Bibele I Buku Lelinga ni Ntiyiso
Kusukela khale, vanhu va kutala va kholwa swaku Bibele i buku leli vulavulaka ntiyiso. Namuntlha mamiliyoni ya vanhu ma landzelela tidjondzo ta lona. Kambe vanhu van’wana vali vona lingali la lisima kumbe va vula swaku i buku la minkaringana. Se wena uswi vonisa kuyini? Ingava leswaku ungawu kuma ntiyiso ka Bibele?
LESWINGAKU YENDLAKA U TSHEMBA BIBELE
Ungaswi tivisa kuyini swaku Bibele la tshembeka kumbe ali tshembeki? Hi xikombiso, ahinge u ni munghanu waku angese tshama aku hembela. Awungatamu tshemba? Bibele li fana ni munghanu yelweyo wa kutshembeka, minkama hinkwayu li vulavula ntiyiso. Vona swikombiso swa kona.
Lavangali Tsala ava Vulavula Ntiyiso
Lavanga tsala Bibele ava tshembekile hintamu, minkama ya kutala va tsale swihoxo swa vona ni leswi ava tsandzeka kuswi yendla. Hi xikombiso, muprofeta Yonasi a tsale hi kukala kuyingisa ka yena. (Yonasi 1:1-3) A gamise buku la yena hi kukombisa swaku Xikwembu ximu khatisile. Kambe anga zanga a titlakusa hi kutsala swaku hi wugamu a cincile. (Yonasi 4:1, 4, 10, 11) Kutshembeka ka vatsali hinkwavu va Bibele kukombisa swaku avawu rhandza ntiyiso.
Li ni Ntiyiso lowu Pfunaka
Leswi Bibele liswi vulaka swa pfuna ka wutomi la siku ni siku? Swa pfuna. Hi xikombiso vona leswi Bibele liswi vulaka hi kuhanyisana kahle ni van’wana: “Hinkwaswu leswi mi lavaka swaku vanhu vami yendlela swona, na n’wina va yendleleni.” (Matewu 7:12) “Nhlamulu leyi rhuleke yi vohlisa kuhlundzuka, kambe marito lama tlhavaka ma pfuxa mahlundzu.” (Swivuriso 15:1) Ni namuntlha Bibele laha pfuna kufana ni khale.
Li Vulavula Ntiyiso hi Leswinga Yendleka Khale
A vasiyentixta va tsumbule swaku leswinga tsaliwa Bibeleni swi yendlekile hikakunene. Hi xikombiso, va tsumbule tindhawu ta kutala leti kuvulavuliwaka hi tona ka Bibele ni swaku vanhu va kutala lava kuvulavuliwaka hi vona va tshame va hanya hikakunene. Vona xikombiso xin’wana: Bibele li vula swaku nkameni wa Nehemiya mutsali wa Bibele, vanhu va Tiri (Vafenikiya va tiko la Tiri) lava ava tshama Yerusalema kolomu ka 400 wa malembe na Yesu angese ta laha misaveni “ava tisa tinhlampfi ni swilo swa kuxavisa swa mixaka hinkwayu”. — Nehemiya 13:16.
Indje kuni wufakazi la mhaka leyo? Ina, li kona! Vasiyentixta va tsumbule swilo leswi aswi xavisiwa hi Vafenikiya aYisrayele. Leswi kombisaka swaku Vayisrayele ni Vafenikiya ava xaviselana minchumu. Nakambe kutsumbuliwe marhambu ya tinhlampfi leti humaka alwandle la Mediteraniya aYerusalema. Vasiyentixta va kholwa swaku tinhlampfi leti ti huma ka lwandle la le kule, naswona ti tisiwe hi vaxavisi. Mukambisisi mun’wana loko a vona wufakazi leli a game hi kuvula leswi: “Marito lamanga ka Nehemiya 13:16 ya leswaku Vafenikiya ava xavisa tinhlampfi aYerusalema ma twala.”
Li Vulavula Ntiyiso hi Siyensiya
Bibele li vulavula ngopfu hi wukhongeli ni swilo leswinga yendleka khale. Kambe loko li nghena ka siyensiya li vulavula ntiyiso. Vona xikombiso.
Ka 3.500 wa malembe lamanga hundza Bibele se ali vulile swaku misava yi “henhla ka hava” kumbe ampfhukeni. (Yobo 26:7) Leswi aswi hambanile kule ni minkaringana ya minkama yoleyo ya leswaku misava yi le henhla ka mati kumbe yi le henhla ka mfutsu yayikulu. Hambiloko kuhundze 1.100 wa malembe na kutsaliwe buku la Yobo, vanhu ava tama va kholwa swaku aswinge koteki kuva misava yi va mpfhukeni. Ava tama va kholwa swaku misava yi fanele yi va henhla ka nchumu xa kukarhi. Hi 1687 loko se kuhundze 300 wa malembe, siyentixta lweyi a vitaniwaka Isaac Newton a tlhamusele swaku kuni ntamu lowu yendlaka swaku misava yi tama yi rhendzelekela mpfhukeni yinga wi. Leswi swi kombise swaku leswi Bibele lingaswi vula ka 3.000 wa malembe naswingese tsumbuliwa aswi li ntiyiso!
Li Profeta Ntiyiso
Leswi Bibele liswi profetaka swa yendleka hikakunene? Vona xikombiso: Esaya a profete swaku doropa la Babilona alita helisiwa.
Leswinga Profetiwa: Kolomuya ka 732 wa malembe na Yesu angeseta laha misaveni, mutsali wa Bibele Esaya a profete swaku doropa la Babibilona, leli alita va ntsindza wa mfumu wawukulu, alita diliziwa kutani kungaha tshami vanhu. (Esaya 13:17-20) Esaya a tlhele amu vula hi vito lweyi aata helisa Babilona, kunga Korexe. A tlhele a tlhamusela swaku Korexe aata djikisa mati ya nambu leswaku ma ‘woma’ a gama a nghena ka doropa na swipfalu swi tshikiwe swite mphaa. — Esaya 44:27–45:1.
Leswinga Yendleka: Loko se kuhundze 200 wa malembe, hosi yin’wana ya Pércia yi dumele Babilona. Waswi tiva swaku akuli mani? Akuli Korexe. Leswi aswi karhata kunghena Babilona hi mhaka ya leswi doropa ali rhendzeliwe hi nambu lowu vitaniwaka Eufrates, Korexe a vone swi yampsa kudjikisa mati ya wona. A rhume vanhu va yena kuva va cela musele leswaku mati ma nghena ka wona. Leswi swi yendle swaku mati ma psha maza ma fika ka matsolo, kutani masonchwa ya Korexe ma nghena. Vababilona ava tshike swipfalu naswi te mphaa. Ahi kuhlamalisa ka swona! Masonchwa ya Korexe mayo vhela ma nghena ma hlula doropa.
Kambe akaha chota nchumu xin’we: Kungava leswaku akaha tshamanga munhu Babilona? Va tame va tshama kona kuringana madzana ya malembe. Kambe, lomu khale akuli Babilona akusuhi ni Baghdad aIraque namuntlha kuyo sala swidulu swa maribye. Leswi komba swaku hinkwaswu leswi Esaya angaswi profeta swi yendlekile. Bibele li vula ntiyiso hambiloko li vulavula hi swilo swa nkama lowu taka.
