineno ipwony man?

³ Gin ma pire tek aye ka Jehovah neno ni ngat moni-ni kwone owok maber, pien kwowa jenge i kom nongo cwakke. I kare ma tye ka miyo tic ma pire tek i wi Yocwa me telo Luicrael me terogi i Lobo ma Kiciko Pire, Jehovah owacce ni en myero okwan Cik ma Kimiyo bot Moses “dyeceng ki dyewor” dok myero olub jami ducu ma kicoyo iye. Lubanga ocikke ni: “Kit meno bimiyo nyimi bedo maleng [kwoni wok maber, NW], ka dok ticci ducu bicobbe kakare.” (Yoc. 1:7, 8) Dong in ingeyo ni kwo pa Yocwa i ada owok maber. Wan kono? Watwero ngeyone nining ka kit ma waneno kwede ni kwo pa ngat moni-ni owok maber rwatte ki neno pa Lubanga? Pi meno, kong dong wanenu  gin mutimme i kwo pa co aryo ma kitito pigi i Baibul.

4. Pingo kitwero wacci kwo pa Solomon owok maber?

⁴ Kwo pa Solomon owok maber i yo mapol. Pingo? Pi mwaki mapol, en onongo mot mapol adada pien owinyo dok oworo Jehovah. Wi myero opo ni i kare ma Jehovah owacce ni openy pi gin mo keken ma iye mito, kabaka openyo pi ryeko me telo jo Icrael. I nge meno cutcut Lubanga omine ryeko kacel ki lonyo. (Kwan 1 Luker 3:10-14.) Ryekone onongo kato “ryeko pa jo ducu ma yo tung wokceng, wa ki ryeko pa jo Ejipt ducu.” Yweka pa Solomon-ni ongene “oromo i rok ducu ma orumogi [Icrael].” (1 Luker 4:30, 31) Solomon onongo olony adada. Mwaka ki mwaka onongo ki kele jabu ma romo talanta miya abicel ki pyerabicel wiye abicel! (2 Tekwaro 9:13) Onongo tye ki ryeko i kit me gwoko wat ki lobbe mukene, gedo, ki dong cato wil. Ada, i kare ma Solomon onongo pud woro Lubanga, kwone onongo owok maber mada.​—2 Tekwaro 9:22-24.

5. Gin ango ma Solomon oniang madok i kom jo ma Lubanga neno ni kwogi owok maber?

⁵ Gin ma Solomon ocoyo i Latitlok-ki nyuto ni cwinye pe obwole me waco ni jo ma olony nyo oywek keken aye gubedo ki yomcwiny. Pe tye kumeno. En ocoyo ni: “Aniang atir ni pe tye gin mo maber pi dano makato kono bedo ki yomcwiny pi kare me kwone ducu i lobo man. Dok aniang bene ni man obedo mot ma Lubanga omiyo bot dano, kun mito ni dano acel acel myero ocam cam, dok omat mat-gu, dok onong yomcwiny ma a i kom ticce ducu ma en tiyo.” (Latit. 3:12, 13) Solomon bene oniang ni yomcwiny ma kit meno bedo kome ki kome ka ngat moni-ni tye ki wat maber ki Lubanga. En bene owaco ni: “Man aye agikki me lok meno; lok ducu dong jo gutyeko winyone. Lwor Lubanga dok ilub cikke ducu.”​—Latit. 12:13.

6. Lanen pa Solomon twero konyowa nining me niang kwo ma kiwacci ada owok maber?

⁶ Pi mwaki mapol, Solomon onongo woro Lubanga. Wakwano ni en “yam omaro Rwot [Jehovah] kun lubo cik pa wonne Daudi.” (1 Luker 3:3) Mono pe onongo watwero wacci kwone ada owok maber? Solomon ogero ot me woro Lubanga dok ocoyo bukke adek me Baibul kun tiyo ki tira pa Lubanga. Ki lok ada, kadi bed pe watwero timo jami ma Solomon otimogi-ni, ento lanen ma en oweko i kare ma en pud tye lagen bot Lubanga twero miyo wangeyo kwo ma kiwacci ada owok maber dok konyowa me yelle wek kwowa bene owok maber. Pi man, wi myero opo ni pi teko pa Lubanga, Solomon ocoyo ni jami calo lonyo, ryeko, yweka, ki dong loc, ma dano mapol i kare-ni gineno ni obedo jami ma miyo giwaco ni kwo pa ngat moni owok maber-ri weng konygi pe. Jami magi ducu gubedo calo “ryemo kor yamo.” Tika dong ineno kit ma jo ma gimaro lonyo giyelle kwede me medo lonyogi? Dok pol kare giparo ni giromo tur woko. Kun bene lonyogi-ni jo mukene bileyone woko.​—Kwan Latitlok 2:8-11, 17; 5:10-12.

7, 8.  Solomon pe obedo lagen nining, dok adwogine obedo ningo?

⁷ In bene ingeyo ni Solomon pe obedo lagen pi kwone ducu. Lok pa Lubanga waco ni: “Ka Solomon dong oti woko, ci monne guloko cwinye odok i kom lubanga mogo mukene, omiyo pe obedo ki lengic i kom Rwot Lubangane, kit ma yam wonne Daudi obedo kwede. . . . Solomon otiyo gin ma nen marac i wang Rwot [Jehovah].”​—1 Luker 11:4-6.

⁸ Cwiny Jehovah pe obedo yom i kom  Solomon, pi man oweko en owacci: “Kit macalo . . . ikwero mako gicikkena ki cik ma aketo ma acikki kwede, an dong abimayo kerri woko, amiyo bot laticci.” (1 Luker 11:11) Man pud dong obedo rac ya! Kadi bed giwaco ni kwo pa Solomon owok maber i yo mapol, i agikkine Solomon owango cwiny Jehovah. En pe omedde ki bedo lagen bot Lubanga kun man aye onongo gin ma pire tek loyo i kwone. Watwero penye kekenwa ni, ‘An mono abitic ki pwony ma anongo ki i lanen pa Solomon-ni i kwona wek kwona owok maber nining?’

9. I neno pa dano me lobo, tika kwo pa Paulo owok maber? Tit kong.

⁹ Kwo pa lakwena Paulo onongo pat adada ki pa Kabaka Solomon. Paulo pe okwo i gang kal pa kabaka nyo ocamo nyo omato kacel ki luker. Ma ka meno, kare mogo en obuto kec, obedo labongo pii amata, i ngico piny, ki dong labongo ginaruka. (2 Kor. 11:24-27) I kare ma en oye Yecu macalo Meciya, Paulo pe obedo ki rwom mo i dini pa Lujudaya. Ma ka meno, lutela dini pa Lujudaya onongo gidage. Gibole i buc, gipwode, dok gicelle ki gweng. Paulo oye ni en kacel ki Lukricitayo luwote kiyetogi, kidagogi, ki dok kiunugi. “Dong wadoko calo yugi me wi lobo; wan dong cilo me jami ducu [“nio wa kombeddi,” NW].”​—1 Kor. 4:11-13.

10. Pingo onongo twero nen calo Paulo okwero kwo maber?

¹⁰ Ma onongo pud obedo dano mayot dok nyinge Caulo, jami ducu onongo nen calo tye ka wot maber bot lakwena Paulo. Kit ma nen calo kinywale i ot ma jone guywek dok Gamaliel aye opwonye-ni, lacen en ocoyo ni: “I dini pa Lujudaya an aye ma onongo aloyo jo mapol ma gin yalwakka.” (Gal. 1:14) Kit ma Caulo onongo ngeyo leb Ibru ki Grik maber adada dok bene obedo Laroma-ni, doggola onongo tye twolo bote me nongo mot mapol ma dano gimito dok twerone onongo tye. Ka onongo ni en oyer ni ebed ki kwo ma owok maber i kit me lobo-ni, onongo nen calo en twero bedo ki yweka kacel ki lonyo. Ma ka meno, en oyero me timo gin mapat ma jo mukene gineno ni konye pe. Pingo?

11. Gin ango ma onongo pigi tek adada bot Paulo, dok pingo?

¹¹ Paulo onongo maro Jehovah dok mito nongo cwakke makato lonyo kacel ki yweka ma dano giyenyo. I kare ma Paulo opwonyo lok me ada, en oneno ginkok, ticwa me pwony, ki dong gen me kwo i polo calo jami ma pigi tego kadi  bed dano mapol gineno ni konygi pe. Paulo oniang ni tye lok mo ma pire tek ma myero kicob. Catan ocikke ni ebiloko dano ducu ki i woro Lubanga. (Yubu 1:9-11; 2:3-5) Paulo onongo omoko tamme me bedo lagen bot Jehovah kun cung i woro me ada kadi bed atematema ango obin i kwone. Man aye gin mapol pa dano me lobo man gipe kwede.

12. Pingo iyero me keto genni i kom Lubanga?

¹² Tika imoko tammi me cung matek calo Paulo? Kadi bed pe yot me bedo lagen kare ducu, ento wangeyo ni twero weko wanongo mot ki cwak pa Jehovah, dok man aye gin ma weko kiwaco ni kwo pa ngat moni owok maber. (Car.  10:22) Wanongo adwogi maber i kare-ni, ki dok bene mot i kare me anyim. (Kwan Marako 10:29, 30.) Pi man, watye ki tyen lok matir pe me keto ‘genwa i kom lonyo ma pe genne, ento waketo genwa i kom Lubanga ma miniwa jami ducu mabup ma yomo cwinywa.’ Ka ‘watimo meno, ci nongo wakano mono maber piwa kenwa pi kare me anyim, wek wamak kwo ma en aye kwo kikome.’ (1 Tem. 6:17-19) Ada, watwero bedo ki gen ni i nge mwaki miya acel nyo alip acel nyo makato nicakke kombeddi, wabineno gin ma okato angec ci wawaco ni, “Ayero yo me kwo ma okela kwo ma owok maber!”

13. Tira ango ma Yecu omiyo i kom kano lonyo?

¹³ Yecu oloko i kom lonyo ni: “Pe wukan lonyo piwu kekenwu i lobo ka ma nyenye ki nyal gibalo woko, dok ka ma lukwo gibino gituro ot ci gikwalo woko. Ento wukan lonyo piwu kekenwu i polo, ka ma nyenye ki nyal pe gibalo, dok ka ma lukwo pe bino gituro ot ci gikwalo. Ka ma lonyowu tye iye cwinywu bene bedo iye.”​—Mat. 6:19-21.

14. Pingo yenyo lonyo me lobo-ni pe obedo gin me ryeko?

¹⁴ Lonyo pa ngat moni pe twero bedo cente keken. Twero bedo jami ma Solomon oloko i komgi ma dano gineno ci giwaco ni kwo pa ngat moni-ni owok maber adada, jami calo yweka nyo loc. Yecu omiyo tira ma rom ki ma Solomon ocoyo i Latitlok ni lonyo me lobo-ni pe rii girweny woko. Kit ma dong ityeko nenone kwede ki bot dano mapol, lonyo magi ducu pe girii. Laco mo ma nyinge F. Dale Bruner ma ocoyo lok i kom lonyo owaco ni: “Ngene maber ni yweka pe rii. Ngat muywek tin diki nongo wi dano owil woko i kome. Ngat ma otiyo cente mabup i mwaka ni twero tur woko i mwaka mukene. . . . [Yecu] maro dano. En ocuko cwinygi me kwero kwo me yweka ma twero rweny ci kelo twon arem cwiny. Pe rii. Yecu pe mito ni cwiny lupwonnyene otur. Nino ducu dano me lobo giloke i kom dano ma nongo dong tamo ni lobo-ni tye i cinge’”. Dano mapol giye lok pa laco man. Ento jo adi mono ma giye ni lok man olok kit ma gikwo kwede? Tika ibiye tic kwede?

15. Kwo mene ma myero wayelle pire ma kiwacci owok maber?

 ¹⁵ Lutela dini mukene gipwonyo ni rac me keto tek me neno ni kwowa owok maber dok ni yelle mo keken omyero giwek obedi. Ento, Yecu pe ogengo dano. Ma ka meno, en ocuko cwiny lupwonnyene me loko ka ma giketo iye kerogi, kun cikogi ni ‘gukan lonyo pigi kengi i polo’ ka ma pe balle. Mitiwa madit tye ni Jehovah aye myero onen ni kwowa owok maber. Ada, lok pa Yecu-ni poyo wiwa ni myero kong wangi gin ma wayero. Lok ada tye ni, wabiyero gin ma tye i cwinywa dok ma pire tek botwa.

16. Gin ango ma myero waket genwa iye?

¹⁶ Ka mitiwa tye me yomo cwiny Jehovah, ci waromo bedo ki gen ni en biminiwa jami ma wamito. En twero weko kec nyo orwo pii nekowa pi tutuno kit ma otimme kwede i kom lakwena Paulo-ni. (1 Kor. 4:11) Ento, watwero bedo ki gen i kom tira ma Yecu omiyo ni: “Pe wubed ki par mapol kun wuwacci, ‘Wabicamo ango?’ nyo ni, ‘Wabimato ango?’ nyo ni, ‘Wabiruko ango?’ Pien Lurok gitye ka yenyo jami magi ducu; Wonwu ma tye i polo ngeyo bene ni wumito jami magi ducu. Ento kong wukwong keto cwinywu i kom kerre, ki nongo kit ma atir ma en tye kwede, ci jami magi ducu gibimedo botwu.”​—Mat. 6:31-33.

17, 18. (a) Bedo ngat ma kwone owok maber cung i kom gin ango? (b) Bedo ngat ma kwone owok maber pe cung i kom gin ango?

¹⁷ Gin ma pire tek aye ni: Bedo ngat ma kiwaco ni kwone owok maber pe cung i kom jami ma watimo nyo kit ma dano me wi lobo nenowa kwede. Medo i kom meno, bedo ngat ma kiwacci kwone owok maber bene pe jenge i kom mot me tic ma watye kwede i kacokke. Wabedo ngat ma kiwacci kwone owok maber ka wageno dok wawinyo dog Lubanga, ma owaco ni: “Gin ma mitte ki bot lugwok jami, en aye ni myero gubed jo ma genne.” (1 Kor. 4:2) Dok myero wamedde ki bedo lugen. Yecu owaco ni: “Ento ngat ma ciro kun diyo cwinye nio i agikki bilarre.” (Mat. 10:22) Ka jo ma lugen dong kilarogi, man binyutone ni ada kwogi owok maber.

¹⁸ Ka itamo i kom jami ma dong wanyamo lok i komgi malo-ni, inongo ni bedo lagen bot Lubanga pe cung i kom yweka, kwan, cente, ryeko, diro, ki dong kero ma watye kwede. Kadi bed watye i kwo matek nyo mayot, pud watwero bedo lugen bot Lubanga. I kin Lukricitayo me cencwari me acel, jo mogo onongo gulony ki mukene onongo gitye lucan. Paulo omiyo tira matir bot lulonyo ni “guti tic mabeco, gubed lulonyo i timo ber bot dano, i poko jami, ki i miyo mot ki yomcwiny.” Lulonyo wa ki lucan bene onongo giromo ‘nongo kwo ma en aye kwo kikome.’ (1 Tem. 6:17-19) Man bene rom aroma i kare-ni. Wan ducu watye ki kare me timo gin acel-li. Omyero wabed lugen kun watiyo “tic mabeco.” Ka watimo man, ci wabibedo jo ma kiwaco ni kwogi owok maber i wang Lacwecwa dok cwinywa bibedo yom me ngeyo ni watye ka timo jami ma yomcwinye.​—Car. 27:11.

19. Wek wabed ngat ma kiwaco ni kwone owok maber, imoko tammi me timo ngo?

¹⁹ Pe itwero gengo jami mogo me timme matwal i kwoni, ento itwero yenyo yo me cobone. Yelle matek me bedo lagen kadi bed kwo tek nyo yot. Yelleni pe bito nono. Bed ki gen ni Jehovah bimini mot madit i kare ni ki dong pi naka. Wi myero pe owil i kom lok ma Yecu owaco bot Lukricitayo ma kiwirogi me ‘bedo jo ma lugen nio wa i to, ci dong kibimiyo botgi tok me deyo me kwo.’ (Yabo 2:10) Meno aye kiwaco ni kwo ma owok maber!