TYENG magi gipe i Baibul. Pi mwaki mapol, kibedo ka tic ki tyeng man me bedo ki apokapoka i kom mon. I kare-ni bene, lurac cwiny mogo gitiyo ki tyeng mogo me Baibul me gengo ngegi pi uno mon, kun gikok i kom mon pi can ma dano gitye ka denone-ni. Lubanga mono oyubo con ni co myero guun dok gunywar mon? Baibul kono loko ningo? Kong dong wanenu.

Pe. Ma ka meno, “min kulu macon-ni, ma gilwongo ni Ladot,” aye Lubanga ‘oceno.’ (Niyabo 12:9; Acakki 3:14) I kare ma Lubanga owacci Adam ‘biloyo’ dakone-ni, Lubanga onongo pe tye ka wacci co biloyo mon tektek. (Acakki 3:16) En onongo tye ka tito pi adwogi ma bal bikelone i kom luot man.

Ma lubbe ki meno, nywaro mon ocakke macalo adwogi me bal ma dano ducu gitye kwede ento pe miti pa Lubanga. Baibul pe cwako tam man ni co myero gulo mon tektek wek gucul pi bal pa lunyodowa mukwongo.​—Jo Roma 5:12.

Pe. Acakki 1:27 wacci: “Lubanga ocweyo dano i kit calle kikome; ocweyo laco ki dako.” I acakki, dano weng kono bed laco nyo dako​—kicweyogi ki kero me nyuto kit pa Lubanga. Kadi bed Adam ki Kawa onongo kicweyogi ma pe ginen ma rom dok kit ma giwinyo kwede ki i cwinygi patpat, gin ducu kiminigi cik acel dok onongo girom i nyim Lacwecgi.​—Acakki 1:28-31.

Ma peya kicweyo Kawa, Lubanga owacci: “abino tiyo ngat ame konye [Adam] ame oporre pire.” (Acakki 2:18, Baibul me leb Lango) Tika lok ni “konye” ni te lokke ni mon rwomgi lapiny kato pa co? Pe. Tam kong i kom tic me timo ayango ma dokto gin ki nac gitimo i kare me ayango. Tika ngat acel romo timone kene labongo kony pa lawote? Pe timme! Kadi bed ni  dokto aye ma timo ayango, ento mono watwero wacci en aye pire tek? Pe kumeno. I yo acel-lu, Lubanga ocweyo laco ki dako ni guti kacel, pe ni ngat man obed ka pyem ki lawote.​—Acakki 2:24.

Lubanga oneno wacon gin ma dano ma labalo bitimone, man oweko en onyuto cwakke con i kom mon. Kun loko i kom Cik ma Kimiyo bot Moses i mwaka 1513 ma onongo peya kinywalo Yecu, Laure Aynard ocoyo i bukke me La Bible au féminin (The Bible in the Feminine Gender) ni: “I kabedo mapol, ka Cik-ki loko i kom mon, nongo tye ka cwako korgi.”

Me lapore, Cik-ki wacci omyero iwor woru ki meni. (Nia 20:12; 21:15, 17) Kodi woro man bene myero kimi bot mon muyac. (Nia 21:22) Cik magi ma Lubanga omiyogi-ni gigwoko mon adada ka iporo ki cik me lobe mapol i kare-ni. Ento tye cik mapol ma nyuto ni Lubanga paro pi mon.

Cik ma Lubanga Jehovah omiyo bot rok me Icrael-li onongo konyo co ki mon me bedo leng i komgi, tamgi ki dong i yo me cwiny. Tekki gubedo luwiny, rok me Icrael onongo bibedo “rok amalo akato rok ocele lung ame tye i lobo.” (Lodo Cik 28:1, 2, Baibul me leb Lango) Cik meno mono onongo konyo mon nining? Nen kong lok magi.

1. Bedo agonya. Mapat ki mon me rok mukene me kare ca, mon me Icrael onongo gitye agonya. Kadi bed ni kimiyo twero bot laco me bedo lawi ot, ento pienni co giketo gen i kom mongi, dako onongo twero “neno lobo ci wilo woko wek epur iye olokke.” Ka en tye ki diro me wiyo uci kacel ki cweyo latam, ci en bene twero cako timo biacara. (Carolok 31:11, 16-19) Mon ma onongo gilubo Cik ma kimiyo bot Moses onongo ginenogi calo jo ma gitye ki twero ento pe co aye loyogi.

 I lobo Icrael, mon onongo gitye agonya me bedo ki wat macok ki Lubanga. Baibul oloko i kom Anna, ma olego bot Lubanga pi peko ma onongo en tye kwede pi cwer cwiny ci okwonge bot Lubanga i mung. (1 Camuel 1:11, 24-28) Dako mo ma i gang me Cunem onongo maro penyo tam ki bot lanebi Elica i nino me Cabat. (2 Luker 4:22-25) Lubanga otiyo ki mon calo Debora ki Kulda me bedo luwange. Bene tye me yomcwiny adada pien co mogo muywek ki lulamdog bene gucito botgi pi penyo tam.​—Lungolkop 4:4-8; 2 Luker 22:14-16, 20.

2. Bedo ki kare me kwan. Macalo but Cik man, mon bene onongo kilwongogi me bedo tye ka kitye ka kwano Cik, dok man onongo minigi kare me nongo pwony. (Nwoyo Cik 31:12; Nekemia 8:2, 8) Onongo bene ginongo pwony me timo jami mogo ma kwako woro kacel ki lwak. Me lapore, mon mogo nen calo gubedo “lutic ma gitiyo” i kema, mukene onongo giwero kacel ki co i ot pa Lubanga.​—Nia 38:8; 1 Tekwaro 25:5, 6.

Mon mapol onongo gitye ki diro kacel ki ngec me timo biacara ma kelo magoba. (Carolok 31:24) Mege me Icrael onongo ginywako i pwonyo lutino co nio ka guteggi dok man onongo pat tutwal ki tekwaro pa lobe mukene me kare ca ka ma wego keken aye ticgi obedo me pwonyo lutino awobe. (Carolok 31:1) Mon me Icrael onongo gubedo jo ma gupwonye.

3. Kiketo deyo i komgi dok kiworogi. Cik me apar i kin Cik ma Kimiyo bot Moses onongo waco ni: “Wor woru ki meni.” (Nia 20:12) I carolok pa Kabaka Solomon, wakwano ni: “Latin, winy lok ma woru pwonyi kwede, pe i kwer winyo pwony pa meni bene.”​—Carolok 1:8.

Cik man onongo ryeyo kore ki kore kit ma jo ma wigi nono myero gukwo kwede i kingi ki woro, kun giworo mon. (Lulevi 18:6, 9; Nwoyo Cik 22:25, 26) Laco maber myero onge kit me tero dakone ka kome lit.​—Lulevi 18:19.

4. Twero me nongo gwok. Jehovah otito ni “en won jo ma wongi pe, dok en bene ma gwoko mon to.” En onongo tye ka  waco ni Egwoko jo ma wongi nyo coggi pe gwoko twerogi. (Jabuli 68:5; Nwoyo Cik 10:17, 18) I kare mo, dato pa lanebi mo acel won cente otere marac adada, ento Jehovah ogwokke i yo me tango wek pe kitere marac.​—2 Luker 4:1-7.

Ma peya Luicrael gudonyo i Lobo ma Kiciko Pire, lawi ot pa Jelopekad oto labongo nywalo latin awobi. Lutino anyirane abic gupenyo Moses wek kiminigi “dul me lobo” i doggola pa wongi i Lobo ma Kiciko pire. Jehovah ojolo kwacgi kun minigi jami mapol makato kit ma gupenyo kwede. Jehovah owaco bot Moses ni: “Ibipoko lobo botgi i kin omege pa wongi obed me aleyagi, wek gule dul lobo ma myero obed pa wongi.” Nicakke i kare meno, mon me Icrael onongo kiminigi ginaleya pa wongi ka lacen giweko bot lutinogi.​—Wel 27:1-8.

Ma lubbe ki Cik ma Kimiyo bot Moses, mon onongo kiketo deyo i komgi dok bene kiworo twerogi. Ento, nicakke i cencwari me acel K.M.P., medde kwede anyim, tekwaro pa Lugrik ma tero mon ni gubedo jo ma konygi pe-ni ocako balo tekwaro pa Lujudaya.​—Nen bok ma wi lokke tye ni “Apokapoka i Kom Mon Kit ma Tye Kwede i Coc Macon”

Me lapore, laco lwod me Grik Hesiod (ma okwo i cencwari me aboro K.M.P.) oketo adot ni peko ducu ma dano gitye ka deno-ni mon aye gukelo. Tam man ocako ywek matek i tekwaro pa Lujudaya i acakki me cencwari me aryo K.M.P. Buk me Talmud ma kicoyo i cencwari me aryo K.M., ociko co ni: “Pe myero guter cawa ka boko lok ki mon pien man romo weko gidonyo i tim tarwang.”

Pi cencwari mapol, akalakala man ogudo mon matek adada i tekwaro pa Lujudaya. I kare ma Yecu tye i lobo, ka ma mon giworo iye Lubanga onongo tye i Dyekal ma Kiyubo pi Mon keken. Pwonye me dini onongo tye pi co keken, dok bene nen calo onongo kipoko kin mon ki co woko ki i Kacokke. Coc me Talmud onwoyo lok pa Lapwony mo acel ma owaco ni: “Ngat mo keken ma opwonyo nyare ki Torah [Cik-ki] nongo tye ka pwonye ki lok macilo.” Kun ginyweno kit ma Lubanga neno kwede mon, lutela dini pa Lujudaya gipwonyo co me bedo ki cac i kom mon.

I kare ma Yecu tye i lobo, en oneno kodi cac man ma onongo jenge tutwal ilubo cik me tekwaro-ni. (Matayo 15:6, 9; 26: 7-11) Tika kodi pwony man oloko tamme i kom kit ma en tero kwede mon? Pwony ango ma wanongo ki i kit ma en otero kwede mon? Tika Lukricitayo me ada gukelo alokaloka bot mon? Pwony ma lubo man bimiyo lagamme.