1. Dini me tekwaro kiporo nining ki bye ngwen agoro?

NIYE me dini mapol me tekwaro kiporogi ki bye ngwen agoro. I wi bye malo tye iye Lubanga ma tye ki teko ma loyo ducu i yo me cwiny. I bute ka ducu tye iye lubanga mapol matitino nyo jo me cwiny ma gubedo lutic pa Lubanga. I ngetgi tye iye kwaro ma wigi po i kom jo me otgi ma pud gitye kwo i lobo dok kwaro magi gitye ki miti me tic pi ber bedo pa wadigi-ni. I te bye tye cwiny mogo ma tekogi nok calo me timo tango, ki tyet.

2. Carolok mo acel me Afrika nyuto nining ni niye me tekwaro odonyo i dini?

² Kit niye me tekwaro-ni odonyo i lwak dini mukene mapol ma i Afrika. Carolok mo acel me Afrika loko iye kit man: “Bedo ki Niye me Dini (pa Lukricitayo nyo Islam) pe gengowa ki woro lubanga mapol me paciwa.”

3. Wan watwero ngeyo nining lok ada i kom jo ma gikwo i kabedo me cwiny?

³ Lok ada mo tika tye i niye me tekwaro pa jo Afrika-ni? Baibul titiwa lok ada i kom jo ma gikwo i kabedo me cwiny.

4. Dini madongo me Afrika giye i kom lok ango?

⁴ Dini adek madongo i Afrika giye ni Lubanga tye dok ni en aye ngat mamalo twal. Baibul tito ni en “Lubanga pa lubanga ducu ki Rwot pa rwodi. En Lubanga madit, ma tye ki tek, ma ryango kom dano.” (Nwoyo Cik 10:17) Ludini me Islam bene giye i kom Lubanga acel ma malo twal. Lapwony madit ma nyinge Geoffrey Parrinder oloko i kom dini me tekwaro pa jo Afrika ni: “Jo Afrika mapol giye i kom Lubanga mamalo twal, won lwak lubanga ki dano ducu, lacwe polo ki lobo.”

5. Kit nying mene ma kitiyo kwedgi me lwongo Lubanga?

⁵ Kadi bed niye i kom Lubanga tye oromo piny ducu ento jo mapol pe gitye ki tam ma atir i kom nga ma Lubanga obedo. Yo mukwongo me ngeyo dano aye me ngeyo nyinge. Anyobanyoba tye i kin dini mapol pi lok me nying Lubanga. Lukricitayo ata-ni polle gilwonge ni Lubanga, ma obedo nying rwom ma tere ni “Ngat Matek.” Bot ludini me Islam kilwonge ni Allah. I kin jo ma gitye i dini me tekwaro nying ma kilwongo kwede Ngat Mamalo Twal-li tye opokke i leb mapat-pat. I buk ma kilwongo ni Concepts of God in Africa, John S. Mbiti oryeyo nying Lubanga kacel ki nying rwom mapatpat ma kato 500 ma jo Afrika gitiyo kwede. Me lapore, Lubanga kilwongo ni Olodumare i leb Yoruba (Nigeria), ki bot jo Kiku yu (Kenya), kilowonge ni Ngai, i kin lu-Julu (South Africa) kilwonge ni Unkulunkulu.

6, 7. Nying Lubanga anga, dok wangeyo nining?

⁶ En Lubanga waco gin ango i kom nyinge? I kare ma Lubanga ocwalo Moses me telo wi jo Icrael me a ki i Ejipt, Moses openyo ni: “Ka acito bot jo Icrael, awaco botgi ni, ‘Lubanga pa kwarowu ocwala botwu,’ ce ka gupenya ni ‘Nyinge anga?’ ci abiwaco botgi ningo?”​—Nia 3:13.

⁷ Lubanga ogamo ni: “Wac man bot jo Icrael, ni, ‘Rwot [“Jehovah,” NW], ma en Lubanga pa kwarowu, . . . ocwala botwu.’ Man aye nyinga matwal, wubipo i koma, wun ki likwayowu ducu, kit man.” (Nia 3:15) Nying Lubanga Jehovah-ni nonge tyen makato 7,000 kulu i Baibul, kadi bed ni lugony Baibul i leb mogo guleyo kakare woko ki nying dog-tic ni “Lubanga” nyo “Rwot.”

8. Jehovah cal ki ngo, dok wan myero watim gin ango ka wamito cwak ma mege?

⁸ En Jehovah obedo ngat ma nining? En obedo cwiny, won twer ducu, dok ngat ma tye ki deyo madit. En ngat mamalo twal ma pe pore ki gin mo dok pe tye ngat mo marom kwede. (Nwoyo Cik 6:4; Icaya 44:6) Jehovah owaco bot Moses ni: “An aye a Rwot Lubangani, an Lubanga ma lanyeko.” Watwero wacone i yo mukene ni, me nongo cwak pa Jehovah, omyero wawor en keken. En pe mito ni wawor gin mo nyo ngat mo mukene.​—Nia 20:3-5.

9. Pingo watwero wacci Yecu pe rom ki Jehovah?

⁹ I kom kare-ni anyobanyoba tye madwong i kom anga ma Yecu obedo. Pol Lukrictayo ata-ni gitamo ni Yecu obedo but triniti maleng. Baibul ki tungcel kono pe pwonyo ni Lubanga tye adek i acel. Dok bene pe pwonyo ni Yecu rom gin ki Jehovah. Yecu kikome owacci: “Won dit kata.”​—Jon 14:28.

10. Yecu onongo tye kwene i kare ma peya obino i lobo?

¹⁰ Baibul pwonyo ni ma peya Yecu okwo i wi lobo macalo dano, en kong okwo i polo calo ginacweya me cwiny ma obedo won twer. Kit ma Jehovah aye ocweyo Adam gin ki Kawa i lobo kany-nyi, en aye bene ocweyo jo me cwiny ma i polo. Yecu aye obedo ngat mukwongo me cwiny ma Jehovah ocweyo.​—Jon 17:5; Jo Kolocai 1:15.

11. Kinywalo Yecu nining i lobo macalo dano?

¹¹ Cokcok mwaka 2,000 ma okato i ngec Jehovah onako kwo pa cwiny man oketo i Maliam, nyako ma peya ongeyo laco. Lamalaika Gabriel owacce ni: ‘Ibiyac, ibinywalo latin laco, ibicako nyinge Yecu. En biloc macalo kabaka kerre pe bigik.’​—Luka 1:31, 33. *

12. Tyen lok acel ango ma oweko Yecu obino i lobo?

¹² Pi meno kinywalo Yecu, odongo odoko dano muteggi, dok opwonyo dano i lok kom miti ki yub pa Jehovah. En owaco bot gavuna me Roma ni: “Ginywala pi man, abino i lobo bene pi man, pi bedo caden me lok ada.” (Jon 18:37) Ka waketo cwinywa i ngo ma Yecu opwonyo weko wangeyo lok ada i kom miti ki yub pa Lubanga. Dok bene weko wangeyo kit me nongo cwak pa Lubanga.

13. Tyen lok mene me aryo ma oweko Yecu obino i lobo?

¹³ Tyen lok me aryo ma oweko Yecu obino i lobo en aye me miyo kwone me dano-ni calo gin kok pi dano. (Matayo 20:28) En otimo man ni wek kigonywa woko ki i bal ma  walako ki bot kwarowa Adam. Man bene biweko twere pi wan me kwo pi nakanaka. Lakwena Jon ocoyo ni: “Lubanga con omaro lobo kumeno, omiyo iye Wode acel keken, wek dano ducu ma ye en owek to, ento obed ki kwo ma pe tum.”​—Jon 3:16.

14. (a) Gin ango ma otimme i kom Yecu i nge tone macalo dano? (b) Yecu tye ki rwom ango i polo i kare-ni?

¹⁴ I nge tone ma calo dano, kicero Yecu me cito i polo ka ma en odok iye ka kwo odoco calo ginacweya me cwiny. (Tic pa Lukwena 2:32, 33) I ngeye lacen Jehovah “[o]tingo loc ducu [o]miyo i cinge, kacel ki ker ducu ki deyone, wek lwak me rok ducu ki rok ducu, ki jo ma loko leb mapatpat-gu ducu, gubed luticce.” (Daniel 7:13, 14) Yecu kiketo odoko Kabaka madit; en aye Kabaka me gamente pa Lubanga ma i polo. Cokcokki en binyuto twerone i wi lobo ducu.

15. Kicweyo lumalaika awene dok ki kwene?

¹⁵ Jehovah gin ki Yecu pe gibedo i kabedo me cwiny ken-gi. Jehovah ocweyo ginacweya me cwiny mukene bene, gin aye lumalaika. Gabriel ma oloko ki Maliam-mi obedo ngat acel i kin-gi. Lumalaika pe gucako kwogi ki i lobo macalo dano. Kicweyogi con i polo ma peya kicweyo dano i lobo. (Yubu 38:4-7) Lumalaika gitye milion mapol ata.​—Daniel 7:10.

16. Pingo dano omyero pe guwor lumalaika?

¹⁶ Lumalaika ma lugen pe gimito ni waworgi. I kare ma lakwena Jon otemo kiryo me woro lumaliaka, gin gujuke, kun giwaco ni: “Pe myero itim kit meno! . . . Wor Lubanga.”​—Niyabo 19:10; 22:8, 9.

17. Gin ango ma nyuto ni lumalaika gitwero gwoko lutic pa Lubanga, dok man kweyo cwinywa pingo?

¹⁷ Lumalaika dong pe ginyute bot dano i lobo kit ma gutimo i kare ma gugonyo lukwena pa Yecu ki i mabuc-ci. (Tic pa Lukwena 5:18, 19) Kadi bed kumeno, watwero bedo ki gen ni dul mony pa lumalika pa Lubanga ma gitek dok pe ginen-ni giromo gwokowa ka waworo Jehovah i yo ma lubbe ki Lokke, ma en aye Baibul. Baibul waco ni: “Lamalaika pa Rwot cung kun gwoko jo ma gilworo Rwot, dok larogi bene woko ki i can.” (Jabuli 34:7; 91:11) Pingo omyero lok man okwe cwinywa? Pien lukworwa maraco ma gimito nekowa woko gitye i kabedo me cwiny!

18. (a) Pingo lamalaika acel ojemo i kom Lubanga? (b) Nying ango mapatpat ma kimiyo ki lamalaika ma ojemo-ni?

¹⁸ Lumalaika pa Lubanga pe ducu gubedo jo ma geno Lubanga, mukene gujemo woko i kome. Gin kikomgi gudoko lukwor pa Lubanga kacel ki lumone pa dano ma i lobo bene. Man ocakke nining? Ginacweya ma obedo malaika ducu ma Jehovah ocwe yogi onongo kitgi atir dok beco. Ento, ngat acel ki i kin awobe magi ma cwiny ma onongo gipe ki roc mo-ni omito ni dano guwore ci otimo gin ma rwatte ki miti man marac-ci. Ginacweya me cwiny meno kimiye nying ni Catan ma te lokke ni “Lajemo [i kom Lubanga].” En bene kilwonge ni Larac ma tere ni “Labal nying,” pien en oloko goba maraco i kom Lubanga.

19. Catan otemo Yubu nining, dok pingo?

¹⁹ Catan diyo dano me jemo i kom Lubanga. Kong itam i kom gin ma en otimo i kom Yubu ma latic pa Lubanga ma lagen-ni. Yubu onongo obedo ngat mulony adada. En onongo tye ki romi 7,000, kinaga 3,000, dyangi ki twoni 1,000 ki dok megi kana 500. En bene onongo tye ki lutino apar ki lutic mapol. Mukwongo, Catan oneko lee kacel ki lutic pa Yubu ducu. Lacen, en oweko “yamo madit” oturo ot ci oneko lutino pa Yubu woko ducu. I nge meno, Catan oketo twon arem me “bur [odeke] maraco cakke ki i dye tyene nio kwede wa i cwiny wiye.”​—Yubu 1:3-19; 2:7.

20. (a) Yubu onongo gin ango pi bedo ngat ma genne? (b) Kadi bed ni Yubu obedo ki gen i kom Lubanga, ento Catan dong otimo ngo bot dano mapol?

²⁰ Yubu omedde ki bedo lagen bot Lubanga kadi en onongo atematema ma lit adada. Pi meno, Lubanga ocange ka dok “omiyo bote lim ma dodo maca ma yam en tye kwede tyen aryo.” (Yubu 42:10) Turo genne pa Yubu oloyo Catan woko, ento en onongo yo me loko jo mukene mapol woko ki bot Lubanga. Baibul waco ni: “Lobo ducu tye i te loc pa Larac.”​—1 Jon 5:19.

21. (a) Catan onyuto nining ni emito woro? (b) Pingo Yecu okwero woro Catan?

²¹ Catan mito ni wan wawore. Man onen ka maleng i kare ma en otemo Yecu cokcok mwaka 2,000 mukato i ngec. Baibul tito ni: ‘Catan dok otere en Yecu malo i wi got mabor adada, ci onyutte ker ducu ma i wi lobo ki deyogi ducu. Ci Catan owacce ni, “Magi ducu abimiyo boti, ka iryebbe iwora.”’ Yecu okwero kun wacci: “Nyik icit cen, Catan, pien yam gicoyo ni, ‘Wor Rwot Lubangani dok bene iti pire keken.’” (Matayo 4:8-10) Yecu onongo ngeyo cik pa Jehovah maber adada, man oweko en pe olubo gin ma Catan mito.

22. Jogi gutimo ngo i kom dano?

²² Lumalaika mukene bene gulubo Catan me jemo i kom Lubanga. Lumalaika magi aye jogi ma gubedo lukwor pa dano ma i lobo. Gin giger dok lutim tim malik. I kare ma okato angec gin gumiyo te leb jo mogo oto woko ki guweko jo mukene gudoko lutowang. (Matayo 9:32, 33; 12:22) Guketo two i kom jo mukene dok guweko jo mukene gudoko lupoya. (Matayo 17:15, 18; Marako 5:2-5) Gin giuno kadi wa lutino.​—Luka 9:42.

23. (a) Jogi gimito ngo ki bot dano? (b) Catan kacel ki jogi gibwolo dano me timo ngo?

²³ Ginacweya ma cwiny magi mitigi rom ki pa Catan, gin bene gimito ni kiworgi. Ma ka kwero woro ki bot dano​—pien gingeyo ni woro obedo pa Jehovah keken​—gin gimito, giyenyo dok gimiyo medde. Catan ki jogi gitiyo ki lok ryeko me goba, bwola, kacel lworo. Nen ka maleng ni, jo mapol pe gingeyo ni gitye ka woro Catan kacel ki jogine. Jo mapol giuro ka gungeyo ni dinigi woro Catan. Baibul kono ciko ni: “Gitum ma jo ma pe ngeyo Lubanga gutyero, gityero bot jogi, ento pe gityero bot Lubanga.”​—1 Jo Korint 10:20.

24. Yo acel mene me diro ma Catan tiyo kwede me bwolo dano?

²⁴ Yo acel ma Catan kacel ki jogine gibwolo kwede dano wek guworgi aye me nyayo lok goba i kom jo muto. Kong wanenu gin ma Baibul pwonyo i kom lok man.