Mi Nga Vi Vatwi Lava Rivalaka
Mi Nga Vi Vatwi Lava Rivalaka
“Vanani vaendli va rito, mi nga vi vatwi ntsena, lava tixisaka hi mianakanyo ya mavunwa.”—YAKOKO 1:22.
1. Hi wahi mahlori lawa vanhu va Israyele wa khale va veke ni lunghelo ra ku ma vona?
XIGA lexi nge “a ma rivaleki,” xi ma fanela kahle masingita lawa Yehovha a ma endleke le Egipta wa khale. Rin’wana ni rin’wana ra Makhombo ya Khume, a ri chavisa swinene. Endzhaku ka makhombo lawa vanhu va Israyele va ponisiwe hi ndlela leyi hlamarisaka, va tsemakanya exikarhi ka mati lama aviweke hi le xikarhi ya Lwandle ro Tshwuka. (Deteronoma 34:10-12) Loko a wu swi vone hi ya wena swiendlakalo leswi, handle ko kanakana a wu nga ta n’wi rivala Muendli wa swona. Hambiswiritano, mupisalema u yimbelele a ku: “[Vaisrayele] va rivala Xikwembu Muponisi wa vona, Muendli wa swilo leswikulu aEgipta, mintirho leyi hlamarisaka etikweni ra Hamu, swilo leswi chavisekaka eLwandle ro Tshwuka.”—Pisalema 106:21, 22.
2. I yini lexi kombisaka leswaku ku tlangela ka Vaisrayele mintirho ya matimba ya Xikwembu a ku tlhaveriwanga hi dyambu?
2 Endzhaku ko tsemakanya Lwandle ro Tshwuka, Vaisrayele “va sungula ku chava Yehovha ni ku kombisa ripfumelo eka Yehovha.” (Eksoda 14:31) Vavanuna va Israyele va yimbelele risimu ra ku hlula eka Yehovha swin’we na Muxe, kutani Meriyamu ni vavasati van’wana na vona va nghenelerile va chaya swingomana va tlhela va cina. (Eksoda 15:1, 20) Ina, vanhu va Xikwembu va tsakisiwe swinene hi mintirho ya Yehovha ya matimba. Kambe ku tlangela ka vona Loyi a nga endla mintirho leyi, a ku tlhaveriwanga hi dyambu. Hi ku hatlisa vo tala va vona va sungule ku tikhoma ku fana ni munhu la suriweke byongo a rivala hinkwaswo leswi a tshameke a swi vona. Va sungule ku gungula ni ku vilela eka Yehovha. Van’wana va sungule ku gandzela swifaniso swa hava ni ku tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu.—Tinhlayo 14:27; 25:1-9.
I Yini Lexi Nga Hi Endlaka Hi Rivala?
3. Hikwalaho ka ku nga hetiseki ka hina, i yini leswi hi nga swi rivalaka?
3 Swa hlamarisa hakunene ku vona ndlela leyi Vaisrayele a va nga tlangeli ha yona. Na hina hi nga humeleriwa hi nchumu lowu fanaka. Ina, hi nga ha va hi nga ma vonanga mahlori lawa ya Xikwembu. Kambe, eka vuxaka bya hina ni Xikwembu, handle ko kanakana ku ni minkarhi leyi nga rivalekiki. Van’wana va hina hi nga ha tsundzuka nkarhi lowu hi amukeleke ntiyiso wa Bibele ha wona. Minkarhi yin’wana leyi tsakisaka yi katsaka xikhongelo lexi hi xi endleke loko hi tinyiketela eka Yehovha ni ku khuvuriwa ka hina ematini hi va Vakreste va ntiyiso. Vo tala va hina hi pfuniwe hi Yehovha eka timhaka tin’wana evuton’wini bya hina. (Pisalema 118:15) Ku tlula hinkwaswo, hi ni ntshembo wo kuma ku pona hikwalaho ka rifu leri nga gandzelo ra N’wana wa Xikwembu hi byakwe, Yesu Kreste. (Yohane 3:16) Kambe hikwalaho ka ku nga hetiseki ka hina, loko hi langutane ni ku navela loku hoxeke ni mintshikilelo ya vutomi, na hina hi nga hatla hi swi rivala swilo leswinene leswi Yehovha a hi endleleke swona.
4, 5. (a) Yakobo u hi lemukisa njhani hi khombo ro va vatwi lava rivalaka hi ku hatlisa? (b) Hi nga xi tirhisa njhani xifaniso xa Yakobo xa munhu ni xivoni?
4 Eka papila leri a ri tsaleleke Vakreste-kulobye, Yakobo makwavo wa Yesu u va lemukise hi khombo ra ku va vatwi lava hatlaka va rivala. U tsarile: “Vanani vaendli va rito, mi nga vi vatwi ntsena, lava tixisaka hi mianakanyo ya mavunwa. Hikuva loko un’wana ni un’wana a ri mutwi wa rito, kambe a nga ri muendli, yena u fana ni munhu loyi a langutaka xikandza xakwe xa ntumbuluko exivonini. Hikuva wa tilanguta, kutani a famba, hi ku hatlisa a rivala leswaku i munhu wa muxaka muni.” (Yakobo 1:22-24) Xana Yakobo a a vula yini hi marito lawa?
5 Loko hi pfuka nimpundzu, ha tilanguta exivonini ku vona leswaku hi nga tilunghisa kwihi leswaku hi languteka. Loko hi ri karhi hi endla mintirho yin’wana kutani mianakanyo ya hina yi nyikela nyingiso eka swilo swin’wana, a ha ha anakanyi hi leswi hi swi voneke exivonini. Leswi swi nga ha endleka hi tlhelo ra moya. Loko hi hlaya Rito ra Xikwembu, ha swi kota ku pimanisa leswi hi nga xiswona ni leswi Yehovha a languteleke leswaku hi va xiswona. Xisweswo, ha swi kota ku vona ku tsana ka hina. Vutivi byebyo byi fanele byi hi susumetela ku lulamisa vumunhu bya hina. Kambe loko hi ri karhi hi endla mintirho ya hina ya siku ni siku, hi langutana ni swiphiqo, swa olova ku tshika ku anakanya hi timhaka ta moya. (Matewu 5:3; Luka 21:34) Leswi swi ta va onge hi loko hi lo rivala mintirho leyinene leyi Xikwembu xi hi endleleke yona. Loko leswi swo humelela, swa olova ku voyamela evudyohweni.
6. Hi wahi marito ya le Matsalweni lawa loko ho ma pfuxeta ma nga hi pfunaka leswaku hi nga ri rivali rito ra Yehovha?
6 Eka papila rakwe ro sungula leri huhuteriweke leri yaka eka Vakorinto, muapostola Pawulo u vulavula hi Vaisrayele lava hatleke va rivala le mananga. Hilaha Vakreste va lembe-xidzana ro sungula va pfuniweke hakona hi marito ya Pawulo, ku pfuxeta leswi a swi tsaleke swi nga hi pfuna leswaku hi nga ri rivali rito ra Yehovha. Kutani ke, a hi kambisiseni 1 Vakorinto 10:1-12.
Fularhela Ku Navela Ka Misava
7. Hi byihi vumbhoni lebyi nga kanakanisiki lebyi Vaisrayele va byi voneke, bya leswaku Yehovha a a va rhandza?
7 Leswi Pawulo a swi vulaka malunghana ni Vaisrayele i xilemukiso eka Vakreste. Pawulo wa tsala: “A ndzi lavi leswaku mi nga swi tivi, vamakwerhu, leswaku vatata wa hina hinkwavo a va ri ehansi ka papa, naswona hinkwavo va pele lwandle kutani hinkwavo va khuvuleriwa eka Muxe hi papa ni hi lwandle.” (1 Vakorinto 10:1-4) Vanhu va Israyele va le sikwini ra Muxe va vone matimba lamakulu ya Xikwembu, ku katsa ni papa lerikulu leri hlamarisaka leri ri va kongomiseke siku ni siku naswona ri va pfuneke leswaku va baleka le Lwandle ro Tshwuka. (Eksoda 13:21; 14:21, 22) Ina, Vaisrayele lava va amukele vumbhoni lebyi nga kanakanisiki bya leswaku Yehovha a a va rhandza.
8. I yini lexi weleke Vaisrayele hikwalaho ka ku rivala ka vona swilo swa moya?
8 “Nilokoswiritano,” Pawulo u ya emahlweni, “vo tala va vona Xikwembu a xi va amukelanga, hikuva va wisiwile emananga.” (1 Vakorinto 10:5) I mhaka yo vava hakunene! Vaisrayele vo tala lava humeke aEgipta va tiendle va nga faneleki ku nghena eTikweni leri Tshembisiweke. Leswi Xikwembu xi va aleke hikwalaho ka ku pfumala ka vona ripfumelo, va fele emananga. (Vaheveru 3:16-19) Hi nga dyondza yini eka leswi? Pawulo u ri: “Swilo leswi swi ve swikombiso eka hina, leswaku hi nga vi vanhu lava navelaka swilo swo biha, tanihi leswi vona va swi naveleke.”—1 Vakorinto 10:6.
9. Xana Yehovha u va nyike yini vanhu vakwe, naswona tiko ra Israyele ri angurise ku yini?
9 Vaisrayele a va ri ni ntirho wo tala wo va pfuna leswaku va tshama va xalamukile emoyeni le mananga. A va ri ehansi ka ntwanano na Yehovha naswona va ve tiko leri tinyiketeleke eka yena. Ku tlula kwalaho, a va ri ni vaprista, tabernakela yo gandzela eka yona ni lunghiselelo ra ku endla magandzelo eka Yehovha. Kambe, ematshan’weni yo tiphina hi tinyiko leti ta moya, va sungule ku ka va nga ha eneriseki hi malunghiselelo ya Xikwembu ya swilo leswi vonakaka.—Tinhlayo 11:4-6.
10. Hikwalaho ka yini hi fanele hi tsundzuka Xikwembu nkarhi hinkwawo?
10 Ku hambana ni Vaisrayele va le mananga, vanhu va Yehovha namuntlha va amukeleka eka Xikwembu. Kambe, i swa nkoka leswaku ha un’we wa hina a tshama a ri karhi a tsundzuka Xikwembu. Loko ho endla tano hi ta swi kota ku lwisana ni ku navela ko biha loku ku nga hi pfalaka mahlo ya moya. Hi fanele hi tiyimisela ku “hambana ni ku nga xiximi Xikwembu ni ku navela ka misava, ni ku hanya hi mianakanyo yo hluteka ni ku lulama ni ku tinyiketela loku nga ni vukwembu exikarhi ka mafambiselo lawa ya swilo ya sweswi.” (Tito 2:12) Lava va nga kulela evandlheni ra Vukreste ku sukela evutsongwanini a va fanelanga va anakanya leswaku ku na lexi xi va lahlekelaka. Loko mianakanyo yo tano yo tshuka yi hi fikela, hi fanele hi tsundzuka Yehovha ni mikateko leyi hlamarisaka leyi a hi vekeleke yona.—Vaheveru 12:2, 3.
Ku Yingisa Yehovha Hi Mbilu Hinkwayo
11, 12. Swi nga endlekisa ku yini leswaku munhu a va mugandzeri wa swifaniso kambe a nga kalanga a swi gandzela swifaniso hi ku kongoma?
11 Pawulo u tlhela a hi lemukisa loko a tsala a ku: “Hi nga vi vagandzeri va swifaniso swa hava, kukotisa leswi van’wana va vona va endleke swona; hilaha ku tsariweke hakona: ‘Vanhu va tshame ehansi va dya ni ku nwa, kutani va suka va yima va titsakisa.’” (1 Vakorinto 10:7) Pawulo u vulavula hi nkarhi lowu ha wona Vaisrayele va sindziseke Aroni leswaku a endla rhole ra nsuku. (Eksoda 32:1-4) Hambiloko hi nga taka hi nga swi gandzeli swifaniso hi ku kongoma, hi nga hundzuka vagandzeri va swifaniso hi ku pfumelela ku navela ka hina ko biha ku hi kavanyeta eku gandzeleni ka hina Yehovha hi mbilu hinkwayo.—Vakolosa 3:5.
12 Eka xiendlakalo xin’wana, Pawulo u vulavule hi vanhu lava a va hisekela swilo leswi vonakaka ku ri ni ku hisekela timhaka ta moya. Malunghana ni lava “fambaka tanihi valala va mhandzi ya nxaniso ya Kreste,” u tsarile: “Ku hela ka vona i ndzoviso, kasi xikwembu xa vona i khwiri ra vona.” (Vafilipiya 3:18, 19) A va nga gandzeli xifaniso lexi vatliweke. A va gandzela ku navela ka vona ka swilo leswi vonakaka. Ina, ku navela kun’wana a ku hoxanga. Yehovha u hi endle hi ri ni swilaveko swo karhi ni vuswikoti byo tiphina hi swilo swo hambana-hambana leswi tsakisaka. Kambe lava va rhangisaka ntsako emahlweni, kutani vuxaka bya vona ni Xikwembu byi va endzhaku, va hundzuka vagandzeri va swifaniso hakunene.—2 Timotiya 3:1-5.
13. Hi dyondza yini emhakeni ya rhole ra nsuku?
13 Loko va hume a Egipta, Vaisrayele va endle rhole ra nsuku leswaku va ri gandzela. Ku tlhandlekela eka xilemukiso xo gandzela swifaniso, ku ni dyondzo yin’wana ya nkoka eka mhaka leyi. Vaisrayele va tlule nkongomiso wa Yehovha lowu nga erivaleni. (Eksoda 20:4-6) Kambe, xikongomelo xa vona a ku nga ri ku fularhela Yehovha, a nga ha vi Xikwembu xa vona. Va endle magandzelo eka rhole leri endliweke kutani xiendlakalo xa kona va xi vitana “nkhuvo wa Yehovha.” Va tixisile va anakanya leswaku Xikwembu xi ta honisa ku tlula ka vona nawu. Lowu a wu ri ndzhukano eka Yehovha naswona swi n’wi hlundzukisile swinene.—Eksoda 32:5, 7-10; Pisalema 106:19, 20.
14, 15. (a) Hikwalaho ka yini Vaisrayele a va nga ri na xona xivangelo xo va vatwi lava rivalaka? (b) Loko hi tiyimiserile ku va vatwi lava nga rivaliki, hi ta endla yini hi milawu ya Yehovha?
14 Ku nga va mhaka leyi hlamarisaka loko un’wana wa Timbhoni ta Yehovha o suka a ya nghena eka vukhongeri bya mavunwa. Hambiswiritano, van’wana va nga ha tshika nkongomiso wa Yehovha hi tindlela tin’wana hambiloko va ha ri kona evandlheni. Vaisrayele a va nga ri na xivangelo lexi twalaka xo va vatwi lava rivalaka. Va yi twile Milawu ya Khume naswona a va ri kona loko Muxe a va nyika nawu wa Xikwembu: “Mi nga tshuki mi endla swikwembu swa silivhere mina ndzi ri kona, naswona mi nga tshuki mi tiendlela swikwembu swa nsuku.” (Eksoda 20:18, 19, 22, 23) Kambe, Vaisrayele va gandzele rhole ra nsuku.
15 Na hina a hi na xivangelo lexi twalaka xo va vatwi lava rivalaka. Matsalwa ma hi nyika nkongomiso wo huma eka Xikwembu malunghana ni timhaka to tala ta vutomi. Hi xikombiso, Rito ra Yehovha ri yirisa mukhuva wo lomba kutani munhu a nga ha tlherisi. (Pisalema 37:21) Vana va byeriwa ku yingisa vatswari va vona, naswona va tatana ku languteriwe leswaku va kurisa vana va vona hi “nkongomiso wa mianakanyo wa Yehovha.” (Vaefesa 6:1-4) Vakreste lava nga tekangiki kumbe ku tekiwa va byeriwa leswaku va nghenela vukati “eHosini ntsena,” naswona malandza ya Xikwembu lama ngheneleke vukati ma byeriwa leswi: “Vukati a byi xiximeke exikarhi ka hinkwavo, ni sangu ra vukati ri nga vi ni xilo lexi nyamisaka, hikuva Xikwembu xi ta avanyisa timbhisa ni vaoswi.” (1 Vakorinto 7:39; Vaheveru 13:4) Loko hi tiyimiserile ku va vatwi lava nga rivaliki, minkongomiso leyi ni yin’wana yo huma eka Xikwembu, hi ta yi tekela enhlokweni, hi hanya hi ku pfumelelana na yona.
16. Vuyela bya ku gandzela rhole ra nsuku byi ve byihi?
16 Yehovha a nga pfumelanga leswaku Vaisrayele va n’wi gandzela hi ndlela leyi vona va rhandzaka ha yona. Ku ri na sweswo, vanhu va 3 000 va herisiwile, kumbexana hikwalaho ka leswi a ku ri vona va rhangeke emahlweni eka nxandzuko wa ku gandzela rhole ra nsuku. Vadyohi van’wana na vona va weriwe hi khombo leri humaka eka Yehovha. (Eksoda 32:28, 35) Lexi i xilemukiso eka munhu wihi na wihi loyi a hlayaka Rito ra Xikwembu kambe a hlawula ku yingisa swin’wana a tshika swin’wana.
“Balekelani Vumbhisa”
17. Xana 1 Vakorinto 10:8 a yi kombetela eka xiendlakalo xihi?
17 Mhaka yin’wana leyi eka yona ku navela ka nyama ku nga endlaka munhu a rivala hi tlhelo ra moya, yi boxiwa hi Pawulo loko a ku: “Hi nga hanyi hi vumbhisa, tanihi leswi van’wana va vona va endleke vumbhisa, kutani ku wa 23 000 ya vona hi siku rin’we.” (1 Vakorinto 10:8) Laha Pawulo u vulavula hi mhaka leyi humeleleke le Timbaleni ta Mowabu eku heleni ka riendzo ra Vaisrayele ra malembe ya 40, emananga. Vaisrayele a va ha ku pfuniwa hi Yehovha leswaku va hlula matiko ya le vuxeni bya Yordani, kambe vo tala va vona va rivale hi ku hatlisa naswona a va kombisanga ku tlangela. Loko va ri endzilakaneni wa Tiko leri Tshembisiweke, va nghenele vuxaka byo biha bya rimbewu ni vugandzeri lebyi thyakeke bya Bali wa Peyori. Vanhu va 24 000 va herisiwile, va 1 000 hi vona a va ri ni nhlonhlotelo lowukulu.—Tinhlayo 25:9.
18. Hi swihi swiendlo leswi nga endlaka vanhu va hetelele va tikhome hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu?
18 Vanhu va Yehovha va tiveka swinene hi mahanyelo ya vona lamanene. Kambe loko va ringiwa hi mhaka ya vuxaka byo biha bya rimbewu, Vakreste van’wana va tshikile ku anakanya hi Xikwembu ni milawu ya xona. Va ve vatwi lava rivalaka hi ku hatlisa. Loko swa ha sungula, ndzingo wu nga ha va wu nga katsi vumbhisa. Ku nga ha va mukhuva wo hlalela swilo leswi pfuxaka nyanyuko wa vuxaka bya rimbewu, ku tolovela ku tlanga ni vanhu va rimbewu rin’wana hi ndlela leyi nga fanelangiki kumbe ku tolovelana ni vanhu lava va nga ni mahanyelo yo biha. Swilo leswi hinkwaswo swi endle leswaku Vakreste va hetelela va dyohile.—1 Vakorinto 15:33; Yakobo 4:4.
19. Hi yihi ndzayo ya Matsalwa leyi hi pfunaka leswaku hi ‘balekela vumbhisa’?
19 Loko hi ringiwa leswaku hi tikhoma hi ndlela yo biha, a hi fanelanga hi rivala Yehovha. Hi fanele hi landzelela switsundzuxo leswi nga eRitweni ra yena. (Pisalema 119:1, 2) Tanihi Vakreste, vo tala va hina hi endla leswi nga ematimbeni ya hina leswaku hi tshama hi basile emahanyelweni, kambe ku endla leswi lulameke ematihlweni ya Xikwembu swi lava leswaku hi tshama hi ri karhi hi tikarhata. (1 Vakorinto 9:27) Pawulo u tsalele Vakreste va le Rhoma a ku: “Ku yingisa ka n’wina ku xiyiwile hi vanhu hinkwavo. Hikokwalaho ndza tsaka ha n’wina. Kambe ndzi lava leswaku mi va lava tlhariheke eka leswinene, kambe mi va lava kalaka nandzu eka leswo biha.” (Varhoma 16:19) Tanihi leswi Vaisrayele va 24 000 va lovisiweke hikwalaho ka swidyoho swa vona, vaoswi ni vadyohi van’wana va ta avanyisiwa hi Yehovha ku nga ri khale. (Vaefesa 5:3-6) Kutani ke, ematshan’weni yo va vatwi lava rivalaka hi ku hatlisa, hi fanele hi hambeta hi ‘balekela vumbhisa.’—1 Vakorinto 6:18.
Minkarhi Hinkwayo Tlangela Malunghiselelo Ya Yehovha
20. Xana Vaisrayele va ringe Yehovha hi ndlela yihi, naswona vuyelo byi ve byihi?
20 Vakreste vo tala a va weli entlhan’wini wa ku tikhoma hi ndlela yo biha hi tlhelo ra rimbewu. Kambe, hi fanele hi tivonela leswaku hi nga tikumi hi ri vanhu vo n’unun’uta hikuva leswi swi nga endla leswaku hi cukumetiwa hi Xikwembu. Pawulo wa tsundzuxa: “Naswona hi nga ringi Yehovha, tanihi leswi van’wana va [Vaisrayele] va n’wi ringeke, kutani va lovisiwa hi tinyoka. Naswona hi nga vi van’unun’uti, tanihi leswi van’wana va vona va n’unun’uteke, kutani va lovisiwa hi mulovisi.” (1 Vakorinto 10:9, 10) Vaisrayele va n’unun’utile malunghana na Muxe na Aroni—ina, va tlhele va endla sweswo malunghana ni Xikwembu hi xoxe—va vilerile malunghana ni manna leyi va nyikiweke yona hi singita. (Tinhlayo 16:41; 21:5) Xana Yehovha a nga twanga ku vava ngopfu hi ku n’unun’uta ka vona loko ku pimanisiwa ni vumbhisa lebyi va byi endleke? Bibele yi kombisa leswaku van’unun’uti vo tala va dlayiwe hi tinyoka. (Tinhlayo 21:6) Emahlweni ka sweswo, van’unun’uti lava xandzukeke vo tlula 14 700, va lovisiwile. (Tinhlayo 16:49) Kutani ke, hi nga tshuki hi ringa Yehovha hi ku ka hi nga ma xiximi malunghiselelo yakwe.
21. (a) Hi wihi nkhongotelo lowu Pawulo a huhuteriweke leswaku a wu tsala? (b) Hi ku ya hi Yakobo 1:25, hi nga wu kuma njhani ntsako wa ntiyiso?
21 Loko a tsalela Vakreste-kulobye, Pawulo u gimeta hi ku xaxameta swilemukiso ni nkhongotelo: “Swilo leswi swi va humelerile tanihi swikombiso, naswona swi tsaleriwe leswaku swi va xilemukiso eka hina lava hi fikeriweke hi makumu ya mafambiselo ya swilo. Hikwalaho loyi a ehleketaka leswaku u yimile a a tivonele leswaku a nga wi.” (1 Vakorinto 10:11, 12) Ku fana ni Vaisrayele, na hina hi kume mikateko yo tala yo huma eka Yehovha. Kambe, ku hambana na vona, hina hi nga tshuki hi rivala kutani hi tshika ku tlangela swilo leswinene leswi Xikwembu xi hi endlelaka swona. Loko swiphiqo swa vutomi swi hi tshikilela, a hi anakanyeni hi switshembiso leswi hlamarisaka leswi nga eRitweni ra xona. A hi tsundzukeni vuxaka bya hina bya risima na Yehovha kutani hi ya emahlweni ni ntirho wo chumayela hi Mfumo lowu hi byarhisiweke wona. (Matewu 24:14; 28:19, 20) Loko ho endla sweswo hi ta kuma ntsako wa ntiyiso, hikuva Matsalwa ma tshembisa: “Loyi a kambisisaka nawu lowu hetisekeke lowu fambisanaka ni ntshunxeko ni loyi a phikelelaka eka wona, munhu yoloye, leswi a nga vangiki mutwi loyi a rivalaka, kambe a veke muendli wa ntirho, u ta tsaka eku wu endleni kakwe.”—Yakobo 1:25.
U Nga Hlamurisa Ku Yini?
• I yini lexi nga hi endlaka hi va vatwi lava rivalaka?
• Hikwalaho ka yini swi ri swa nkoka ku yingisa Xikwembu hi mbilu hinkwayo?
• Hi nga byi ‘balekela njhani vumbhisa’?
• Langutelo ra hina ri fanele ri va rihi malunghana ni malunghiselelo ya Yehovha?
[Swivutiso Swa Dyondzo]
[Xifaniso eka tluka 15]
Vaisrayele va rivale mintirho ya matimba leyi Yehovha a va endleleke yona
[Xifaniso eka tluka 16]
Vanhu va Yehovha va tiyimiserile ku tikhoma hi ndlela leyi baseke