1-3. (a) Bino i nyim komker pa cware obedo nining bot Esta? (b) Kabaka odok i bino pa Esta i nyimme nining?

MOTMOT Esta oo i nyim komker, cwinye onongo tye ka dongnge me to. Go kong kit ma pinye oling kwede i ot ker i gang kal pa jo Percia i Cuca, piny oling litik ma Esta onongo twero winyo wa kor tyene ki ywane pa bongone me ker-gu. En pe oye ni tamme odwone odok i neno deyo me ot ker, wir mogo maboco, ki dan ot ma lamal ma kideyo ki bao me yat cedar ma neno mit, ma kikelo wa ki i Lebanon. Ento oketo tamme ducu i kom laco ma tye obedo i wi komker, laco ma kwone onongo tye i cinge i cawa meno.

² Kabaka ociko wange i kom Esta ka en tye ka bino, oilo odoo kerre me jabu tung bote. Obedo gin matidi, ento en aye gin ma olaro kwo pa Esta, pien timo meno onyuto ni kabaka otimme kica pi bal ma en otimo—bal me bino i nyime ma en kabaka aye pe olwongo. I kare ma obino macok ki kom ker, Esta ocwalo cinge ki pwoc ci ogudo wi odoo me ker.—Esta 5:1, 2.

³ Kabaka Akacwero onongo obedo ngat ma olony dok tye ki twero madit mada. Jor me ker pa kabaka me Percia me kare ca kiwaco ni onongo welle romo dolla milion mia mapol ata. Ento, Esta gire oneno ni cwiny cware tye mayom; en onongo ngeyo ni cware mare. Kabaka owacci: “Kop ango, daker Esta? Imito atimmi gin ango? Gitwero mini kadi bed nucu kerra!”—Esta 5:3.

4. Peko ango ma onongo tye anyim bot Esta?

⁴ Esta onongo dong onyuto niye ki tekcwiny; en ocito i nyim kabaka pi laro jo tugi ki i yub me tyekogi kwicikwici. Jami ducu gire i ada onongo pud owoto maber, ento peko madit onongo tye anyim. Onongo mitte ni en myero omi kabaka oniang maber ni lami tam ma en geno mada obedo dano marac ma otuko ki wiye omiye ongolo to i wi jo pa Esta. En onongo bimiyo kabaka ye ni  lokke-ni ada nining, dok wan watwero nongo pwony ango ki i lanen me niyene?

5, 6. (a) Esta otiyo ki lok ma nonge i Latitlok 3:1, 7 nining? (b) Yo ma Esta oloko kwede ki cware nyuto ryeko nining?

⁵ Esta onongo mono myero otuc lok-ki woko ducu ka maleng i nyim dano ducu ma tye? Timo meno onongo kono olano kabaka dok onongo miyo kare bot Aman me kwero lokke-ni woko. Dong, Esta otimo ngo? Cencwari mapol angec, Kabaka maryek, Solomon ocoyo ni: “Kit tim acel acel tye ki karene, . . . kare me ling alinga, ki kare me lok.” (Latit. 3:1, 7) Waromo goyo cal pa dano me niye, Mordekai ma opito Esta macalo nyare, ma tye ka pwonyo latin anyakane ki lok ma kit meno i kare ma en tye ka dongo. Esta myero obed ni oniang maber kit ma pire tek kwede me yero “kare [maber] me lok.”

⁶ Esta owacci: “Ka onongo ber piri, kabaka, amito ni wubin  wun ki Aman i cam ma ayubo piri tin.” (Esta 5:4) Kabaka oye dok oweko kilwongo Aman. Ineno kit ma Esta oloko ki ryeko kwede? En pe olano cware dok oyubo kare ki kabedo maber me tucu lok-ki bote.—Kwan Carolok 10:19.

7, 8. Karama me acel ma Esta otedo-ni obedo nining, ento pingo en odiro kare me lok ki kabaka?

⁷ Ngene kene ni Esta oyubo cam meno maber mada, kun neno ni jamine ducu owoto kit ma cware maro kwede. Jami ma obedo tye i karama meno obedo kongo vino pi kelo yomcwiny bot dano. (Jab. 104:15) Akacwero owinyo kwo mamit mada, ci dok openyo Esta ni owac lok ma tye i cwinye. Man mono onongo obedo kare maber me loko lok ma tye?

⁸ Esta otamo ni pud pe ber. Ma ka meno, en olwongo kabaka ki Aman dok aye pi karama mukene orwone. (Esta 5:7, 8) Pingo en obedo ka galle? Wi opo ni jo ducu pa Esta onongo gitye ma gukemme ki to pi twero ma kabaka onongo omiyo bot Aman me neko Lujudaya ducu. Kit ma jamine onongo tye matek mada-ni, Esta onongo mito ni ebed labongo akalakala ni kare moni-ni aye  kare mupore. Pi meno en odiro nino, ma meno omiyo kare mukene me nyuto bot cware kit ma en emare kwede.

9. Diyo cwiny pire tek pingo, dok wan watwero lubo lanen pa Esta i lok man nining?

⁹ Jo manok adada aye gitye ki kit me diyo cwiny. Kadi bed cwiny Esta oballe ma mito to atoya me loko lok ma tye i cwinye, en okuro kare ma oporre mot. Watwero nongo pwony madit ki i lanenne, pien wan ducu romo bedo ni waneno jami maraco ma nongo mito ayuba. Ka wamito lok ki ngat mo ma tye ki twero me cobo peko meno, omyero walub lanen pa Esta ki diyo cwinywa. Carolok 25:15 waco ni: “Itwero loko tam pa laloc ka idiyo cwinyi, dok lok ma iloko mot ki mwolo twero loko tam pa dano kadi bed onongo tek calo cogo.” Ka wakuro kare ma oporre kun waloko ki dwan mamwol, kit ma Esta otimo, ci kadi ngat ma tye ki adagadaga matek calo cogo bene twero loko tamme i komwa. Lubanga pa Esta, Jehovah, tika ogoyo laane i kome pi diyo cwinye ki ryekone?

10, 11. Pingo cwiny Aman dok oballe woko i kare ma oa ki i camo karama mukwongo, dok ngo ma dakone ki lureme guwacce ni otim?

¹⁰ Diyo cwiny pa Esta-ni oyabo yo pi jami mapol ma pigi tego. Aman oa ki i karama me acel ma tye ka winyo maber mada, ma “cwinye yom” ni kabaka ki daker olwongo en keken ki i kin ludito mukene-ni. I kare ma Aman tye ka kato ki i dogcel me gang kal, wange opoto i kom Mordekai, Lajudaya ma pud okwero kulle i nyime me miye woro. Kit ma kitito kwede i dul ma okato-ni, tyen lok ma Mordekai onongo tye kwede pe obedo dit wic, ento obedo pi gwoko watte maber ki Lubanga Jehovah. Ento, ‘kiniga omako Aman matek twatwal.’—Esta 5:9.

¹¹ I kare ma Aman otito ki dakone ki lureme tim me anywar man, gin guwacce ni oyub twon yat mo ma borre romo futi 72 kulu, ci openy twero ki bot kabaka me deyo Mordekai i wiye. Aman omaro tamgi dok ocako yubo yubbe cut.—Esta 5:12-14.

12. Pingo kabaka omiyo kikwano lok me tekwaro ki dwan malongo bote, dok ngo ma en onongo macalo adwogine?

¹² Ento, kabaka dok obedo marac i dyewor meno. Baibul wacciwa ni en “pe onino.” Pi meno, en omiyo kikwano buk me tekwaro ki dwan malongo bote. I kin lok ma kikwano obedo lok i kom yub mo me neko Akacwero. Wiye opo iye, jo ma guyubo yub meno kimakogi ci kinekogi woko. Ento Mordekai ma otuco lok me yub-bi ka maleng kono? Ma lok meno opoyo wiye, en openyo pi gin ma kitimo bot Mordekai macalo pwoc. Lagamme obedo ningo? Pe kitimo kit gin mo keken pi laco-ni.—Kwan Esta 6:1-3.

13, 14. (a) Jami ocako lokke marac bot Aman nining? (b) Ngo ma dako pa Aman ki lureme guwacce?

¹³ Ki wang cwiny, kabaka openyo pi ladit mo ma tye wek okonye me yubo bal ma etimo pe me timo gin mo pi Mordekai. I kin dano ducu, Aman aye onongo tye i dyekal pa kabaka—odiko con, nen calo onongo obino ki miti me penyo pi twero me neko Mordekai. Ento ma Aman peya openyo pi gin mo, kabaka openye pi kit yo ango ma kitwero miyo woro nyo kwogo bot ngat mo ma oyomo cwiny kabaka. Aman otamo ni kabaka onongo tye ka lok i kome. Pi meno Aman otamo pi yo mo me rwom mamalo me keto deyo i kom laco-ni: Wek kirukke ki jor me loc, dok wek dano mo me rwom mamalo otere i twok boma me Cuca ducu i wi aguragura pa kabaka kikome, kun dange malongo me pako dano meno wek dano ducu guwiny. Go kong kit ma cal wang Aman onongo nen kwede i kare ma oniang ni ngat ma omyero kimi bote deyo-ni obedo Mordekai! Dok nga ma kabaka omiyo bote  tic me dange malongo me pako Mordekai? En Aman kikome!—Esta 6:4-10.

¹⁴ Aman otimo tic man ma obedo tek mada bote-ni koko koko ci olaro gang ma cwinye olabbe woko. Dakone ki lureme guwaco ni alokaloka me gin ma otimme nyuto ni gin mo marac tye anyim; yubbe me neko Mordekai ki Lujudaya-ni onongo pe obicobbe.—Esta 6:12, 13.

15. (a) Ngo maber ma okati ki i diyo cwiny pa Esta? (b) Pingo ‘kuro Lubanga’ obedo gin me ryeko?

¹⁵ Kit ma Esta obedo ngat ma diyo cwinye-ni, kuro nino acel keken me kelo lok ma tye i cwinye bot kabaka, omiyo kare pi Aman me kwinyo bur-re kekene. Dok pe itamo ni Lubanga Jehovah aye okelo rweny pa nino ki i wang kabaka? (Car. 21:1) Pe obedo gin me ur ni Lok pa Lubanga cuko cwinywa me ‘kuro Lubanga’! (Kwan Mika 7:7.) Ka wakuro Lubanga, ci waromo nongo ni yone me cobo pekowa ber loyo kit yo mo keken ma watamo pire.

16, 17. (a) “Kare me lok” pa Esta obino nining? (b) Esta onongo pat ki Vasti, dako macon pa kabaka nining?

¹⁶ Esta pe oweko kabaka okure ma okato kare; i karama me aryo, en otito jami ducu. Ento i cawa mene? Kit ma otimme kwede, kabaka omiye kare, kun penye dok aye ni otit lok ma tye i cwinye. (Esta 7:2) “Kare me lok” pa Esta onongo dong oromo.

¹⁷ Waromo goyo cal pa Esta ka tye ka lega bot Lubangane laling ling ma peya oloko lok man: “Ka in kabaka itwero tima ber me ye lokka, abako doga ni pe ineka, dok pe inek jo me rokka.  Man aye gin ma alego ki boti.” (Esta 7:3) Nge ni en kong oniango kabaka ni eworo tam pa kabaka i kom gin ma tye maber. Esta onongo pat mada ki Vasti, dako macon pa kabaka, ma oleyo wi kabaka akaka! (Esta 1:10-12) Medo i kom meno, Esta pe ocayo kabaka pi mingone me geno Aman. Ma ka meno, en okwayo kabaka ni olar kwone.

18. Esta otuco peko ma tye bot kabaka nining?

¹⁸ Kwac meno ocungo wi kabaka woko. Anga ma ongwette me keto kwo pa dakerre ka mading? Esta omedde ni: “Wan dong gicatowa woko, an ki jo me rokka, ni myero ginekwa woko, gityekwa, gijwerwa woko. Kono nene gicatowa woko, co ki mon, macalo opii, kono pe awaco lok mo, pien canwa pe myero gipor ki rwenyo lim pa kabaka.” (Esta 7:4) Niang ni Esta otuco peko ma tye ka maleng, ento en owaco ni ka onongo gicatogi calo opii mere keken onongo kono eling mot. Lok me neko rokke ducu onongo bibedo gin marac bot kabaka bene .

19. Ngo ma watwero pwonyone ki bot Esta i kom loko lok i yo ma miyo kiye lokwa?

¹⁹ Lanen pa Esta-ni pwonyowa lok mapol i kom loko lok i yo ma miyo dano ye lokwa. Ka nino mo otimme ni omyero ituc peko mo ma tye bot ngat mo ma imaro nyo ngat mo ma tye ki twero, diyo cwiny, woro, ki ryeko bibedo me kony mada.—Car. 16:21, 23.

20, 21. (a) Esta odoto Aman ka maleng nining, dok kabaka odok iye nining? (b) Aman otimo ngo i kare ma kidote ni obedo lacura ma lalworo?

²⁰ Akacwero openyo ni: “Anga ma owaco lok meno? En kono tye kwene ma ette ka timo lok ma kit meno-ni?” Go cal pa Esta  ka tye ka cimo ki cinge kun wacci: ‘Latim aranyi, lamerok-ki aye Aman ma kite rac-ci yo!’ Koko ma kikelo-ni obalo piny woko. Kom Aman ocako myel ni kabakaba. Go cal wang kabaka ma tye ka doko kwar medde ameda kun wiye tye ka lyeti oyotoyot i cawa ma oniang ni lami tamme me agena aye otuko ki wiye omiyo eketo cinge i cik me neko dakone me amara! Kabaka omwuke ki wot me kato woko i dyekal wek wiye kong opye.—Esta 7:5-7.

²¹ I kare ma kidoto Aman ma twon lalworo ento obedo lacura-ni, laco ocito opoto ka tyen daker. I kare ma kabaka odwogo cen i ot ci oneno Aman ma tye i nget kom pa Esta kun bako doge bote, en owaco ki gero ni Aman dok tye ka mito buto ki dakerre i gang pa kabaka kikome. Meno onongo rom ki ngolo kop me to bot Aman. Kitere woko ma kiumo wange. Latic acel pa kabaka oloko kun waco ki kabaka pi yat mabor ma Aman oyubo pi deyo Mordekai. Akacwero otugi miyo cik cutcut ni myero kide Aman aye i wiye.—Esta 7:8-10.

22. Lanen pa Esta pwonyowa nining pe me bedo ki turcwiny, tero ni kit dano dong eno, nyo rwenyo genwa?

²² I lobo man ma opong ki ngolo kop alenga-ni, yot tutwal me tamo ni pe wabineno ngolo kop atir matwal. Nino mo in dong iwinyo kit meno? Cwiny Esta pe otur, pe otamo ni kit dano dong eno, dok en pe orwenyo genne. Ma karene oromo, en loko ki tekcwiny pi gin ma atir, ci oketo genne i kom Jehovah me cobo jami mukene-ni. Wan bene omyero watimu gin acel-li! Jehovah pe olokke cakke i kare pa Esta. En pud twero mako lutim maraco kacel ki luryeko ki ryekogi, kit ma otimo i kom Aman.—Kwan Jabuli 7:11-16.

23. (a) Kabaka opwoyo Mordekai ki Esta nining? (b) Lok pa Yakobo macalo lanebi i kom Benjamin ocobbe nining? (Nen bok ma wiye tye ni “ Lok pa Lanebi ma Ocobbe.”)

²³ I agikkine, kabaka oniang nga ma Mordekai obedo—pe ngat ma okonye me niang yub me neke keken ento bene ni obedo ngat ma opito Esta macalo wonne. Akacwero omiyo rwom pa Aman macalo lalo wi rwodine ducu bot Mordekai. Ot pa Aman—kacel ki lonyone —kabaka omiyo ki Esta, ci en oketo i te loc pa Mordekai.—Esta 8:1, 2.

24, 25. (a) Pingo Esta pe onongo twero bedo ma wiye opye mot i nge tucu yub pa Aman? (b) Esta dok oketo kwone ka mading nining?

²⁴ Gin ma bwuro kwo pa Esta ki Mordekai onongo dong pe, ento daker tika onongo twero bedo ma wiye opye mot? Twero, ka onongo paro pire kene. Ento, cik ma Aman omiyo me neko Lujudaya ducu-ni onongo tye ka romo but ker-ri ducu. Aman onongo obolo kwir nyo gagi, ma kilwongo ni Pur—ma nen calo obedo kit me tyetgi—me ngeyo kare mupore me neko nek-ki. (Esta 9:24-26) Ninone onongo pud odong dwe mapol anyim, ento onongo tye ka bino oyot. Peko-ni tika onongo kitwero gengone?

²⁵ Esta dok oketo kwone ka mading aye, kun cito i nyim kabaka doki ma pe kilwonge. I wang-ngi, en okok pi rokke, kun kwayo cware me loko cik-ki woko. Ento cik ma kimoko ki nying kabaka me Percia pe onongo kitwero lokone. (Dan. 6:12, 15) Pi meno kabaka omiyo twero bot Esta ki Mordekai me moko cik mukene. Kicwalo kwena mukene ma miyo twero bot Lujudaya me lweny me gwokke kengi. Lungwec ki aguragura gungweco matek i twok lobo kunu me tero kwena man maber-ri bot Lujudaya. Gen dok odwogo i cwiny Lujudaya. (Esta 8:3-16) Waromo goyo cal pa Lujudaya i twok ker-ri ma guyubbe ki jami lwenygi pi lweny, ma onongo pe  twere labongo cik manyen-ni. Ma pire tek loyo, aye ni tika “Rwot [Jehovah] me mony” onongo bibedo ki jone?—1 Cam. 17:45.

26, 27. (a) Loyo lweny ma Jehovah oweko jone oloyo-ni obedo magwar dok ocobbe nining? (b) Lok mene pa lanebi ma ocobbe i neko awobe pa Aman?

²⁶ I kare ma ninone oromo, jo pa Lubanga onongo gitye atera. Kadi wa ludito me loc me Percia onongo gitye tung botgi, kit ma kwena me cimo lalo wi rwodi manyen, Mordekai Lajudaya onongo dong owoto mabor oromo twok piny. Jehovah omiyo jone guloyo lweny. Labongo akalakala mo en ogwoko jone ki i twon peko kun miyo giloyo lweny i kom lukworgi. *—Esta 9:1-6.

²⁷ Medo i kom meno, Mordekai onongo pe twero bedo ki kwo mayot me loyo ot pa Aman ka awobene apar-ri pud gitye kwo. Gin bene kinekogi woko. (Esta 9:7-10) Lok acel pa lanebi me Baibul ocobbe, pien Lubanga onongo con otito pi tyeko jo Amalek ma gubedo lukwor pa jone kwicikwici. (Nwo. 25:17-19) Awobe pa Aman oromo bedo ni gin aye gubedo i kin jo me agikki me rok ma kiceno meno.

28, 29. (a) Pingo obedo miti pa Jehovah ni Esta ki rokke gudony i lweny? (b) Pingo lanen pa Esta obedo mot madit piwa i kare-ni?

²⁸ Esta ma onongo pud tidi otingo yec mapek adada i wiye—yec calo miyo cik me lweny ki neko nek. Pe onongo romo bedo yot. Ento Jehovah onongo mito ni kigwok jone wek pe kityekgi woko; Meciya ma kiciko pire, ma gen pa kaka pa dano cung i kome-ni, onongo myero kinywal i rok me Icrael! (Acak. 22:18) Lutic pa Lubanga i kare-ni cwinygi yom me ngeyo ni i kare ma Meciya, Yecu, obino i lobo, en ogengo jo ma lube cakke i kare meno woto kwede anyim pe me donyo i lweny me kom.—Mat. 26:52.

²⁹ Ento, Lukricitayo gilwenyo lweny me cwiny; Catan tye ki miti madit me turo niyewa i kom Lubanga Jehovah. (Kwan 2 Jo Korint 10:3, 4.) Obedo twon mot madit me bedo ki Esta macalo lanen maber! Calo en, omyero wanyut niye matek ki tic ki ryeko kun wadiyo cwinywa wek dano guye lokwa, wabedo ki tekcwiny, ki dong wabedo atera me cung matek pi jo pa Lubanga ma pe waparo piwa kenwa.